Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਦੀਘਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Dīghanikāya (ṭīkā)

    ੩. ਅਮ੍ਬਟ੍ਠਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ

    3. Ambaṭṭhasuttavaṇṇanā

    ਅਦ੍ਧਾਨਗਮਨવਣ੍ਣਨਾ

    Addhānagamanavaṇṇanā

    ੨੫੪. ਅਪੁਬ੍ਬਪਦવਣ੍ਣਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥਸਂવਣ੍ਣਨਾવਸੇਨ ਹੇਟ੍ਠਾ ਅਗ੍ਗਹਿਤਤਾਯ ਅਪੁਬ੍ਬਸ੍ਸ ਪਦਸ੍ਸ વਣ੍ਣਨਾ ਅਤ੍ਥવਿਭਜਨਾ। ‘‘ਹਿਤ੍વਾ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਾਗਤਮਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾ) ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਜਨਪਦਿਨੋਤਿ ਜਨਪਦવਨ੍ਤੋ, ਜਨਪਦਸ੍ਸ વਾ ਇਸ੍ਸਰਾ ਰਾਜਕੁਮਾਰਾ ਗੋਤ੍ਤવਸੇਨ ਕੋਸਲਾ ਨਾਮ। ਯਦਿ ਏਕੋ ਜਨਪਦੋ, ਕਥਂ ਬਹੁવਚਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਰੂਲ਼੍ਹਿਸਦ੍ਦੇਨਾ’’ਤਿ। ਅਕ੍ਖਰਚਿਨ੍ਤਕਾ ਹਿ ਈਦਿਸੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਯੁਤ੍ਤੇ વਿਯ ਈਦਿਸਲਿਙ੍ਗવਚਨਾਨਿ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਰੂਲ਼੍ਹਿ ਯਥਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥਪਿ ‘‘ਕੁਰੂਸੁ વਿਹਰਤਿ, ਅਙ੍ਗੇਸੁ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ ਚ। ਤਬ੍ਬਿਸੇਸਨੇਪਿ ਜਨਪਦ-ਸਦ੍ਦੇ ਜਾਤਿ-ਸਦ੍ਦੇ ਏਕવਚਨਮੇવ। ਪੋਰਾਣਾ ਪਨਾਤਿ ਪਨ-ਸਦ੍ਦੋ વਿਸੇਸਤ੍ਥਜੋਤਨੋ, ਤੇਨ ਪੁਥੁਅਤ੍ਥવਿਸਯਤਾਯ ਏવਞ੍ਚੇਤਂ ਪੁਥੁવਚਨਨ੍ਤਿ વਕ੍ਖਮਾਨવਿਸੇਸਂ ਜੋਤੇਤਿ। ਬਹੁਪ੍ਪਭੇਦੋ ਹਿ ਸੋ ਪਦੇਸੋ ਤਿਯੋਜਨਸਤਪਰਿਮਾਣਤਾਯ। ਨਙ੍ਗਲਾਨਿਪਿ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾਤਿ ਕਮ੍ਮਪ੍ਪਹਾਨવਸੇਨ ਨਙ੍ਗਲਾਨਿਪਿ ਪਹਾਯ, ਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਞ੍ਚੇਤਂ। ਨ ਕੇવਲਂ ਕਸ੍ਸਕਾ ਏવ, ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਿਚ੍ਚਂ ਪਹਾਯ ਤਤ੍ਥ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਂਸੁ। ‘‘ਸੋ ਪਦੇਸੋ’’ਤਿ ਪਦੇਸਸਾਮਞ੍ਞਤੋ વੁਤ੍ਤਂ, વਚਨવਿਪਲ੍ਲਾਸੇਨ વਾ, ਤੇ ਪਦੇਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੋਸਲਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਕੁਸਲਾ ਏવ ਕੋਸਲਾਤਿ ਕਤ੍વਾ।

    254.Apubbapadavaṇṇanāti atthasaṃvaṇṇanāvasena heṭṭhā aggahitatāya apubbassa padassa vaṇṇanā atthavibhajanā. ‘‘Hitvā punappunāgatamattha’’nti (dī. ni. aṭṭha. 1.ganthārambhakathā) hi vuttaṃ. Janapadinoti janapadavanto, janapadassa vā issarā rājakumārā gottavasena kosalā nāma. Yadi eko janapado, kathaṃ bahuvacananti āha ‘‘rūḷhisaddenā’’ti. Akkharacintakā hi īdisesu ṭhānesu yutte viya īdisaliṅgavacanāni icchanti, ayamettha rūḷhi yathā aññatthapi ‘‘kurūsu viharati, aṅgesu viharatī’’ti ca. Tabbisesanepi janapada-sadde jāti-sadde ekavacanameva. Porāṇā panāti pana-saddo visesatthajotano, tena puthuatthavisayatāya evañcetaṃ puthuvacananti vakkhamānavisesaṃ joteti. Bahuppabhedo hi so padeso tiyojanasataparimāṇatāya. Naṅgalānipi chaḍḍetvāti kammappahānavasena naṅgalānipi pahāya, nidassanamattañcetaṃ. Na kevalaṃ kassakā eva, atha kho aññepi manussā attano attano kiccaṃ pahāya tattha sannipatiṃsu. ‘‘So padeso’’ti padesasāmaññato vuttaṃ, vacanavipallāsena vā, te padesāti attho. Kosalāti vuccati kusalā eva kosalāti katvā.

