| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya |
៣. អម្ពដ្ឋសុត្តំ
3. Ambaṭṭhasuttaṃ
២៥៤. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា កោសលេសុ ចារិកំ ចរមានោ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ បញ្ចមត្តេហិ ភិក្ខុសតេហិ យេន ឥច្ឆានង្គលំ នាម កោសលានំ ព្រាហ្មណគាមោ តទវសរិ។ តត្រ សុទំ ភគវា ឥច្ឆានង្គលេ វិហរតិ ឥច្ឆានង្គលវនសណ្ឌេ។
254. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā kosalesu cārikaṃ caramāno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehi yena icchānaṅgalaṃ nāma kosalānaṃ brāhmaṇagāmo tadavasari. Tatra sudaṃ bhagavā icchānaṅgale viharati icchānaṅgalavanasaṇḍe.
បោក្ខរសាតិវត្ថុ
Pokkharasātivatthu
២៥៥. តេន ខោ បន សមយេន ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ឧក្កដ្ឋំ 1 អជ្ឈាវសតិ សត្តុស្សទំ សតិណកដ្ឋោទកំ សធញ្ញំ រាជភោគ្គំ រញ្ញា បសេនទិនា កោសលេន ទិន្នំ រាជទាយំ ព្រហ្មទេយ្យំ។ អស្សោសិ ខោ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ – ‘‘សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ សក្យបុត្តោ សក្យកុលា បព្ពជិតោ កោសលេសុ ចារិកំ ចរមានោ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ បញ្ចមត្តេហិ ភិក្ខុសតេហិ ឥច្ឆានង្គលំ អនុប្បត្តោ ឥច្ឆានង្គលេ វិហរតិ ឥច្ឆានង្គលវនសណ្ឌេ។ តំ ខោ បន ភវន្តំ គោតមំ ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា’ 2។ សោ ឥមំ លោកំ សទេវកំ សមារកំ សព្រហ្មកំ សស្សមណព្រាហ្មណិំ បជំ សទេវមនុស្សំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេតិ។ សោ ធម្មំ ទេសេតិ អាទិកល្យាណំ មជ្ឈេកល្យាណំ បរិយោសានកល្យាណំ, សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ, កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ បកាសេតិ។ សាធុ ខោ បន តថារូបានំ អរហតំ ទស្សនំ ហោតី’’តិ។
255. Tena kho pana samayena brāhmaṇo pokkharasāti ukkaṭṭhaṃ 3 ajjhāvasati sattussadaṃ satiṇakaṭṭhodakaṃ sadhaññaṃ rājabhoggaṃ raññā pasenadinā kosalena dinnaṃ rājadāyaṃ brahmadeyyaṃ. Assosi kho brāhmaṇo pokkharasāti – ‘‘samaṇo khalu, bho, gotamo sakyaputto sakyakulā pabbajito kosalesu cārikaṃ caramāno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehi icchānaṅgalaṃ anuppatto icchānaṅgale viharati icchānaṅgalavanasaṇḍe. Taṃ kho pana bhavantaṃ gotamaṃ evaṃ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato – ‘itipi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaṃ buddho bhagavā’ 4. So imaṃ lokaṃ sadevakaṃ samārakaṃ sabrahmakaṃ sassamaṇabrāhmaṇiṃ pajaṃ sadevamanussaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedeti. So dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ, sātthaṃ sabyañjanaṃ, kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāseti. Sādhu kho pana tathārūpānaṃ arahataṃ dassanaṃ hotī’’ti.
អម្ពដ្ឋមាណវោ
Ambaṭṭhamāṇavo
២៥៦. តេន ខោ បន សមយេន ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស អម្ពដ្ឋោ នាម មាណវោ អន្តេវាសី ហោតិ អជ្ឈាយកោ មន្តធរោ តិណ្ណំ វេទានំ 5 បារគូ សនិឃណ្ឌុកេដុភានំ សាក្ខរប្បភេទានំ ឥតិហាសបញ្ចមានំ បទកោ វេយ្យាករណោ លោកាយតមហាបុរិសលក្ខណេសុ អនវយោ អនុញ្ញាតបដិញ្ញាតោ សកេ អាចរិយកេ តេវិជ្ជកេ បាវចនេ – ‘‘យមហំ ជានាមិ, តំ ត្វំ ជានាសិ; យំ ត្វំ ជានាសិ តមហំ ជានាមី’’តិ។
256. Tena kho pana samayena brāhmaṇassa pokkharasātissa ambaṭṭho nāma māṇavo antevāsī hoti ajjhāyako mantadharo tiṇṇaṃ vedānaṃ 6 pāragū sanighaṇḍukeṭubhānaṃ sākkharappabhedānaṃ itihāsapañcamānaṃ padako veyyākaraṇo lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anavayo anuññātapaṭiññāto sake ācariyake tevijjake pāvacane – ‘‘yamahaṃ jānāmi, taṃ tvaṃ jānāsi; yaṃ tvaṃ jānāsi tamahaṃ jānāmī’’ti.
២៥៧. អថ ខោ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ អម្ពដ្ឋំ មាណវំ អាមន្តេសិ – ‘‘អយំ, តាត អម្ពដ្ឋ, សមណោ គោតមោ សក្យបុត្តោ សក្យកុលា បព្ពជិតោ កោសលេសុ ចារិកំ ចរមានោ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ បញ្ចមត្តេហិ ភិក្ខុសតេហិ ឥច្ឆានង្គលំ អនុប្បត្តោ ឥច្ឆានង្គលេ វិហរតិ ឥច្ឆានង្គលវនសណ្ឌេ។ តំ ខោ បន ភវន្តំ គោតមំ ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា, អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា’។ សោ ឥមំ លោកំ សទេវកំ សមារកំ សព្រហ្មកំ សស្សមណព្រាហ្មណិំ បជំ សទេវមនុស្សំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេតិ។ សោ ធម្មំ ទេសេតិ អាទិកល្យាណំ មជ្ឈេកល្យាណំ បរិយោសានកល្យាណំ, សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ បកាសេតិ។ សាធុ ខោ បន តថារូបានំ អរហតំ ទស្សនំ ហោតីតិ។ ឯហិ ត្វំ តាត អម្ពដ្ឋ, យេន សមណោ គោតមោ តេនុបសង្កម; ឧបសង្កមិត្វា សមណំ គោតមំ ជានាហិ, យទិ វា តំ ភវន្តំ គោតមំ តថាសន្តំយេវ សទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ, យទិ វា នោ តថា។ យទិ វា សោ ភវំ គោតមោ តាទិសោ, យទិ វា ន តាទិសោ, តថា មយំ តំ ភវន្តំ គោតមំ វេទិស្សាមា’’តិ។
257. Atha kho brāhmaṇo pokkharasāti ambaṭṭhaṃ māṇavaṃ āmantesi – ‘‘ayaṃ, tāta ambaṭṭha, samaṇo gotamo sakyaputto sakyakulā pabbajito kosalesu cārikaṃ caramāno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehi icchānaṅgalaṃ anuppatto icchānaṅgale viharati icchānaṅgalavanasaṇḍe. Taṃ kho pana bhavantaṃ gotamaṃ evaṃ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato – ‘itipi so bhagavā, arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaṃ buddho bhagavā’. So imaṃ lokaṃ sadevakaṃ samārakaṃ sabrahmakaṃ sassamaṇabrāhmaṇiṃ pajaṃ sadevamanussaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedeti. So dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ, sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāseti. Sādhu kho pana tathārūpānaṃ arahataṃ dassanaṃ hotīti. Ehi tvaṃ tāta ambaṭṭha, yena samaṇo gotamo tenupasaṅkama; upasaṅkamitvā samaṇaṃ gotamaṃ jānāhi, yadi vā taṃ bhavantaṃ gotamaṃ tathāsantaṃyeva saddo abbhuggato, yadi vā no tathā. Yadi vā so bhavaṃ gotamo tādiso, yadi vā na tādiso, tathā mayaṃ taṃ bhavantaṃ gotamaṃ vedissāmā’’ti.
២៥៨. ‘‘យថា កថំ បនាហំ, ភោ, តំ ភវន្តំ គោតមំ ជានិស្សាមិ – ‘យទិ វា តំ ភវន្តំ គោតមំ តថាសន្តំយេវ សទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ, យទិ វា នោ តថា។ យទិ វា សោ ភវំ គោតមោ តាទិសោ, យទិ វា ន តាទិសោ’’’តិ?
258. ‘‘Yathā kathaṃ panāhaṃ, bho, taṃ bhavantaṃ gotamaṃ jānissāmi – ‘yadi vā taṃ bhavantaṃ gotamaṃ tathāsantaṃyeva saddo abbhuggato, yadi vā no tathā. Yadi vā so bhavaṃ gotamo tādiso, yadi vā na tādiso’’’ti?
‘‘អាគតានិ ខោ, តាត អម្ពដ្ឋ, អម្ហាកំ មន្តេសុ ទ្វត្តិំស មហាបុរិសលក្ខណានិ, យេហិ សមន្នាគតស្ស មហាបុរិសស្ស ទ្វេយេវ គតិយោ ភវន្តិ អនញ្ញា។ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី ធម្មិកោ ធម្មរាជា ចាតុរន្តោ វិជិតាវី ជនបទត្ថាវរិយប្បត្តោ សត្តរតនសមន្នាគតោ ។ តស្សិមានិ សត្ត រតនានិ ភវន្តិ។ សេយ្យថិទំ – ចក្ករតនំ, ហត្ថិរតនំ, អស្សរតនំ, មណិរតនំ, ឥត្ថិរតនំ, គហបតិរតនំ, បរិណាយករតនមេវ សត្តមំ។ បរោសហស្សំ ខោ បនស្ស បុត្តា ភវន្តិ សូរា វីរង្គរូបា បរសេនប្បមទ្ទនា។ សោ ឥមំ បថវិំ សាគរបរិយន្តំ អទណ្ឌេន អសត្ថេន ធម្មេន អភិវិជិយ អជ្ឈាវសតិ។ សចេ ខោ បន អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជតិ , អរហំ ហោតិ សម្មាសម្ពុទ្ធោ លោកេ វិវដ្ដច្ឆទោ។ អហំ ខោ បន, តាត អម្ពដ្ឋ, មន្តានំ ទាតា; ត្វំ មន្តានំ បដិគ្គហេតា’’តិ។
‘‘Āgatāni kho, tāta ambaṭṭha, amhākaṃ mantesu dvattiṃsa mahāpurisalakkhaṇāni, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveyeva gatiyo bhavanti anaññā. Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato . Tassimāni satta ratanāni bhavanti. Seyyathidaṃ – cakkaratanaṃ, hatthiratanaṃ, assaratanaṃ, maṇiratanaṃ, itthiratanaṃ, gahapatiratanaṃ, pariṇāyakaratanameva sattamaṃ. Parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. So imaṃ pathaviṃ sāgarapariyantaṃ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati. Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati , arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado. Ahaṃ kho pana, tāta ambaṭṭha, mantānaṃ dātā; tvaṃ mantānaṃ paṭiggahetā’’ti.
២៥៩. ‘‘ឯវំ, ភោ’’តិ ខោ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស បដិស្សុត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ព្រាហ្មណំ បោក្ខរសាតិំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា វឡវារថមារុយ្ហ សម្ពហុលេហិ មាណវកេហិ សទ្ធិំ យេន ឥច្ឆានង្គលវនសណ្ឌោ តេន បាយាសិ។ យាវតិកា យានស្ស ភូមិ យានេន គន្ត្វា យានា បច្ចោរោហិត្វា បត្តិកោវ អារាមំ បាវិសិ។ តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា ភិក្ខូ អព្ភោកាសេ ចង្កមន្តិ។ អថ ខោ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ យេន តេ ភិក្ខូ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តេ ភិក្ខូ ឯតទវោច – ‘‘កហំ នុ ខោ, ភោ, ឯតរហិ សោ ភវំ គោតមោ វិហរតិ? តញ្ហិ មយំ ភវន្តំ គោតមំ ទស្សនាយ ឥធូបសង្កន្តា’’តិ។
259. ‘‘Evaṃ, bho’’ti kho ambaṭṭho māṇavo brāhmaṇassa pokkharasātissa paṭissutvā uṭṭhāyāsanā brāhmaṇaṃ pokkharasātiṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā vaḷavārathamāruyha sambahulehi māṇavakehi saddhiṃ yena icchānaṅgalavanasaṇḍo tena pāyāsi. Yāvatikā yānassa bhūmi yānena gantvā yānā paccorohitvā pattikova ārāmaṃ pāvisi. Tena kho pana samayena sambahulā bhikkhū abbhokāse caṅkamanti. Atha kho ambaṭṭho māṇavo yena te bhikkhū tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā te bhikkhū etadavoca – ‘‘kahaṃ nu kho, bho, etarahi so bhavaṃ gotamo viharati? Tañhi mayaṃ bhavantaṃ gotamaṃ dassanāya idhūpasaṅkantā’’ti.
២៦០. អថ ខោ តេសំ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘អយំ ខោ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ អភិញ្ញាតកោលញ្ញោ ចេវ អភិញ្ញាតស្ស ច ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស អន្តេវាសី។ អគរុ ខោ បន ភគវតោ ឯវរូបេហិ កុលបុត្តេហិ សទ្ធិំ កថាសល្លាបោ ហោតី’’តិ។ តេ អម្ពដ្ឋំ មាណវំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ឯសោ អម្ពដ្ឋ វិហារោ សំវុតទ្វារោ, តេន អប្បសទ្ទោ ឧបសង្កមិត្វា អតរមានោ អាឡិន្ទំ បវិសិត្វា ឧក្កាសិត្វា អគ្គឡំ អាកោដេហិ, វិវរិស្សតិ តេ ភគវា ទ្វារ’’ន្តិ។
260. Atha kho tesaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘‘ayaṃ kho ambaṭṭho māṇavo abhiññātakolañño ceva abhiññātassa ca brāhmaṇassa pokkharasātissa antevāsī. Agaru kho pana bhagavato evarūpehi kulaputtehi saddhiṃ kathāsallāpo hotī’’ti. Te ambaṭṭhaṃ māṇavaṃ etadavocuṃ – ‘‘eso ambaṭṭha vihāro saṃvutadvāro, tena appasaddo upasaṅkamitvā ataramāno āḷindaṃ pavisitvā ukkāsitvā aggaḷaṃ ākoṭehi, vivarissati te bhagavā dvāra’’nti.
២៦១. អថ ខោ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ យេន សោ វិហារោ សំវុតទ្វារោ, តេន អប្បសទ្ទោ ឧបសង្កមិត្វា អតរមានោ អាឡិន្ទំ បវិសិត្វា ឧក្កាសិត្វា អគ្គឡំ អាកោដេសិ។ វិវរិ ភគវា ទ្វារំ។ បាវិសិ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ។ មាណវកាបិ បវិសិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិំសុ, សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ អម្ពដ្ឋោ បន មាណវោ ចង្កមន្តោបិ និសិន្នេន ភគវតា កញ្ចិ កញ្ចិ 7 កថំ សារណីយំ វីតិសារេតិ, ឋិតោបិ និសិន្នេន ភគវតា កិញ្ចិ កិញ្ចិ កថំ សារណីយំ វីតិសារេតិ។
261. Atha kho ambaṭṭho māṇavo yena so vihāro saṃvutadvāro, tena appasaddo upasaṅkamitvā ataramāno āḷindaṃ pavisitvā ukkāsitvā aggaḷaṃ ākoṭesi. Vivari bhagavā dvāraṃ. Pāvisi ambaṭṭho māṇavo. Māṇavakāpi pavisitvā bhagavatā saddhiṃ sammodiṃsu, sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Ambaṭṭho pana māṇavo caṅkamantopi nisinnena bhagavatā kañci kañci 8 kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāreti, ṭhitopi nisinnena bhagavatā kiñci kiñci kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāreti.
