Tipiṭaka / Tipiṭaka (English) / Dīgha Nikāya, English translation |
දීඝ නිකාය 3
Long Discourses 3
අම්බට්ඨසුත්ත
With Ambaṭṭha
ඒවං මේ සුතං—ඒකං සමයං භගවා කෝසලේසු චාරිකං චරමානෝ මහතා භික්ඛුසඞ්ඝේන සද්ධිං පඤ්චමත්තේහි භික්ඛුසතේහි යේන ඉච්ඡානඞ්ගලං නාම කෝසලානං බ්රාහ්මණගාමෝ තදවසරි. තත්ර සුදං භගවා ඉච්ඡානඞ්ගලේ විහරති ඉච්ඡානඞ්ගලවනසණ්ඩේ.
So I have heard. At one time the Buddha was wandering in the land of the Kosalans together with a large Saṅgha of five hundred bhikkhus when he arrived at a village of the Kosalan brahmins named Icchānaṅgala. He stayed in a forest near Icchānaṅgala.
1. පෝක්ඛරසාතිවත්ථු
1. The Section on Pokkharasādi
තේන ඛෝ පන සමයේන බ්රාහ්මණෝ පෝක්ඛරසාති උක්කට්ඨං අජ්ඣාවසති සත්තුස්සදං සතිණකට්ඨෝදකං සධඤ්ඤං රාජභෝග්ගං රඤ්ඤා පසේනදිනා කෝසලේන දින්නං රාජදායං බ්රහ්මදේය්යං. අස්සෝසි ඛෝ බ්රාහ්මණෝ පෝක්ඛරසාති:
Now at that time the brahmin Pokkharasādi was living in Ukkaṭṭhā. It was a crown property given by King Pasenadi of Kosala, teeming with living creatures, full of hay, wood, water, and grain, a royal park endowed to a brahmin. Pokkharasādi heard:
“සමණෝ ඛලු, භෝ, ගෝතමෝ සක්යපුත්තෝ සක්යකුලා පබ්බජිතෝ කෝසලේසු චාරිකං චරමානෝ මහතා භික්ඛුසඞ්ඝේන සද්ධිං පඤ්චමත්තේහි භික්ඛුසතේහි ඉච්ඡානඞ්ගලං අනුප්පත්තෝ ඉච්ඡානඞ්ගලේ විහරති ඉච්ඡානඞ්ගලවනසණ්ඩේ. තං ඛෝ පන භවන්තං ගෝතමං ඒවං කල්යාණෝ කිත්තිසද්දෝ අබ්භුග්ගතෝ—‘ඉතිපි සෝ භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ විජ්ජාචරණසම්පන්නෝ සුගතෝ ලෝකවිදූ අනුත්තරෝ පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දේවමනුස්සානං බුද්ධෝ භගවා.(අ) සෝ ඉමං ලෝකං සදේවකං සමාරකං සබ්රහ්මකං සස්සමණබ්රාහ්මණිං පජං සදේවමනුස්සං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවේදේති. සෝ ධම්මං දේසේති ආදිකල්යාණං මජ්ඣේකල්යාණං පරියෝසානකල්යාණං, සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං, කේවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසේති. සාධු ඛෝ පන තථාරූපානං අරහතං දස්සනං හෝතී”ති.
“It seems the ascetic Gotama—a Sakyan, gone forth from a Sakyan family—has arrived at Icchānaṅgala and is staying in a forest nearby. He has this good reputation: ‘That Blessed One is perfected, a fully awakened Buddha, accomplished in knowledge and conduct, holy, knower of the world, supreme guide for those who wish to train, teacher of gods and humans, awakened, blessed.’ He has realized with his own insight this world—with its gods, Māras and Brahmās, this population with its ascetics and brahmins, gods and humans—and he makes it known to others. He teaches Dhamma that’s good in the beginning, good in the middle, and good in the end, meaningful and well-phrased. And he reveals a spiritual practice that’s entirely full and pure. It’s good to see such perfected ones.”
2. අම්බට්ඨමාණව
2. The Brahmin Student Ambaṭṭha
තේන ඛෝ පන සමයේන බ්රාහ්මණස්ස පෝක්ඛරසාතිස්ස අම්බට්ඨෝ නාම මාණවෝ අන්තේවාසී හෝති අජ්ඣායකෝ මන්තධරෝ තිණ්ණං වේදානං පාරගූ සනිඝණ්ඩුකේටුභානං සාක්ඛරප්පභේදානං ඉතිහාසපඤ්චමානං පදකෝ වේය්යාකරණෝ ලෝකායතමහාපුරිසලක්ඛණේසු අනවයෝ අනුඤ්ඤාතපටිඤ්ඤාතෝ සකේ ආචරියකේ තේවිජ්ජකේ පාවචනේ: “යමහං ජානාමි තං ත්වං ජානාසි; යං ත්වං ජානාසි තමහං ජානාමී”ති.
Now at that time Pokkharasādi had a student named Ambaṭṭha. He was one who recited and remembered the hymns, and had mastered in the three Vedas, together with their vocabularies, ritual, phonology and etymology, and the testament as fifth. He knew philology and grammar, and was well versed in cosmology and the marks of a great man. He had been authorized as a master in his own teacher’s scriptural heritage of the three Vedas with the words: “What I know, you know. And what you know, I know.”
අථ ඛෝ බ්රාහ්මණෝ පෝක්ඛරසාති අම්බට්ඨං මාණවං ආමන්තේසි: “අයං, තාත අම්බට්ඨ, සමණෝ ගෝතමෝ සක්යපුත්තෝ සක්යකුලා පබ්බජිතෝ කෝසලේසු චාරිකං චරමානෝ මහතා භික්ඛුසඞ්ඝේන සද්ධිං පඤ්චමත්තේහි භික්ඛුසතේහි ඉච්ඡානඞ්ගලං අනුප්පත්තෝ ඉච්ඡානඞ්ගලේ විහරති ඉච්ඡානඞ්ගලවනසණ්ඩේ. තං ඛෝ පන භවන්තං ගෝතමං ඒවං කල්යාණෝ කිත්තිසද්දෝ අබ්භුග්ගතෝ: ‘ඉතිපි සෝ භගවා, අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ විජ්ජාචරණසම්පන්නෝ සුගතෝ ලෝකවිදූ අනුත්තරෝ පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දේවමනුස්සානං බුද්ධෝ භගවා. සෝ ඉමං ලෝකං සදේවකං සමාරකං සබ්රහ්මකං සස්සමණබ්රාහ්මණිං පජං සදේවමනුස්සං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවේදේති. සෝ ධම්මං දේසේති ආදිකල්යාණං මජ්ඣේකල්යාණං පරියෝසානකල්යාණං, සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං කේවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසේති. සාධු ඛෝ පන තථාරූපානං අරහතං දස්සනං හෝතී(අ)ති. ඒහි ත්වං, තාත අම්බට්ඨ, යේන සමණෝ ගෝතමෝ තේනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා සමණං ගෝතමං ජානාහි, යදි වා තං භවන්තං ගෝතමං තථාසන්තංයේව සද්දෝ අබ්භුග්ගතෝ, යදි වා නෝ තථා. යදි වා සෝ භවං ගෝතමෝ තාදිසෝ, යදි වා න තාදිසෝ, තථා මයං තං භවන්තං ගෝතමං වේදිස්සාමා”ති.
Then Pokkharasādi addressed Ambaṭṭha, “Dear Ambaṭṭha, the ascetic Gotama—a Sakyan, gone forth from a Sakyan family—has arrived at Icchānaṅgala and is staying in a forest nearby. He has this good reputation … It’s good to see such perfected ones. Please, dear Ambaṭṭha, go to the ascetic Gotama and find out whether or not he lives up to his reputation. Through you I shall learn about Master Gotama.”
“යථා කථං පනාහං, භෝ, තං භවන්තං ගෝතමං ජානිස්සාමි: ‘යදි වා තං භවන්තං ගෝතමං තථාසන්තංයේව සද්දෝ අබ්භුග්ගතෝ, යදි වා නෝ තථා. යදි වා සෝ භවං ගෝතමෝ තාදිසෝ, යදි වා න තාදිසෝ(අ)”ති?
“But sir, how shall I find out whether or not the ascetic Gotama lives up to his reputation?”
“ආගතානි ඛෝ, තාත අම්බට්ඨ, අම්හාකං මන්තේසු ද්වත්තිංස මහාපුරිසලක්ඛණානි, යේහි සමන්නාගතස්ස මහාපුරිසස්ස ද්වේයේව ගතියෝ භවන්ති අනඤ්ඤා. සචේ අගාරං අජ්ඣාවසති, රාජා හෝති චක්කවත්තී ධම්මිකෝ ධම්මරාජා චාතුරන්තෝ විජිතාවී ජනපදත්ථාවරියප්පත්තෝ සත්තරතනසමන්නාගතෝ. තස්සිමානි සත්ත රතනානි භවන්ති. සේය්යථිදං—චක්කරතනං, හත්ථිරතනං, අස්සරතනං, මණිරතනං, ඉත්ථිරතනං, ගහපතිරතනං, පරිණායකරතනමේව සත්තමං. පරෝසහස්සං ඛෝ පනස්ස පුත්තා භවන්ති සූරා වීරඞ්ගරූපා පරසේනප්පමද්දනා. සෝ ඉමං පථවිං සාගරපරියන්තං අදණ්ඩේන අසත්ථේන ධම්මේන අභිවිජිය අජ්ඣාවසති. සචේ ඛෝ පන අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජති, අරහං හෝති සම්මාසම්බුද්ධෝ ලෝකේ විවට්ටච්ඡදෝ. අහං ඛෝ පන, තාත අම්බට්ඨ, මන්තානං දාතා; ත්වං මන්තානං පටිග්ගහේතා”ති.
“Dear Ambaṭṭha, the thirty-two marks of a great man have been handed down in our hymns. A great man who possesses these has only two possible destinies, no other. If he stays at home he becomes a king, a wheel-turning monarch, a just and principled king. His dominion extends to all four sides, he achieves stability in the country, and he possesses the seven treasures. He has the following seven treasures: the wheel, the elephant, the horse, the jewel, the woman, the treasurer, and the counselor as the seventh treasure. He has over a thousand sons who are valiant and heroic, crushing the armies of his enemies. After conquering this land girt by sea, he reigns by principle, without rod or sword. But if he goes forth from the lay life to homelessness, he becomes a perfected one, a fully awakened Buddha, who draws back the veil from the world. But, dear Ambaṭṭha, I am the one who gives the hymns, and you are the one who receives them.”
“ඒවං, භෝ”ති ඛෝ අම්බට්ඨෝ මාණවෝ බ්රාහ්මණස්ස පෝක්ඛරසාතිස්ස පටිස්සුත්වා උට්ඨායාසනා බ්රාහ්මණං පෝක්ඛරසාතිං අභිවාදේත්වා පදක්ඛිණං කත්වා වළවාරථමාරුය්හ සම්බහුලේහි මාණවකේහි සද්ධිං යේන ඉච්ඡානඞ්ගලවනසණ්ඩෝ තේන පායාසි. යාවතිකා යානස්ස භූමි යානේන ගන්ත්වා යානා පච්චෝරෝහිත්වා පත්තිකෝව ආරාමං පාවිසි.
“Yes, sir,” replied Ambaṭṭha. He got up from his seat, bowed, and respectfully circled Pokkharasādi, keeping him to his right. He mounted a mare-drawn chariot and, together with several young students, set out for the forest near Icchānaṅgala. He went by carriage as far as the terrain allowed, then descended and entered the monastery on foot.
තේන ඛෝ පන සමයේන සම්බහුලා භික්ඛූ අබ්භෝකාසේ චඞ්කමන්ති. අථ ඛෝ අම්බට්ඨෝ මාණවෝ යේන තේ භික්ඛූ තේනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා තේ භික්ඛූ ඒතදවෝච: “කහං නු ඛෝ, භෝ, ඒතරහි සෝ භවං ගෝතමෝ විහරති? තඤ්හි මයං භවන්තං ගෝතමං දස්සනාය ඉධූපසඞ්කන්තා”ති.
At that time several bhikkhus were walking mindfully in the open air. Then the student Ambaṭṭha went up to those bhikkhus and said, “Good sirs, where is Master Gotama at present? For we have come here to see him.”
අථ ඛෝ තේසං භික්ඛූනං ඒතදහෝසි: “අයං ඛෝ අම්බට්ඨෝ මාණවෝ අභිඤ්ඤාතකෝලඤ්ඤෝ චේව අභිඤ්ඤාතස්ස ච බ්රාහ්මණස්ස පෝක්ඛරසාතිස්ස අන්තේවාසී. අගරු ඛෝ පන භගවතෝ ඒවරූපේහි කුලපුත්තේහි සද්ධිං කථාසල්ලාපෝ හෝතී”ති.
Then those bhikkhus thought, “This Ambaṭṭha is from a well-known family, and he is the pupil of the well-known brahmin Pokkharasādi. The Buddha won’t mind having a discussion together with such gentlemen.”
තේ අම්බට්ඨං මාණවං ඒතදවෝචුං: “ඒසෝ, අම්බට්ඨ, විහාරෝ සංවුතද්වාරෝ, තේන අප්පසද්දෝ උපසඞ්කමිත්වා අතරමානෝ ආළින්දං පවිසිත්වා උක්කාසිත්වා අග්ගළං ආකෝටේහි, විවරිස්සති තේ භගවා ද්වාරන්”ති.
They said to Ambaṭṭha, “Ambaṭṭha, that’s his dwelling, with the door closed. Approach it quietly, without hurrying; go onto the porch, clear your throat, and knock with the latch. The Buddha will open the door.”