    ਚਾਰਿਕਨ੍ਤਿ ਚਰਣਂ, ਚਰਣਂ વਾ ਚਾਰੋ, ਸੋ ਏવ ਚਾਰਿਕਾ। ਤਯਿਦਂ ਮਗ੍ਗਗਮਨਂ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਨ ਚੁਣ੍ਣਿਕਗਮਨਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਦ੍ਧਾਨਗਮਨਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਤਂ વਿਭਾਗੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਚਾਰਿਕਾ ਚ ਨਾਮੇਸਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਦੂਰੇਪੀਤਿ ਨਾਤਿਦੂਰੇਪਿ। ਸਹਸਾ ਗਮਨਨ੍ਤਿ ਸੀਘਗਮਨਂ। ਮਹਾਕਸ੍ਸਪਪਚ੍ਚੁਗ੍ਗਮਨਾਦਿਂ ਏਕਦੇਸੇਨ વਤ੍વਾ વਨવਾਸੀਤਿਸ੍ਸਸਾਮਣੇਰਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤ੍વਾ ਜਨਪਦਚਾਰਿਕਂ ਕਥੇਤੁਂ ‘‘ਭਗવਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਆਕਾਸਗਾਮੀਹਿ ਏવ ਸਦ੍ਧਿਂ ਗਨ੍ਤੁਕਾਮੋ ‘‘ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞਾਨਂ ਆਰੋਚੇਹੀ’’ਤਿ ਆਹ।

    Cārikanti caraṇaṃ, caraṇaṃ vā cāro, so eva cārikā. Tayidaṃ maggagamanaṃ idhādhippetaṃ, na cuṇṇikagamanamattanti āha ‘‘addhānagamanaṃ gacchanto’’ti. Taṃ vibhāgena dassetuṃ ‘‘cārikā ca nāmesā’’tiādi vuttaṃ. Tattha dūrepīti nātidūrepi. Sahasā gamananti sīghagamanaṃ. Mahākassapapaccuggamanādiṃ ekadesena vatvā vanavāsītissasāmaṇerassa vatthuṃ vitthāretvā janapadacārikaṃ kathetuṃ ‘‘bhagavā hī’’tiādi āraddhaṃ. Ākāsagāmīhi eva saddhiṃ gantukāmo ‘‘chaḷabhiññānaṃ ārocehī’’ti āha.

    ਸਙ੍ਘਕਮ੍ਮવਸੇਨ ਸਿਜ੍ਝਮਾਨਾਪਿ ਉਪਸਮ੍ਪਦਾ ਸਤ੍ਥੁ ਆਣਾવਸੇਨੇવ ਸਿਜ੍ਝਨਤੋ ‘‘ਬੁਦ੍ਧਦਾਯਜ੍ਜਂ ਤੇ ਦਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਅਪਰੇ ਪਨ ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣવੀਸਤਿવਸ੍ਸਸ੍ਸੇવ ਤਸ੍ਸ ਉਪਸਮ੍ਪਦਂ ਅਨੁਜਾਨਨ੍ਤੋ ‘‘ਦਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਅવੋਚਾਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਉਪਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾਤਿ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਨਾ ਉਪਜ੍ਝਾਯੇਨ ਉਪਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ।

    Saṅghakammavasena sijjhamānāpi upasampadā satthu āṇāvaseneva sijjhanato ‘‘buddhadāyajjaṃ te dassāmī’’ti vuttanti vadanti. Apare pana aparipuṇṇavīsativassasseva tassa upasampadaṃ anujānanto ‘‘dassāmī’’ti avocāti vadanti. Upasampādetvāti dhammasenāpatinā upajjhāyena upasampādetvā.

    ਨવਯੋਜਨਸਤਿਕਮ੍ਪਿ ਠਾਨਂ ਮਜ੍ਝਿਮਦੇਸਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਮੇવ, ਤਤੋ ਪਰਂ ਨਾਧਿਪ੍ਪੇਤਂ ਤੁਰਿਤਚਾਰਿਕਾવਸੇਨ ਅਗਮਨਤੋ। ਸਮਨ੍ਤਾਤਿ ਗਤਗਤਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਚਤੂਸੁ ਪਸ੍ਸੇਸੁ ਸਮਨ੍ਤਤੋ। ਅਞ੍ਞੇਨਪਿ ਕਾਰਣੇਨਾਤਿ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਤਰੁਣਭਾવਤੋ ਅਞ੍ਞੇਨਪਿ ਮਜ੍ਝਿਮਮਣ੍ਡਲੇ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਞਾਣਪਰਿਪਾਕਾਦਿਕਾਰਣੇਨ ਮਜ੍ਝਿਮਮਣ੍ਡਲਂ ਓਸਰਤਿ। ‘‘ਸਤ੍ਤਹਿ વਾ’’ਤਿਆਦਿ ‘‘ਏਕਮਾਸਂ વਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਾਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।