២៦២. អថ ខោ ភគវា អម្ពដ្ឋំ មាណវំ ឯតទវោច – ‘‘ឯវំ នុ តេ, អម្ពដ្ឋ, ព្រាហ្មណេហិ វុទ្ធេហិ មហល្លកេហិ អាចរិយបាចរិយេហិ សទ្ធិំ កថាសល្លាបោ ហោតិ, យថយិទំ ចរំ តិដ្ឋំ និសិន្នេន មយា កិញ្ចិ កិញ្ចិ កថំ សារណីយំ វីតិសារេតី’’តិ?
262. Atha kho bhagavā ambaṭṭhaṃ māṇavaṃ etadavoca – ‘‘evaṃ nu te, ambaṭṭha, brāhmaṇehi vuddhehi mahallakehi ācariyapācariyehi saddhiṃ kathāsallāpo hoti, yathayidaṃ caraṃ tiṭṭhaṃ nisinnena mayā kiñci kiñci kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretī’’ti?
បឋមឥព្ភវាទោ
Paṭhamaibbhavādo
២៦៣. ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម។ គច្ឆន្តោ វា ហិ, ភោ គោតម, គច្ឆន្តេន ព្រាហ្មណោ ព្រាហ្មណេន សទ្ធិំ សល្លបិតុមរហតិ, ឋិតោ វា ហិ, ភោ គោតម, ឋិតេន ព្រាហ្មណោ ព្រាហ្មណេន សទ្ធិំ សល្លបិតុមរហតិ, និសិន្នោ វា ហិ, ភោ គោតម, និសិន្នេន ព្រាហ្មណោ ព្រាហ្មណេន សទ្ធិំ សល្លបិតុមរហតិ, សយានោ វា ហិ, ភោ គោតម, សយានេន ព្រាហ្មណោ ព្រាហ្មណេន សទ្ធិំ សល្លបិតុមរហតិ។ យេ ច ខោ តេ, ភោ គោតម, មុណ្ឌកា សមណកា ឥព្ភា កណ្ហា 9 ពន្ធុបាទាបច្ចា, តេហិបិ មេ សទ្ធិំ ឯវំ កថាសល្លាបោ ហោតិ, យថរិវ ភោតា គោតមេនា’’តិ។ ‘‘អត្ថិកវតោ ខោ បន តេ, អម្ពដ្ឋ, ឥធាគមនំ អហោសិ, យាយេវ ខោ បនត្ថាយ អាគច្ឆេយ្យាថ 10, តមេវ អត្ថំ សាធុកំ មនសិ ករេយ្យាថ 11។ អវុសិតវាយេវ ខោ បន ភោ អយំ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ វុសិតមានី កិមញ្ញត្រ អវុសិតត្តា’’តិ។
263. ‘‘No hidaṃ, bho gotama. Gacchanto vā hi, bho gotama, gacchantena brāhmaṇo brāhmaṇena saddhiṃ sallapitumarahati, ṭhito vā hi, bho gotama, ṭhitena brāhmaṇo brāhmaṇena saddhiṃ sallapitumarahati, nisinno vā hi, bho gotama, nisinnena brāhmaṇo brāhmaṇena saddhiṃ sallapitumarahati, sayāno vā hi, bho gotama, sayānena brāhmaṇo brāhmaṇena saddhiṃ sallapitumarahati. Ye ca kho te, bho gotama, muṇḍakā samaṇakā ibbhā kaṇhā 12 bandhupādāpaccā, tehipi me saddhiṃ evaṃ kathāsallāpo hoti, yathariva bhotā gotamenā’’ti. ‘‘Atthikavato kho pana te, ambaṭṭha, idhāgamanaṃ ahosi, yāyeva kho panatthāya āgaccheyyātha 13, tameva atthaṃ sādhukaṃ manasi kareyyātha 14. Avusitavāyeva kho pana bho ayaṃ ambaṭṭho māṇavo vusitamānī kimaññatra avusitattā’’ti.
២៦៤. អថ ខោ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ភគវតា អវុសិតវាទេន វុច្ចមានោ កុបិតោ អនត្តមនោ ភគវន្តំយេវ ខុំសេន្តោ ភគវន្តំយេវ វម្ភេន្តោ ភគវន្តំយេវ ឧបវទមានោ – ‘‘សមណោ ច មេ, ភោ, គោតមោ បាបិតោ ភវិស្សតី’’តិ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ចណ្ឌា, ភោ គោតម, សក្យជាតិ; ផរុសា, ភោ គោតម, សក្យជាតិ; លហុសា, ភោ គោតម, សក្យជាតិ; ភស្សា, ភោ គោតម, សក្យជាតិ; ឥព្ភា សន្តា ឥព្ភា សមានា ន ព្រាហ្មណេ សក្ករោន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ គរុំ ករោន្តិ 15, ន ព្រាហ្មណេ មានេន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ បូជេន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ អបចាយន្តិ។ តយិទំ, ភោ គោតម, នច្ឆន្នំ, តយិទំ នប្បតិរូបំ, យទិមេ សក្យា ឥព្ភា សន្តា ឥព្ភា សមានា ន ព្រាហ្មណេ សក្ករោន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ គរុំ ករោន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ មានេន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ បូជេន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ អបចាយន្តី’’តិ។ ឥតិហ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ឥទំ បឋមំ សក្យេសុ ឥព្ភវាទំ និបាតេសិ។
264. Atha kho ambaṭṭho māṇavo bhagavatā avusitavādena vuccamāno kupito anattamano bhagavantaṃyeva khuṃsento bhagavantaṃyeva vambhento bhagavantaṃyeva upavadamāno – ‘‘samaṇo ca me, bho, gotamo pāpito bhavissatī’’ti bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘caṇḍā, bho gotama, sakyajāti; pharusā, bho gotama, sakyajāti; lahusā, bho gotama, sakyajāti; bhassā, bho gotama, sakyajāti; ibbhā santā ibbhā samānā na brāhmaṇe sakkaronti, na brāhmaṇe garuṃ karonti 16, na brāhmaṇe mānenti, na brāhmaṇe pūjenti, na brāhmaṇe apacāyanti. Tayidaṃ, bho gotama, nacchannaṃ, tayidaṃ nappatirūpaṃ, yadime sakyā ibbhā santā ibbhā samānā na brāhmaṇe sakkaronti, na brāhmaṇe garuṃ karonti, na brāhmaṇe mānenti, na brāhmaṇe pūjenti, na brāhmaṇe apacāyantī’’ti. Itiha ambaṭṭho māṇavo idaṃ paṭhamaṃ sakyesu ibbhavādaṃ nipātesi.
ទុតិយឥព្ភវាទោ
Dutiyaibbhavādo
២៦៥. ‘‘កិំ បន តេ, អម្ពដ្ឋ, សក្យា អបរទ្ធុ’’ន្តិ? ‘‘ឯកមិទាហំ, ភោ គោតម, សមយំ អាចរិយស្ស ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស កេនចិទេវ ករណីយេន កបិលវត្ថុំ អគមាសិំ។ យេន សក្យានំ សន្ធាគារំ តេនុបសង្កមិំ។ តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា សក្យា ចេវ សក្យកុមារា ច សន្ធាគារេ 17 ឧច្ចេសុ អាសនេសុ និសិន្នា ហោន្តិ អញ្ញមញ្ញំ អង្គុលិបតោទកេហិ 18 សញ្ជគ្ឃន្តា សំកីឡន្តា, អញ្ញទត្ថុ មមញ្ញេវ មញ្ញេ អនុជគ្ឃន្តា, ន មំ កោចិ អាសនេនបិ និមន្តេសិ។ តយិទំ, ភោ គោតម, នច្ឆន្នំ, តយិទំ នប្បតិរូបំ, យទិមេ សក្យា ឥព្ភា សន្តា ឥព្ភា សមានា ន ព្រាហ្មណេ សក្ករោន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ គរុំ ករោន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ មានេន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ បូជេន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ អបចាយន្តី’’តិ។ ឥតិហ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ឥទំ ទុតិយំ សក្យេសុ ឥព្ភវាទំ និបាតេសិ។
265. ‘‘Kiṃ pana te, ambaṭṭha, sakyā aparaddhu’’nti? ‘‘Ekamidāhaṃ, bho gotama, samayaṃ ācariyassa brāhmaṇassa pokkharasātissa kenacideva karaṇīyena kapilavatthuṃ agamāsiṃ. Yena sakyānaṃ sandhāgāraṃ tenupasaṅkamiṃ. Tena kho pana samayena sambahulā sakyā ceva sakyakumārā ca sandhāgāre 19 uccesu āsanesu nisinnā honti aññamaññaṃ aṅgulipatodakehi 20 sañjagghantā saṃkīḷantā, aññadatthu mamaññeva maññe anujagghantā, na maṃ koci āsanenapi nimantesi. Tayidaṃ, bho gotama, nacchannaṃ, tayidaṃ nappatirūpaṃ, yadime sakyā ibbhā santā ibbhā samānā na brāhmaṇe sakkaronti, na brāhmaṇe garuṃ karonti, na brāhmaṇe mānenti, na brāhmaṇe pūjenti, na brāhmaṇe apacāyantī’’ti. Itiha ambaṭṭho māṇavo idaṃ dutiyaṃ sakyesu ibbhavādaṃ nipātesi.
តតិយឥព្ភវាទោ
Tatiyaibbhavādo
២៦៦. ‘‘លដុកិកាបិ ខោ, អម្ពដ្ឋ, សកុណិកា សកេ កុលាវកេ កាមលាបិនី ហោតិ។ សកំ ខោ បនេតំ, អម្ពដ្ឋ, សក្យានំ យទិទំ កបិលវត្ថុំ, នារហតាយស្មា អម្ពដ្ឋោ ឥមាយ អប្បមត្តាយ អភិសជ្ជិតុ’’ន្តិ។ ‘‘ចត្តារោមេ, ភោ គោតម, វណ្ណា – ខត្តិយា ព្រាហ្មណា វេស្សា សុទ្ទា។ ឥមេសញ្ហិ, ភោ គោតម, ចតុន្នំ វណ្ណានំ តយោ វណ្ណា – ខត្តិយា ច វេស្សា ច សុទ្ទា ច – អញ្ញទត្ថុ ព្រាហ្មណស្សេវ បរិចារកា សម្បជ្ជន្តិ។ តយិទំ, ភោ គោតម , នច្ឆន្នំ, តយិទំ នប្បតិរូបំ, យទិមេ សក្យា ឥព្ភា សន្តា ឥព្ភា សមានា ន ព្រាហ្មណេ សក្ករោន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ គរុំ ករោន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ មានេន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ បូជេន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ អបចាយន្តី’’តិ។ ឥតិហ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ឥទំ តតិយំ សក្យេសុ ឥព្ភវាទំ និបាតេសិ។
266. ‘‘Laṭukikāpi kho, ambaṭṭha, sakuṇikā sake kulāvake kāmalāpinī hoti. Sakaṃ kho panetaṃ, ambaṭṭha, sakyānaṃ yadidaṃ kapilavatthuṃ, nārahatāyasmā ambaṭṭho imāya appamattāya abhisajjitu’’nti. ‘‘Cattārome, bho gotama, vaṇṇā – khattiyā brāhmaṇā vessā suddā. Imesañhi, bho gotama, catunnaṃ vaṇṇānaṃ tayo vaṇṇā – khattiyā ca vessā ca suddā ca – aññadatthu brāhmaṇasseva paricārakā sampajjanti. Tayidaṃ, bho gotama , nacchannaṃ, tayidaṃ nappatirūpaṃ, yadime sakyā ibbhā santā ibbhā samānā na brāhmaṇe sakkaronti, na brāhmaṇe garuṃ karonti, na brāhmaṇe mānenti, na brāhmaṇe pūjenti, na brāhmaṇe apacāyantī’’ti. Itiha ambaṭṭho māṇavo idaṃ tatiyaṃ sakyesu ibbhavādaṃ nipātesi.
ទាសិបុត្តវាទោ
Dāsiputtavādo
២៦៧. អថ ខោ ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘‘អតិពាឡ្ហំ ខោ អយំ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ សក្យេសុ ឥព្ភវាទេន និម្មាទេតិ, យំនូនាហំ គោត្តំ បុច្ឆេយ្យ’’ន្តិ។ អថ ខោ ភគវា អម្ពដ្ឋំ មាណវំ ឯតទវោច – ‘‘កថំ គោត្តោសិ, អម្ពដ្ឋា’’តិ? ‘‘កណ្ហាយនោហមស្មិ, ភោ គោតមា’’តិ។ បោរាណំ ខោ បន តេ អម្ពដ្ឋ មាតាបេត្តិកំ នាមគោត្តំ អនុស្សរតោ អយ្យបុត្តា សក្យា ភវន្តិ; ទាសិបុត្តោ ត្វមសិ សក្យានំ។ សក្យា ខោ បន, អម្ពដ្ឋ, រាជានំ ឱក្កាកំ បិតាមហំ ទហន្តិ។
267. Atha kho bhagavato etadahosi – ‘‘atibāḷhaṃ kho ayaṃ ambaṭṭho māṇavo sakyesu ibbhavādena nimmādeti, yaṃnūnāhaṃ gottaṃ puccheyya’’nti. Atha kho bhagavā ambaṭṭhaṃ māṇavaṃ etadavoca – ‘‘kathaṃ gottosi, ambaṭṭhā’’ti? ‘‘Kaṇhāyanohamasmi, bho gotamā’’ti. Porāṇaṃ kho pana te ambaṭṭha mātāpettikaṃ nāmagottaṃ anussarato ayyaputtā sakyā bhavanti; dāsiputto tvamasi sakyānaṃ. Sakyā kho pana, ambaṭṭha, rājānaṃ okkākaṃ pitāmahaṃ dahanti.
‘‘ភូតបុព្ពំ, អម្ពដ្ឋ, រាជា ឱក្កាកោ យា សា មហេសី បិយា មនាបា, តស្សា បុត្តស្ស រជ្ជំ បរិណាមេតុកាមោ ជេដ្ឋកុមារេ រដ្ឋស្មា បព្ពាជេសិ – ឱក្កាមុខំ ករកណ្ឌំ 21 ហត្ថិនិកំ សិនិសូរំ 22។ តេ រដ្ឋស្មា បព្ពាជិតា ហិមវន្តបស្សេ បោក្ខរណិយា តីរេ មហាសាកសណ្ឌោ, តត្ថ វាសំ កប្បេសុំ។ តេ ជាតិសម្ភេទភយា សកាហិ ភគិនីហិ សទ្ធិំ សំវាសំ កប្បេសុំ។
‘‘Bhūtapubbaṃ, ambaṭṭha, rājā okkāko yā sā mahesī piyā manāpā, tassā puttassa rajjaṃ pariṇāmetukāmo jeṭṭhakumāre raṭṭhasmā pabbājesi – okkāmukhaṃ karakaṇḍaṃ 23 hatthinikaṃ sinisūraṃ 24. Te raṭṭhasmā pabbājitā himavantapasse pokkharaṇiyā tīre mahāsākasaṇḍo, tattha vāsaṃ kappesuṃ. Te jātisambhedabhayā sakāhi bhaginīhi saddhiṃ saṃvāsaṃ kappesuṃ.
‘‘អថ ខោ, អម្ពដ្ឋ, រាជា ឱក្កាកោ អមច្ចេ បារិសជ្ជេ អាមន្តេសិ – ‘កហំ នុ ខោ, ភោ, ឯតរហិ កុមារា សម្មន្តី’តិ? ‘អត្ថិ, ទេវ, ហិមវន្តបស្សេ បោក្ខរណិយា តីរេ មហាសាកសណ្ឌោ , តត្ថេតរហិ កុមារា សម្មន្តិ។ តេ ជាតិសម្ភេទភយា សកាហិ ភគិនីហិ សទ្ធិំ សំវាសំ កប្បេន្តី’តិ។ អថ ខោ, អម្ពដ្ឋ, រាជា ឱក្កាកោ ឧទានំ ឧទានេសិ – ‘សក្យា វត, ភោ, កុមារា, បរមសក្យា វត, ភោ, កុមារា’តិ។ តទគ្គេ ខោ បន អម្ពដ្ឋ សក្យា បញ្ញាយន្តិ; សោ ច នេសំ បុព្ពបុរិសោ។
‘‘Atha kho, ambaṭṭha, rājā okkāko amacce pārisajje āmantesi – ‘kahaṃ nu kho, bho, etarahi kumārā sammantī’ti? ‘Atthi, deva, himavantapasse pokkharaṇiyā tīre mahāsākasaṇḍo , tatthetarahi kumārā sammanti. Te jātisambhedabhayā sakāhi bhaginīhi saddhiṃ saṃvāsaṃ kappentī’ti. Atha kho, ambaṭṭha, rājā okkāko udānaṃ udānesi – ‘sakyā vata, bho, kumārā, paramasakyā vata, bho, kumārā’ti. Tadagge kho pana ambaṭṭha sakyā paññāyanti; so ca nesaṃ pubbapuriso.