අථ ඛෝ අම්බට්ඨෝ මාණවෝ යේන සෝ විහාරෝ සංවුතද්වාරෝ, තේන අප්පසද්දෝ උපසඞ්කමිත්වා අතරමානෝ ආළින්දං පවිසිත්වා උක්කාසිත්වා අග්ගළං ආකෝටේසි. විවරි භගවා ද්වාරං. පාවිසි අම්බට්ඨෝ මාණවෝ. මාණවකාපි පවිසිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මෝදිංසු, සම්මෝදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරේත්වා ඒකමන්තං නිසීදිංසු. අම්බට්ඨෝ පන මාණවෝ චඞ්කමන්තෝපි නිසින්නේන භගවතා කඤ්චි කඤ්චි කථං සාරණීයං වීතිසාරේති, ඨිතෝපි නිසින්නේන භගවතා කඤ්චි කඤ්චි කථං සාරණීයං වීතිසාරේති.
So he approached the Buddha’s dwelling and knocked, and the Buddha opened the door. Ambaṭṭha and the other students entered the dwelling. The other students exchanged greetings with the Buddha, and when the greetings and polite conversation were over, sat down to one side. But while the Buddha was sitting, Ambaṭṭha spoke some polite words or other while walking around or standing.
අථ ඛෝ භගවා අම්බට්ඨං මාණවං ඒතදවෝච: “ඒවං නු තේ, අම්බට්ඨ, බ්රාහ්මණේහි වුද්ධේහි මහල්ලකේහි ආචරියපාචරියේහි සද්ධිං කථාසල්ලාපෝ හෝති, යථයිදං චරං තිට්ඨං නිසින්නේන මයා කිඤ්චි කිඤ්චි කථං සාරණීයං වීතිසාරේතී”ති?
So the Buddha said to him, “Ambaṭṭha, is this how you hold a discussion with elderly and senior brahmins, the teachers of teachers: walking around or standing while I’m sitting, speaking some polite words or other?”
2.1. පඨමෛබ්භවාද
2.1. The First Use of the Word “Primitives”
“නෝ හිදං, භෝ ගෝතම. ගච්ඡන්තෝ වා හි, භෝ ගෝතම, ගච්ඡන්තේන බ්රාහ්මණෝ බ්රාහ්මණේන සද්ධිං සල්ලපිතුමරහති, ඨිතෝ වා හි, භෝ ගෝතම, ඨිතේන බ්රාහ්මණෝ බ්රාහ්මණේන සද්ධිං සල්ලපිතුමරහති, නිසින්නෝ වා හි, භෝ ගෝතම, නිසින්නේන බ්රාහ්මණෝ බ්රාහ්මණේන සද්ධිං සල්ලපිතුමරහති, සයානෝ වා හි, භෝ ගෝතම, සයානේන බ්රාහ්මණෝ බ්රාහ්මණේන සද්ධිං සල්ලපිතුමරහති. යේ ච ඛෝ තේ, භෝ ගෝතම, මුණ්ඩකා සමණකා ඉබ්භා කණ්හා බන්ධුපාදාපච්චා, තේහිපි මේ සද්ධිං ඒවං කථාසල්ලාපෝ හෝති, යථරිව භෝතා ගෝතමේනා”ති.
“No, Master Gotama. For it is proper for one brahmin to converse with another while both are walking, standing, sitting, or lying down. But as to these shavelings, fake ascetics, primitives, black spawn from the feet of our kinsman, I converse with them as I do with Master Gotama.”
“අත්ථිකවතෝ ඛෝ පන තේ, අම්බට්ඨ, ඉධාගමනං අහෝසි, යායේව ඛෝ පනත්ථාය ආගච්ඡේය්යාථ, තමේව අත්ථං සාධුකං මනසි කරේය්යාථ. අවුසිතවායේව ඛෝ පන, භෝ, අයං අම්බට්ඨෝ මාණවෝ වුසිතමානී කිමඤ්ඤත්ර අවුසිතත්තා”ති.
“But Ambaṭṭha, you must have come here for some purpose. You should focus on that. Though this Ambaṭṭha is unqualified, he thinks he’s qualified. What is that but lack of qualifications?”
අථ ඛෝ අම්බට්ඨෝ මාණවෝ භගවතා අවුසිතවාදේන වුච්චමානෝ කුපිතෝ අනත්තමනෝ භගවන්තංයේව ඛුංසේන්තෝ භගවන්තංයේව වම්භේන්තෝ භගවන්තංයේව උපවදමානෝ: “සමණෝ ච මේ භෝ ගෝතමෝ පාපිතෝ භවිස්සතී”ති භගවන්තං ඒතදවෝච: “චණ්ඩා, භෝ ගෝතම, සක්යජාති; ඵරුසා, භෝ ගෝතම, සක්යජාති; ලහුසා, භෝ ගෝතම, සක්යජාති; භස්සා, භෝ ගෝතම, සක්යජාති; ඉබ්භා සන්තා ඉබ්භා සමානා න බ්රාහ්මණේ සක්කරෝන්ති, න බ්රාහ්මණේ ගරුං කරෝන්ති, න බ්රාහ්මණේ මානේන්ති, න බ්රාහ්මණේ පූජේන්ති, න බ්රාහ්මණේ අපචායන්ති. තයිදං, භෝ ගෝතම, නච්ඡන්නං, තයිදං නප්පතිරූපං, යදිමේ සක්යා ඉබ්භා සන්තා ඉබ්භා සමානා න බ්රාහ්මණේ සක්කරෝන්ති, න බ්රාහ්මණේ ගරුං කරෝන්ති, න බ්රාහ්මණේ මානේන්ති, න බ්රාහ්මණේ පූජේන්ති, න බ්රාහ්මණේ අපචායන්තී”ති.
When he said this, Ambaṭṭha became angry and upset with the Buddha because of being described as unqualified. He even attacked and badmouthed the Buddha himself, saying, “The ascetic Gotama will be worsted!” He said to the Buddha, “Master Gotama, the Sakyans are rude, harsh, touchy, and argumentative. Primitive they are, and primitive they remain! They don’t honor, respect, revere, worship, or venerate brahmins. It is neither proper nor appropriate that the Sakyans—primitives that they are—don’t honor, respect, revere, worship, or venerate brahmins.”
ඉතිහ අම්බට්ඨෝ මාණවෝ ඉදං පඨමං සක්යේසු ඉබ්භවාදං නිපාතේසි.
And that’s how Ambaṭṭha denigrated the Sakyans with the word “primitives” for the first time.
2.2. දුතියෛබ්භවාද
2.2. The Second Use of the Word “Primitives”
“කිං පන තේ, අම්බට්ඨ, සක්යා අපරද්ධුන්”ති?
“But Ambaṭṭha, how have the Sakyans wronged you?”
“ඒකමිදාහං, භෝ ගෝතම, සමයං ආචරියස්ස බ්රාහ්මණස්ස පෝක්ඛරසාතිස්ස කේනචිදේව කරණීයේන කපිලවත්ථුං අගමාසිං. යේන සක්යානං සන්ධාගාරං තේනුපසඞ්කමිං. තේන ඛෝ පන සමයේන සම්බහුලා සක්යා චේව සක්යකුමාරා ච සන්ධාගාරේ උච්චේසු ආසනේසු නිසින්නා හෝන්ති අඤ්ඤමඤ්ඤං අඞ්ගුලිපතෝදකේහි සඤ්ජග්ඝන්තා සඞ්කීළන්තා, අඤ්ඤදත්ථු මමඤ්ඤේව මඤ්ඤේ අනුජග්ඝන්තා, න මං කෝචි ආසනේනපි නිමන්තේසි. තයිදං, භෝ ගෝතම, නච්ඡන්නං, තයිදං නප්පතිරූපං, යදිමේ සක්යා ඉබ්භා සන්තා ඉබ්භා සමානා න බ්රාහ්මණේ සක්කරෝන්ති, න බ්රාහ්මණේ ගරුං කරෝන්ති, න බ්රාහ්මණේ මානේන්ති, න බ්රාහ්මණේ පූජේන්ති, න බ්රාහ්මණේ අපචායන්තී”ති.
“This one time, Master Gotama, I went to Kapilavatthu on some business for my teacher, the brahmin Pokkharasādi. I approached the Sakyans in their meeting hall. Now at that time several Sakyans and Sakyan princes were sitting on high seats, poking each other with their fingers, giggling and playing together. In fact, they even presumed to giggle at me, and didn’t invite me to a seat. It is neither proper nor appropriate that the Sakyans—primitives that they are—don’t honor, respect, revere, worship, or venerate brahmins.”
ඉතිහ අම්බට්ඨෝ මාණවෝ ඉදං දුතියං සක්යේසු ඉබ්භවාදං නිපාතේසි.
And that’s how Ambaṭṭha denigrated the Sakyans with the word “primitives” for the second time.
2.3. තතියෛබ්භවාද
2.3. The Third Use of the Word “Primitive”
“ලටුකිකාපි ඛෝ, අම්බට්ඨ, සකුණිකා සකේ කුලාවකේ කාමලාපිනී හෝති. සකං ඛෝ පනේතං, අම්බට්ඨ, සක්යානං යදිදං කපිලවත්ථුං, නාරහතායස්මා අම්බට්ඨෝ ඉමාය අප්පමත්තාය අභිසජ්ජිතුන්”ති.
“Even a little quail, Ambaṭṭha, speaks as she likes in her own nest. Kapilavatthu is the Sakyans’ own place, Ambaṭṭha. It’s not worthy of the Venerable Ambaṭṭha to lose his temper over such a small thing.”
“චත්තාරෝමේ, භෝ ගෝතම, වණ්ණා—ඛත්තියා බ්රාහ්මණා වේස්සා සුද්දා. ඉමේසඤ්හි, භෝ ගෝතම, චතුන්නං වණ්ණානං තයෝ වණ්ණා—ඛත්තියා ච වේස්සා ච සුද්දා ච—අඤ්ඤදත්ථු බ්රාහ්මණස්සේව පරිචාරකා සම්පජ්ජන්ති. තයිදං, භෝ ගෝතම, නච්ඡන්නං, තයිදං නප්පතිරූපං, යදිමේ සක්යා ඉබ්භා සන්තා ඉබ්භා සමානා න බ්රාහ්මණේ සක්කරෝන්ති, න බ්රාහ්මණේ ගරුං කරෝන්ති, න බ්රාහ්මණේ මානේන්ති, න බ්රාහ්මණේ පූජේන්ති, න බ්රාහ්මණේ අපචායන්තී”ති.
“Master Gotama, there are these four castes: aristocrats, brahmins, peasants, and menials. Three of these castes—aristocrats, peasants, and menials—in fact succeed only when serving the brahmins. It is neither proper nor appropriate that the Sakyans—primitives that they are—don’t honor, respect, revere, worship, or venerate brahmins.”
ඉතිහ අම්බට්ඨෝ මාණවෝ ඉදං තතියං සක්යේසු ඉබ්භවාදං නිපාතේසි.
And that’s how Ambaṭṭha denigrated the Sakyans with the word “primitives” for the third time.
2.4. දාසිපුත්තවාද
2.4. The Word “Son of a Slavegirl” is Used
අථ ඛෝ භගවතෝ ඒතදහෝසි: “අතිබාළ්හං ඛෝ අයං අම්බට්ඨෝ මාණවෝ සක්යේසු ඉබ්භවාදේන නිම්මාදේති, යන්නූනාහං ගෝත්තං පුච්ඡේය්යන්”ති.
Then it occurred to the Buddha, “This Ambaṭṭha puts the Sakyans down way too much by calling them primitives. Why don’t I ask him about his own clan?”
අථ ඛෝ භගවා අම්බට්ඨං මාණවං ඒතදවෝච: “කථං ගෝත්තෝසි, අම්බට්ඨා”ති?
So the Buddha said to him, “What is your clan, Ambaṭṭha?”
“කණ්හායනෝහමස්මි, භෝ ගෝතමා”ති.
“I am a Kaṇhāyana, Master Gotama.”
“පෝරාණං ඛෝ පන තේ, අම්බට්ඨ, මාතාපේත්තිකං නාමගෝත්තං අනුස්සරතෝ අය්යපුත්තා සක්යා භවන්ති; දාසිපුත්තෝ ත්වමසි සක්යානං. සක්යා ඛෝ පන, අම්බට්ඨ, රාජානං ඕක්කාකං පිතාමහං දහන්ති.
“But, recollecting the ancient name and clan of your mother and father, the Sakyans were the children of the masters, while you’re descended from the son of a slavegirl of the Sakyans. But the Sakyans regard King Okkāka as their grandfather.
භූතපුබ්බං, අම්බට්ඨ, රාජා ඕක්කාකෝ යා සා මහේසී පියා මනාපා, තස්සා පුත්තස්ස රජ්ජං පරිණාමේතුකාමෝ ජේට්ඨකුමාරේ රට්ඨස්මා පබ්බාජේසි—ඕක්කාමුඛං කරකණ්ඩං හත්ථිනිකං සිනිසූරං. තේ රට්ඨස්මා පබ්බාජිතා හිමවන්තපස්සේ පෝක්ඛරණියා තීරේ මහාසාකසණ්ඩෝ, තත්ථ වාසං කප්පේසුං. තේ ජාතිසම්භේදභයා සකාහි භගිනීහි සද්ධිං සංවාසං කප්පේසුං.
Once upon a time, King Okkāka, wishing to divert the royal succession to the son of his most beloved queen, banished the elder princes from the realm—Okkāmukha, Karakaṇḍa, Hatthinika, and Sinisūra. They made their home beside a lotus pond on the slopes of the Himalayas, where there was a large grove of teak (sāka) trees. For fear of dissolving their lineage, they slept with their own (saka) sisters.