    Navayojanasatikampi ṭhānaṃ majjhimadesapariyāpannameva, tato paraṃ nādhippetaṃ turitacārikāvasena agamanato. Samantāti gatagataṭṭhānassa catūsu passesu samantato. Aññenapi kāraṇenāti bhikkhūnaṃ samathavipassanātaruṇabhāvato aññenapi majjhimamaṇḍale veneyyānaṃ ñāṇaparipākādikāraṇena majjhimamaṇḍalaṃ osarati.‘‘Sattahi vā’’tiādi ‘‘ekamāsaṃ vā’’tiādinā vuttānukkamena yojetabbaṃ.

    ਸਰੀਰਫਾਸੁਕਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਠਾਨੇ ਨਿਬਦ੍ਧવਾਸવਸੇਨ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਧਾਤੁਕਸ੍ਸ ਸਰੀਰਸ੍ਸ વਿਚਰਣੇਨ ਫਾਸੁਕਤ੍ਥਾਯ। ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਲਾਭਿਕਙ੍ਖਨਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋਪਮਸੁਤ੍ਤ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੭੨) ਮਘਦੇવਜਾਤਕਾਦਿ (ਜਾ॰ ੧.੧.੯) ਦੇਸਨਾਨਂ વਿਯ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਲਂ ਆਕਙ੍ਖਮਾਨੇਨ। ਸੁਰਾਪਾਨਸਿਕ੍ਖਾਪਦਪਞ੍ਞਾਪਨੇ (ਪਾਚਿ॰ ੩੨੮) વਿਯ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਪਞ੍ਞਾਪਨਤ੍ਥਾਯ। ਬੋਧਨੇਯ੍ਯਸਤ੍ਤੇ ਅਙ੍ਗੁਲਿਮਾਲਾਦਿਕੇ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੪੭) ਬੋਧਨਤ੍ਥਾਯ। ਕਞ੍ਚਿ, ਕਤਿਪਯੇ વਾ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਚਾਰਿਕਾ ਨਿਬਦ੍ਧਚਾਰਿਕਾ। ਤਦਞ੍ਞਾ ਅਨਿਬਦ੍ਧਚਾਰਿਕਾ।

    Sarīraphāsukatthāyāti ekasmiṃyeva ṭhāne nibaddhavāsavasena ussannadhātukassa sarīrassa vicaraṇena phāsukatthāya. Aṭṭhuppattikālābhikaṅkhanatthāyāti aggikkhandhopamasutta (a. ni. 7.72) maghadevajātakādi (jā. 1.1.9) desanānaṃ viya dhammadesanāya aṭṭhuppattikālaṃ ākaṅkhamānena. Surāpānasikkhāpadapaññāpane (pāci. 328) viya sikkhāpadapaññāpanatthāya. Bodhaneyyasatte aṅgulimālādike (ma. ni. 2.347) bodhanatthāya. Kañci, katipaye vā puggale uddissa cārikā nibaddhacārikā. Tadaññā anibaddhacārikā.