‘‘រញ្ញោ ខោ បន, អម្ពដ្ឋ, ឱក្កាកស្ស ទិសា នាម ទាសី អហោសិ។ សា កណ្ហំ នាម 25 ជនេសិ។ ជាតោ កណ្ហោ បព្យាហាសិ – ‘ធោវថ មំ, អម្ម, នហាបេថ មំ អម្ម, ឥមស្មា មំ អសុចិស្មា បរិមោចេថ, អត្ថាយ វោ ភវិស្សាមី’តិ។ យថា ខោ បន អម្ពដ្ឋ ឯតរហិ មនុស្សា បិសាចេ ទិស្វា ‘បិសាចា’តិ សញ្ជានន្តិ; ឯវមេវ ខោ, អម្ពដ្ឋ, តេន ខោ បន សមយេន មនុស្សា បិសាចេ ‘កណ្ហា’តិ សញ្ជានន្តិ។ តេ ឯវមាហំសុ – ‘អយំ ជាតោ បព្យាហាសិ, កណ្ហោ ជាតោ, បិសាចោ ជាតោ’តិ។ តទគ្គេ ខោ បន, អម្ពដ្ឋ កណ្ហាយនា បញ្ញាយន្តិ, សោ ច កណ្ហាយនានំ បុព្ពបុរិសោ។ ឥតិ ខោ តេ , អម្ពដ្ឋ, បោរាណំ មាតាបេត្តិកំ នាមគោត្តំ អនុស្សរតោ អយ្យបុត្តា សក្យា ភវន្តិ, ទាសិបុត្តោ ត្វមសិ សក្យាន’’ន្តិ។
‘‘Rañño kho pana, ambaṭṭha, okkākassa disā nāma dāsī ahosi. Sā kaṇhaṃ nāma 26 janesi. Jāto kaṇho pabyāhāsi – ‘dhovatha maṃ, amma, nahāpetha maṃ amma, imasmā maṃ asucismā parimocetha, atthāya vo bhavissāmī’ti. Yathā kho pana ambaṭṭha etarahi manussā pisāce disvā ‘pisācā’ti sañjānanti; evameva kho, ambaṭṭha, tena kho pana samayena manussā pisāce ‘kaṇhā’ti sañjānanti. Te evamāhaṃsu – ‘ayaṃ jāto pabyāhāsi, kaṇho jāto, pisāco jāto’ti. Tadagge kho pana, ambaṭṭha kaṇhāyanā paññāyanti, so ca kaṇhāyanānaṃ pubbapuriso. Iti kho te , ambaṭṭha, porāṇaṃ mātāpettikaṃ nāmagottaṃ anussarato ayyaputtā sakyā bhavanti, dāsiputto tvamasi sakyāna’’nti.
២៦៨. ឯវំ វុត្តេ, តេ មាណវកា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘មា ភវំ គោតមោ អម្ពដ្ឋំ អតិពាឡ្ហំ ទាសិបុត្តវាទេន និម្មាទេសិ។ សុជាតោ ច, ភោ គោតម អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, កុលបុត្តោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, ពហុស្សុតោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, កល្យាណវាក្ករណោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, បណ្ឌិតោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, បហោតិ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ភោតា គោតមេន សទ្ធិំ អស្មិំ វចនេ បដិមន្តេតុ’’ន្តិ។
268. Evaṃ vutte, te māṇavakā bhagavantaṃ etadavocuṃ – ‘‘mā bhavaṃ gotamo ambaṭṭhaṃ atibāḷhaṃ dāsiputtavādena nimmādesi. Sujāto ca, bho gotama ambaṭṭho māṇavo, kulaputto ca ambaṭṭho māṇavo, bahussuto ca ambaṭṭho māṇavo, kalyāṇavākkaraṇo ca ambaṭṭho māṇavo, paṇḍito ca ambaṭṭho māṇavo, pahoti ca ambaṭṭho māṇavo bhotā gotamena saddhiṃ asmiṃ vacane paṭimantetu’’nti.
២៦៩. អថ ខោ ភគវា តេ មាណវកេ ឯតទវោច – ‘‘សចេ ខោ តុម្ហាកំ មាណវកានំ ឯវំ ហោតិ – ‘ទុជ្ជាតោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, អកុលបុត្តោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, អប្បស្សុតោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, អកល្យាណវាក្ករណោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, ទុប្បញ្ញោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, ន ច បហោតិ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ សមណេន គោតមេន សទ្ធិំ អស្មិំ វចនេ បដិមន្តេតុ’ន្តិ, តិដ្ឋតុ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, តុម្ហេ មយា សទ្ធិំ មន្តវ្ហោ អស្មិំ វចនេ។ សចេ បន តុម្ហាកំ មាណវកានំ ឯវំ ហោតិ – ‘សុជាតោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, កុលបុត្តោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, ពហុស្សុតោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, កល្យាណវាក្ករណោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, បណ្ឌិតោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, បហោតិ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ សមណេន គោតមេន សទ្ធិំ អស្មិំ វចនេ បដិមន្តេតុ’ន្តិ, តិដ្ឋថ តុម្ហេ; អម្ពដ្ឋោ មាណវោ មយា សទ្ធិំ បដិមន្តេតូ’’តិ។
269. Atha kho bhagavā te māṇavake etadavoca – ‘‘sace kho tumhākaṃ māṇavakānaṃ evaṃ hoti – ‘dujjāto ca ambaṭṭho māṇavo, akulaputto ca ambaṭṭho māṇavo, appassuto ca ambaṭṭho māṇavo, akalyāṇavākkaraṇo ca ambaṭṭho māṇavo, duppañño ca ambaṭṭho māṇavo, na ca pahoti ambaṭṭho māṇavo samaṇena gotamena saddhiṃ asmiṃ vacane paṭimantetu’nti, tiṭṭhatu ambaṭṭho māṇavo, tumhe mayā saddhiṃ mantavho asmiṃ vacane. Sace pana tumhākaṃ māṇavakānaṃ evaṃ hoti – ‘sujāto ca ambaṭṭho māṇavo, kulaputto ca ambaṭṭho māṇavo, bahussuto ca ambaṭṭho māṇavo, kalyāṇavākkaraṇo ca ambaṭṭho māṇavo, paṇḍito ca ambaṭṭho māṇavo, pahoti ca ambaṭṭho māṇavo samaṇena gotamena saddhiṃ asmiṃ vacane paṭimantetu’nti, tiṭṭhatha tumhe; ambaṭṭho māṇavo mayā saddhiṃ paṭimantetū’’ti.
‘‘សុជាតោ ច, ភោ គោតម, អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, កុលបុត្តោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, ពហុស្សុតោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, កល្យាណវាក្ករណោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, បណ្ឌិតោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, បហោតិ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ភោតា គោតមេន សទ្ធិំ អស្មិំ វចនេ បដិមន្តេតុំ, តុណ្ហី មយំ ភវិស្សាម, អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ភោតា គោតមេន សទ្ធិំ អស្មិំ វចនេ បដិមន្តេតូ’’តិ។
‘‘Sujāto ca, bho gotama, ambaṭṭho māṇavo, kulaputto ca ambaṭṭho māṇavo, bahussuto ca ambaṭṭho māṇavo, kalyāṇavākkaraṇo ca ambaṭṭho māṇavo, paṇḍito ca ambaṭṭho māṇavo, pahoti ca ambaṭṭho māṇavo bhotā gotamena saddhiṃ asmiṃ vacane paṭimantetuṃ, tuṇhī mayaṃ bhavissāma, ambaṭṭho māṇavo bhotā gotamena saddhiṃ asmiṃ vacane paṭimantetū’’ti.
២៧០. អថ ខោ ភគវា អម្ពដ្ឋំ មាណវំ ឯតទវោច – ‘‘អយំ ខោ បន តេ, អម្ពដ្ឋ, សហធម្មិកោ បញ្ហោ អាគច្ឆតិ, អកាមា ព្យាកាតព្ពោ។ សចេ ត្វំ ន ព្យាករិស្សសិ, អញ្ញេន វា អញ្ញំ បដិចរិស្សសិ, តុណ្ហី វា ភវិស្សសិ, បក្កមិស្សសិ វា ឯត្ថេវ តេ សត្តធា មុទ្ធា ផលិស្សតិ។ តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, កិន្តិ តេ សុតំ ព្រាហ្មណានំ វុទ្ធានំ មហល្លកានំ អាចរិយបាចរិយានំ ភាសមានានំ កុតោបភុតិកា កណ្ហាយនា, កោ ច កណ្ហាយនានំ បុព្ពបុរិសោ’’តិ?
270. Atha kho bhagavā ambaṭṭhaṃ māṇavaṃ etadavoca – ‘‘ayaṃ kho pana te, ambaṭṭha, sahadhammiko pañho āgacchati, akāmā byākātabbo. Sace tvaṃ na byākarissasi, aññena vā aññaṃ paṭicarissasi, tuṇhī vā bhavissasi, pakkamissasi vā ettheva te sattadhā muddhā phalissati. Taṃ kiṃ maññasi, ambaṭṭha, kinti te sutaṃ brāhmaṇānaṃ vuddhānaṃ mahallakānaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ kutopabhutikā kaṇhāyanā, ko ca kaṇhāyanānaṃ pubbapuriso’’ti?
ឯវំ វុត្តេ, អម្ពដ្ឋោ មាណវោ តុណ្ហី អហោសិ។ ទុតិយម្បិ ខោ ភគវា អម្ពដ្ឋំ មាណវំ ឯតទវោច – ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, កិន្តិ តេ សុតំ ព្រាហ្មណានំ វុទ្ធានំ មហល្លកានំ អាចរិយបាចរិយានំ ភាសមានានំ កុតោបភុតិកា កណ្ហាយនា, កោ ច កណ្ហាយនានំ បុព្ពបុរិសោ’’តិ? ទុតិយម្បិ ខោ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ តុណ្ហី អហោសិ។ អថ ខោ ភគវា អម្ពដ្ឋំ មាណវំ ឯតទវោច – ‘‘ព្យាករោហិ ទានិ អម្ពដ្ឋ, ន ទានិ, តេ តុណ្ហីភាវស្ស កាលោ។ យោ ខោ, អម្ពដ្ឋ, តថាគតេន យាវតតិយកំ សហធម្មិកំ បញ្ហំ បុដ្ឋោ ន ព្យាករោតិ, ឯត្ថេវស្ស សត្តធា មុទ្ធា ផលិស្សតី’’តិ។
Evaṃ vutte, ambaṭṭho māṇavo tuṇhī ahosi. Dutiyampi kho bhagavā ambaṭṭhaṃ māṇavaṃ etadavoca – ‘‘taṃ kiṃ maññasi, ambaṭṭha, kinti te sutaṃ brāhmaṇānaṃ vuddhānaṃ mahallakānaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ kutopabhutikā kaṇhāyanā, ko ca kaṇhāyanānaṃ pubbapuriso’’ti? Dutiyampi kho ambaṭṭho māṇavo tuṇhī ahosi. Atha kho bhagavā ambaṭṭhaṃ māṇavaṃ etadavoca – ‘‘byākarohi dāni ambaṭṭha, na dāni, te tuṇhībhāvassa kālo. Yo kho, ambaṭṭha, tathāgatena yāvatatiyakaṃ sahadhammikaṃ pañhaṃ puṭṭho na byākaroti, etthevassa sattadhā muddhā phalissatī’’ti.
២៧១. តេន ខោ បន សមយេន វជិរបាណី យក្ខោ មហន្តំ អយោកូដំ អាទាយ អាទិត្តំ សម្បជ្ជលិតំ សជោតិភូតំ 27 អម្ពដ្ឋស្ស មាណវស្ស ឧបរិ វេហាសំ ឋិតោ ហោតិ – ‘‘សចាយំ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ភគវតា យាវតតិយកំ សហធម្មិកំ បញ្ហំ បុដ្ឋោ ន ព្យាករិស្សតិ, ឯត្ថេវស្ស សត្តធា មុទ្ធំ ផាលេស្សាមី’’តិ។ តំ ខោ បន វជិរបាណិំ យក្ខំ ភគវា ចេវ បស្សតិ អម្ពដ្ឋោ ច មាណវោ។
271. Tena kho pana samayena vajirapāṇī yakkho mahantaṃ ayokūṭaṃ ādāya ādittaṃ sampajjalitaṃ sajotibhūtaṃ 28 ambaṭṭhassa māṇavassa upari vehāsaṃ ṭhito hoti – ‘‘sacāyaṃ ambaṭṭho māṇavo bhagavatā yāvatatiyakaṃ sahadhammikaṃ pañhaṃ puṭṭho na byākarissati, etthevassa sattadhā muddhaṃ phālessāmī’’ti. Taṃ kho pana vajirapāṇiṃ yakkhaṃ bhagavā ceva passati ambaṭṭho ca māṇavo.
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, កិន្តិ តេ សុតំ ព្រាហ្មណានំ វុទ្ធានំ មហល្លកានំ អាចរិយបាចរិយានំ ភាសមានានំ កុតោបភុតិកា កណ្ហាយនា, កោ ច កណ្ហាយនានំ បុព្ពបុរិសោ’’តិ? ‘‘ឯវមេវ មេ, ភោ គោតម, សុតំ យថេវ ភវំ គោតមោ អាហ។ តតោបភុតិកា កណ្ហាយនា; សោ ច កណ្ហាយនានំ បុព្ពបុរិសោ’’តិ។
‘‘Taṃ kiṃ maññasi, ambaṭṭha, kinti te sutaṃ brāhmaṇānaṃ vuddhānaṃ mahallakānaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ kutopabhutikā kaṇhāyanā, ko ca kaṇhāyanānaṃ pubbapuriso’’ti? ‘‘Evameva me, bho gotama, sutaṃ yatheva bhavaṃ gotamo āha. Tatopabhutikā kaṇhāyanā; so ca kaṇhāyanānaṃ pubbapuriso’’ti.
អម្ពដ្ឋវំសកថា
Ambaṭṭhavaṃsakathā
២៧៣. ឯវំ វុត្តេ, តេ មាណវកា ឧន្នាទិនោ ឧច្ចាសទ្ទមហាសទ្ទា អហេសុំ – ‘‘ទុជ្ជាតោ កិរ, ភោ, អម្ពដ្ឋោ មាណវោ; អកុលបុត្តោ កិរ, ភោ, អម្ពដ្ឋោ មាណវោ; ទាសិបុត្តោ កិរ, ភោ, អម្ពដ្ឋោ មាណវោ សក្យានំ។ អយ្យបុត្តា កិរ, ភោ, អម្ពដ្ឋស្ស មាណវស្ស សក្យា ភវន្តិ។ ធម្មវាទិំយេវ កិរ មយំ សមណំ គោតមំ អបសាទេតព្ពំ អមញ្ញិម្ហា’’តិ។
273. Evaṃ vutte, te māṇavakā unnādino uccāsaddamahāsaddā ahesuṃ – ‘‘dujjāto kira, bho, ambaṭṭho māṇavo; akulaputto kira, bho, ambaṭṭho māṇavo; dāsiputto kira, bho, ambaṭṭho māṇavo sakyānaṃ. Ayyaputtā kira, bho, ambaṭṭhassa māṇavassa sakyā bhavanti. Dhammavādiṃyeva kira mayaṃ samaṇaṃ gotamaṃ apasādetabbaṃ amaññimhā’’ti.