අථ ඛෝ, අම්බට්ඨ, රාජා ඕක්කාකෝ අමච්චේ පාරිසජ්ජේ ආමන්තේසි: ‘කහං නු ඛෝ, භෝ, ඒතරහි කුමාරා සම්මන්තී(අ)ති?
Then King Okkāka addressed his ministers and counselors, ‘Where, sirs, have the princes settled now?’
‘අත්ථි, දේව, හිමවන්තපස්සේ පෝක්ඛරණියා තීරේ මහාසාකසණ්ඩෝ, තත්ථේතරහි කුමාරා සම්මන්ති. තේ ජාතිසම්භේදභයා සකාහි භගිනීහි සද්ධිං සංවාසං කප්පේන්තී(අ)ති.
‘Sire, there is a lotus pond on the slopes of the Himalayas, by a large grove of teak trees. They’ve settled there. For fear of dissolving their lineage, they are sleeping with their own sisters.’
අථ ඛෝ, අම්බට්ඨ, රාජා ඕක්කාකෝ උදානං උදානේසි: ‘සක්යා වත, භෝ, කුමාරා, පරමසක්යා වත, භෝ, කුමාරා(අ)ති. තදග්ගේ ඛෝ පන, අම්බට්ඨ, සක්යා පඤ්ඤායන්ති; සෝ ච නේසං පුබ්බපුරිසෝ.
Then, Ambaṭṭha, King Okkāka expressed this heartfelt sentiment: ‘The princes are indeed Sakyans! The princes are indeed the best Sakyans!’ From that day on the Sakyans were recognized and he was their founder.
රඤ්ඤෝ ඛෝ පන, අම්බට්ඨ, ඕක්කාකස්ස දිසා නාම දාසී අහෝසි. සා කණ්හං නාම ජනේසි. ජාතෝ කණ්හෝ පබ්යාහාසි: ‘ධෝවථ මං, අම්ම, නහාපේථ මං අම්ම, ඉමස්මා මං අසුචිස්මා පරිමෝචේථ, අත්ථාය වෝ භවිස්සාමී(අ)ති. යථා ඛෝ පන, අම්බට්ඨ, ඒතරහි මනුස්සා පිසාචේ දිස්වා ‘පිසාචා(අ)ති සඤ්ජානන්ති; ඒවමේව ඛෝ, අම්බට්ඨ, තේන ඛෝ පන සමයේන මනුස්සා පිසාචේ ‘කණ්හා(අ)ති සඤ්ජානන්ති.
Now, King Okkāka had a slavegirl named Disā. She gave birth to a boy named “Black”. When he was born, Black Boy said: ‘Wash me, mum, bathe me! Get this filth off of me! I will be useful for you!’ Whereas these days when people see goblins they recognize them as goblins, in those days they recognized goblins as ‘blackboys’.
තේ ඒවමාහංසු: ‘අයං ජාතෝ පබ්යාහාසි, කණ්හෝ ජාතෝ, පිසාචෝ ජාතෝ(අ)ති. තදග්ගේ ඛෝ පන, අම්බට්ඨ, කණ්හායනා පඤ්ඤායන්ති, සෝ ච කණ්හායනානං පුබ්බපුරිසෝ. ඉති ඛෝ තේ, අම්බට්ඨ, පෝරාණං මාතාපේත්තිකං නාමගෝත්තං අනුස්සරතෝ අය්යපුත්තා සක්යා භවන්ති, දාසිපුත්තෝ ත්වමසි සක්යානන්”ති.
They said: ‘He spoke as soon as he was born—a blackboy is born! A goblin is born!’ From that day on the Kaṇhāyanas were proclaimed, and he was their founder. That’s how, recollecting the ancient name and clan of your mother and father, the Sakyans were the children of the masters, while you’re descended from the son of a slavegirl of the Sakyans.”
ඒවං වුත්තේ, තේ මාණවකා භගවන්තං ඒතදවෝචුං: “මා භවං ගෝතමෝ අම්බට්ඨං අතිබාළ්හං දාසිපුත්තවාදේන නිම්මාදේසි. සුජාතෝ ච, භෝ ගෝතම, අම්බට්ඨෝ මාණවෝ, කුලපුත්තෝ ච අම්බට්ඨෝ මාණවෝ, බහුස්සුතෝ ච අම්බට්ඨෝ මාණවෝ, කල්යාණවාක්කරණෝ ච අම්බට්ඨෝ මාණවෝ, පණ්ඩිතෝ ච අම්බට්ඨෝ මාණවෝ, පහෝති ච අම්බට්ඨෝ මාණවෝ භෝතා ගෝතමේන සද්ධිං අස්මිං වචනේ පටිමන්තේතුන්”ති.
When he said this, those students said to him, “Master Gotama, please don’t put Ambaṭṭha down too much by calling him the son of a slavegirl. He’s well-born, a gentleman, learned, a good speaker, and astute. He is capable of having a dialogue with Master Gotama about this.”
අථ ඛෝ භගවා තේ මාණවකේ ඒතදවෝච: “සචේ ඛෝ තුම්හාකං මාණවකානං ඒවං හෝති: ‘දුජ්ජාතෝ ච අම්බට්ඨෝ මාණවෝ, අකුලපුත්තෝ ච අම්බට්ඨෝ මාණවෝ, අප්පස්සුතෝ ච අම්බට්ඨෝ මාණවෝ, අකල්යාණවාක්කරණෝ ච අම්බට්ඨෝ මාණවෝ, දුප්පඤ්ඤෝ ච අම්බට්ඨෝ මාණවෝ, න ච පහෝති අම්බට්ඨෝ මාණවෝ සමණේන ගෝතමේන සද්ධිං අස්මිං වචනේ පටිමන්තේතුන්(අ)ති, තිට්ඨතු අම්බට්ඨෝ මාණවෝ, තුම්හේ මයා සද්ධිං මන්තව්හෝ අස්මිං වචනේ. සචේ පන තුම්හාකං මාණවකානං ඒවං හෝති: ‘සුජාතෝ ච අම්බට්ඨෝ මාණවෝ, කුලපුත්තෝ ච අම්බට්ඨෝ මාණවෝ, බහුස්සුතෝ ච අම්බට්ඨෝ මාණවෝ, කල්යාණවාක්කරණෝ ච අම්බට්ඨෝ මාණවෝ, පණ්ඩිතෝ ච අම්බට්ඨෝ මාණවෝ, පහෝති ච අම්බට්ඨෝ මාණවෝ සමණේන ගෝතමේන සද්ධිං අස්මිං වචනේ පටිමන්තේතුන්(අ)ති, තිට්ඨථ තුම්හේ; අම්බට්ඨෝ මාණවෝ මයා සද්ධිං පටිමන්තේතූ”ති.
So the Buddha said to them, “Well, students, if you think that Ambaṭṭha is ill-born, not a gentleman, unlearned, a poor speaker, witless, and not capable of having a dialogue with me about this, then leave him aside and you can have a dialogue with me. But if you think that he’s well-born, a gentleman, learned, a good speaker, astute, and capable of having a dialogue with me about this, then you should stand aside and let him have a dialogue with me.”
“සුජාතෝ ච, භෝ ගෝතම, අම්බට්ඨෝ මාණවෝ, කුලපුත්තෝ ච අම්බට්ඨෝ මාණවෝ, බහුස්සුතෝ ච අම්බට්ඨෝ මාණවෝ, කල්යාණවාක්කරණෝ ච අම්බට්ඨෝ මාණවෝ, පණ්ඩිතෝ ච අම්බට්ඨෝ මාණවෝ, පහෝති ච අම්බට්ඨෝ මාණවෝ භෝතා ගෝතමේන සද්ධිං අස්මිං වචනේ පටිමන්තේතුං, තුණ්හී මයං භවිස්සාම, අම්බට්ඨෝ මාණවෝ භෝතා ගෝතමේන සද්ධිං අස්මිං වචනේ පටිමන්තේතූ”ති.
“He is capable of having a dialogue. We will be silent, and let Ambaṭṭha have a dialogue with Master Gotama.”
අථ ඛෝ භගවා අම්බට්ඨං මාණවං ඒතදවෝච: “අයං ඛෝ පන තේ, අම්බට්ඨ, සහධම්මිකෝ පඤ්හෝ ආගච්ඡති, අකාමා බ්යාකාතබ්බෝ. සචේ ත්වං න බ්යාකරිස්සසි, අඤ්ඤේන වා අඤ්ඤං පටිචරිස්සසි, තුණ්හී වා භවිස්සසි, පක්කමිස්සසි වා ඒත්ථේව තේ සත්තධා මුද්ධා ඵලිස්සති. තං කිං මඤ්ඤසි, අම්බට්ඨ, කින්ති තේ සුතං බ්රාහ්මණානං වුද්ධානං මහල්ලකානං ආචරියපාචරියානං භාසමානානං කුතෝපභුතිකා කණ්හායනා, කෝ ච කණ්හායනානං පුබ්බපුරිසෝ”ති?
So the Buddha said to Ambaṭṭha, “Well, Ambaṭṭha, there’s a legitimate question that comes up. You won’t like it, but you ought to answer anyway. If you fail to answer—by dodging the issue, remaining silent, or leaving—your head will explode into seven pieces right here. What do you think, Ambaṭṭha? According to what you have heard from elderly and senior brahmins, the teachers of teachers, what is the origin of the Kaṇhāyanas, and who is their founder?”
ඒවං වුත්තේ, අම්බට්ඨෝ මාණවෝ තුණ්හී අහෝසි.
When he said this, Ambaṭṭha kept silent.
දුතියම්පි ඛෝ භගවා අම්බට්ඨං මාණවං ඒතදවෝච: “තං කිං මඤ්ඤසි, අම්බට්ඨ, කින්ති තේ සුතං බ්රාහ්මණානං වුද්ධානං මහල්ලකානං ආචරියපාචරියානං භාසමානානං කුතෝපභුතිකා කණ්හායනා, කෝ ච කණ්හායනානං පුබ්බපුරිසෝ”ති? දුතියම්පි ඛෝ අම්බට්ඨෝ මාණවෝ තුණ්හී අහෝසි.
For a second time, the Buddha put the question, and for a second time Ambaṭṭha kept silent.
අථ ඛෝ භගවා අම්බට්ඨං මාණවං ඒතදවෝච: “බ්යාකරෝහි දානි, අම්බට්ඨ, න දානි, තේ තුණ්හීභාවස්ස කාලෝ. යෝ ඛෝ, අම්බට්ඨ, තථාගතේන යාවතතියකං සහධම්මිකං පඤ්හං පුට්ඨෝ න බ්යාකරෝති, ඒත්ථේවස්ස සත්තධා මුද්ධා ඵලිස්සතී”ති.
So the Buddha said to him, “Answer now, Ambaṭṭha. Now is not the time for silence. If someone fails to answer a legitimate question when asked three times by the Buddha, their head explodes into seven pieces there and then.”
තේන ඛෝ පන සමයේන වජිරපාණී යක්ඛෝ මහන්තං අයෝකූටං ආදාය ආදිත්තං සම්පජ්ජලිතං සජෝතිභූතං අම්බට්ඨස්ස මාණවස්ස උපරි වේහාසං ඨිතෝ හෝති: “සචායං අම්බට්ඨෝ මාණවෝ භගවතා යාවතතියකං සහධම්මිකං පඤ්හං පුට්ඨෝ න බ්යාකරිස්සති, ඒත්ථේවස්ස සත්තධා මුද්ධං ඵාලේස්සාමී”ති. තං ඛෝ පන වජිරපාණිං යක්ඛං භගවා චේව පස්සති අම්බට්ඨෝ ච මාණවෝ.
Now at that time the spirit Vajirapāṇī, holding a massive iron spear, burning, blazing, and glowing, stood in the sky above Ambaṭṭha, thinking, “If this Ambaṭṭha doesn’t answer when asked a third time, I’ll blow his head into seven pieces there and then!” And both the Buddha and Ambaṭṭha could see Vajirapāṇī.
අථ ඛෝ අම්බට්ඨෝ මාණවෝ භීතෝ සංවිග්ගෝ ලෝමහට්ඨජාතෝ භගවන්තංයේව තාණං ගවේසී භගවන්තංයේව ලේණං ගවේසී භගවන්තංයේව සරණං ගවේසී උපනිසීදිත්වා භගවන්තං ඒතදවෝච: “කිමේතං භවං ගෝතමෝ ආහ? පුනභවං ගෝතමෝ බ්රවිතූ”ති.
Ambaṭṭha was terrified, shocked, and awestruck. Looking to the Buddha for shelter, protection, and refuge, he sat down close by the Buddha and said, “What did you say? Please repeat the question.”
“තං කිං මඤ්ඤසි, අම්බට්ඨ, කින්ති තේ සුතං බ්රාහ්මණානං වුද්ධානං මහල්ලකානං ආචරියපාචරියානං භාසමානානං කුතෝපභුතිකා කණ්හායනා, කෝ ච කණ්හායනානං පුබ්බපුරිසෝ”ති?
“What do you think, Ambaṭṭha? According to what you have heard from elderly and senior brahmins, the teachers of teachers, what is the origin of the Kaṇhāyanas, and who is their founder?”
“ඒවමේව මේ, භෝ ගෝතම, සුතං යථේව භවං ගෝතමෝ ආහ. තතෝපභුතිකා කණ්හායනා; සෝ ච කණ්හායනානං පුබ්බපුරිසෝ”ති.
“I have heard, Master Gotama, that it is just as you say. That’s the origin of the Kaṇhāyanas, and that’s who their founder is.”