    ਦਸਸਹਸ੍ਸਿ ਲੋਕਧਾਤੁਯਾਤਿ ਜਾਤਿਖੇਤ੍ਤਭੂਤੇ ਦਸਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਸਤ੍ਤੇ ਪਰਿਪਕ੍ਕਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਪਸ੍ਸਿਤੁਂ ਬੁਦ੍ਧਞਾਣਂ ਅਭਿਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਠਿਤੋ ਭਗવਾ ਞਾਣਜਾਲਂ ਪਤ੍ਥਰਤੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਜਾਲਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋ ਪવਿਟ੍ਠੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਞਾਣਸ੍ਸ ਗੋਚਰਭਾવਂ ਉਪਗਤੋ। ਭਗવਾ ਕਿਰ ਮਹਾਕਰੁਣਾਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਤਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ‘‘ਯੇ ਸਤ੍ਤਾ ਭਬ੍ਬਾ ਪਰਿਪਾਕਞਾਣਾ ਅਜ੍ਜ ਮਯਾ વਿਨੇਤਬ੍ਬਾ, ਤੇ ਮਯ੍ਹਂ ਞਾਣਸ੍ਸ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਹਰਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਸਹ ਸਮਨ੍ਨਾਹਾਰਾ ਏਕੋ વਾ ਦ੍વੇ વਾ ਬਹੂ વਾ ਤਦਾ વਿਨਯੂਪਗਾ વੇਨੇਯ੍ਯਾ ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਪਾਥਮਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਭਾવੋ। ਏવਮ੍ਪਿ ਆਪਾਥਮਾਗਤਾਨਂ ਪਨ ਨੇਸਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਪੁਬ੍ਬਚਰਿਯਂ ਪੁਬ੍ਬਹੇਤੁਂ ਸਮ੍ਪਤਿ વਤ੍ਤਮਾਨਞ੍ਚ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਓਲੋਕੇਤਿ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਥ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿ। વਾਦਪਟਿવਾਦਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਏવਂ ਨੁ ਤੇ ਅਮ੍ਬਟ੍ਠਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਮਯਾ વੁਤ੍ਤવਚਨਸ੍ਸ ‘‘ਯੇ ਚ ਖੋ ਤੇ ਭੋ ਗੋਤਮ ਮੁਣ੍ਡਕਾ ਸਮਣਕਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਟਿવਚਨਂ ਕਤ੍વਾ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਇਬ੍ਭવਾਦਨਿਪਾਤਨવਸੇਨ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਂ ਅਸਮ੍ਭਿવਾਕ੍ਯਂ ਸਾਧੁਸਭਾવਾਯ વਾਚਾਯ વਤ੍ਤੁਂ ਅਯੁਤ੍ਤવਚਨਂ વਕ੍ਖਤਿ। ਨਿਬ੍ਬਿਸੇવਨਨ੍ਤਿ વਿਗਤਤੁਦਨਂ, ਮਾਨਦਬ੍ਬવਸੇਨ ਅਪਗਤਪਰਿਪ੍ਫਨ੍ਦਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Dasasahassi lokadhātuyāti jātikhettabhūte dasasahassacakkavāḷe. Tattha hi satte paripakkindriye passituṃ buddhañāṇaṃ abhinīharitvā ṭhito bhagavā ñāṇajālaṃ pattharatīti vuccati. Sabbaññutaññāṇajālassa anto paviṭṭhoti tassa ñāṇassa gocarabhāvaṃ upagato. Bhagavā kira mahākaruṇāsamāpattiṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhāya ‘‘ye sattā bhabbā paripākañāṇā ajja mayā vinetabbā, te mayhaṃ ñāṇassa upaṭṭhahantū’’ti cittaṃ adhiṭṭhāya samannāharati. Tassa saha samannāhārā eko vā dve vā bahū vā tadā vinayūpagā veneyyā ñāṇassa āpāthamāgacchanti ayamettha buddhānubhāvo. Evampi āpāthamāgatānaṃ pana nesaṃ upanissayaṃ pubbacariyaṃ pubbahetuṃ sampati vattamānañca paṭipattiṃ oloketi, tenāha ‘‘atha bhagavā’’tiādi. Vādapaṭivādaṃ katvāti ‘‘evaṃ nu te ambaṭṭhā’’tiādinā mayā vuttavacanassa ‘‘ye ca kho te bho gotama muṇḍakā samaṇakā’’tiādinā paṭivacanaṃ katvā tikkhattuṃ ibbhavādanipātanavasena nānappakāraṃ asambhivākyaṃ sādhusabhāvāya vācāya vattuṃ ayuttavacanaṃ vakkhati. Nibbisevananti vigatatudanaṃ, mānadabbavasena apagataparipphandananti attho.

    ਅવਸਰਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਉਪਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਇਚ੍ਛਾਨਙ੍ਗਲੇਤਿ ਇਦਂ ਤਦਾ ਭਗવਤੋ ਗੋਚਰਗਾਮਨਿਦਸ੍ਸਨਂ ਸਮੀਪਤ੍ਥੇ ਭੁਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ। ‘‘ਇਚ੍ਛਾਨਙ੍ਗਲવਨਸਣ੍ਡੇ’’ਤਿ ਨਿવਾਸਨਟ੍ਠਾਨਦਸ੍ਸਨਂ ਅਧਿਕਰਣੇ ਭੁਮ੍ਮਨ੍ਤਿ। ਤਦੁਭਯਂ વਿવਰਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਚ੍ਛਾਨਙ੍ਗਲਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਧਮ੍ਮਰਾਜਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਬ੍ਬਸੋ ਅਧਮ੍ਮਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨਪਰਾ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ, ਸਾ ਚ ਸੀਲਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾવਸੇਨਾਤਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੀਲਖਨ੍ਧਾવਾਰ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾਭਿਰੁਚਿਤੇਨਾਤਿ ਦਿਬ੍ਬવਿਹਾਰਾਦੀਸੁ ਯੇਨ ਯੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਭਿਰੁਚਿਤੇਨ વਿਹਾਰੇਨ।

    Avasaritabbanti upagantabbaṃ. Icchānaṅgaleti idaṃ tadā bhagavato gocaragāmanidassanaṃ samīpatthe bhummanti katvā. ‘‘Icchānaṅgalavanasaṇḍe’’ti nivāsanaṭṭhānadassanaṃ adhikaraṇe bhummanti. Tadubhayaṃ vivaranto ‘‘icchānaṅgalaṃ upanissāyā’’tiādimāha. Dhammarājassa bhagavato sabbaso adhammaniggaṇhanaparā paṭipatti, sā ca sīlasamādhipaññāvasenāti taṃ dassetuṃ ‘‘sīlakhandhāvāra’’ntiādi vuttaṃ. Yathābhirucitenāti dibbavihārādīsu yena yena attano abhirucitena vihārena.