២៧៤. អថ ខោ ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘‘អតិពាឡ្ហំ ខោ ឥមេ មាណវកា អម្ពដ្ឋំ មាណវំ ទាសិបុត្តវាទេន និម្មាទេន្តិ, យំនូនាហំ បរិមោចេយ្យ’’ន្តិ។ អថ ខោ ភគវា តេ មាណវកេ ឯតទវោច – ‘‘មា ខោ តុម្ហេ, មាណវកា, អម្ពដ្ឋំ មាណវំ អតិពាឡ្ហំ ទាសិបុត្តវាទេន និម្មាទេថ។ ឧឡារោ សោ កណ្ហោ ឥសិ អហោសិ។ សោ ទក្ខិណជនបទំ គន្ត្វា ព្រហ្មមន្តេ អធីយិត្វា រាជានំ ឱក្កាកំ ឧបសង្កមិត្វា មទ្ទរូបិំ ធីតរំ យាចិ។ តស្ស រាជា ឱក្កាកោ – ‘កោ នេវំ រេ អយំ មយ្ហំ ទាសិបុត្តោ សមានោ មទ្ទរូបិំ ធីតរំ យាចតី’’’ តិ, កុបិតោ អនត្តមនោ ខុរប្បំ សន្នយ្ហិ 33។ សោ តំ ខុរប្បំ នេវ អសក្ខិ មុញ្ចិតុំ, នោ បដិសំហរិតុំ។
274. Atha kho bhagavato etadahosi – ‘‘atibāḷhaṃ kho ime māṇavakā ambaṭṭhaṃ māṇavaṃ dāsiputtavādena nimmādenti, yaṃnūnāhaṃ parimoceyya’’nti. Atha kho bhagavā te māṇavake etadavoca – ‘‘mā kho tumhe, māṇavakā, ambaṭṭhaṃ māṇavaṃ atibāḷhaṃ dāsiputtavādena nimmādetha. Uḷāro so kaṇho isi ahosi. So dakkhiṇajanapadaṃ gantvā brahmamante adhīyitvā rājānaṃ okkākaṃ upasaṅkamitvā maddarūpiṃ dhītaraṃ yāci. Tassa rājā okkāko – ‘ko nevaṃ re ayaṃ mayhaṃ dāsiputto samāno maddarūpiṃ dhītaraṃ yācatī’’’ ti, kupito anattamano khurappaṃ sannayhi 34. So taṃ khurappaṃ neva asakkhi muñcituṃ, no paṭisaṃharituṃ.
‘‘អថ ខោ, មាណវកា, អមច្ចា បារិសជ្ជា កណ្ហំ ឥសិំ ឧបសង្កមិត្វា ឯតទវោចុំ – ‘សោត្ថិ, ភទ្ទន្តេ 35, ហោតុ រញ្ញោ; សោត្ថិ, ភទ្ទន្តេ, ហោតុ រញ្ញោ’តិ។ ‘សោត្ថិ ភវិស្សតិ រញ្ញោ, អបិ ច រាជា យទិ អធោ ខុរប្បំ មុញ្ចិស្សតិ, យាវតា រញ្ញោ វិជិតំ, ឯត្តាវតា បថវី ឧន្ទ្រិយិស្សតី’តិ។ ‘សោត្ថិ, ភទ្ទន្តេ, ហោតុ រញ្ញោ, សោត្ថិ ជនបទស្សា’តិ។ ‘សោត្ថិ ភវិស្សតិ រញ្ញោ, សោត្ថិ ជនបទស្ស, អបិ ច រាជា យទិ ឧទ្ធំ ខុរប្បំ មុញ្ចិស្សតិ, យាវតា រញ្ញោ វិជិតំ, ឯត្តាវតា សត្ត វស្សានិ ទេវោ ន វស្សិស្សតី’តិ។ ‘សោត្ថិ, ភទ្ទន្តេ, ហោតុ រញ្ញោ សោត្ថិ ជនបទស្ស ទេវោ ច វស្សតូ’តិ។ ‘សោត្ថិ ភវិស្សតិ រញ្ញោ សោត្ថិ ជនបទស្ស ទេវោ ច វស្សិស្សតិ, អបិ ច រាជា ជេដ្ឋកុមារេ ខុរប្បំ បតិដ្ឋាបេតុ, សោត្ថិ កុមារោ បល្លោមោ ភវិស្សតី’តិ។ អថ ខោ, មាណវកា, អមច្ចា ឱក្កាកស្ស អារោចេសុំ – ‘ឱក្កាកោ ជេដ្ឋកុមារេ ខុរប្បំ បតិដ្ឋាបេតុ។ សោត្ថិ កុមារោ បល្លោមោ ភវិស្សតី’តិ។ អថ ខោ រាជា ឱក្កាកោ ជេដ្ឋកុមារេ ខុរប្បំ បតិដ្ឋបេសិ, សោត្ថិ កុមារោ បល្លោមោ សមភវិ។ អថ ខោ តស្ស រាជា ឱក្កាកោ ភីតោ សំវិគ្គោ លោមហដ្ឋជាតោ ព្រហ្មទណ្ឌេន តជ្ជិតោ មទ្ទរូបិំ ធីតរំ អទាសិ។ មា ខោ តុម្ហេ, មាណវកា, អម្ពដ្ឋំ មាណវំ អតិពាឡ្ហំ ទាសិបុត្តវាទេន និម្មាទេថ, ឧឡារោ សោ កណ្ហោ ឥសិ អហោសី’’តិ។
‘‘Atha kho, māṇavakā, amaccā pārisajjā kaṇhaṃ isiṃ upasaṅkamitvā etadavocuṃ – ‘sotthi, bhaddante 36, hotu rañño; sotthi, bhaddante, hotu rañño’ti. ‘Sotthi bhavissati rañño, api ca rājā yadi adho khurappaṃ muñcissati, yāvatā rañño vijitaṃ, ettāvatā pathavī undriyissatī’ti. ‘Sotthi, bhaddante, hotu rañño, sotthi janapadassā’ti. ‘Sotthi bhavissati rañño, sotthi janapadassa, api ca rājā yadi uddhaṃ khurappaṃ muñcissati, yāvatā rañño vijitaṃ, ettāvatā satta vassāni devo na vassissatī’ti. ‘Sotthi, bhaddante, hotu rañño sotthi janapadassa devo ca vassatū’ti. ‘Sotthi bhavissati rañño sotthi janapadassa devo ca vassissati, api ca rājā jeṭṭhakumāre khurappaṃ patiṭṭhāpetu, sotthi kumāro pallomo bhavissatī’ti. Atha kho, māṇavakā, amaccā okkākassa ārocesuṃ – ‘okkāko jeṭṭhakumāre khurappaṃ patiṭṭhāpetu. Sotthi kumāro pallomo bhavissatī’ti. Atha kho rājā okkāko jeṭṭhakumāre khurappaṃ patiṭṭhapesi, sotthi kumāro pallomo samabhavi. Atha kho tassa rājā okkāko bhīto saṃviggo lomahaṭṭhajāto brahmadaṇḍena tajjito maddarūpiṃ dhītaraṃ adāsi. Mā kho tumhe, māṇavakā, ambaṭṭhaṃ māṇavaṃ atibāḷhaṃ dāsiputtavādena nimmādetha, uḷāro so kaṇho isi ahosī’’ti.
ខត្តិយសេដ្ឋភាវោ
Khattiyaseṭṭhabhāvo
២៧៥. អថ ខោ ភគវា អម្ពដ្ឋំ មាណវំ អាមន្តេសិ – ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, ឥធ ខត្តិយកុមារោ ព្រាហ្មណកញ្ញាយ សទ្ធិំ សំវាសំ កប្បេយ្យ, តេសំ សំវាសមន្វាយ បុត្តោ ជាយេថ។ យោ សោ ខត្តិយកុមារេន ព្រាហ្មណកញ្ញាយ បុត្តោ ឧប្បន្នោ, អបិ នុ សោ លភេថ ព្រាហ្មណេសុ អាសនំ វា ឧទកំ វា’’តិ? ‘‘លភេថ, ភោ គោតម’’។ ‘‘អបិនុ នំ ព្រាហ្មណា ភោជេយ្យុំ សទ្ធេ វា ថាលិបាកេ វា យញ្ញេ វា បាហុនេ វា’’តិ? ‘‘ភោជេយ្យុំ, ភោ គោតម’’។ ‘‘អបិនុ នំ ព្រាហ្មណា មន្តេ វាចេយ្យុំ វា នោ វា’’តិ? ‘‘វាចេយ្យុំ, ភោ គោតម’’។ ‘‘អបិនុស្ស ឥត្ថីសុ អាវដំ វា អស្ស អនាវដំ វា’’តិ? ‘‘អនាវដំ ហិស្ស, ភោ គោតម’’។ ‘‘អបិនុ នំ ខត្តិយា ខត្តិយាភិសេកេន អភិសិញ្ចេយ្យុ’’ន្តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។ ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘មាតិតោ ហិ, ភោ គោតម, អនុបបន្នោ’’តិ។
275. Atha kho bhagavā ambaṭṭhaṃ māṇavaṃ āmantesi – ‘‘taṃ kiṃ maññasi, ambaṭṭha, idha khattiyakumāro brāhmaṇakaññāya saddhiṃ saṃvāsaṃ kappeyya, tesaṃ saṃvāsamanvāya putto jāyetha. Yo so khattiyakumārena brāhmaṇakaññāya putto uppanno, api nu so labhetha brāhmaṇesu āsanaṃ vā udakaṃ vā’’ti? ‘‘Labhetha, bho gotama’’. ‘‘Apinu naṃ brāhmaṇā bhojeyyuṃ saddhe vā thālipāke vā yaññe vā pāhune vā’’ti? ‘‘Bhojeyyuṃ, bho gotama’’. ‘‘Apinu naṃ brāhmaṇā mante vāceyyuṃ vā no vā’’ti? ‘‘Vāceyyuṃ, bho gotama’’. ‘‘Apinussa itthīsu āvaṭaṃ vā assa anāvaṭaṃ vā’’ti? ‘‘Anāvaṭaṃ hissa, bho gotama’’. ‘‘Apinu naṃ khattiyā khattiyābhisekena abhisiñceyyu’’nti? ‘‘No hidaṃ, bho gotama’’. ‘‘Taṃ kissa hetu’’? ‘‘Mātito hi, bho gotama, anupapanno’’ti.
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, ឥធ ព្រាហ្មណកុមារោ ខត្តិយកញ្ញាយ សទ្ធិំ សំវាសំ កប្បេយ្យ, តេសំ សំវាសមន្វាយ បុត្តោ ជាយេថ។ យោ សោ ព្រាហ្មណកុមារេន ខត្តិយកញ្ញាយ បុត្តោ ឧប្បន្នោ, អបិនុ សោ លភេថ ព្រាហ្មណេសុ អាសនំ វា ឧទកំ វា’’តិ? ‘‘លភេថ, ភោ គោតម’’។ ‘‘អបិនុ នំ ព្រាហ្មណា ភោជេយ្យុំ សទ្ធេ វា ថាលិបាកេ វា យញ្ញេ វា បាហុនេ វា’’តិ? ‘‘ភោជេយ្យុំ, ភោ គោតម’’។ ‘‘អបិនុ នំ ព្រាហ្មណា មន្តេ វាចេយ្យុំ វា នោ វា’’តិ? ‘‘វាចេយ្យុំ, ភោ គោតម’’។ ‘‘អបិនុស្ស ឥត្ថីសុ អាវដំ វា អស្ស អនាវដំ វា’’តិ? ‘‘អនាវដំ ហិស្ស, ភោ គោតម’’។ ‘‘អបិនុ នំ ខត្តិយា ខត្តិយាភិសេកេន អភិសិញ្ចេយ្យុ’’ន្តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។ ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘បិតិតោ ហិ, ភោ គោតម, អនុបបន្នោ’’តិ។
‘‘Taṃ kiṃ maññasi, ambaṭṭha, idha brāhmaṇakumāro khattiyakaññāya saddhiṃ saṃvāsaṃ kappeyya, tesaṃ saṃvāsamanvāya putto jāyetha. Yo so brāhmaṇakumārena khattiyakaññāya putto uppanno, apinu so labhetha brāhmaṇesu āsanaṃ vā udakaṃ vā’’ti? ‘‘Labhetha, bho gotama’’. ‘‘Apinu naṃ brāhmaṇā bhojeyyuṃ saddhe vā thālipāke vā yaññe vā pāhune vā’’ti? ‘‘Bhojeyyuṃ, bho gotama’’. ‘‘Apinu naṃ brāhmaṇā mante vāceyyuṃ vā no vā’’ti? ‘‘Vāceyyuṃ, bho gotama’’. ‘‘Apinussa itthīsu āvaṭaṃ vā assa anāvaṭaṃ vā’’ti? ‘‘Anāvaṭaṃ hissa, bho gotama’’. ‘‘Apinu naṃ khattiyā khattiyābhisekena abhisiñceyyu’’nti? ‘‘No hidaṃ, bho gotama’’. ‘‘Taṃ kissa hetu’’? ‘‘Pitito hi, bho gotama, anupapanno’’ti.
២៧៦. ‘‘ឥតិ ខោ, អម្ពដ្ឋ, ឥត្ថិយា វា ឥត្ថិំ ករិត្វា បុរិសេន វា បុរិសំ ករិត្វា ខត្តិយាវ សេដ្ឋា, ហីនា ព្រាហ្មណា។ តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, ឥធ ព្រាហ្មណា ព្រាហ្មណំ កិស្មិញ្ចិទេវ បករណេ ខុរមុណ្ឌំ ករិត្វា ភស្សបុដេន វធិត្វា រដ្ឋា វា នគរា វា បព្ពាជេយ្យុំ។ អបិនុ សោ លភេថ ព្រាហ្មណេសុ អាសនំ វា ឧទកំ វា’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’ ។ ‘‘អបិនុ នំ ព្រាហ្មណា ភោជេយ្យុំ សទ្ធេ វា ថាលិបាកេ វា យញ្ញេ វា បាហុនេ វា’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។ ‘‘អបិនុ នំ ព្រាហ្មណា មន្តេ វាចេយ្យុំ វា នោ វា’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។ ‘‘អបិនុស្ស ឥត្ថីសុ អាវដំ វា អស្ស អនាវដំ វា’’តិ? ‘‘អាវដំ ហិស្ស, ភោ គោតម’’។
276. ‘‘Iti kho, ambaṭṭha, itthiyā vā itthiṃ karitvā purisena vā purisaṃ karitvā khattiyāva seṭṭhā, hīnā brāhmaṇā. Taṃ kiṃ maññasi, ambaṭṭha, idha brāhmaṇā brāhmaṇaṃ kismiñcideva pakaraṇe khuramuṇḍaṃ karitvā bhassapuṭena vadhitvā raṭṭhā vā nagarā vā pabbājeyyuṃ. Apinu so labhetha brāhmaṇesu āsanaṃ vā udakaṃ vā’’ti? ‘‘No hidaṃ, bho gotama’’ . ‘‘Apinu naṃ brāhmaṇā bhojeyyuṃ saddhe vā thālipāke vā yaññe vā pāhune vā’’ti? ‘‘No hidaṃ, bho gotama’’. ‘‘Apinu naṃ brāhmaṇā mante vāceyyuṃ vā no vā’’ti? ‘‘No hidaṃ, bho gotama’’. ‘‘Apinussa itthīsu āvaṭaṃ vā assa anāvaṭaṃ vā’’ti? ‘‘Āvaṭaṃ hissa, bho gotama’’.