2.5. අම්බට්ඨවංසකථා
2.5. The Discussion of Ambaṭṭha’s Heritage
ඒවං වුත්තේ, තේ මාණවකා උන්නාදිනෝ උච්චාසද්දමහාසද්දා අහේසුං: “දුජ්ජාතෝ කිර, භෝ, අම්බට්ඨෝ මාණවෝ; අකුලපුත්තෝ කිර, භෝ, අම්බට්ඨෝ මාණවෝ; දාසිපුත්තෝ කිර, භෝ, අම්බට්ඨෝ මාණවෝ සක්යානං. අය්යපුත්තා කිර, භෝ, අම්බට්ඨස්ස මාණවස්ස සක්යා භවන්ති. ධම්මවාදිංයේව කිර මයං සමණං ගෝතමං අපසාදේතබ්බං අමඤ්ඤිම්හා”ති.
When he said this, those students made an uproar, “It turns out Ambaṭṭha is ill-born, not a gentleman, son of a Sakyan slavegirl, and that the Sakyans are sons of his masters! And it seems that the ascetic Gotama spoke only the truth, though we presumed to rebuke him!”
අථ ඛෝ භගවතෝ ඒතදහෝසි: “අතිබාළ්හං ඛෝ ඉමේ මාණවකා අම්බට්ඨං මාණවං දාසිපුත්තවාදේන නිම්මාදේන්ති, යන්නූනාහං පරිමෝචේය්යන්”ති.
Then it occurred to the Buddha, “These students put Ambaṭṭha down too much by calling him the son of a slavegirl. Why don’t I get him out of this?”
අථ ඛෝ භගවා තේ මාණවකේ ඒතදවෝච: “මා ඛෝ තුම්හේ, මාණවකා, අම්බට්ඨං මාණවං අතිබාළ්හං දාසිපුත්තවාදේන නිම්මාදේථ. උළාරෝ සෝ කණ්හෝ ඉසි අහෝසි. සෝ දක්ඛිණජනපදං ගන්ත්වා බ්රහ්මමන්තේ අධීයිත්වා රාජානං ඕක්කාකං උපසඞ්කමිත්වා මද්දරූපිං ධීතරං යාචි.
So the Buddha said to the students, “Students, please don’t put Ambaṭṭha down too much by calling him the son of a slavegirl. That Black Boy was an eminent sage. He went to a southern country and memorized the Divine Spell. Then he approached King Okkāka and asked for the hand of his daughter Maddarūpī.
තස්ස රාජා ඕක්කාකෝ: ‘කෝ නේවං රේ අයං මය්හං දාසිපුත්තෝ සමානෝ මද්දරූපිං ධීතරං යාචතී(අ)ති, කුපිතෝ අනත්තමනෝ ඛුරප්පං සන්නය්හි. සෝ තං ඛුරප්පං නේව අසක්ඛි මුඤ්චිතුං, නෝ පටිසංහරිතුං.
The king said to him, ‘Who the hell is this son of a slavegirl to ask for the hand of my daughter!’ Angry and upset he fastened a razor-tipped arrow. But he wasn’t able to either shoot it or to relax it.
අථ ඛෝ, මාණවකා, අමච්චා පාරිසජ්ජා කණ්හං ඉසිං උපසඞ්කමිත්වා ඒතදවෝචුං: ‘සෝත්ථි, භද්දන්තේ, හෝතු රඤ්ඤෝ; සෝත්ථි, භද්දන්තේ, හෝතු රඤ්ඤෝ(අ)ති.
Then the ministers and counselors approached the sage Black Boy and said: ‘Spare the king, sir, spare him!’
‘සෝත්ථි භවිස්සති රඤ්ඤෝ, අපි ච රාජා යදි අධෝ ඛුරප්පං මුඤ්චිස්සති, යාවතා රඤ්ඤෝ විජිතං, ඒත්තාවතා පථවී උන්ද්රියිස්සතී(අ)ති.
‘The king will be safe. But if he shoots the arrow downwards, there will be an earthquake across the entire realm.’
‘සෝත්ථි, භද්දන්තේ, හෝතු රඤ්ඤෝ, සෝත්ථි ජනපදස්සා(අ)ති.
‘Spare the king, sir, and spare the country!’
‘සෝත්ථි භවිස්සති රඤ්ඤෝ, සෝත්ථි ජනපදස්ස, අපි ච රාජා යදි උද්ධං ඛුරප්පං මුඤ්චිස්සති, යාවතා රඤ්ඤෝ විජිතං, ඒත්තාවතා සත්ත වස්සානි දේවෝ න වස්සිස්සතී(අ)ති.
‘Both king and country will be safe. But if he shoots the arrow upwards, there will be no rain in the entire realm for seven years.’
‘සෝත්ථි, භද්දන්තේ, හෝතු රඤ්ඤෝ සෝත්ථි ජනපදස්ස දේවෝ ච වස්සතූ(අ)ති.
‘Spare the king, sir, spare the country, and let there be rain!’
‘සෝත්ථි භවිස්සති රඤ්ඤෝ සෝත්ථි ජනපදස්ස දේවෝ ච වස්සිස්සති, අපි ච රාජා ජේට්ඨකුමාරේ ඛුරප්පං පතිට්ඨාපේතු, සෝත්ථි කුමාරෝ පල්ලෝමෝ භවිස්සතී(අ)ති.
‘Both king and country will be safe, and the rain will fall. And if the king aims the arrow at the crown prince, he will be safe and untouched.’
අථ ඛෝ, මාණවකා, අමච්චා ඕක්කාකස්ස ආරෝචේසුං: ‘ඕක්කාකෝ ජේට්ඨකුමාරේ ඛුරප්පං පතිට්ඨාපේතු. සෝත්ථි කුමාරෝ පල්ලෝමෝ භවිස්සතී(අ)ති.
So the ministers said to Okkāka: ‘Okkāka must aim the arrow at the crown prince. He will be safe and untouched.’
අථ ඛෝ රාජා ඕක්කාකෝ ජේට්ඨකුමාරේ ඛුරප්පං පතිට්ඨපේසි, සෝත්ථි කුමාරෝ පල්ලෝමෝ සමභවි. අථ ඛෝ තස්ස රාජා ඕක්කාකෝ භීතෝ සංවිග්ගෝ ලෝමහට්ඨජාතෝ බ්රහ්මදණ්ඩේන තජ්ජිතෝ මද්දරූපිං ධීතරං අදාසි.
So King Okkāka aimed the arrow at the crown prince. And he was safe and untouched. Then the king was terrified, shocked, and awestruck. Scared by the divine punishment, he gave the hand of his daughter Maddarūpī.
මා ඛෝ තුම්හේ, මාණවකා, අම්බට්ඨං මාණවං අතිබාළ්හං දාසිපුත්තවාදේන නිම්මාදේථ, උළාරෝ සෝ කණ්හෝ ඉසි අහෝසී”ති.
Students, please don’t put Ambaṭṭha down too much by calling him the son of a slavegirl. That Black Boy was an eminent sage.”
3. ඛත්තියසේට්ඨභාව
3. The Supremacy of the Aristocrats
අථ ඛෝ භගවා අම්බට්ඨං මාණවං ආමන්තේසි: “තං කිං මඤ්ඤසි, අම්බට්ඨ, ඉධ ඛත්තියකුමාරෝ බ්රාහ්මණකඤ්ඤාය සද්ධිං සංවාසං කප්පේය්ය, තේසං සංවාසමන්වාය පුත්තෝ ජායේථ. යෝ සෝ ඛත්තියකුමාරේන බ්රාහ්මණකඤ්ඤාය පුත්තෝ උප්පන්නෝ, අපි නු සෝ ලභේථ බ්රාහ්මණේසු ආසනං වා උදකං වා”ති?
Then the Buddha addressed Ambaṭṭha, “What do you think, Ambaṭṭha? Suppose an aristocrat boy was to sleep with a brahmin girl, and they had a son. Would he receive a seat and water from the brahmins?”
“ලභේථ, භෝ ගෝතම”.
“He would, Master Gotama.”
“අපි නු නං බ්රාහ්මණා භෝජේය්යුං සද්ධේ වා ථාලිපාකේ වා යඤ්ඤේ වා පාහුනේ වා”ති?
“And would the brahmins feed him at an offering of food for ancestors, an offering of a dish of milk-rice, a sacrifice, or a feast for guests?”
“භෝජේය්යුං, භෝ ගෝතම”.
“They would.”
“අපි නු නං බ්රාහ්මණා මන්තේ වාචේය්යුං වා නෝ වා”ති?
“And would the brahmins teach him the hymns or not?”
“වාචේය්යුං, භෝ ගෝතම”.
“They would.”
“අපි නුස්ස ඉත්ථීසු ආවටං වා අස්ස අනාවටං වා”ති?
“And would he be kept from the women or not?”
“අනාවටං හිස්ස, භෝ ගෝතම”.
“He would not.”
“අපි නු නං ඛත්තියා ඛත්තියාභිසේකේන අභිසිඤ්චේය්යුන්”ති?
“And would the aristocrats anoint him as king?”
“නෝ හිදං, භෝ ගෝතම”. “තං කිස්ස හේතු”? “මාතිතෝ හි, භෝ ගෝතම, අනුපපන්නෝ”ති.
“No, Master Gotama. Why is that? Because his maternity is unsuitable.”
“තං කිං මඤ්ඤසි, අම්බට්ඨ, ඉධ බ්රාහ්මණකුමාරෝ ඛත්තියකඤ්ඤාය සද්ධිං සංවාසං කප්පේය්ය, තේසං සංවාසමන්වාය පුත්තෝ ජායේථ. යෝ සෝ බ්රාහ්මණකුමාරේන ඛත්තියකඤ්ඤාය පුත්තෝ උප්පන්නෝ, අපි නු සෝ ලභේථ බ්රාහ්මණේසු ආසනං වා උදකං වා”ති?
“What do you think, Ambaṭṭha? Suppose a brahmin boy was to sleep with an aristocrat girl, and they had a son. Would he receive a seat and water from the brahmins?”
“ලභේථ, භෝ ගෝතම”.
“He would, Master Gotama.”
“අපි නු නං බ්රාහ්මණා භෝජේය්යුං සද්ධේ වා ථාලිපාකේ වා යඤ්ඤේ වා පාහුනේ වා”ති?
“And would the brahmins feed him at an offering of food for ancestors, an offering of a dish of milk-rice, a sacrifice, or a feast for guests?”
“භෝජේය්යුං, භෝ ගෝතම”.
“They would.”
“අපි නු නං බ්රාහ්මණා මන්තේ වාචේය්යුං වා නෝ වා”ති?
“And would the brahmins teach him the hymns or not?”
“වාචේය්යුං, භෝ ගෝතම”.
“They would.”
“අපි නුස්ස ඉත්ථීසු ආවටං වා අස්ස අනාවටං වා”ති?
“And would he be kept from the women or not?”
“අනාවටං හිස්ස, භෝ ගෝතම”.
“He would not.”
“අපි නු නං ඛත්තියා ඛත්තියාභිසේකේන අභිසිඤ්චේය්යුන්”ති?
“And would the aristocrats anoint him as king?”
“නෝ හිදං, භෝ ගෝතම”. “තං කිස්ස හේතු”? “පිතිතෝ හි, භෝ ගෝතම, අනුපපන්නෝ”ති.
“No, Master Gotama. Why is that? Because his paternity is unsuitable.”
“ඉති ඛෝ, අම්බට්ඨ, ඉත්ථියා වා ඉත්ථිං කරිත්වා පුරිසේන වා පුරිසං කරිත්වා ඛත්තියාව සේට්ඨා, හීනා බ්රාහ්මණා. තං කිං මඤ්ඤසි, අම්බට්ඨ, ඉධ බ්රාහ්මණා බ්රාහ්මණං කිස්මිඤ්චිදේව පකරණේ ඛුරමුණ්ඩං කරිත්වා භස්සපුටේන වධිත්වා රට්ඨා වා නගරා වා පබ්බාජේය්යුං. අපි නු සෝ ලභේථ බ්රාහ්මණේසු ආසනං වා උදකං වා”ති?
“And so, Ambaṭṭha, the aristocrats are superior and the brahmins inferior, whether comparing women with women or men with men. What do you think, Ambaṭṭha? Suppose the brahmins for some reason were to shave a brahmin’s head, inflict him with a sack of ashes, and banish him from the nation or the city. Would he receive a seat and water from the brahmins?”
“නෝ හිදං, භෝ ගෝතම”.
“No, Master Gotama.”
“අපි නු නං බ්රාහ්මණා භෝජේය්යුං සද්ධේ වා ථාලිපාකේ වා යඤ්ඤේ වා පාහුනේ වා”ති?
“And would the brahmins feed him at an offering of food for ancestors, an offering of a dish of milk-rice, a sacrifice, or a feast for guests?”
“නෝ හිදං, භෝ ගෝතම”.
“No, Master Gotama.”
“අපි නු නං බ්රාහ්මණා මන්තේ වාචේය්යුං වා නෝ වා”ති?
“And would the brahmins teach him the hymns or not?”
“නෝ හිදං, භෝ ගෝතම”.
“No, Master Gotama.”
“අපි නුස්ස ඉත්ථීසු ආවටං වා අස්ස අනාවටං වා”ති?
“And would he be kept from the women or not?”
“ආවටං හිස්ස, භෝ ගෝතම”.
“He would be.”
“තං කිං මඤ්ඤසි, අම්බට්ඨ, ඉධ ඛත්තියා ඛත්තියං කිස්මිඤ්චිදේව පකරණේ ඛුරමුණ්ඩං කරිත්වා භස්සපුටේන වධිත්වා රට්ඨා වා නගරා වා පබ්බාජේය්යුං. අපි නු සෝ ලභේථ බ්රාහ්මණේසු ආසනං වා උදකං වා”ති?