    ਪੋਕ੍ਖਰਸਾਤਿવਤ੍ਥੁવਣ੍ਣਨਾ

    Pokkharasātivatthuvaṇṇanā

    ੨੫੫. ਮਨ੍ਤੇਤਿ ਇਰੁਬ੍ਬੇਦਾਦਿਮਨ੍ਤਸਤ੍ਥੇ। ਪੋਕ੍ਖਰੇ ਕਮਲੇ ਸਯਮਾਨੋ ਨਿਸੀਦੀਤਿ ਪੋਕ੍ਖਰਸਾਤੀ। ਸਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਮਸਣ੍ਠਾਨਂ, ਪੋਕ੍ਖਰੇ ਸਣ੍ਠਾਨਾવਯવੇ ਜਾਤੋਤਿ ‘‘ਪੋਕ੍ਖਰਸਾਤੀ’’ਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸੇਤਪੋਕ੍ਖਰਸਦਿਸੋਤਿ ਸੇਤਪਦੁਮવਣ੍ਣੋ। ਸੁવਟ੍ਟਿਤਾਤਿ વਟ੍ਟਭਾવਸ੍ਸ ਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ ਸੁਟ੍ਠੁ વਟ੍ਟੁਲਾ। ਕਾਲ਼વਙ੍ਗਤਿਲਕਾਦੀਨਂ ਅਭਾવੇਨ ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾ।

    255.Manteti irubbedādimantasatthe. Pokkhare kamale sayamāno nisīdīti pokkharasātī. Sāti vuccati samasaṇṭhānaṃ, pokkhare saṇṭhānāvayave jātoti ‘‘pokkharasātī’’tipi vuccati. Setapokkharasadisoti setapadumavaṇṇo. Suvaṭṭitāti vaṭṭabhāvassa yuttaṭṭhāne suṭṭhu vaṭṭulā. Kāḷavaṅgatilakādīnaṃ abhāvena suparisuddhā.

    ਇਮਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਕੀਦਿਸੋ ਪੁਬ੍ਬਯੋਗੋ, ਯੇਨ ਨਂ ਭਗવਾ ਅਨੁਗ੍ਗਣ੍ਹਿਤੁਂ ਤਂ ਠਾਨਂ ਉਪਗਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਯਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਦੁਮਗਬ੍ਭੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਤੇਨਾਯਂ ਸਂਸੇਦਜੋ ਜਾਤੋ। ਨ ਪੁਪ੍ਫਤੀਤਿ ਨ વਿਕਸਤਿ। ਰਜਤਬਿਮ੍ਬਕਨ੍ਤਿ ਰੂਪਿਯਮਯਂ ਰੂਪਕਂ।

    Imassa brāhmaṇassa kīdiso pubbayogo, yena naṃ bhagavā anuggaṇhituṃ taṃ ṭhānaṃ upagatoti āha ‘‘ayaṃ panā’’tiādi. Padumagabbhe nibbatti tenāyaṃ saṃsedajo jāto. Na pupphatīti na vikasati. Rajatabimbakanti rūpiyamayaṃ rūpakaṃ.