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, ឥធ ខត្តិយា ខត្តិយំ កិស្មិញ្ចិទេវ បករណេ ខុរមុណ្ឌំ ករិត្វា ភស្សបុដេន វធិត្វា រដ្ឋា វា នគរា វា បព្ពាជេយ្យុំ។ អបិនុ សោ លភេថ ព្រាហ្មណេសុ អាសនំ វា ឧទកំ វា’’តិ? ‘‘លភេថ, ភោ គោតម’’។ ‘‘អបិនុ នំ ព្រាហ្មណា ភោជេយ្យុំ សទ្ធេ វា ថាលិបាកេ វា យញ្ញេ វា បាហុនេ វា’’តិ? ‘‘ភោជេយ្យុំ, ភោ គោតម’’។ ‘‘អបិនុ នំ ព្រាហ្មណា មន្តេ វាចេយ្យុំ វា នោ វា’’តិ? ‘‘វាចេយ្យុំ, ភោ គោតម’’។ ‘‘អបិនុស្ស ឥត្ថីសុ អាវដំ វា អស្ស អនាវដំ វា’’តិ? ‘‘អនាវដំ ហិស្ស, ភោ គោតម’’។
‘‘Taṃ kiṃ maññasi, ambaṭṭha, idha khattiyā khattiyaṃ kismiñcideva pakaraṇe khuramuṇḍaṃ karitvā bhassapuṭena vadhitvā raṭṭhā vā nagarā vā pabbājeyyuṃ. Apinu so labhetha brāhmaṇesu āsanaṃ vā udakaṃ vā’’ti? ‘‘Labhetha, bho gotama’’. ‘‘Apinu naṃ brāhmaṇā bhojeyyuṃ saddhe vā thālipāke vā yaññe vā pāhune vā’’ti? ‘‘Bhojeyyuṃ, bho gotama’’. ‘‘Apinu naṃ brāhmaṇā mante vāceyyuṃ vā no vā’’ti? ‘‘Vāceyyuṃ, bho gotama’’. ‘‘Apinussa itthīsu āvaṭaṃ vā assa anāvaṭaṃ vā’’ti? ‘‘Anāvaṭaṃ hissa, bho gotama’’.
២៧៧. ‘‘ឯត្តាវតា ខោ, អម្ពដ្ឋ, ខត្តិយោ បរមនិហីនតំ បត្តោ ហោតិ, យទេវ នំ ខត្តិយា ខុរមុណ្ឌំ ករិត្វា ភស្សបុដេន វធិត្វា រដ្ឋា វា នគរា វា បព្ពាជេន្តិ។ ឥតិ ខោ, អម្ពដ្ឋ, យទា ខត្តិយោ បរមនិហីនតំ បត្តោ ហោតិ, តទាបិ ខត្តិយាវ សេដ្ឋា, ហីនា ព្រាហ្មណា។ ព្រហ្មុនា បេសា, អម្ពដ្ឋ 37, សនង្កុមារេន គាថា ភាសិតា –
277. ‘‘Ettāvatā kho, ambaṭṭha, khattiyo paramanihīnataṃ patto hoti, yadeva naṃ khattiyā khuramuṇḍaṃ karitvā bhassapuṭena vadhitvā raṭṭhā vā nagarā vā pabbājenti. Iti kho, ambaṭṭha, yadā khattiyo paramanihīnataṃ patto hoti, tadāpi khattiyāva seṭṭhā, hīnā brāhmaṇā. Brahmunā pesā, ambaṭṭha 38, sanaṅkumārena gāthā bhāsitā –
‘ខត្តិយោ សេដ្ឋោ ជនេតស្មិំ,
‘Khattiyo seṭṭho janetasmiṃ,
យេ គោត្តបដិសារិនោ;
Ye gottapaṭisārino;
វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ,
Vijjācaraṇasampanno,
សោ សេដ្ឋោ ទេវមានុសេ’តិ។
So seṭṭho devamānuse’ti.
‘‘សា ខោ បនេសា, អម្ពដ្ឋ, ព្រហ្មុនា សនង្កុមារេន គាថា សុគីតា នោ ទុគ្គីតា, សុភាសិតា នោ ទុព្ភាសិតា, អត្ថសំហិតា នោ អនត្ថសំហិតា, អនុមតា មយា។ អហម្បិ ហិ, អម្ពដ្ឋ, ឯវំ វទាមិ –
‘‘Sā kho panesā, ambaṭṭha, brahmunā sanaṅkumārena gāthā sugītā no duggītā, subhāsitā no dubbhāsitā, atthasaṃhitā no anatthasaṃhitā, anumatā mayā. Ahampi hi, ambaṭṭha, evaṃ vadāmi –
‘ខត្តិយោ សេដ្ឋោ ជនេតស្មិំ,
‘Khattiyo seṭṭho janetasmiṃ,
យេ គោត្តបដិសារិនោ;
Ye gottapaṭisārino;
វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ,
Vijjācaraṇasampanno,
សោ សេដ្ឋោ ទេវមានុសេ’តិ។
So seṭṭho devamānuse’ti.
ភាណវារោ បឋមោ។
Bhāṇavāro paṭhamo.
វិជ្ជាចរណកថា
Vijjācaraṇakathā
២៧៨. ‘‘កតមំ បន តំ, ភោ គោតម, ចរណំ, កតមា ច បន សា វិជ្ជា’’តិ? ‘‘ន ខោ, អម្ពដ្ឋ, អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ ជាតិវាទោ វា វុច្ចតិ, គោត្តវាទោ វា វុច្ចតិ, មានវាទោ វា វុច្ចតិ – ‘អរហសិ វា មំ ត្វំ, ន វា មំ ត្វំ អរហសី’តិ។ យត្ថ ខោ, អម្ពដ្ឋ, អាវាហោ វា ហោតិ, វិវាហោ វា ហោតិ, អាវាហវិវាហោ វា ហោតិ, ឯត្ថេតំ វុច្ចតិ ជាតិវាទោ វា ឥតិបិ គោត្តវាទោ វា ឥតិបិ មានវាទោ វា ឥតិបិ – ‘អរហសិ វា មំ ត្វំ, ន វា មំ ត្វំ អរហសី’តិ។ យេ ហិ កេចិ អម្ពដ្ឋ ជាតិវាទវិនិពទ្ធា វា គោត្តវាទវិនិពទ្ធា វា មានវាទវិនិពទ្ធា វា អាវាហវិវាហវិនិពទ្ធា វា, អារកា តេ អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ។ បហាយ ខោ, អម្ពដ្ឋ, ជាតិវាទវិនិពទ្ធញ្ច គោត្តវាទវិនិពទ្ធញ្ច មានវាទវិនិពទ្ធញ្ច អាវាហវិវាហវិនិពទ្ធញ្ច អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ សច្ឆិកិរិយា ហោតី’’តិ។
278. ‘‘Katamaṃ pana taṃ, bho gotama, caraṇaṃ, katamā ca pana sā vijjā’’ti? ‘‘Na kho, ambaṭṭha, anuttarāya vijjācaraṇasampadāya jātivādo vā vuccati, gottavādo vā vuccati, mānavādo vā vuccati – ‘arahasi vā maṃ tvaṃ, na vā maṃ tvaṃ arahasī’ti. Yattha kho, ambaṭṭha, āvāho vā hoti, vivāho vā hoti, āvāhavivāho vā hoti, etthetaṃ vuccati jātivādo vā itipi gottavādo vā itipi mānavādo vā itipi – ‘arahasi vā maṃ tvaṃ, na vā maṃ tvaṃ arahasī’ti. Ye hi keci ambaṭṭha jātivādavinibaddhā vā gottavādavinibaddhā vā mānavādavinibaddhā vā āvāhavivāhavinibaddhā vā, ārakā te anuttarāya vijjācaraṇasampadāya. Pahāya kho, ambaṭṭha, jātivādavinibaddhañca gottavādavinibaddhañca mānavādavinibaddhañca āvāhavivāhavinibaddhañca anuttarāya vijjācaraṇasampadāya sacchikiriyā hotī’’ti.
២៧៩. ‘‘កតមំ បន តំ, ភោ គោតម, ចរណំ, កតមា ច សា វិជ្ជា’’តិ? ‘‘ឥធ, អម្ពដ្ឋ, តថាគតោ លោកេ ឧប្បជ្ជតិ អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា។ សោ ឥមំ លោកំ សទេវកំ សមារកំ សព្រហ្មកំ សស្សមណព្រាហ្មណិំ បជំ សទេវមនុស្សំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេតិ។ សោ ធម្មំ ទេសេតិ អាទិកល្យាណំ មជ្ឈេកល្យាណំ បរិយោសានកល្យាណំ សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ បកាសេតិ។ តំ ធម្មំ សុណាតិ គហបតិ វា គហបតិបុត្តោ វា អញ្ញតរស្មិំ វា កុលេ បច្ចាជាតោ។ សោ តំ ធម្មំ សុត្វា តថាគតេ សទ្ធំ បដិលភតិ។ សោ តេន សទ្ធាបដិលាភេន សមន្នាគតោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ…បេ.… (យថា ១៩១ អាទយោ អនុច្ឆេទា, ឯវំ វិត្ថារេតព្ពំ)។…
279. ‘‘Katamaṃ pana taṃ, bho gotama, caraṇaṃ, katamā ca sā vijjā’’ti? ‘‘Idha, ambaṭṭha, tathāgato loke uppajjati arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaṃ buddho bhagavā. So imaṃ lokaṃ sadevakaṃ samārakaṃ sabrahmakaṃ sassamaṇabrāhmaṇiṃ pajaṃ sadevamanussaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedeti. So dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāseti. Taṃ dhammaṃ suṇāti gahapati vā gahapatiputto vā aññatarasmiṃ vā kule paccājāto. So taṃ dhammaṃ sutvā tathāgate saddhaṃ paṭilabhati. So tena saddhāpaṭilābhena samannāgato iti paṭisañcikkhati…pe… (yathā 191 ādayo anucchedā, evaṃ vitthāretabbaṃ).…
‘‘សោ វិវិច្ចេវ កាមេហិ, វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ, សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ…បេ.… ឥទម្បិស្ស ហោតិ ចរណស្មិំ។
‘‘So vivicceva kāmehi, vivicca akusalehi dhammehi, savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati…pe… idampissa hoti caraṇasmiṃ.
‘‘បុន ចបរំ, អម្ពដ្ឋ, ភិក្ខុ វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ ចេតសោ ឯកោទិភាវំ អវិតក្កំ អវិចារំ សមាធិជំ បីតិសុខំ ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ…បេ.… ឥទម្បិស្ស ហោតិ ចរណស្មិំ។
‘‘Puna caparaṃ, ambaṭṭha, bhikkhu vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati…pe… idampissa hoti caraṇasmiṃ.
‘‘បុន ចបរំ, អម្ពដ្ឋ, ភិក្ខុ បីតិយា ច វិរាគា ឧបេក្ខកោ ច វិហរតិ សតោ ច សម្បជានោ, សុខញ្ច កាយេន បដិសំវេទេតិ, យំ តំ អរិយា អាចិក្ខន្តិ – ‘‘ឧបេក្ខកោ សតិមា សុខវិហារី’តិ, តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ…បេ.… ឥទម្បិស្ស ហោតិ ចរណស្មិំ។
‘‘Puna caparaṃ, ambaṭṭha, bhikkhu pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati sato ca sampajāno, sukhañca kāyena paṭisaṃvedeti, yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti – ‘‘upekkhako satimā sukhavihārī’ti, tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati…pe… idampissa hoti caraṇasmiṃ.
‘‘បុន ចបរំ, អម្ពដ្ឋ, ភិក្ខុ សុខស្ស ច បហានា ទុក្ខស្ស ច បហានា, បុព្ពេវ សោមនស្សទោមនស្សានំ អត្ថង្គមា អទុក្ខមសុខំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ…បេ.… ឥទម្បិស្ស ហោតិ ចរណស្មិំ។ ឥទំ ខោ តំ, អម្ពដ្ឋ, ចរណំ។
‘‘Puna caparaṃ, ambaṭṭha, bhikkhu sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā, pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati…pe… idampissa hoti caraṇasmiṃ. Idaṃ kho taṃ, ambaṭṭha, caraṇaṃ.
‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ ញាណទស្សនាយ ចិត្តំ អភិនីហរតិ អភិនិន្នាមេតិ…បេ.… ឥទម្បិស្ស ហោតិ វិជ្ជាយ…បេ.… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតិ, ឥទម្បិស្ស ហោតិ វិជ្ជាយ។ អយំ ខោ សា, អម្ពដ្ឋ, វិជ្ជា។
‘‘So evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammaniye ṭhite āneñjappatte ñāṇadassanāya cittaṃ abhinīharati abhininnāmeti…pe… idampissa hoti vijjāya…pe… nāparaṃ itthattāyāti pajānāti, idampissa hoti vijjāya. Ayaṃ kho sā, ambaṭṭha, vijjā.
‘‘អយំ វុច្ចតិ, អម្ពដ្ឋ, ភិក្ខុ ‘វិជ្ជាសម្បន្នោ’ ឥតិបិ, ‘ចរណសម្បន្នោ’ ឥតិបិ, ‘វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ’ ឥតិបិ។ ឥមាយ ច អម្ពដ្ឋ វិជ្ជាសម្បទាយ ចរណសម្បទាយ ច អញ្ញា វិជ្ជាសម្បទា ច ចរណសម្បទា ច ឧត្តរិតរា វា បណីតតរា វា នត្ថិ។
‘‘Ayaṃ vuccati, ambaṭṭha, bhikkhu ‘vijjāsampanno’ itipi, ‘caraṇasampanno’ itipi, ‘vijjācaraṇasampanno’ itipi. Imāya ca ambaṭṭha vijjāsampadāya caraṇasampadāya ca aññā vijjāsampadā ca caraṇasampadā ca uttaritarā vā paṇītatarā vā natthi.
ចតុអបាយមុខំ
Catuapāyamukhaṃ
២៨០. ‘‘ឥមាយ ខោ, អម្ពដ្ឋ, អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ ចត្តារិ អបាយមុខានិ ភវន្តិ។ កតមានិ ចត្តារិ? ឥធ, អម្ពដ្ឋ, ឯកច្ចោ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឥមញ្ញេវ អនុត្តរំ វិជ្ជាចរណសម្បទំ អនភិសម្ភុណមានោ ខារិវិធមាទាយ 39 អរញ្ញាយតនំ អជ្ឈោគាហតិ – ‘បវត្តផលភោជនោ ភវិស្សាមី’តិ។ សោ អញ្ញទត្ថុ វិជ្ជាចរណសម្បន្នស្សេវ បរិចារកោ សម្បជ្ជតិ។ ឥមាយ ខោ, អម្ពដ្ឋ, អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ ឥទំ បឋមំ អបាយមុខំ ភវតិ។
280. ‘‘Imāya kho, ambaṭṭha, anuttarāya vijjācaraṇasampadāya cattāri apāyamukhāni bhavanti. Katamāni cattāri? Idha, ambaṭṭha, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā imaññeva anuttaraṃ vijjācaraṇasampadaṃ anabhisambhuṇamāno khārividhamādāya 40 araññāyatanaṃ ajjhogāhati – ‘pavattaphalabhojano bhavissāmī’ti. So aññadatthu vijjācaraṇasampannasseva paricārako sampajjati. Imāya kho, ambaṭṭha, anuttarāya vijjācaraṇasampadāya idaṃ paṭhamaṃ apāyamukhaṃ bhavati.
‘‘បុន ចបរំ, អម្ពដ្ឋ, ឥធេកច្ចោ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឥមញ្ចេវ អនុត្តរំ វិជ្ជាចរណសម្បទំ អនភិសម្ភុណមានោ បវត្តផលភោជនតញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ កុទាលបិដកំ 41 អាទាយ អរញ្ញវនំ អជ្ឈោគាហតិ – ‘កន្ទមូលផលភោជនោ ភវិស្សាមី’តិ។ សោ អញ្ញទត្ថុ វិជ្ជាចរណសម្បន្នស្សេវ បរិចារកោ សម្បជ្ជតិ។ ឥមាយ ខោ, អម្ពដ្ឋ, អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ ឥទំ ទុតិយំ អបាយមុខំ ភវតិ។
‘‘Puna caparaṃ, ambaṭṭha, idhekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā imañceva anuttaraṃ vijjācaraṇasampadaṃ anabhisambhuṇamāno pavattaphalabhojanatañca anabhisambhuṇamāno kudālapiṭakaṃ 42 ādāya araññavanaṃ ajjhogāhati – ‘kandamūlaphalabhojano bhavissāmī’ti. So aññadatthu vijjācaraṇasampannasseva paricārako sampajjati. Imāya kho, ambaṭṭha, anuttarāya vijjācaraṇasampadāya idaṃ dutiyaṃ apāyamukhaṃ bhavati.