“What do you think, Ambaṭṭha? Suppose the aristocrats for some reason were to shave an aristocrat’s head, inflict him with a sack of ashes, and banish him from the nation or the city. Would he receive a seat and water from the brahmins?”
“ලභේථ, භෝ ගෝතම”.
“He would, Master Gotama.”
“අපි නු නං බ්රාහ්මණා භෝජේය්යුං සද්ධේ වා ථාලිපාකේ වා යඤ්ඤේ වා පාහුනේ වා”ති?
“And would the brahmins feed him at an offering of food for ancestors, an offering of a dish of milk-rice, a sacrifice, or a feast for guests?”
“භෝජේය්යුං, භෝ ගෝතම”.
“They would.”
“අපි නු නං බ්රාහ්මණා මන්තේ වාචේය්යුං වා නෝ වා”ති?
“And would the brahmins teach him the hymns or not?”
“වාචේය්යුං, භෝ ගෝතම”.
“They would.”
“අපි නුස්ස ඉත්ථීසු ආවටං වා අස්ස අනාවටං වා”ති?
“And would he be kept from the women or not?”
“අනාවටං හිස්ස, භෝ ගෝතම”.
“He would not.”
“ඒත්තාවතා ඛෝ, අම්බට්ඨ, ඛත්තියෝ පරමනිහීනතං පත්තෝ හෝති, යදේව නං ඛත්තියා ඛුරමුණ්ඩං කරිත්වා භස්සපුටේන වධිත්වා රට්ඨා වා නගරා වා පබ්බාජේන්ති. ඉති ඛෝ, අම්බට්ඨ, යදා ඛත්තියෝ පරමනිහීනතං පත්තෝ හෝති, තදාපි ඛත්තියාව සේට්ඨා, හීනා බ්රාහ්මණා. බ්රහ්මුනා පේසා, අම්බට්ඨ, සනඞ්කුමාරේන ගාථා භාසිතා:
“At this point, Ambaṭṭha, that aristocrat has reached rock bottom, with head shaven, inflicted with a sack of ashes, and banished from city or nation. Yet still the aristocrats are superior and the brahmins inferior. Brahmā Sanaṅkumāra also spoke this verse:
‘ඛත්තියෝ සේට්ඨෝ ජනේතස්මිං, යේ ගෝත්තපටිසාරිනෝ; විජ්ජාචරණසම්පන්නෝ, සෝ සේට්ඨෝ දේවමානුසේ(අ)ති.
‘The aristocrat is best among people who take clan as the standard. But one accomplished in knowledge and conduct is first among gods and humans.’
සා ඛෝ පනේසා, අම්බට්ඨ, බ්රහ්මුනා සනඞ්කුමාරේන ගාථා සුගීතා නෝ දුග්ගීතා, සුභාසිතා නෝ දුබ්භාසිතා, අත්ථසංහිතා නෝ අනත්ථසංහිතා, අනුමතා මයා. අහම්පි හි, අම්බට්ඨ, ඒවං වදාමි—
That verse was well sung by Brahmā Sanaṅkumāra, not poorly sung; well spoken, not poorly spoken, beneficial, not harmful, and it was approved by me. For I also say this:
ඛත්තියෝ සේට්ඨෝ ජනේතස්මිං, යේ ගෝත්තපටිසාරිනෝ; විජ්ජාචරණසම්පන්නෝ, සෝ සේට්ඨෝ දේවමානුසේ”ති.
The aristocrat is best among people who take clan as the standard. But one accomplished in knowledge and conduct is first among gods and humans.”
භාණවාරෝ පඨමෝ.
The first recitation section.
4. විජ්ජාචරණකථා
4. Knowledge and Conduct
“කතමං පන තං, භෝ ගෝතම, චරණං, කතමා ච පන සා විජ්ජා”ති?
“But what, Master Gotama, is that conduct, and what is that knowledge?”
“න ඛෝ, අම්බට්ඨ, අනුත්තරාය විජ්ජාචරණසම්පදාය ජාතිවාදෝ වා වුච්චති, ගෝත්තවාදෝ වා වුච්චති, මානවාදෝ වා වුච්චති: ‘අරහසි වා මං ත්වං, න වා මං ත්වං අරහසී(අ)ති. යත්ථ ඛෝ, අම්බට්ඨ, ආවාහෝ වා හෝති, විවාහෝ වා හෝති, ආවාහවිවාහෝ වා හෝති, ඒත්ථේතං වුච්චති ජාතිවාදෝ වා ඉතිපි ගෝත්තවාදෝ වා ඉතිපි මානවාදෝ වා ඉතිපි: ‘අරහසි වා මං ත්වං, න වා මං ත්වං අරහසී(අ)ති. යේ හි කේචි, අම්බට්ඨ, ජාතිවාදවිනිබද්ධා වා ගෝත්තවාදවිනිබද්ධා වා මානවාදවිනිබද්ධා වා ආවාහවිවාහවිනිබද්ධා වා, ආරකා තේ අනුත්තරාය විජ්ජාචරණසම්පදාය. පහාය ඛෝ, අම්බට්ඨ, ජාතිවාදවිනිබද්ධඤ්ච ගෝත්තවාදවිනිබද්ධඤ්ච මානවාදවිනිබද්ධඤ්ච ආවාහවිවාහවිනිබද්ධඤ්ච අනුත්තරාය විජ්ජාචරණසම්පදාය සච්ඡිකිරියා හෝතී”ති.
“Ambaṭṭha, in the supreme knowledge and conduct there is no discussion of genealogy or clan or pride—‘You deserve me’ or ‘You don’t deserve me.’ Wherever there is giving and taking in marriage there is such discussion. Whoever is attached to questions of genealogy or clan or pride, or to giving and taking in marriage, is far from the supreme knowledge and conduct. The realization of supreme knowledge and conduct occurs when you’ve given up such things.”
“කතමං පන තං, භෝ ගෝතම, චරණං, කතමා ච සා විජ්ජා”ති?
“But what, Master Gotama, is that conduct, and what is that knowledge?”
“ඉධ, අම්බට්ඨ, තථාගතෝ ලෝකේ උප්පජ්ජති අරහං සම්මාසම්බුද්ධෝ විජ්ජාචරණසම්පන්නෝ සුගතෝ ලෝකවිදූ අනුත්තරෝ පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දේවමනුස්සානං බුද්ධෝ භගවා. සෝ ඉමං ලෝකං සදේවකං සමාරකං සබ්රහ්මකං සස්සමණබ්රාහ්මණිං පජං සදේවමනුස්සං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවේදේති. සෝ ධම්මං දේසේති ආදිකල්යාණං මජ්ඣේකල්යාණං පරියෝසානකල්යාණං සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං කේවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසේති. තං ධම්මං සුණාති ගහපති වා ගහපතිපුත්තෝ වා අඤ්ඤතරස්මිං වා කුලේ පච්චාජාතෝ. සෝ තං ධම්මං සුත්වා තථාගතේ සද්ධං පටිලභති. සෝ තේන සද්ධාපටිලාභේන සමන්නාගතෝ ඉති පටිසඤ්චික්ඛති …පේ…
“Ambaṭṭha, it’s when a Realized One arises in the world, perfected, a fully awakened Buddha, accomplished in knowledge and conduct, holy, knower of the world, supreme guide for those who wish to train, teacher of gods and humans, awakened, blessed. He has realized with his own insight this world—with its gods, Māras and Brahmās, this population with its ascetics and brahmins, gods and humans—and he makes it known to others. He teaches Dhamma that’s good in the beginning, good in the middle, and good in the end, meaningful and well-phrased. And he reveals a spiritual practice that’s entirely full and pure. A householder hears that teaching, or a householder’s child, or someone reborn in a good family. They gain faith in the Realized One and reflect …
සෝ විවිච්චේව කාමේහි, විවිච්ච අකුසලේහි ධම්මේහි, සවිතක්කං සවිචාරං විවේකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති …පේ… ඉදම්පිස්ස හෝති චරණස්මිං.
Quite secluded from sensual pleasures, secluded from unskillful qualities, they enter and remain in the first jhāna … This pertains to their conduct.
පුන චපරං, අම්බට්ඨ, භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චේතසෝ ඒකෝදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති …පේ… ඉදම්පිස්ස හෝති චරණස්මිං.
Furthermore, as the placing of the mind and keeping it connected are stilled, a bhikkhu enters and remains in the second jhāna … This pertains to their conduct.
පුන චපරං, අම්බට්ඨ, භික්ඛු පීතියා ච විරාගා උපේක්ඛකෝ ච විහරති සතෝ ච සම්පජානෝ, සුඛඤ්ච කායේන පටිසංවේදේති, යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති: ‘උපේක්ඛකෝ සතිමා සුඛවිහාරී(අ)ති, තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති …පේ… ඉදම්පිස්ස හෝති චරණස්මිං.
Furthermore, with the fading away of rapture, they enter and remain in the third jhāna … This pertains to their conduct.
පුන චපරං, අම්බට්ඨ, භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා, පුබ්බේව සෝමනස්සදෝමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුඛං උපේක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති …පේ… ඉදම්පිස්ස හෝති චරණස්මිං. ඉදං ඛෝ තං, අම්බට්ඨ, චරණං.
Furthermore, giving up pleasure and pain, and ending former happiness and sadness, they enter and remain in the fourth jhāna … This pertains to their conduct. This is that conduct.
සෝ ඒවං සමාහිතේ චිත්තේ පරිසුද්ධේ පරියෝදාතේ අනඞ්ගණේ විගතූපක්කිලේසේ මුදුභූතේ කම්මනියේ ඨිතේ ආනේඤ්ජප්පත්තේ ඤාණදස්සනාය චිත්තං අභිනීහරති අභිනින්නාමේති …පේ… ඉදම්පිස්ස හෝති විජ්ජාය …පේ… නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාති, ඉදම්පිස්ස හෝති විජ්ජාය. අයං ඛෝ සා, අම්බට්ඨ, විජ්ජා.
When their mind has become immersed in samādhi like this—purified, bright, flawless, rid of corruptions, pliable, workable, steady, and imperturbable—they extend it and project it toward knowledge and vision. This pertains to their knowledge. … They understand: ‘There is no return to any state of existence.’ This pertains to their knowledge. This is that knowledge.
අයං වුච්චති, අම්බට්ඨ, භික්ඛු ‘විජ්ජාසම්පන්නෝ(අ) ඉතිපි, ‘චරණසම්පන්නෝ(අ) ඉතිපි, ‘විජ්ජාචරණසම්පන්නෝ(අ) ඉතිපි. ඉමාය ච, අම්බට්ඨ, විජ්ජාසම්පදාය චරණසම්පදාය ච අඤ්ඤා විජ්ජාසම්පදා ච චරණසම්පදා ච උත්තරිතරා වා පණීතතරා වා නත්ථි.
This bhikkhu is said to be ‘accomplished in knowledge’, and also ‘accomplished in conduct’, and also ‘accomplished in knowledge and conduct’. And, Ambaṭṭha, there is no accomplishment in knowledge and conduct that is better or finer than this.
5. චතුඅපායමුඛ
5. Four Causes of Quitting
ඉමාය ඛෝ, අම්බට්ඨ, අනුත්තරාය විජ්ජාචරණසම්පදාය චත්තාරි අපායමුඛානි භවන්ති. කතමානි චත්තාරි? ඉධ, අම්බට්ඨ, ඒකච්චෝ සමණෝ වා බ්රාහ්මණෝ වා ඉමඤ්ඤේව අනුත්තරං විජ්ජාචරණසම්පදං අනභිසම්භුණමානෝ ඛාරිවිධමාදාය අරඤ්ඤායතනං අජ්ඣෝගාහති: ‘පවත්තඵලභෝජනෝ භවිස්සාමී(අ)ති. සෝ අඤ්ඤදත්ථු විජ්ජාචරණසම්පන්නස්සේව පරිචාරකෝ සම්පජ්ජති. ඉමාය ඛෝ, අම්බට්ඨ, අනුත්තරාය විජ්ජාචරණසම්පදාය ඉදං පඨමං අපායමුඛං භවති.
There are these four causes of quitting this supreme knowledge and conduct. What four? Firstly, take some ascetic or brahmin who, not managing to obtain this supreme knowledge and conduct, plunges into a wilderness region carrying their stuff with a shoulder-pole, thinking they will get by eating fallen fruit. In fact they succeed only in serving someone accomplished in knowledge and conduct. This is the first cause of quitting this supreme knowledge and conduct.
පුන චපරං, අම්බට්ඨ, ඉධේකච්චෝ සමණෝ වා බ්රාහ්මණෝ වා ඉමඤ්චේව අනුත්තරං විජ්ජාචරණසම්පදං අනභිසම්භුණමානෝ පවත්තඵලභෝජනතඤ්ච අනභිසම්භුණමානෝ කුදාලපිටකං ආදාය අරඤ්ඤවනං අජ්ඣෝගාහති: ‘කන්දමූලඵලභෝජනෝ භවිස්සාමී(අ)ති. සෝ අඤ්ඤදත්ථු විජ්ජාචරණසම්පන්නස්සේව පරිචාරකෝ සම්පජ්ජති. ඉමාය ඛෝ, අම්බට්ඨ, අනුත්තරාය විජ්ජාචරණසම්පදාය ඉදං දුතියං අපායමුඛං භවති.
Furthermore, take some ascetic or brahmin who, not managing to obtain this supreme knowledge and conduct or to get by eating fallen fruit, plunges into a wilderness region carrying a spade and basket, thinking they will get by eating tubers and fruit. In fact they succeed only in serving someone accomplished in knowledge and conduct. This is the second cause of quitting this supreme knowledge and conduct.