    ਅਜ੍ਝਾવਸਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਧਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਇਸ੍ਸਰਿਯਤ੍ਥਦੀਪਨੋ, ਆਸਦ੍ਦੋ ਮਰਿਯਾਦਤ੍ਥੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤੇਹਿ ਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਹਿ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਉਪਸਗ੍ਗવਸੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਯਾਯ ਮਰਿਯਾਦਾਯਾਤਿ ਯਾਯ ਅવਤ੍ਥਾਯ। ਨਗਰਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਯਂ ਖਣੋ, ਸੁਮੁਹੁਤ੍ਤਂ ਮਾ ਅਤਿਕ੍ਕਮੀ’’ਤਿ ਰਤ੍ਤਿવਿਭਾਯਨਂ ਅਨੁਰਕ੍ਖਨ੍ਤਾ ਰਤ੍ਤਿਯਂ ਉਕ੍ਕਾ ਠਪੇਤ੍વਾ ਉਕ੍ਕਾਸੁ ਜਲਮਾਨਾਸੁ ਨਗਰਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਂ ਅਗ੍ਗਹੇਸੁਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਕ੍ਕਾਸੁ ਠਿਤਾਤਿ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਾ, ਉਕ੍ਕਾਸੁ વਿਜ੍ਜੋਤਯਨ੍ਤੀਸੁ ਠਿਤਾ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾਤਿ ਮੂਲવਿਭੁਜਾਦਿਪਕ੍ਖੇਪੇਨ ਸਦ੍ਦਸਿਦ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ વਾ ਉਕ੍ਕਾਸੁ ਠਿਤਾਸੁ ਠਿਤਾ ਆਸੀਤਿ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਾ। ਅਪਰੇ ਪਨ ਭਣਨ੍ਤਿ ‘‘ਭੂਮਿਭਾਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਉਪਕਰਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਮਨੁਸ੍ਸਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਤਂ ਨਗਰਂ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਗੁਣਯੋਗਤੋ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਾਤਿ ਨਾਮਂ ਲਭੀ’’ਤਿ । ਤਸ੍ਸਾਤਿ ‘‘ਉਕ੍ਕਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿ ਉਪਯੋਗવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਪਦਸ੍ਸ। ਅਨੁਪਯੋਗਤ੍ਤਾਤਿ વਿਸੇਸਨਭਾવੇਨ ਅਨੁਪਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਸੇਸਪਦੇਸੂਤਿ ‘‘ਸਤ੍ਤੁਸ੍ਸਦ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਪਦੇਸੁ। ਯਥਾવਿਧਿ ਹਿ ਅਨੁਪਯੋਗੋ ਪੁਰਿਮਸ੍ਮਿਂ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ‘‘ਉਪਸਗ੍ਗવਸੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤવਿਧਾਨੇ। ‘‘ਸਦ੍ਦਸਤ੍ਥਤੋ ਪਰਿਯੇਸਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਦ੍ਦਲਕ੍ਖਣਾਨੁਗਤੋ વਾਯਂ ਸਦ੍ਦਪ੍ਪਯੋਗੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਉਪਅਨੁਅਧਿਆਇਤਿਏવਂਪੁਬ੍ਬਕੇ વਸਨਕਿਰਿਯਾਠਾਨੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਮੇવ ਪਾਪੁਣਾਤੀਤਿ ਸਦ੍ਦવਿਦੂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ।

    Ajjhāvasatīti ettha adhi-saddo issariyatthadīpano, āsaddo mariyādatthoti dassento ‘‘abhibhavitvā’’tiādimāha. Tehi yuttattā hi ukkaṭṭhanti upayogavacanaṃ, tenāha ‘‘upasaggavasenā’’tiādi. Yāya mariyādāyāti yāya avatthāya.Nagarassa vatthunti ‘‘ayaṃ khaṇo, sumuhuttaṃ mā atikkamī’’ti rattivibhāyanaṃ anurakkhantā rattiyaṃ ukkā ṭhapetvā ukkāsu jalamānāsu nagarassa vatthuṃ aggahesuṃ, tasmā ukkāsu ṭhitāti ukkaṭṭhā, ukkāsu vijjotayantīsu ṭhitā patiṭṭhitāti mūlavibhujādipakkhepena saddasiddhi veditabbā, niruttinayena vā ukkāsu ṭhitāsu ṭhitā āsīti ukkaṭṭhā. Apare pana bhaṇanti ‘‘bhūmibhāgasampattiyā, upakaraṇasampattiyā, manussasampattiyā ca taṃ nagaraṃ ukkaṭṭhaguṇayogato ukkaṭṭhāti nāmaṃ labhī’’ti . Tassāti ‘‘ukkaṭṭha’’nti upayogavasena vuttapadassa. Anupayogattāti visesanabhāvena anupayuttattā. Sesapadesūti ‘‘sattussada’’ntiādipadesu. Yathāvidhi hi anupayogo purimasmiṃ. Tatthāti ‘‘upasaggavasenā’’tiādinā vuttavidhāne. ‘‘Saddasatthato pariyesitabba’’nti etena saddalakkhaṇānugato vāyaṃ saddappayogoti dasseti. Upaanuadhiāitievaṃpubbake vasanakiriyāṭhāne upayogavacanameva pāpuṇātīti saddavidū icchanti.

    ਉਸ੍ਸਦਤਾ ਨਾਮੇਤ੍ਥ ਬਹੁਲਤਾਤਿ, ਤਂ ਬਹੁਲਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਬਹੁਜਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਗਹੇਤ੍વਾ ਪੋਸੇਤਬ੍ਬਂ ਪੋਸਾવਨਿਯਂ। ਆવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾਤਿ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ।

    Ussadatā nāmettha bahulatāti, taṃ bahulataṃ dassetuṃ ‘‘bahujana’’ntiādi vuttaṃ. Gahetvā posetabbaṃ posāvaniyaṃ. Āvijjhitvāti parikkhipitvā.