‘‘បុន ចបរំ, អម្ពដ្ឋ, ឥធេកច្ចោ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឥមញ្ចេវ អនុត្តរំ វិជ្ជាចរណសម្បទំ អនភិសម្ភុណមានោ បវត្តផលភោជនតញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ កន្ទមូលផលភោជនតញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ គាមសាមន្តំ វា និគមសាមន្តំ វា អគ្យាគារំ ករិត្វា អគ្គិំ បរិចរន្តោ អច្ឆតិ។ សោ អញ្ញទត្ថុ វិជ្ជាចរណសម្បន្នស្សេវ បរិចារកោ សម្បជ្ជតិ។ ឥមាយ ខោ, អម្ពដ្ឋ, អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ ឥទំ តតិយំ អបាយមុខំ ភវតិ។
‘‘Puna caparaṃ, ambaṭṭha, idhekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā imañceva anuttaraṃ vijjācaraṇasampadaṃ anabhisambhuṇamāno pavattaphalabhojanatañca anabhisambhuṇamāno kandamūlaphalabhojanatañca anabhisambhuṇamāno gāmasāmantaṃ vā nigamasāmantaṃ vā agyāgāraṃ karitvā aggiṃ paricaranto acchati. So aññadatthu vijjācaraṇasampannasseva paricārako sampajjati. Imāya kho, ambaṭṭha, anuttarāya vijjācaraṇasampadāya idaṃ tatiyaṃ apāyamukhaṃ bhavati.
‘‘បុន ចបរំ, អម្ពដ្ឋ, ឥធេកច្ចោ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឥមំ ចេវ អនុត្តរំ វិជ្ជាចរណសម្បទំ អនភិសម្ភុណមានោ បវត្តផលភោជនតញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ កន្ទមូលផលភោជនតញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ អគ្គិបារិចរិយញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ ចាតុមហាបថេ ចតុទ្វារំ អគារំ ករិត្វា អច្ឆតិ – ‘យោ ឥមាហិ ចតូហិ ទិសាហិ អាគមិស្សតិ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា, តមហំ យថាសត្តិ យថាពលំ បដិបូជេស្សាមី’តិ។ សោ អញ្ញទត្ថុ វិជ្ជាចរណសម្បន្នស្សេវ បរិចារកោ សម្បជ្ជតិ។ ឥមាយ ខោ, អម្ពដ្ឋ, អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ ឥទំ ចតុត្ថំ អបាយមុខំ ភវតិ។ ឥមាយ ខោ, អម្ពដ្ឋ, អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ ឥមានិ ចត្តារិ អបាយមុខានិ ភវន្តិ។
‘‘Puna caparaṃ, ambaṭṭha, idhekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā imaṃ ceva anuttaraṃ vijjācaraṇasampadaṃ anabhisambhuṇamāno pavattaphalabhojanatañca anabhisambhuṇamāno kandamūlaphalabhojanatañca anabhisambhuṇamāno aggipāricariyañca anabhisambhuṇamāno cātumahāpathe catudvāraṃ agāraṃ karitvā acchati – ‘yo imāhi catūhi disāhi āgamissati samaṇo vā brāhmaṇo vā, tamahaṃ yathāsatti yathābalaṃ paṭipūjessāmī’ti. So aññadatthu vijjācaraṇasampannasseva paricārako sampajjati. Imāya kho, ambaṭṭha, anuttarāya vijjācaraṇasampadāya idaṃ catutthaṃ apāyamukhaṃ bhavati. Imāya kho, ambaṭṭha, anuttarāya vijjācaraṇasampadāya imāni cattāri apāyamukhāni bhavanti.
២៨១. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, អបិនុ ត្វំ ឥមាយ អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ សន្ទិស្សសិ សាចរិយកោ’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។ ‘កោចាហំ, ភោ គោតម, សាចរិយកោ, កា ច អនុត្តរា វិជ្ជាចរណសម្បទា? អារកាហំ, ភោ គោតម, អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ សាចរិយកោ’’តិ។
281. ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, ambaṭṭha, apinu tvaṃ imāya anuttarāya vijjācaraṇasampadāya sandissasi sācariyako’’ti? ‘‘No hidaṃ, bho gotama’’. ‘Kocāhaṃ, bho gotama, sācariyako, kā ca anuttarā vijjācaraṇasampadā? Ārakāhaṃ, bho gotama, anuttarāya vijjācaraṇasampadāya sācariyako’’ti.
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, អបិនុ ត្វំ ឥមញ្ចេវ អនុត្តរំ វិជ្ជាចរណសម្បទំ អនភិសម្ភុណមានោ ខារិវិធមាទាយ អរញ្ញវនមជ្ឈោគាហសិ សាចរិយកោ – ‘បវត្តផលភោជនោ ភវិស្សាមី’’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។
‘‘Taṃ kiṃ maññasi, ambaṭṭha, apinu tvaṃ imañceva anuttaraṃ vijjācaraṇasampadaṃ anabhisambhuṇamāno khārividhamādāya araññavanamajjhogāhasi sācariyako – ‘pavattaphalabhojano bhavissāmī’’’ti? ‘‘No hidaṃ, bho gotama’’.
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, អបិនុ ត្វំ ឥមញ្ចេវ អនុត្តរំ វិជ្ជាចរណសម្បទំ អនភិសម្ភុណមានោ បវត្តផលភោជនតញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ កុទាលបិដកំ អាទាយ អរញ្ញវនមជ្ឈោគាហសិ សាចរិយកោ – ‘កន្ទមូលផលភោជនោ ភវិស្សាមី’’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។
‘‘Taṃ kiṃ maññasi, ambaṭṭha, apinu tvaṃ imañceva anuttaraṃ vijjācaraṇasampadaṃ anabhisambhuṇamāno pavattaphalabhojanatañca anabhisambhuṇamāno kudālapiṭakaṃ ādāya araññavanamajjhogāhasi sācariyako – ‘kandamūlaphalabhojano bhavissāmī’’’ti? ‘‘No hidaṃ, bho gotama’’.
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, អបិនុ ត្វំ ឥមញ្ចេវ អនុត្តរំ វិជ្ជាចរណសម្បទំ អនភិសម្ភុណមានោ បវត្តផលភោជនតញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ កន្ទមូលផលភោជនតញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ គាមសាមន្តំ វា និគមសាមន្តំ វា អគ្យាគារំ ករិត្វា អគ្គិំ បរិចរន្តោ អច្ឆសិ សាចរិយកោ’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។
‘‘Taṃ kiṃ maññasi, ambaṭṭha, apinu tvaṃ imañceva anuttaraṃ vijjācaraṇasampadaṃ anabhisambhuṇamāno pavattaphalabhojanatañca anabhisambhuṇamāno kandamūlaphalabhojanatañca anabhisambhuṇamāno gāmasāmantaṃ vā nigamasāmantaṃ vā agyāgāraṃ karitvā aggiṃ paricaranto acchasi sācariyako’’ti? ‘‘No hidaṃ, bho gotama’’.
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, អបិនុ ត្វំ ឥមញ្ចេវ អនុត្តរំ វិជ្ជាចរណសម្បទំ អនភិសម្ភុណមានោ បវត្តផលភោជនតញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ កន្ទមូលផលភោជនតញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ អគ្គិបារិចរិយញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ ចាតុមហាបថេ ចតុទ្វារំ អគារំ ករិត្វា អច្ឆសិ សាចរិយកោ – ‘យោ ឥមាហិ ចតូហិ ទិសាហិ អាគមិស្សតិ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា, តំ មយំ យថាសត្តិ យថាពលំ បដិបូជេស្សាមា’’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។
‘‘Taṃ kiṃ maññasi, ambaṭṭha, apinu tvaṃ imañceva anuttaraṃ vijjācaraṇasampadaṃ anabhisambhuṇamāno pavattaphalabhojanatañca anabhisambhuṇamāno kandamūlaphalabhojanatañca anabhisambhuṇamāno aggipāricariyañca anabhisambhuṇamāno cātumahāpathe catudvāraṃ agāraṃ karitvā acchasi sācariyako – ‘yo imāhi catūhi disāhi āgamissati samaṇo vā brāhmaṇo vā, taṃ mayaṃ yathāsatti yathābalaṃ paṭipūjessāmā’’’ti? ‘‘No hidaṃ, bho gotama’’.
២៨២. ‘‘ឥតិ ខោ, អម្ពដ្ឋ, ឥមាយ ចេវ ត្វំ អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ បរិហីនោ សាចរិយកោ។ យេ ចិមេ អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ ចត្តារិ អបាយមុខានិ ភវន្តិ , តតោ ច ត្វំ បរិហីនោ សាចរិយកោ។ ភាសិតា ខោ បន តេ ឯសា, អម្ពដ្ឋ, អាចរិយេន ព្រាហ្មណេន បោក្ខរសាតិនា វាចា – ‘កេ ច មុណ្ឌកា សមណកា ឥព្ភា កណ្ហា ពន្ធុបាទាបច្ចា, កា ច តេវិជ្ជានំ ព្រាហ្មណានំ សាកច្ឆា’តិ អត្តនា អាបាយិកោបិ អបរិបូរមានោ។ បស្ស, អម្ពដ្ឋ, យាវ អបរទ្ធញ្ច តេ ឥទំ អាចរិយស្ស ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស។
282. ‘‘Iti kho, ambaṭṭha, imāya ceva tvaṃ anuttarāya vijjācaraṇasampadāya parihīno sācariyako. Ye cime anuttarāya vijjācaraṇasampadāya cattāri apāyamukhāni bhavanti , tato ca tvaṃ parihīno sācariyako. Bhāsitā kho pana te esā, ambaṭṭha, ācariyena brāhmaṇena pokkharasātinā vācā – ‘ke ca muṇḍakā samaṇakā ibbhā kaṇhā bandhupādāpaccā, kā ca tevijjānaṃ brāhmaṇānaṃ sākacchā’ti attanā āpāyikopi aparipūramāno. Passa, ambaṭṭha, yāva aparaddhañca te idaṃ ācariyassa brāhmaṇassa pokkharasātissa.
បុព្ពកឥសិភាវានុយោគោ
Pubbakaisibhāvānuyogo
២៨៣. ‘‘ព្រាហ្មណោ ខោ បន, អម្ពដ្ឋ, បោក្ខរសាតិ រញ្ញោ បសេនទិស្ស កោសលស្ស ទត្តិកំ ភុញ្ជតិ។ តស្ស រាជា បសេនទិ កោសលោ សម្មុខីភាវម្បិ ន ទទាតិ។ យទាបិ តេន មន្តេតិ, តិរោទុស្សន្តេន មន្តេតិ។ យស្ស ខោ បន, អម្ពដ្ឋ, ធម្មិកំ បយាតំ ភិក្ខំ បដិគ្គណ្ហេយ្យ, កថំ តស្ស រាជា បសេនទិ កោសលោ សម្មុខីភាវម្បិ ន ទទេយ្យ។ បស្ស, អម្ពដ្ឋ, យាវ អបរទ្ធញ្ច តេ ឥទំ អាចរិយស្ស ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស។
283. ‘‘Brāhmaṇo kho pana, ambaṭṭha, pokkharasāti rañño pasenadissa kosalassa dattikaṃ bhuñjati. Tassa rājā pasenadi kosalo sammukhībhāvampi na dadāti. Yadāpi tena manteti, tirodussantena manteti. Yassa kho pana, ambaṭṭha, dhammikaṃ payātaṃ bhikkhaṃ paṭiggaṇheyya, kathaṃ tassa rājā pasenadi kosalo sammukhībhāvampi na dadeyya. Passa, ambaṭṭha, yāva aparaddhañca te idaṃ ācariyassa brāhmaṇassa pokkharasātissa.
២៨៤. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, ឥធ រាជា បសេនទិ កោសលោ ហត្ថិគីវាយ វា និសិន្នោ អស្សបិដ្ឋេ វា និសិន្នោ រថូបត្ថរេ វា ឋិតោ ឧគ្គេហិ វា រាជញ្ញេហិ វា កិញ្ចិទេវ មន្តនំ មន្តេយ្យ។ សោ តម្ហា បទេសា អបក្កម្ម ឯកមន្តំ តិដ្ឋេយ្យ។ អថ អាគច្ឆេយ្យ សុទ្ទោ វា សុទ្ទទាសោ វា, តស្មិំ បទេសេ ឋិតោ តទេវ មន្តនំ មន្តេយ្យ – ‘ឯវម្បិ រាជា បសេនទិ កោសលោ អាហ, ឯវម្បិ រាជា បសេនទិ កោសលោ អាហា’តិ។ អបិនុ សោ រាជភណិតំ វា ភណតិ រាជមន្តនំ វា មន្តេតិ? ឯត្តាវតា សោ អស្ស រាជា វា រាជមត្តោ វា’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។
284. ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, ambaṭṭha, idha rājā pasenadi kosalo hatthigīvāya vā nisinno assapiṭṭhe vā nisinno rathūpatthare vā ṭhito uggehi vā rājaññehi vā kiñcideva mantanaṃ manteyya. So tamhā padesā apakkamma ekamantaṃ tiṭṭheyya. Atha āgaccheyya suddo vā suddadāso vā, tasmiṃ padese ṭhito tadeva mantanaṃ manteyya – ‘evampi rājā pasenadi kosalo āha, evampi rājā pasenadi kosalo āhā’ti. Apinu so rājabhaṇitaṃ vā bhaṇati rājamantanaṃ vā manteti? Ettāvatā so assa rājā vā rājamatto vā’’ti? ‘‘No hidaṃ, bho gotama’’.
២៨៥. ‘‘ឯវមេវ ខោ ត្វំ, អម្ពដ្ឋ, យេ តេ អហេសុំ ព្រាហ្មណានំ បុព្ពកា ឥសយោ មន្តានំ កត្តារោ មន្តានំ បវត្តារោ, យេសមិទំ ឯតរហិ ព្រាហ្មណា បោរាណំ មន្តបទំ គីតំ បវុត្តំ សមិហិតំ, តទនុគាយន្តិ តទនុភាសន្តិ ភាសិតមនុភាសន្តិ វាចិតមនុវាចេន្តិ, សេយ្យថិទំ – អដ្ឋកោ វាមកោ វាមទេវោ វេស្សាមិត្តោ យមតគ្គិ 43 អង្គីរសោ ភារទ្វាជោ វាសេដ្ឋោ កស្សបោ ភគុ – ‘ត្យាហំ មន្តេ អធិយាមិ សាចរិយកោ’តិ, តាវតា ត្វំ ភវិស្សសិ ឥសិ វា ឥសិត្ថាយ វា បដិបន្នោតិ នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ។
285. ‘‘Evameva kho tvaṃ, ambaṭṭha, ye te ahesuṃ brāhmaṇānaṃ pubbakā isayo mantānaṃ kattāro mantānaṃ pavattāro, yesamidaṃ etarahi brāhmaṇā porāṇaṃ mantapadaṃ gītaṃ pavuttaṃ samihitaṃ, tadanugāyanti tadanubhāsanti bhāsitamanubhāsanti vācitamanuvācenti, seyyathidaṃ – aṭṭhako vāmako vāmadevo vessāmitto yamataggi 44 aṅgīraso bhāradvājo vāseṭṭho kassapo bhagu – ‘tyāhaṃ mante adhiyāmi sācariyako’ti, tāvatā tvaṃ bhavissasi isi vā isitthāya vā paṭipannoti netaṃ ṭhānaṃ vijjati.