පුන චපරං, අම්බට්ඨ, ඉධේකච්චෝ සමණෝ වා බ්රාහ්මණෝ වා ඉමඤ්චේව අනුත්තරං විජ්ජාචරණසම්පදං අනභිසම්භුණමානෝ පවත්තඵලභෝජනතඤ්ච අනභිසම්භුණමානෝ කන්දමූලඵලභෝජනතඤ්ච අනභිසම්භුණමානෝ ගාමසාමන්තං වා නිගමසාමන්තං වා අග්යාගාරං කරිත්වා අග්ගිං පරිචරන්තෝ අච්ඡති. සෝ අඤ්ඤදත්ථු විජ්ජාචරණසම්පන්නස්සේව පරිචාරකෝ සම්පජ්ජති. ඉමාය ඛෝ, අම්බට්ඨ, අනුත්තරාය විජ්ජාචරණසම්පදාය ඉදං තතියං අපායමුඛං භවති.
Furthermore, take some ascetic or brahmin who, not managing to obtain this supreme knowledge and conduct, or to get by eating fallen fruit, or to get by eating tubers and fruit, sets up a fire chamber in the neighborhood of a village or town and dwells there serving the sacred flame. In fact they succeed only in serving someone accomplished in knowledge and conduct. This is the third cause of quitting this supreme knowledge and conduct.
පුන චපරං, අම්බට්ඨ, ඉධේකච්චෝ සමණෝ වා බ්රාහ්මණෝ වා ඉමං චේව අනුත්තරං විජ්ජාචරණසම්පදං අනභිසම්භුණමානෝ පවත්තඵලභෝජනතඤ්ච අනභිසම්භුණමානෝ කන්දමූලඵලභෝජනතඤ්ච අනභිසම්භුණමානෝ අග්ගිපාරිචරියඤ්ච අනභිසම්භුණමානෝ චාතුමහාපථේ චතුද්වාරං අගාරං කරිත්වා අච්ඡති: ‘යෝ ඉමාහි චතූහි දිසාහි ආගමිස්සති සමණෝ වා බ්රාහ්මණෝ වා, තමහං යථාසත්ති යථාබලං පටිපූජේස්සාමී(අ)ති. සෝ අඤ්ඤදත්ථු විජ්ජාචරණසම්පන්නස්සේව පරිචාරකෝ සම්පජ්ජති. ඉමාය ඛෝ, අම්බට්ඨ, අනුත්තරාය විජ්ජාචරණසම්පදාය ඉදං චතුත්ථං අපායමුඛං භවති. ඉමාය ඛෝ, අම්බට්ඨ, අනුත්තරාය විජ්ජාචරණසම්පදාය ඉමානි චත්තාරි අපායමුඛානි භවන්ති.
Furthermore, take some ascetic or brahmin who, not managing to obtain this supreme knowledge and conduct, or to get by eating fallen fruit, or to get by eating tubers and fruit, or to serve the sacred flame, sets up a four-doored fire chamber at the crossroads and dwells there, thinking: ‘When an ascetic or brahmin comes from the four quarters, I will honor them as best I can.’ In fact they succeed only in serving someone accomplished in knowledge and conduct. This is the fourth cause of quitting this supreme knowledge and conduct. These are the four causes of quitting this supreme knowledge and conduct.
තං කිං මඤ්ඤසි, අම්බට්ඨ, අපි නු ත්වං ඉමාය අනුත්තරාය විජ්ජාචරණසම්පදාය සන්දිස්සසි සාචරියකෝ”ති?
What do you think, Ambaṭṭha? Is this supreme knowledge and conduct seen in your own tradition?”
“නෝ හිදං, භෝ ගෝතම. කෝචාහං, භෝ ගෝතම, සාචරියකෝ, කා ච අනුත්තරා විජ්ජාචරණසම්පදා? ආරකාහං, භෝ ගෝතම, අනුත්තරාය විජ්ජාචරණසම්පදාය සාචරියකෝ”ති.
“No, Master Gotama. Who am I and my tradition compared with the supreme knowledge and conduct? We are far from that.”
“තං කිං මඤ්ඤසි, අම්බට්ඨ, අපි නු ත්වං ඉමඤ්චේව අනුත්තරං විජ්ජාචරණසම්පදං අනභිසම්භුණමානෝ ඛාරිවිධමාදාය අරඤ්ඤවනමජ්ඣෝගාහසි සාචරියකෝ: ‘පවත්තඵලභෝජනෝ භවිස්සාමී(අ)”ති?
“What do you think, Ambaṭṭha? Since you’re not managing to obtain this supreme knowledge and conduct, have you with your tradition plunged into a wilderness region carrying your stuff with a shoulder-pole, thinking you will get by eating fallen fruit?”
“නෝ හිදං, භෝ ගෝතම”.
“No, Master Gotama.”
“තං කිං මඤ්ඤසි, අම්බට්ඨ, අපි නු ත්වං ඉමඤ්චේව අනුත්තරං විජ්ජාචරණසම්පදං අනභිසම්භුණමානෝ පවත්තඵලභෝජනතඤ්ච අනභිසම්භුණමානෝ කුදාලපිටකං ආදාය අරඤ්ඤවනමජ්ඣෝගාහසි සාචරියකෝ: ‘කන්දමූලඵලභෝජනෝ භවිස්සාමී(අ)”ති?
“What do you think, Ambaṭṭha? Have you with your tradition … plunged into a wilderness region carrying a spade and basket, thinking you will get by eating tubers and fruit?”
“නෝ හිදං, භෝ ගෝතම”.
“No, Master Gotama.”
“තං කිං මඤ්ඤසි, අම්බට්ඨ, අපි නු ත්වං ඉමඤ්චේව අනුත්තරං විජ්ජාචරණසම්පදං අනභිසම්භුණමානෝ පවත්තඵලභෝජනතඤ්ච අනභිසම්භුණමානෝ කන්දමූලඵලභෝජනතඤ්ච අනභිසම්භුණමානෝ ගාමසාමන්තං වා නිගමසාමන්තං වා අග්යාගාරං කරිත්වා අග්ගිං පරිචරන්තෝ අච්ඡසි සාචරියකෝ”ති?
“What do you think, Ambaṭṭha? Have you with your tradition … set up a fire chamber in the neighborhood of a village or town and dwelt there serving the sacred flame?”
“නෝ හිදං, භෝ ගෝතම”.
“No, Master Gotama.”
“තං කිං මඤ්ඤසි, අම්බට්ඨ, අපි නු ත්වං ඉමඤ්චේව අනුත්තරං විජ්ජාචරණසම්පදං අනභිසම්භුණමානෝ පවත්තඵලභෝජනතඤ්ච අනභිසම්භුණමානෝ කන්දමූලඵලභෝජනතඤ්ච අනභිසම්භුණමානෝ අග්ගිපාරිචරියඤ්ච අනභිසම්භුණමානෝ චාතුමහාපථේ චතුද්වාරං අගාරං කරිත්වා අච්ඡසි සාචරියකෝ: ‘යෝ ඉමාහි චතූහි දිසාහි ආගමිස්සති සමණෝ වා බ්රාහ්මණෝ වා, තං මයං යථාසත්ති යථාබලං පටිපූජේස්සාමා(අ)”ති?
“What do you think, Ambaṭṭha? Have you with your tradition … set up a four-doored fire chamber at the crossroads and dwelt there, thinking: ‘When an ascetic or brahmin comes from the four quarters, I will honor them as best I can’?”
“නෝ හිදං, භෝ ගෝතම”.
“No, Master Gotama.”
“ඉති ඛෝ, අම්බට්ඨ, ඉමාය චේව ත්වං අනුත්තරාය විජ්ජාචරණසම්පදාය පරිහීනෝ සාචරියකෝ. යේ චිමේ අනුත්තරාය විජ්ජාචරණසම්පදාය චත්තාරි අපායමුඛානි භවන්ති, තතෝ ච ත්වං පරිහීනෝ සාචරියකෝ. භාසිතා ඛෝ පන තේ ඒසා, අම්බට්ඨ, ආචරියේන බ්රාහ්මණේන පෝක්ඛරසාතිනා වාචා: ‘කේ ච මුණ්ඩකා සමණකා ඉබ්භා කණ්හා බන්ධුපාදාපච්චා, කා ච තේවිජ්ජානං බ්රාහ්මණානං සාකච්ඡා(අ)ති අත්තනා ආපායිකෝපි අපරිපූරමානෝ. පස්ස, අම්බට්ඨ, යාව අපරද්ධඤ්ච තේ ඉදං ආචරියස්ස බ්රාහ්මණස්ස පෝක්ඛරසාතිස්ස.
“So you with your tradition are not only inferior to the supreme knowledge and conduct, you are even inferior to the four causes of quitting the supreme knowledge and conduct. But you have been told this by your teacher, the brahmin Pokkharasādi: ‘Who are these shavelings, fake ascetics, primitives, black spawn from the feet of our kinsman compared with conversation with the brahmins of the three knowledges?” Yet he himself has not even fulfilled one of the quittings! See, Ambaṭṭha, how your teacher Pokkharasādi has wronged you.
6. පුබ්බකෛසිභාවානුයෝග
6. Being Like the Sages of the Past
බ්රාහ්මණෝ ඛෝ පන, අම්බට්ඨ, පෝක්ඛරසාති රඤ්ඤෝ පසේනදිස්ස කෝසලස්ස දත්තිකං භුඤ්ජති. තස්ස රාජා පසේනදි කෝසලෝ සම්මුඛීභාවම්පි න දදාති. යදාපි තේන මන්තේති, තිරෝදුස්සන්තේන මන්තේති. යස්ස ඛෝ පන, අම්බට්ඨ, ධම්මිකං පයාතං භික්ඛං පටිග්ගණ්හේය්ය, කථං තස්ස රාජා පසේනදි කෝසලෝ සම්මුඛීභාවම්පි න දදේය්ය. පස්ස, අම්බට්ඨ, යාව අපරද්ධඤ්ච තේ ඉදං ආචරියස්ස බ්රාහ්මණස්ස පෝක්ඛරසාතිස්ස.
Pokkharasādi lives off an endowment provided by King Pasenadi of Kosala. But the king won’t even grant him an audience face to face. When he consults, he does so behind a curtain. Why wouldn’t the king grant a face to face audience with someone who’d receive his legitimate presentation of food? See, Ambaṭṭha, how your teacher Pokkharasādi has wronged you.
තං කිං මඤ්ඤසි, අම්බට්ඨ, ඉධ රාජා පසේනදි කෝසලෝ හත්ථිගීවාය වා නිසින්නෝ අස්සපිට්ඨේ වා නිසින්නෝ රථූපත්ථරේ වා ඨිතෝ උග්ගේහි වා රාජඤ්ඤේහි වා කිඤ්චිදේව මන්තනං මන්තේය්ය. සෝ තම්හා පදේසා අපක්කම්ම ඒකමන්තං තිට්ඨේය්ය. අථ ආගච්ඡේය්ය සුද්දෝ වා සුද්දදාසෝ වා, තස්මිං පදේසේ ඨිතෝ තදේව මන්තනං මන්තේය්ය: ‘ඒවම්පි රාජා පසේනදි කෝසලෝ ආහ, ඒවම්පි රාජා පසේනදි කෝසලෝ ආහා(අ)ති. අපි නු සෝ රාජභණිතං වා භණති රාජමන්තනං වා මන්තේති? ඒත්තාවතා සෝ අස්ස රාජා වා රාජමත්තෝ වා”ති?
What do you think, Ambaṭṭha? Suppose King Pasenadi was holding consultations with warrior-chiefs or chieftains while sitting on an elephant’s neck or on horseback, or while standing on the mat in a chariot. And suppose he’d get down from that place and stand aside. Then along would come a worker or their bondservant, who’d stand in the same place and continue the consultation: ‘This is what King Pasenadi says, and this too is what the king says.’ Though he spoke the king’s words and gave the king’s advice, does that qualify him to be the king or the king’s minister?”
“නෝ හිදං, භෝ ගෝතම”.
“No, Master Gotama.”
“ඒවමේව ඛෝ ත්වං, අම්බට්ඨ, යේ තේ අහේසුං බ්රාහ්මණානං පුබ්බකා ඉසයෝ මන්තානං කත්තාරෝ මන්තානං පවත්තාරෝ, යේසමිදං ඒතරහි බ්රාහ්මණා පෝරාණං මන්තපදං ගීතං පවුත්තං සමිහිතං, තදනුගායන්ති තදනුභාසන්ති භාසිතමනුභාසන්ති වාචිතමනුවාචේන්ති, සේය්යථිදං—අට්ඨකෝ වාමකෝ වාමදේවෝ වේස්සාමිත්තෝ යමතග්ගි අඞ්ගීරසෝ භාරද්වාජෝ වාසේට්ඨෝ කස්සපෝ භගු: ‘ත්යාහං මන්තේ අධියාමි සාචරියකෝ(අ)ති, තාවතා ත්වං භවිස්සසි ඉසි වා ඉසිත්ථාය වා පටිපන්නෝති නේතං ඨානං විජ්ජති.
“In the same way, Ambaṭṭha, the ancient seers of the brahmins were Aṭṭhaka, Vāmaka, Vāmadeva, Vessāmitta, Yamadaggi, Aṅgīrasa, Bhāradvāja, Vāseṭṭha, Kassapa, and Bhagu. They were the authors and propagators of the hymns. Their hymnal was sung and propagated and compiled in ancient times; and these days, brahmins continue to sing and chant it, chanting what was chanted and teaching what was taught. You might imagine that, since you’ve learned their hymns by heart in your own tradition, that makes you a seer or someone on the path to becoming a seer. But that is not possible.