    ਰਞ੍ਞਾ વਿਯ ਭੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ વਾ ਰਾਜਭੋਗ੍ਗਂ। ਰਞ੍ਞੋ ਦਾਯਭੂਤਨ੍ਤਿ ਕੁਲਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਯੋਗ੍ਯਭਾવੇਨ ਰਾਜਤੋ ਲਦ੍ਧਦਾਯਭੂਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦਾਯਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਰਾਜਨੀਹਾਰੇਨ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਪਰਿਭੋਗਲਾਭਸ੍ਸ ਸੇਟ੍ਠਦੇਯ੍ਯਤਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਛਤ੍ਤਂ ਉਸ੍ਸਾਪੇਤ੍વਾ ਰਾਜਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਭੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਸਬ੍ਬਂ ਛੇਜ੍ਜਭੇਜ੍ਜ’’ਨ੍ਤਿ ਸਰੀਰਦਣ੍ਡਧਨਦਣ੍ਡਾਦਿ ਭੇਦਂ ਸਬ੍ਬਂ ਦਣ੍ਡਮਾਹ। ਨਦੀਤਿਤ੍ਥਪਬ੍ਬਤਾਦੀਸੂਤਿ ਨਦੀਤਿਤ੍ਥਪਬ੍ਬਤਪਾਦਗਾਮਦ੍વਾਰਅਟવਿਮੁਖਾਦੀਸੁ। ‘‘ਰਾਜਦਾਯ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾવ ਰਞ੍ਞੋ ਦਿਨ੍ਨਭਾવੇ ਸਿਦ੍ਧੇ ‘‘ਰਞ੍ਞਾ ਪਸੇਨਦਿਨਾ ਕੋਸਲੇਨ ਦਿਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨਂ ਕਿਮਤ੍ਥਿਯਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਦਾਯਕਰਾਜਦੀਪਨਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ । ਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਮੁਤ੍ਤਚਾਗવਸੇਨ ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ। ਏવਞ੍ਹਿ ਤਂ ਸੇਟ੍ਠਦੇਯ੍ਯਂ ਉਤ੍ਤਮਦੇਯ੍ਯਂ ਜਾਤਂ।

    Raññā viya bhuñjitabbanti vā rājabhoggaṃ. Rañño dāyabhūtanti kulaparamparāya yogyabhāvena rājato laddhadāyabhūtaṃ. Tenāha ‘‘dāyajjanti attho’’ti. Rājanīhārena paribhuñjitabbato uddhaṃ paribhogalābhassa seṭṭhadeyyatā nāma natthīti āha ‘‘chattaṃ ussāpetvā rājasaṅkhepena bhuñjitabba’’nti. ‘‘Sabbaṃ chejjabhejja’’nti sarīradaṇḍadhanadaṇḍādi bhedaṃ sabbaṃ daṇḍamāha. Nadītitthapabbatādīsūti nadītitthapabbatapādagāmadvāraaṭavimukhādīsu. ‘‘Rājadāya’’nti imināva rañño dinnabhāve siddhe ‘‘raññā pasenadinā kosalena dinna’’nti vacanaṃ kimatthiyanti āha ‘‘dāyakarājadīpanattha’’ntiādi . Nissaṭṭhapariccattanti muttacāgavasena pariccattaṃ katvā. Evañhi taṃ seṭṭhadeyyaṃ uttamadeyyaṃ jātaṃ.

    ਉਪਲਭੀਤਿ ਸવਨવਸੇਨ ਉਪਲਭੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸੋਤਦ੍વਾਰ…ਪੇ॰… ਅਞ੍ਞਾਸੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਅવਧਾਰਣਫਲਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ વਾਕ੍ਯਂ ਅਨ੍ਤੋਗਧਾવਧਾਰਣਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਦਪੂਰਣਮਤ੍ਤੇ ਨਿਪਾਤੋ’’ਤਿ। ‘‘ਅવਧਾਰਣਤ੍ਥੇ’’ਤਿ ਪਨ ਇਮਿਨਾ ਇਟ੍ਠਤੋવਧਾਰਣਤ੍ਥਂ ਖੋ-ਸਦ੍ਦਗ੍ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ । ‘‘ਅਸ੍ਸੋਸੀ’’ਤਿ ਪਦਂ ਖੋ-ਸਦ੍ਦੇ ਗਹਿਤੇ ਤੇਨ ਫੁਲ੍ਲਿਤਮਣ੍ਡਿਤਂ વਿਯ ਹੋਨ੍ਤਂ ਪੂਰਿਤਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਤੇਨ ਚ ਪੁਰਿਮਪਚ੍ਛਿਮਪਦਾਨਿ ਸਿਲਿਟ੍ਠਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਗ੍ਗਹਿਤੇਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਦਪੂਰਣੇਨ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਿਲਿਟ੍ਠਤਾਮਤ੍ਤਮੇવਾ’’ਤਿ। ਮਤ੍ਤ-ਸਦ੍ਦੋ વਿਸੇਸਨਿવਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥੋ, ਤੇਨਸ੍ਸ ਅਨਤ੍ਥਨ੍ਤਰਦੀਪਨਤਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਤਿ, ਏવ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਨ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਿਲਿਟ੍ਠਤਾਯ ਏਕਨ੍ਤਿਕਤਾ।