២៨៦. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, កិន្តិ តេ សុតំ ព្រាហ្មណានំ វុទ្ធានំ មហល្លកានំ អាចរិយបាចរិយានំ ភាសមានានំ – យេ តេ អហេសុំ ព្រាហ្មណានំ បុព្ពកា ឥសយោ មន្តានំ កត្តារោ មន្តានំ បវត្តារោ, យេសមិទំ ឯតរហិ ព្រាហ្មណា បោរាណំ មន្តបទំ គីតំ បវុត្តំ សមិហិតំ, តទនុគាយន្តិ តទនុភាសន្តិ ភាសិតមនុភាសន្តិ វាចិតមនុវាចេន្តិ, សេយ្យថិទំ – អដ្ឋកោ វាមកោ វាមទេវោ វេស្សាមិត្តោ យមតគ្គិ អង្គីរសោ ភារទ្វាជោ វាសេដ្ឋោ កស្សបោ ភគុ, ឯវំ សុ តេ សុន្ហាតា សុវិលិត្តា កប្បិតកេសមស្សូ អាមុក្កមណិកុណ្ឌលាភរណា 45 ឱទាតវត្ថវសនា បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតា សមង្គីភូតា បរិចារេន្តិ, សេយ្យថាបិ ត្វំ ឯតរហិ សាចរិយកោ’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។
286. ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, ambaṭṭha, kinti te sutaṃ brāhmaṇānaṃ vuddhānaṃ mahallakānaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ – ye te ahesuṃ brāhmaṇānaṃ pubbakā isayo mantānaṃ kattāro mantānaṃ pavattāro, yesamidaṃ etarahi brāhmaṇā porāṇaṃ mantapadaṃ gītaṃ pavuttaṃ samihitaṃ, tadanugāyanti tadanubhāsanti bhāsitamanubhāsanti vācitamanuvācenti, seyyathidaṃ – aṭṭhako vāmako vāmadevo vessāmitto yamataggi aṅgīraso bhāradvājo vāseṭṭho kassapo bhagu, evaṃ su te sunhātā suvilittā kappitakesamassū āmukkamaṇikuṇḍalābharaṇā 46 odātavatthavasanā pañcahi kāmaguṇehi samappitā samaṅgībhūtā paricārenti, seyyathāpi tvaṃ etarahi sācariyako’’ti? ‘‘No hidaṃ, bho gotama’’.
‘‘…បេ.… ឯវំ សុ តេ សាលីនំ ឱទនំ សុចិមំសូបសេចនំ វិចិតកាឡកំ អនេកសូបំ អនេកព្យញ្ជនំ បរិភុញ្ជន្តិ, សេយ្យថាបិ ត្វំ ឯតរហិ សាចរិយកោ’’តិ ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។
‘‘…Pe… evaṃ su te sālīnaṃ odanaṃ sucimaṃsūpasecanaṃ vicitakāḷakaṃ anekasūpaṃ anekabyañjanaṃ paribhuñjanti, seyyathāpi tvaṃ etarahi sācariyako’’ti ? ‘‘No hidaṃ, bho gotama’’.
‘‘…បេ.… ឯវំ សុ តេ វេឋកនតបស្សាហិ នារីហិ បរិចារេន្តិ, សេយ្យថាបិ ត្វំ ឯតរហិ សាចរិយកោ’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។
‘‘…Pe… evaṃ su te veṭhakanatapassāhi nārīhi paricārenti, seyyathāpi tvaṃ etarahi sācariyako’’ti? ‘‘No hidaṃ, bho gotama’’.
‘‘…បេ.… ឯវំ សុ តេ កុត្តវាលេហិ វឡវារថេហិ ទីឃាហិ បតោទលដ្ឋីហិ វាហនេ វិតុទេន្តា វិបរិយាយន្តិ, សេយ្យថាបិ ត្វំ ឯតរហិ សាចរិយកោ’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។
‘‘…Pe… evaṃ su te kuttavālehi vaḷavārathehi dīghāhi patodalaṭṭhīhi vāhane vitudentā vipariyāyanti, seyyathāpi tvaṃ etarahi sācariyako’’ti? ‘‘No hidaṃ, bho gotama’’.
‘‘…បេ.… ឯវំ សុ តេ ឧក្កិណ្ណបរិខាសុ ឱក្ខិត្តបលិឃាសុ នគរូបការិកាសុ ទីឃាសិវុធេហិ 47 បុរិសេហិ រក្ខាបេន្តិ, សេយ្យថាបិ ត្វំ ឯតរហិ សាចរិយកោ’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។
‘‘…Pe… evaṃ su te ukkiṇṇaparikhāsu okkhittapalighāsu nagarūpakārikāsu dīghāsivudhehi 48 purisehi rakkhāpenti, seyyathāpi tvaṃ etarahi sācariyako’’ti? ‘‘No hidaṃ, bho gotama’’.
‘‘ឥតិ ខោ, អម្ពដ្ឋ, នេវ ត្វំ ឥសិ ន ឥសិត្ថាយ បដិបន្នោ សាចរិយកោ។ យស្ស ខោ បន, អម្ពដ្ឋ, មយិ កង្ខា វា វិមតិ វា សោ មំ បញ្ហេន, អហំ វេយ្យាករណេន សោធិស្សាមី’’តិ។
‘‘Iti kho, ambaṭṭha, neva tvaṃ isi na isitthāya paṭipanno sācariyako. Yassa kho pana, ambaṭṭha, mayi kaṅkhā vā vimati vā so maṃ pañhena, ahaṃ veyyākaraṇena sodhissāmī’’ti.
ទ្វេលក្ខណាទស្សនំ
Dvelakkhaṇādassanaṃ
២៨៧. អថ ខោ ភគវា វិហារា និក្ខម្ម ចង្កមំ អព្ភុដ្ឋាសិ។ អម្ពដ្ឋោបិ មាណវោ វិហារា និក្ខម្ម ចង្កមំ អព្ភុដ្ឋាសិ។ អថ ខោ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ភគវន្តំ ចង្កមន្តំ អនុចង្កមមានោ ភគវតោ កាយេ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ សមន្នេសិ។ អទ្ទសា ខោ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ភគវតោ កាយេ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ យេភុយ្យេន ឋបេត្វា ទ្វេ ។ ទ្វីសុ មហាបុរិសលក្ខណេសុ កង្ខតិ វិចិកិច្ឆតិ នាធិមុច្ចតិ ន សម្បសីទតិ – កោសោហិតេ ច វត្ថគុយ្ហេ បហូតជិវ្ហតាយ ច។
287. Atha kho bhagavā vihārā nikkhamma caṅkamaṃ abbhuṭṭhāsi. Ambaṭṭhopi māṇavo vihārā nikkhamma caṅkamaṃ abbhuṭṭhāsi. Atha kho ambaṭṭho māṇavo bhagavantaṃ caṅkamantaṃ anucaṅkamamāno bhagavato kāye dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni samannesi. Addasā kho ambaṭṭho māṇavo bhagavato kāye dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni yebhuyyena ṭhapetvā dve . Dvīsu mahāpurisalakkhaṇesu kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati – kosohite ca vatthaguyhe pahūtajivhatāya ca.
២៨៨. អថ ខោ ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘‘បស្សតិ ខោ មេ អយំ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ យេភុយ្យេន ឋបេត្វា ទ្វេ។ ទ្វីសុ មហាបុរិសលក្ខណេសុ កង្ខតិ វិចិកិច្ឆតិ នាធិមុច្ចតិ ន សម្បសីទតិ – កោសោហិតេ ច វត្ថគុយ្ហេ បហូតជិវ្ហតាយ ចា’’តិ។ អថ ខោ ភគវា តថារូបំ ឥទ្ធាភិសង្ខារំ អភិសង្ខាសិ យថា អទ្ទស អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ភគវតោ កោសោហិតំ វត្ថគុយ្ហំ។ អថ ខោ ភគវា ជិវ្ហំ និន្នាមេត្វា ឧភោបិ កណ្ណសោតានិ អនុមសិ បដិមសិ, ឧភោបិ នាសិកសោតានិ អនុមសិ បដិមសិ, កេវលម្បិ នលាដមណ្ឌលំ ជិវ្ហាយ ឆាទេសិ។ អថ ខោ អម្ពដ្ឋស្ស មាណវស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘សមន្នាគតោ ខោ សមណោ គោតមោ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណេហិ បរិបុណ្ណេហិ, នោ អបរិបុណ្ណេហី’’តិ។ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ហន្ទ ច ទានិ មយំ, ភោ គោតម, គច្ឆាម, ពហុកិច្ចា មយំ ពហុករណីយា’’តិ ។ ‘‘យស្សទានិ ត្វំ, អម្ពដ្ឋ, កាលំ មញ្ញសី’’តិ។ អថ ខោ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ វឡវារថមារុយ្ហ បក្កាមិ។
288. Atha kho bhagavato etadahosi – ‘‘passati kho me ayaṃ ambaṭṭho māṇavo dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni yebhuyyena ṭhapetvā dve. Dvīsu mahāpurisalakkhaṇesu kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati – kosohite ca vatthaguyhe pahūtajivhatāya cā’’ti. Atha kho bhagavā tathārūpaṃ iddhābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkhāsi yathā addasa ambaṭṭho māṇavo bhagavato kosohitaṃ vatthaguyhaṃ. Atha kho bhagavā jivhaṃ ninnāmetvā ubhopi kaṇṇasotāni anumasi paṭimasi, ubhopi nāsikasotāni anumasi paṭimasi, kevalampi nalāṭamaṇḍalaṃ jivhāya chādesi. Atha kho ambaṭṭhassa māṇavassa etadahosi – ‘‘samannāgato kho samaṇo gotamo dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇehi paripuṇṇehi, no aparipuṇṇehī’’ti. Bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘handa ca dāni mayaṃ, bho gotama, gacchāma, bahukiccā mayaṃ bahukaraṇīyā’’ti . ‘‘Yassadāni tvaṃ, ambaṭṭha, kālaṃ maññasī’’ti. Atha kho ambaṭṭho māṇavo vaḷavārathamāruyha pakkāmi.
២៨៩. តេន ខោ បន សមយេន ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ឧក្កដ្ឋាយ និក្ខមិត្វា មហតា ព្រាហ្មណគណេន សទ្ធិំ សកេ អារាមេ និសិន្នោ ហោតិ អម្ពដ្ឋំយេវ មាណវំ បដិមានេន្តោ។ អថ ខោ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ យេន សកោ អារាមោ តេន បាយាសិ។ យាវតិកា យានស្ស ភូមិ, យានេន គន្ត្វា យានា បច្ចោរោហិត្វា បត្តិកោវ យេន ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ព្រាហ្មណំ បោក្ខរសាតិំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។
289. Tena kho pana samayena brāhmaṇo pokkharasāti ukkaṭṭhāya nikkhamitvā mahatā brāhmaṇagaṇena saddhiṃ sake ārāme nisinno hoti ambaṭṭhaṃyeva māṇavaṃ paṭimānento. Atha kho ambaṭṭho māṇavo yena sako ārāmo tena pāyāsi. Yāvatikā yānassa bhūmi, yānena gantvā yānā paccorohitvā pattikova yena brāhmaṇo pokkharasāti tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā brāhmaṇaṃ pokkharasātiṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi.
២៩០. ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ អម្ពដ្ឋំ មាណវំ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ឯតទវោច – ‘‘កច្ចិ, តាត អម្ពដ្ឋ, អទ្ទស តំ ភវន្តំ គោតម’’ន្តិ? ‘‘អទ្ទសាម ខោ មយំ, ភោ, តំ ភវន្តំ គោតម’’ន្តិ។ ‘‘កច្ចិ, តាត អម្ពដ្ឋ, តំ ភវន្តំ គោតមំ តថា សន្តំយេវ សទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ នោ អញ្ញថា; កច្ចិ បន សោ ភវំ គោតមោ តាទិសោ នោ អញ្ញាទិសោ’’តិ ? ‘‘តថា សន្តំយេវ, ភោ, តំ ភវន្តំ គោតមំ សទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ នោ អញ្ញថា, តាទិសោវ សោ ភវំ គោតមោ នោ អញ្ញាទិសោ។ សមន្នាគតោ ច សោ ភវំ គោតមោ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណេហិ បរិបុណ្ណេហិ នោ អបរិបុណ្ណេហី’’តិ។ ‘‘អហុ បន តេ, តាត អម្ពដ្ឋ, សមណេន គោតមេន សទ្ធិំ កោចិទេវ កថាសល្លាបោ’’តិ? ‘‘អហុ ខោ មេ, ភោ, សមណេន គោតមេន សទ្ធិំ កោចិទេវ កថាសល្លាបោ’’តិ។ ‘‘យថា កថំ បន តេ, តាត អម្ពដ្ឋ, អហុ សមណេន គោតមេន សទ្ធិំ កោចិទេវ កថាសល្លាបោ’’តិ? អថ ខោ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ យាវតកោ 49 អហោសិ ភគវតា សទ្ធិំ កថាសល្លាបោ, តំ សព្ពំ ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស អារោចេសិ។
290. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho ambaṭṭhaṃ māṇavaṃ brāhmaṇo pokkharasāti etadavoca – ‘‘kacci, tāta ambaṭṭha, addasa taṃ bhavantaṃ gotama’’nti? ‘‘Addasāma kho mayaṃ, bho, taṃ bhavantaṃ gotama’’nti. ‘‘Kacci, tāta ambaṭṭha, taṃ bhavantaṃ gotamaṃ tathā santaṃyeva saddo abbhuggato no aññathā; kacci pana so bhavaṃ gotamo tādiso no aññādiso’’ti ? ‘‘Tathā santaṃyeva, bho, taṃ bhavantaṃ gotamaṃ saddo abbhuggato no aññathā, tādisova so bhavaṃ gotamo no aññādiso. Samannāgato ca so bhavaṃ gotamo dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇehi paripuṇṇehi no aparipuṇṇehī’’ti. ‘‘Ahu pana te, tāta ambaṭṭha, samaṇena gotamena saddhiṃ kocideva kathāsallāpo’’ti? ‘‘Ahu kho me, bho, samaṇena gotamena saddhiṃ kocideva kathāsallāpo’’ti. ‘‘Yathā kathaṃ pana te, tāta ambaṭṭha, ahu samaṇena gotamena saddhiṃ kocideva kathāsallāpo’’ti? Atha kho ambaṭṭho māṇavo yāvatako 50 ahosi bhagavatā saddhiṃ kathāsallāpo, taṃ sabbaṃ brāhmaṇassa pokkharasātissa ārocesi.
២៩១. ឯវំ វុត្តេ, ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ អម្ពដ្ឋំ មាណវំ ឯតទវោច – ‘‘អហោ វត រេ អម្ហាកំ បណ្ឌិតក 51, អហោ វត រេ អម្ហាកំ ពហុស្សុតក 52, អហោ វត រេ អម្ហាកំ តេវិជ្ជក 53, ឯវរូបេន កិរ, ភោ, បុរិសោ អត្ថចរកេន កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជេយ្យ។ យទេវ ខោ ត្វំ, អម្ពដ្ឋ, តំ ភវន្តំ គោតមំ ឯវំ អាសជ្ជ អាសជ្ជ អវចាសិ, អថ ខោ សោ ភវំ គោតមោ អម្ហេបិ ឯវំ ឧបនេយ្យ ឧបនេយ្យ អវច។ អហោ វត រេ អម្ហាកំ បណ្ឌិតក, អហោ វត រេ អម្ហាកំ ពហុស្សុតក, អហោ វត រេ អម្ហាកំ តេវិជ្ជក, ឯវរូបេន កិរ, ភោ, បុរិសោ អត្ថចរកេន កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជេយ្យា’’តិ, កុបិតោ 54 អនត្តមនោ អម្ពដ្ឋំ មាណវំ បទសាយេវ បវត្តេសិ។ ឥច្ឆតិ ច តាវទេវ ភគវន្តំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិតុំ។
291. Evaṃ vutte, brāhmaṇo pokkharasāti ambaṭṭhaṃ māṇavaṃ etadavoca – ‘‘aho vata re amhākaṃ paṇḍitaka 55, aho vata re amhākaṃ bahussutaka 56, aho vata re amhākaṃ tevijjaka 57, evarūpena kira, bho, puriso atthacarakena kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjeyya. Yadeva kho tvaṃ, ambaṭṭha, taṃ bhavantaṃ gotamaṃ evaṃ āsajja āsajja avacāsi, atha kho so bhavaṃ gotamo amhepi evaṃ upaneyya upaneyya avaca. Aho vata re amhākaṃ paṇḍitaka, aho vata re amhākaṃ bahussutaka, aho vata re amhākaṃ tevijjaka, evarūpena kira, bho, puriso atthacarakena kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjeyyā’’ti, kupito 58 anattamano ambaṭṭhaṃ māṇavaṃ padasāyeva pavattesi. Icchati ca tāvadeva bhagavantaṃ dassanāya upasaṅkamituṃ.