තං කිං මඤ්ඤසි, අම්බට්ඨ, කින්ති තේ සුතං බ්රාහ්මණානං වුද්ධානං මහල්ලකානං ආචරියපාචරියානං භාසමානානං—යේ තේ අහේසුං බ්රාහ්මණානං පුබ්බකා ඉසයෝ මන්තානං කත්තාරෝ මන්තානං පවත්තාරෝ, යේසමිදං ඒතරහි බ්රාහ්මණා පෝරාණං මන්තපදං ගීතං පවුත්තං සමිහිතං, තදනුගායන්ති තදනුභාසන්ති භාසිතමනුභාසන්ති වාචිතමනුවාචේන්ති, සේය්යථිදං—අට්ඨකෝ වාමකෝ වාමදේවෝ වේස්සාමිත්තෝ යමතග්ගි අඞ්ගීරසෝ භාරද්වාජෝ වාසේට්ඨෝ කස්සපෝ භගු, ඒවං සු තේ සුන්හාතා සුවිලිත්තා කප්පිතකේසමස්සූ ආමුක්කමණිකුණ්ඩලාභරණා ඕදාතවත්ථවසනා පඤ්චහි කාමගුණේහි සමප්පිතා සමඞ්ගීභූතා පරිචාරේන්ති, සේය්යථාපි ත්වං ඒතරහි සාචරියකෝ”ති?
What do you think, Ambaṭṭha? According to what you have heard from elderly and senior brahmins, the teachers of teachers, did those ancient brahmin seers—nicely bathed and anointed, with hair and beard dressed, bedecked with jewels, earrings, and bracelets, dressed in white—amuse themselves, supplied and provided with the five kinds of sensual stimulation, like you do today in your tradition?”
“නෝ හිදං, භෝ ගෝතම”.
“No, Master Gotama.”
“ …පේ… ඒවං සු තේ සාලීනං ඕදනං සුචිමංසූපසේචනං විචිතකාළකං අනේකසූපං අනේකබ්යඤ්ජනං පරිභුඤ්ජන්ති, සේය්යථාපි ත්වං ඒතරහි සාචරියකෝ”ති?
“Did they eat boiled fine rice, garnished with clean meat, with the dark grains picked out, served with many soups and sauces, like you do today in your tradition?”
“නෝ හිදං, භෝ ගෝතම”.
“No, Master Gotama.”
“ …පේ… ඒවං සු තේ වේඨකනතපස්සාහි නාරීහි පරිචාරේන්ති, සේය්යථාපි ත්වං ඒතරහි සාචරියකෝ”ති?
“Did they amuse themselves with girls wearing thongs that show off their curves, like you do today in your tradition?”
“නෝ හිදං, භෝ ගෝතම”.
“No, Master Gotama.”
“ …පේ… ඒවං සු තේ කුත්තවාලේහි වළවාරථේහි දීඝාහි පතෝදලට්ඨීහි වාහනේ විතුදේන්තා විපරියායන්ති, සේය්යථාපි ත්වං ඒතරහි සාචරියකෝ”ති?
“Did they drive about in chariots drawn by mares with plaited manes, whipping and lashing them onward with long goads, like you do today in your tradition?”
“නෝ හිදං, භෝ ගෝතම”.
“No, Master Gotama.”
“ …පේ… ඒවං සු තේ උක්කිණ්ණපරිඛාසු ඕක්ඛිත්තපලිඝාසු නගරූපකාරිකාසු දීඝාසිවුධේහි පුරිසේහි රක්ඛාපේන්ති, සේය්යථාපි ත්වං ඒතරහි සාචරියකෝ”ති?
“Did they get men with long swords to guard them in fortresses with moats dug and barriers in place, like you do today in your tradition?”
“නෝ හිදං, භෝ ගෝතම”.
“No, Master Gotama.”
“ඉති ඛෝ, අම්බට්ඨ, නේව ත්වං ඉසි න ඉසිත්ථාය පටිපන්නෝ සාචරියකෝ. යස්ස ඛෝ පන, අම්බට්ඨ, මයි කඞ්ඛා වා විමති වා සෝ මං පඤ්හේන, අහං වේය්යාකරණේන සෝධිස්සාමී”ති.
“So, Ambaṭṭha, in your own tradition you are neither seer nor someone on the path to becoming a seer. Whoever has any doubt or uncertainty about me, let them ask me and I will clear up their doubts with my answer.”
7. ද්වේලක්ඛණාදස්සන
7. Seeing the Two Marks
අථ ඛෝ භගවා විහාරා නික්ඛම්ම චඞ්කමං අබ්භුට්ඨාසි. අම්බට්ඨෝපි මාණවෝ විහාරා නික්ඛම්ම චඞ්කමං අබ්භුට්ඨාසි. අථ ඛෝ අම්බට්ඨෝ මාණවෝ භගවන්තං චඞ්කමන්තං අනුචඞ්කමමානෝ භගවතෝ කායේ ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානි සමන්නේසි. අද්දසා ඛෝ අම්බට්ඨෝ මාණවෝ භගවතෝ කායේ ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානි යේභුය්යේන ඨපේත්වා ද්වේ. ද්වීසු මහාපුරිසලක්ඛණේසු කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති නාධිමුච්චති න සම්පසීදති—කෝසෝහිතේ ච වත්ථගුය්හේ පහූතජිව්හතාය ච.
Then the Buddha came out of his dwelling and proceeded to begin walking mindfully, and Ambaṭṭha did likewise. Then while walking beside the Buddha, Ambaṭṭha scrutinized his body for the thirty-two marks of a great man. He saw all of them except for two, which he had doubts about: whether the private parts are covered in a foreskin, and the largeness of the tongue.
අථ ඛෝ භගවතෝ ඒතදහෝසි: “පස්සති ඛෝ මේ අයං අම්බට්ඨෝ මාණවෝ ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානි යේභුය්යේන ඨපේත්වා ද්වේ. ද්වීසු මහාපුරිසලක්ඛණේසු කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති නාධිමුච්චති න සම්පසීදති—කෝසෝහිතේ ච වත්ථගුය්හේ පහූතජිව්හතාය චා”ති. අථ ඛෝ භගවා තථාරූපං ඉද්ධාභිසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛාසි. යථා අද්දස අම්බට්ඨෝ මාණවෝ භගවතෝ කෝසෝහිතං වත්ථගුය්හං. අථ ඛෝ භගවා ජිව්හං නින්නාමේත්වා උභෝපි කණ්ණසෝතානි අනුමසි පටිමසි, උභෝපි නාසිකසෝතානි අනුමසි පටිමසි, කේවලම්පි නලාටමණ්ඩලං ජිව්හාය ඡාදේසි.
Then it occurred to the Buddha, “This brahmin student Ambaṭṭha sees all the marks except for two, which he has doubts about: whether the private parts are covered in a foreskin, and the largeness of the tongue.” Then the Buddha used his psychic power to will that Ambaṭṭha would see his private parts covered in a foreskin. And he stuck out his tongue and stroked back and forth on his ear holes and nostrils, and covered his entire forehead with his tongue.
අථ ඛෝ අම්බට්ඨස්ස මාණවස්ස ඒතදහෝසි: “සමන්නාගතෝ ඛෝ සමණෝ ගෝතමෝ ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණේහි පරිපුණ්ණේහි, නෝ අපරිපුණ්ණේහී”ති.
Then Ambaṭṭha thought, “The ascetic Gotama possesses the thirty-two marks completely, lacking none.”
භගවන්තං ඒතදවෝච: “හන්ද ච දානි මයං, භෝ ගෝතම, ගච්ඡාම, බහුකිච්චා මයං බහුකරණීයා”ති.
He said to the Buddha, “Well, now, sir, I must go. I have many duties, and much to do.”
“යස්සදානි ත්වං, අම්බට්ඨ, කාලං මඤ්ඤසී”ති. අථ ඛෝ අම්බට්ඨෝ මාණවෝ වළවාරථමාරුය්හ පක්කාමි.
“Please, Ambaṭṭha, go at your convenience.” Then Ambaṭṭha mounted his mare-drawn chariot and left.
තේන ඛෝ පන සමයේන බ්රාහ්මණෝ පෝක්ඛරසාති උක්කට්ඨාය නික්ඛමිත්වා මහතා බ්රාහ්මණගණේන සද්ධිං සකේ ආරාමේ නිසින්නෝ හෝති අම්බට්ඨංයේව මාණවං පටිමානේන්තෝ. අථ ඛෝ අම්බට්ඨෝ මාණවෝ යේන සකෝ ආරාමෝ තේන පායාසි. යාවතිකා යානස්ස භූමි, යානේන ගන්ත්වා යානා පච්චෝරෝහිත්වා පත්තිකෝව යේන බ්රාහ්මණෝ පෝක්ඛරසාති තේනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා බ්රාහ්මණං පෝක්ඛරසාතිං අභිවාදේත්වා ඒකමන්තං නිසීදි. ඒකමන්තං නිසින්නං ඛෝ අම්බට්ඨං මාණවං බ්රාහ්මණෝ පෝක්ඛරසාති ඒතදවෝච:
Now at that time the brahmin Pokkharasādi had come out from Ukkaṭṭhā together with a large group of brahmins and was sitting in his own park just waiting for Ambaṭṭha. Then Ambaṭṭha entered the park. He went by carriage as far as the terrain allowed, then descended and approached the brahmin Pokkharasādi on foot. He bowed and sat down to one side, and Pokkharasādi said to him:
“කච්චි, තාත අම්බට්ඨ, අද්දස තං භවන්තං ගෝතමන්”ති?
“I hope, dear Ambaṭṭha, you saw the Master Gotama?”
“අද්දසාම ඛෝ මයං, භෝ, තං භවන්තං ගෝතමන්”ති.
“I saw him, sir.”
“කච්චි, තාත අම්බට්ඨ, තං භවන්තං ගෝතමං තථා සන්තංයේව සද්දෝ අබ්භුග්ගතෝ නෝ අඤ්ඤථා; කච්චි පන සෝ භවං ගෝතමෝ තාදිසෝ නෝ අඤ්ඤාදිසෝ”ති?
“Well, does he live up to his reputation or not?”
“තථා සන්තංයේව, භෝ, තං භවන්තං ගෝතමං සද්දෝ අබ්භුග්ගතෝ නෝ අඤ්ඤථා, තාදිසෝව සෝ භවං ගෝතමෝ නෝ අඤ්ඤාදිසෝ. සමන්නාගතෝ ච සෝ භවං ගෝතමෝ ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණේහි පරිපුණ්ණේහි නෝ අපරිපුණ්ණේහී”ති.
“He does, sir. Master Gotama possesses the thirty-two marks completely, lacking none.”
“අහු පන තේ, තාත අම්බට්ඨ, සමණේන ගෝතමේන සද්ධිං කෝචිදේව කථාසල්ලාපෝ”ති?
“And did you have some discussion with him?”
“අහු ඛෝ මේ, භෝ, සමණේන ගෝතමේන සද්ධිං කෝචිදේව කථාසල්ලාපෝ”ති.
“I did.”
“යථා කථං පන තේ, තාත අම්බට්ඨ, අහු සමණේන ගෝතමේන සද්ධිං කෝචිදේව කථාසල්ලාපෝ”ති? අථ ඛෝ අම්බට්ඨෝ මාණවෝ යාවතකෝ අහෝසි භගවතා සද්ධිං කථාසල්ලාපෝ, තං සබ්බං බ්රාහ්මණස්ස පෝක්ඛරසාතිස්ස ආරෝචේසි.
“And what kind of discussion did you have with him?” Then Ambaṭṭha informed Pokkharasādi of all they had discussed.
ඒවං වුත්තේ, බ්රාහ්මණෝ පෝක්ඛරසාති අම්බට්ඨං මාණවං ඒතදවෝච: “අහෝ වත රේ අම්හාකං, පණ්ඩිතක, අහෝ වත රේ අම්හාකං, බහුස්සුතක, අහෝ වත රේ අම්හාකං, තේවිජ්ජක, ඒවරූපේන කිර, භෝ, පුරිසෝ අත්ථචරකේන කායස්ස භේදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජේය්ය. යදේව ඛෝ ත්වං, අම්බට්ඨ, තං භවන්තං ගෝතමං ඒවං ආසජ්ජ ආසජ්ජ අවචාසි, අථ ඛෝ සෝ භවං ගෝතමෝ අම්හේපි ඒවං උපනේය්ය උපනේය්ය අවච. අහෝ වත රේ අම්හාකං, පණ්ඩිතක, අහෝ වත රේ අම්හාකං, බහුස්සුතක, අහෝ වත රේ අම්හාකං, තේවිජ්ජක, ඒවරූපේන කිර, භෝ, පුරිසෝ අත්ථචරකේන කායස්ස භේදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජේය්යා”ති, කුපිතෝ අනත්තමනෝ අම්බට්ඨං මාණවං පදසායේව පවත්තේසි. ඉච්ඡති ච තාවදේව භගවන්තං දස්සනාය උපසඞ්කමිතුං.
Then Pokkharasādi said to Ambaṭṭha, “Oh, our bloody fake scholar, our fake learned man, who pretends to be proficient in the three Vedas! A man who behaves like this ought, when their body breaks up, after death, to be reborn in a place of loss, a bad place, the underworld, hell. It’s only because you repeatedly attacked Master Gotama like that that he kept bringing up charges against us!” Angry and upset, he kicked Ambaṭṭha over, and wanted to go and see the Buddha right away.
8. පෝක්ඛරසාතිබුද්ධූපසඞ්කමන
8. Pokkharasādi Visits the Buddha
අථ ඛෝ තේ බ්රාහ්මණා බ්රාහ්මණං පෝක්ඛරසාතිං ඒතදවෝචුං: “අතිවිකාලෝ ඛෝ, භෝ, අජ්ජ සමණං ගෝතමං දස්සනාය උපසඞ්කමිතුං. ස්වේදානි භවං පෝක්ඛරසාති සමණං ගෝතමං දස්සනාය උපසඞ්කමිස්සතී”ති.
Then those brahmins said to Pokkharasādi, “It’s much too late to visit the ascetic Gotama today. You can visit him tomorrow.”
අථ ඛෝ බ්රාහ්මණෝ පෝක්ඛරසාති සකේ නිවේසනේ පණීතං ඛාදනීයං භෝජනීයං පටියාදාපේත්වා යානේ ආරෝපේත්වා උක්කාසු ධාරියමානාසු උක්කට්ඨාය නිය්යාසි, යේන ඉච්ඡානඞ්ගලවනසණ්ඩෝ තේන පායාසි. යාවතිකා යානස්ස භූමි යානේන ගන්ත්වා, යානා පච්චෝරෝහිත්වා පත්තිකෝව යේන භගවා තේනුපසඞ්කමි. උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මෝදි, සම්මෝදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරේත්වා ඒකමන්තං නිසීදි. ඒකමන්තං නිසින්නෝ ඛෝ බ්රාහ්මණෝ පෝක්ඛරසාති භගවන්තං ඒතදවෝච: “ආගමා නු ඛ්විධ, භෝ ගෝතම, අම්හාකං අන්තේවාසී අම්බට්ඨෝ මාණවෝ”ති?
So Pokkharasādi had delicious fresh and cooked foods prepared in his own home. Then he mounted a carriage and, with attendants carrying torches, set out from Ukkaṭṭhā for the forest near Icchānaṅgala. He went by carriage as far as the terrain allowed, then descended and entered the monastery on foot. He went up to the Buddha and exchanged greetings with him. When the greetings and polite conversation were over, he sat down to one side and said to the Buddha, “Master Gotama, has my pupil, the student Ambaṭṭha, come here?”
“ආගමා ඛෝ තේ, බ්රාහ්මණ, අන්තේවාසී අම්බට්ඨෝ මාණවෝ”ති.
“Yes he has, brahmin.”
“අහු පන තේ, භෝ ගෝතම, අම්බට්ඨේන මාණවේන සද්ධිං කෝචිදේව කථාසල්ලාපෝ”ති?
“And did you have some discussion with him?”
“අහු ඛෝ මේ, බ්රාහ්මණ, අම්බට්ඨේන මාණවේන සද්ධිං කෝචිදේව කථාසල්ලාපෝ”ති.
“I did.”
“යථාකථං පන තේ, භෝ ගෝතම, අහු අම්බට්ඨේන මාණවේන සද්ධිං කෝචිදේව කථාසල්ලාපෝ”ති? අථ ඛෝ භගවා යාවතකෝ අහෝසි අම්බට්ඨේන මාණවේන සද්ධිං කථාසල්ලාපෝ, තං සබ්බං බ්රාහ්මණස්ස පෝක්ඛරසාතිස්ස ආරෝචේසි.
“And what kind of discussion did you have with him?” Then the Buddha informed Pokkharasādi of all they had discussed.
ඒවං වුත්තේ, බ්රාහ්මණෝ පෝක්ඛරසාති භගවන්තං ඒතදවෝච: “බාලෝ, භෝ ගෝතම, අම්බට්ඨෝ මාණවෝ, ඛමතු භවං ගෝතමෝ අම්බට්ඨස්ස මාණවස්සා”ති.
Then Pokkharasādi said to the Buddha, “Ambaṭṭha is a fool, Master Gotama. Please forgive him.”
“සුඛී හෝතු, බ්රාහ්මණ, අම්බට්ඨෝ මාණවෝ”ති.
“May the student Ambaṭṭha be happy, brahmin.”
අථ ඛෝ බ්රාහ්මණෝ පෝක්ඛරසාති භගවතෝ කායේ ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානි සමන්නේසි. අද්දසා ඛෝ බ්රාහ්මණෝ පෝක්ඛරසාති භගවතෝ කායේ ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානි යේභුය්යේන ඨපේත්වා ද්වේ. ද්වීසු මහාපුරිසලක්ඛණේසු කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති නාධිමුච්චති න සම්පසීදති—කෝසෝහිතේ ච වත්ථගුය්හේ පහූතජිව්හතාය ච.
Then Pokkharasādi scrutinized the Buddha’s body for the thirty-two marks of a great man. He saw all of them except for two, which he had doubts about: whether the private parts are covered in a foreskin, and the largeness of the tongue.
අථ ඛෝ භගවතෝ ඒතදහෝසි: “පස්සති ඛෝ මේ අයං බ්රාහ්මණෝ පෝක්ඛරසාති ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානි යේභුය්යේන ඨපේත්වා ද්වේ. ද්වීසු මහාපුරිසලක්ඛණේසු කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති නාධිමුච්චති න සම්පසීදති—කෝසෝහිතේ ච වත්ථගුය්හේ පහූතජිව්හතාය චා”ති. අථ ඛෝ භගවා තථාරූපං ඉද්ධාභිසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛාසි යථා අද්දස බ්රාහ්මණෝ පෝක්ඛරසාති භගවතෝ කෝසෝහිතං වත්ථගුය්හං. අථ ඛෝ භගවා ජිව්හං නින්නාමේත්වා උභෝපි කණ්ණසෝතානි අනුමසි පටිමසි, උභෝපි නාසිකසෝතානි අනුමසි පටිමසි, කේවලම්පි නලාටමණ්ඩලං ජිව්හාය ඡාදේසි.
Then it occurred to the Buddha, “Pokkharasādi sees all the marks except for two, which he has doubts about: whether the private parts are covered in a foreskin, and the largeness of the tongue.” Then the Buddha used his psychic power to will that Pokkharasādi would see his private parts covered in a foreskin. And he stuck out his tongue and stroked back and forth on his ear holes and nostrils, and covered his entire forehead with his tongue.
අථ ඛෝ බ්රාහ්මණස්ස පෝක්ඛරසාතිස්ස ඒතදහෝසි: “සමන්නාගතෝ ඛෝ සමණෝ ගෝතමෝ ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණේහි පරිපුණ්ණේහි නෝ අපරිපුණ්ණේහී”ති.
Pokkharasādi thought, “The ascetic Gotama possesses the thirty-two marks completely, lacking none.”
භගවන්තං ඒතදවෝච: “අධිවාසේතු මේ භවං ගෝතමෝ අජ්ජතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝේනා”ති. අධිවාසේසි භගවා තුණ්හීභාවේන.
He said to the Buddha, “Would Master Gotama together with the bhikkhu Saṅgha please accept today’s meal from me?” The Buddha consented with silence.
අථ ඛෝ බ්රාහ්මණෝ පෝක්ඛරසාති භගවතෝ අධිවාසනං විදිත්වා භගවතෝ කාලං ආරෝචේසි: “කාලෝ, භෝ ගෝතම, නිට්ඨිතං භත්තන්”ති. අථ ඛෝ භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසේත්වා පත්තචීවරමාදාය සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝේන යේන බ්රාහ්මණස්ස පෝක්ඛරසාතිස්ස නිවේසනං තේනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තේ ආසනේ නිසීදි. අථ ඛෝ බ්රාහ්මණෝ පෝක්ඛරසාති භගවන්තං පණීතේන ඛාදනීයේන භෝජනීයේන සහත්ථා සන්තප්පේසි සම්පවාරේසි, මාණවකාපි භික්ඛුසඞ්ඝං. අථ ඛෝ බ්රාහ්මණෝ පෝක්ඛරසාති භගවන්තං භුත්තාවිං ඕනීතපත්තපාණිං අඤ්ඤතරං නීචං ආසනං ගහේත්වා ඒකමන්තං නිසීදි.
Then, knowing that the Buddha had consented, Pokkharasādi announced the time to him, “It’s time, Master Gotama, the meal is ready.” Then the Buddha robed up in the morning and, taking his bowl and robe, went to the home of Pokkharasādi together with the bhikkhu Saṅgha, where he sat on the seat spread out. Then Pokkharasādi served and satisfied the Buddha with his own hands with delicious fresh and cooked foods, while his students served the Saṅgha. When the Buddha had eaten and washed his hand and bowl, Pokkharasādi took a low seat and sat to one side.
ඒකමන්තං නිසින්නස්ස ඛෝ බ්රාහ්මණස්ස පෝක්ඛරසාතිස්ස භගවා අනුපුබ්බිං කථං කථේසි, සේය්යථිදං—දානකථං සීලකථං සග්ගකථං; කාමානං ආදීනවං ඕකාරං සඞ්කිලේසං, නේක්ඛම්මේ ආනිසංසං පකාසේසි. යදා භගවා අඤ්ඤාසි බ්රාහ්මණං පෝක්ඛරසාතිං කල්ලචිත්තං මුදුචිත්තං විනීවරණචිත්තං උදග්ගචිත්තං පසන්නචිත්තං, අථ යා බුද්ධානං සාමුක්කංසිකා ධම්මදේසනා, තං පකාසේසි—දුක්ඛං සමුදයං නිරෝධං මග්ගං. සේය්යථාපි නාම සුද්ධං වත්ථං අපගතකාළකං සම්මදේව රජනං පටිග්ගණ්හේය්ය; ඒවමේව බ්රාහ්මණස්ස පෝක්ඛරසාතිස්ස තස්මිඤ්ඤේව ආසනේ විරජං වීතමලං ධම්මචක්ඛුං උදපාදි: “යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං සබ්බං තං නිරෝධධම්මන්”ති.
Then the Buddha taught him step by step, with a talk on giving, ethical conduct, and heaven. He explained the drawbacks of sensual pleasures, so sordid and corrupt, and the benefit of renunciation. And when the Buddha knew that Pokkharasādi’s mind was ready, pliable, rid of hindrances, elated, and confident he explained the special teaching of the Buddhas: suffering, its origin, its cessation, and the path. Just as a clean cloth rid of stains would properly absorb dye, in that very seat the stainless, immaculate vision of the Dhamma arose in the brahmin Pokkharasādi: “Everything that has a beginning has an end.”
9. පෝක්ඛරසාතිඋපාසකත්තපටිවේදනා
9. Pokkharasādi Declares Himself a Lay Follower
අථ ඛෝ බ්රාහ්මණෝ පෝක්ඛරසාති දිට්ඨධම්මෝ පත්තධම්මෝ විදිතධම්මෝ පරියෝගාළ්හධම්මෝ තිණ්ණවිචිකිච්ඡෝ විගතකථඞ්කථෝ වේසාරජ්ජප්පත්තෝ අපරප්පච්චයෝ සත්ථුසාසනේ භගවන්තං ඒතදවෝච: “අභික්කන්තං, භෝ ගෝතම, අභික්කන්තං, භෝ ගෝතම. සේය්යථාපි, භෝ ගෝතම, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජේය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරේය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛේය්ය, අන්ධකාරේ වා තේලපජ්ජෝතං ධාරේය්ය: ‘චක්ඛුමන්තෝ රූපානි දක්ඛන්තී(අ)ති; ඒවමේවං භෝතා ගෝතමේන අනේකපරියායේන ධම්මෝ පකාසිතෝ. ඒසාහං, භෝ ගෝතම, සපුත්තෝ සභරියෝ සපරිසෝ සාමච්චෝ භවන්තං ගෝතමං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකං මං භවං ගෝතමෝ ධාරේතු අජ්ජතග්ගේ පාණුපේතං සරණං ගතං.
Then Pokkharasādi saw, attained, understood, and fathomed the Dhamma. He went beyond doubt, got rid of indecision, and became self-assured and independent of others regarding the Teacher’s instructions. He said to the Buddha, “Excellent, Master Gotama! Excellent! As if he were righting the overturned, or revealing the hidden, or pointing out the path to the lost, or lighting a lamp in the dark so people with clear eyes can see what’s there, just so has Master Gotama made the Teaching clear in many ways. Together with my children, wives, retinue, and ministers, I go for refuge to Master Gotama, to the teaching, and to the bhikkhu Saṅgha. From this day forth, may Master Gotama remember me as a lay follower who has gone for refuge for life.
යථා ච භවං ගෝතමෝ උක්කට්ඨාය අඤ්ඤානි උපාසකකුලානි උපසඞ්කමති, ඒවමේව භවං ගෝතමෝ පෝක්ඛරසාතිකුලං උපසඞ්කමතු. තත්ථ යේ තේ මාණවකා වා මාණවිකා වා භවන්තං ගෝතමං අභිවාදේස්සන්ති වා පච්චුට්ඨිස්සන්ති වා ආසනං වා උදකං වා දස්සන්ති චිත්තං වා පසාදේස්සන්ති, තේසං තං භවිස්සති දීඝරත්තං හිතාය සුඛායා”ති.
Just as Master Gotama visits other devoted families in Ukkaṭṭhā, may he visit mine. The brahmin boys and girls there will bow to you, rise in your presence, give you a seat and water, and gain confidence in their hearts. That will be for their lasting welfare and happiness.”
“කල්යාණං වුච්චති, බ්රාහ්මණා”ති.
“That’s nice of you to say, householder.”
අම්බට්ඨසුත්තං නිට්ඨිතං තතියං.
The authoritative text of the Dīgha Nikāya is the Pāli text. The English translation is provided as an aid to the study of the original Pāli text. [CREDITS »]