បោក្ខរសាតិពុទ្ធុបសង្កមនំ
Pokkharasātibuddhupasaṅkamanaṃ
២៩២. អថ ខោ តេ ព្រាហ្មណា ព្រាហ្មណំ បោក្ខរសាតិំ ឯតទវោចុំ – ‘‘អតិវិកាលោ ខោ, ភោ, អជ្ជ សមណំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិតុំ។ ស្វេទានិ 59 ភវំ បោក្ខរសាតិ សមណំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិស្សតី’’តិ។ អថ ខោ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ សកេ និវេសនេ បណីតំ ខាទនីយំ ភោជនីយំ បដិយាទាបេត្វា យានេ អារោបេត្វា ឧក្កាសុ ធារិយមានាសុ ឧក្កដ្ឋាយ និយ្យាសិ, យេន ឥច្ឆានង្គលវនសណ្ឌោ តេន បាយាសិ។ យាវតិកា យានស្ស ភូមិ យានេន គន្ត្វា, យានា បច្ចោរោហិត្វា បត្តិកោវ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ។ ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ, សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។
292. Atha kho te brāhmaṇā brāhmaṇaṃ pokkharasātiṃ etadavocuṃ – ‘‘ativikālo kho, bho, ajja samaṇaṃ gotamaṃ dassanāya upasaṅkamituṃ. Svedāni 60 bhavaṃ pokkharasāti samaṇaṃ gotamaṃ dassanāya upasaṅkamissatī’’ti. Atha kho brāhmaṇo pokkharasāti sake nivesane paṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyādāpetvā yāne āropetvā ukkāsu dhāriyamānāsu ukkaṭṭhāya niyyāsi, yena icchānaṅgalavanasaṇḍo tena pāyāsi. Yāvatikā yānassa bhūmi yānena gantvā, yānā paccorohitvā pattikova yena bhagavā tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā bhagavatā saddhiṃ sammodi, sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi.
២៩៣. ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អាគមា នុ ខោ ឥធ, ភោ គោតម, អម្ហាកំ អន្តេវាសី អម្ពដ្ឋោ មាណវោ’’តិ? ‘‘អាគមា ខោ តេ 61, ព្រាហ្មណ, អន្តេវាសី អម្ពដ្ឋោ មាណវោ’’តិ។ ‘‘អហុ បន តេ, ភោ គោតម, អម្ពដ្ឋេន មាណវេន សទ្ធិំ កោចិទេវ កថាសល្លាបោ’’តិ? ‘‘អហុ ខោ មេ, ព្រាហ្មណ, អម្ពដ្ឋេន មាណវេន សទ្ធិំ កោចិទេវ កថាសល្លាបោ’’តិ។ ‘‘យថាកថំ បន តេ, ភោ គោតម, អហុ អម្ពដ្ឋេន មាណវេន សទ្ធិំ កោចិទេវ កថាសល្លាបោ’’តិ? អថ ខោ ភគវា យាវតកោ អហោសិ អម្ពដ្ឋេន មាណវេន សទ្ធិំ កថាសល្លាបោ, តំ សព្ពំ ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស អារោចេសិ។ ឯវំ វុត្តេ, ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ពាលោ, ភោ គោតម, អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, ខមតុ ភវំ គោតមោ អម្ពដ្ឋស្ស មាណវស្សា’’តិ។ ‘‘សុខី ហោតុ, ព្រាហ្មណ, អម្ពដ្ឋោ មាណវោ’’តិ។
293. Ekamantaṃ nisinno kho brāhmaṇo pokkharasāti bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘āgamā nu kho idha, bho gotama, amhākaṃ antevāsī ambaṭṭho māṇavo’’ti? ‘‘Āgamā kho te 62, brāhmaṇa, antevāsī ambaṭṭho māṇavo’’ti. ‘‘Ahu pana te, bho gotama, ambaṭṭhena māṇavena saddhiṃ kocideva kathāsallāpo’’ti? ‘‘Ahu kho me, brāhmaṇa, ambaṭṭhena māṇavena saddhiṃ kocideva kathāsallāpo’’ti. ‘‘Yathākathaṃ pana te, bho gotama, ahu ambaṭṭhena māṇavena saddhiṃ kocideva kathāsallāpo’’ti? Atha kho bhagavā yāvatako ahosi ambaṭṭhena māṇavena saddhiṃ kathāsallāpo, taṃ sabbaṃ brāhmaṇassa pokkharasātissa ārocesi. Evaṃ vutte, brāhmaṇo pokkharasāti bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘bālo, bho gotama, ambaṭṭho māṇavo, khamatu bhavaṃ gotamo ambaṭṭhassa māṇavassā’’ti. ‘‘Sukhī hotu, brāhmaṇa, ambaṭṭho māṇavo’’ti.
២៩៤. អថ ខោ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ភគវតោ កាយេ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ សមន្នេសិ។ អទ្ទសា ខោ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ភគវតោ កាយេ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ យេភុយ្យេន ឋបេត្វា ទ្វេ។ ទ្វីសុ មហាបុរិសលក្ខណេសុ កង្ខតិ វិចិកិច្ឆតិ នាធិមុច្ចតិ ន សម្បសីទតិ – កោសោហិតេ ច វត្ថគុយ្ហេ បហូតជិវ្ហតាយ ច។
294. Atha kho brāhmaṇo pokkharasāti bhagavato kāye dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni samannesi. Addasā kho brāhmaṇo pokkharasāti bhagavato kāye dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni yebhuyyena ṭhapetvā dve. Dvīsu mahāpurisalakkhaṇesu kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati – kosohite ca vatthaguyhe pahūtajivhatāya ca.
២៩៥. អថ ខោ ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘‘បស្សតិ ខោ មេ អយំ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ យេភុយ្យេន ឋបេត្វា ទ្វេ។ ទ្វីសុ មហាបុរិសលក្ខណេសុ កង្ខតិ វិចិកិច្ឆតិ នាធិមុច្ចតិ ន សម្បសីទតិ – កោសោហិតេ ច វត្ថគុយ្ហេ, បហូតជិវ្ហតាយ ចា’’តិ។ អថ ខោ ភគវា តថារូបំ ឥទ្ធាភិសង្ខារំ អភិសង្ខាសិ យថា អទ្ទស ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ភគវតោ កោសោហិតំ វត្ថគុយ្ហំ។ អថ ខោ ភគវា ជិវ្ហំ និន្នាមេត្វា ឧភោបិ កណ្ណសោតានិ អនុមសិ បដិមសិ, ឧភោបិ នាសិកសោតានិ អនុមសិ បដិមសិ, កេវលម្បិ នលាដមណ្ឌលំ ជិវ្ហាយ ឆាទេសិ។
295. Atha kho bhagavato etadahosi – ‘‘passati kho me ayaṃ brāhmaṇo pokkharasāti dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni yebhuyyena ṭhapetvā dve. Dvīsu mahāpurisalakkhaṇesu kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati – kosohite ca vatthaguyhe, pahūtajivhatāya cā’’ti. Atha kho bhagavā tathārūpaṃ iddhābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkhāsi yathā addasa brāhmaṇo pokkharasāti bhagavato kosohitaṃ vatthaguyhaṃ. Atha kho bhagavā jivhaṃ ninnāmetvā ubhopi kaṇṇasotāni anumasi paṭimasi, ubhopi nāsikasotāni anumasi paṭimasi, kevalampi nalāṭamaṇḍalaṃ jivhāya chādesi.
២៩៦. អថ ខោ ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘សមន្នាគតោ ខោ សមណោ គោតមោ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណេហិ បរិបុណ្ណេហិ នោ អបរិបុណ្ណេហី’’តិ។ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អធិវាសេតុ មេ ភវំ គោតមោ អជ្ជតនាយ ភត្តំ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេនា’’តិ។ អធិវាសេសិ ភគវា តុណ្ហីភាវេន។
296. Atha kho brāhmaṇassa pokkharasātissa etadahosi – ‘‘samannāgato kho samaṇo gotamo dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇehi paripuṇṇehi no aparipuṇṇehī’’ti. Bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘adhivāsetu me bhavaṃ gotamo ajjatanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghenā’’ti. Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvena.
២៩៧. អថ ខោ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ភគវតោ អធិវាសនំ វិទិត្វា ភគវតោ កាលំ អារោចេសិ – ‘‘កាលោ, ភោ គោតម, និដ្ឋិតំ ភត្ត’’ន្តិ។ អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេន យេន ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ។ អថ ខោ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ភគវន្តំ បណីតេន ខាទនីយេន ភោជនីយេន សហត្ថា សន្តប្បេសិ សម្បវារេសិ, មាណវកាបិ ភិក្ខុសង្ឃំ។ អថ ខោ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ភគវន្តំ ភុត្តាវិំ ឱនីតបត្តបាណិំ អញ្ញតរំ នីចំ អាសនំ គហេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។
297. Atha kho brāhmaṇo pokkharasāti bhagavato adhivāsanaṃ viditvā bhagavato kālaṃ ārocesi – ‘‘kālo, bho gotama, niṭṭhitaṃ bhatta’’nti. Atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena yena brāhmaṇassa pokkharasātissa nivesanaṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Atha kho brāhmaṇo pokkharasāti bhagavantaṃ paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappesi sampavāresi, māṇavakāpi bhikkhusaṅghaṃ. Atha kho brāhmaṇo pokkharasāti bhagavantaṃ bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ aññataraṃ nīcaṃ āsanaṃ gahetvā ekamantaṃ nisīdi.
២៩៨. ឯកមន្តំ និសិន្នស្ស ខោ ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស ភគវា អនុបុព្ពិំ កថំ កថេសិ, សេយ្យថិទំ – ទានកថំ សីលកថំ សគ្គកថំ; កាមានំ អាទីនវំ ឱការំ សំកិលេសំ, នេក្ខម្មេ អានិសំសំ បកាសេសិ។ យទា ភគវា អញ្ញាសិ ព្រាហ្មណំ បោក្ខរសាតិំ កល្លចិត្តំ មុទុចិត្តំ វិនីវរណចិត្តំ ឧទគ្គចិត្តំ បសន្នចិត្តំ, អថ យា ពុទ្ធានំ សាមុក្កំសិកា ធម្មទេសនា, តំ បកាសេសិ – ទុក្ខំ សមុទយំ និរោធំ មគ្គំ។ សេយ្យថាបិ នាម សុទ្ធំ វត្ថំ អបគតកាឡកំ សម្មទេវ រជនំ បដិគ្គណ្ហេយ្យ; ឯវមេវ ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស តស្មិញ្ញេវ អាសនេ វិរជំ វីតមលំ ធម្មចក្ខុំ ឧទបាទិ – ‘‘យំ កិញ្ចិ សមុទយធម្មំ, សព្ពំ តំ និរោធធម្ម’’ន្តិ។
298. Ekamantaṃ nisinnassa kho brāhmaṇassa pokkharasātissa bhagavā anupubbiṃ kathaṃ kathesi, seyyathidaṃ – dānakathaṃ sīlakathaṃ saggakathaṃ; kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ, nekkhamme ānisaṃsaṃ pakāsesi. Yadā bhagavā aññāsi brāhmaṇaṃ pokkharasātiṃ kallacittaṃ muducittaṃ vinīvaraṇacittaṃ udaggacittaṃ pasannacittaṃ, atha yā buddhānaṃ sāmukkaṃsikā dhammadesanā, taṃ pakāsesi – dukkhaṃ samudayaṃ nirodhaṃ maggaṃ. Seyyathāpi nāma suddhaṃ vatthaṃ apagatakāḷakaṃ sammadeva rajanaṃ paṭiggaṇheyya; evameva brāhmaṇassa pokkharasātissa tasmiññeva āsane virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi – ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti.
បោក្ខរសាតិឧបាសកត្តបដិវេទនា
Pokkharasātiupāsakattapaṭivedanā
២៩៩. អថ ខោ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ទិដ្ឋធម្មោ បត្តធម្មោ វិទិតធម្មោ បរិយោគាឡ្ហធម្មោ តិណ្ណវិចិកិច្ឆោ វិគតកថំកថោ វេសារជ្ជប្បត្តោ អបរប្បច្ចយោ សត្ថុសាសនេ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម, អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម។ សេយ្យថាបិ, ភោ គោតម, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ , អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ, ‘ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តី’តិ; ឯវមេវំ ភោតា គោតមេន អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ។ ឯសាហំ, ភោ គោតម, សបុត្តោ សភរិយោ សបរិសោ សាមច្ចោ ភវន្តំ គោតមំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច។ ឧបាសកំ មំ ភវំ គោតមោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គតំ។ យថា ច ភវំ គោតមោ ឧក្កដ្ឋាយ អញ្ញានិ ឧបាសកកុលានិ ឧបសង្កមតិ, ឯវមេវ ភវំ គោតមោ បោក្ខរសាតិកុលំ ឧបសង្កមតុ។ តត្ថ យេ តេ មាណវកា វា មាណវិកា វា ភវន្តំ គោតមំ អភិវាទេស្សន្តិ វា បច្ចុដ្ឋិស្សន្តិ 63 វា អាសនំ វា ឧទកំ វា ទស្សន្តិ ចិត្តំ វា បសាទេស្សន្តិ, តេសំ តំ ភវិស្សតិ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយា’’តិ។ ‘‘កល្យាណំ វុច្ចតិ, ព្រាហ្មណា’’តិ។
299. Atha kho brāhmaṇo pokkharasāti diṭṭhadhammo pattadhammo viditadhammo pariyogāḷhadhammo tiṇṇavicikiccho vigatakathaṃkatho vesārajjappatto aparappaccayo satthusāsane bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘abhikkantaṃ, bho gotama, abhikkantaṃ, bho gotama. Seyyathāpi, bho gotama, nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya, paṭicchannaṃ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṃ ācikkheyya , andhakāre vā telapajjotaṃ dhāreyya, ‘cakkhumanto rūpāni dakkhantī’ti; evamevaṃ bhotā gotamena anekapariyāyena dhammo pakāsito. Esāhaṃ, bho gotama, saputto sabhariyo sapariso sāmacco bhavantaṃ gotamaṃ saraṇaṃ gacchāmi dhammañca bhikkhusaṅghañca. Upāsakaṃ maṃ bhavaṃ gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gataṃ. Yathā ca bhavaṃ gotamo ukkaṭṭhāya aññāni upāsakakulāni upasaṅkamati, evameva bhavaṃ gotamo pokkharasātikulaṃ upasaṅkamatu. Tattha ye te māṇavakā vā māṇavikā vā bhavantaṃ gotamaṃ abhivādessanti vā paccuṭṭhissanti 64 vā āsanaṃ vā udakaṃ vā dassanti cittaṃ vā pasādessanti, tesaṃ taṃ bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāyā’’ti. ‘‘Kalyāṇaṃ vuccati, brāhmaṇā’’ti.
អម្ពដ្ឋសុត្តំ និដ្ឋិតំ តតិយំ។
Ambaṭṭhasuttaṃ niṭṭhitaṃ tatiyaṃ.
Footnotes:
Related texts:
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ៣. អម្ពដ្ឋសុត្តវណ្ណនា • 3. Ambaṭṭhasuttavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ៣. អម្ពដ្ឋសុត្តវណ្ណនា • 3. Ambaṭṭhasuttavaṇṇanā