    Upalabhīti savanavasena upalabhīti imamatthaṃ dassento ‘‘sotadvāra…pe… aññāsī’’ti āha. Avadhāraṇaphalattā sabbampi vākyaṃ antogadhāvadhāraṇanti āha ‘‘padapūraṇamatte nipāto’’ti. ‘‘Avadhāraṇatthe’’ti pana iminā iṭṭhatovadhāraṇatthaṃ kho-saddaggahaṇanti dasseti . ‘‘Assosī’’ti padaṃ kho-sadde gahite tena phullitamaṇḍitaṃ viya hontaṃ pūritaṃ nāma hoti, tena ca purimapacchimapadāni siliṭṭhāni honti, na tasmiṃ aggahiteti āha ‘‘padapūraṇena byañjanasiliṭṭhatāmattamevā’’ti. Matta-saddo visesanivattiattho, tenassa anatthantaradīpanatā dassitā hoti, eva-saddena pana byañjanasiliṭṭhatāya ekantikatā.

    ਸਮਿਤਪਾਪਤ੍ਤਾਤਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਂ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਸવਾਸਨਂ ਸਮਿਤਪਾਪਤ੍ਤਾ। ਏવਞ੍ਹਿ ਬਾਹਿਰਕવਿਰਾਗਸੇਕ੍ਖਾਸੇਕ੍ਖਪਾਪਸਮਨਤੋ ਭਗવਤੋ ਪਾਪਸਮਨਂ વਿਸੇਸਿਤਂ ਹੋਤਿ, ਤੇਨਾਹ વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਅਨੇਕਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ਨਿਪਾਤਾਨਂ ਇਧ ਅਨੁਸ੍ਸવਤ੍ਥੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਖਲੂਤਿ ਅਨੁਸ੍ਸવਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ’’ਤਿ। ਆਲਪਨਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਿਯਾਲਾਪવਚਨਮਤ੍ਤਂ। ਪਿਯਸਮੁਦਾਹਾਰੋ ਹੇਤੇ ‘‘ਭੋ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਆવੁਸੋ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਦੇવਾਨਂ ਪਿਯਾ’’ਤਿ વਾ। ਗੋਤ੍ਤવਸੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਗਂ ਤਾਯਤੀਤਿ ਗੋਤ੍ਤਂ। ਗੋਤਮੋਤਿ ਹਿ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ વਚਨਂ, ਬੁਦ੍ਧਿਞ੍ਚ ਤਾਯਤਿ ਏਕਂਸਿਕવਿਸਯਤਾਯ ਰਕ੍ਖਤੀਤਿ ਗੋਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਿ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤੇਨ ਅਤ੍ਥੇਨ વਿਨਾ ਨ વਤ੍ਤਤਿ, ਏવਂ ਅਭਿਧਾਨਂ ਅਭਿਧੇਯ੍ਯਭੂਤੇਨ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੋ ਗੋਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤੋ ਅਤ੍ਥੋ ਤਾਨਿ ਤਾਯਤਿ ਰਕ੍ਖਤੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕੋ ਪਨ ਸੋਤਿ? ਅਞ੍ਞਕੁਲਪਰਮ੍ਪਰਾਸਾਧਾਰਣਂ ਤਸ੍ਸ ਕੁਲਸ੍ਸ ਆਦਿਪੁਰਿਸਸਮੁਦਾਗਤਂ ਤਂਕੁਲਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਸਾਧਾਰਣਂ ਸਾਮਞ੍ਞਰੂਪਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਸਮਣੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਰਿਕ੍ਖਕਜਨੇਹਿ ਭਗવਤੋ ਬਹੁਮਤਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਸਮਿਤਪਾਪਤਾਕਿਤ੍ਤਨਤੋ। ‘‘ਗੋਤਮੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਲੋਕਿਯਜਨੇਹਿ ਉਲ਼ਾਰਕੁਲਸਮ੍ਭੂਤਤਾਦੀਪਨਤੋ।

    Samitapāpattāti accantaṃ anavasesato savāsanaṃ samitapāpattā. Evañhi bāhirakavirāgasekkhāsekkhapāpasamanato bhagavato pāpasamanaṃ visesitaṃ hoti, tenāha vuttañhetantiādi. Anekatthattā nipātānaṃ idha anussavattho adhippetoti āha ‘‘khalūti anussavatthe nipāto’’ti. Ālapanamattanti piyālāpavacanamattaṃ. Piyasamudāhāro hete ‘‘bho’’ti vā ‘‘āvuso’’ti vā ‘‘devānaṃ piyā’’ti vā. Gottavasenāti ettha gaṃ tāyatīti gottaṃ. Gotamoti hi pavattamānaṃ vacanaṃ, buddhiñca tāyati ekaṃsikavisayatāya rakkhatīti gottaṃ. Yathā hi buddhi ārammaṇabhūtena atthena vinā na vattati, evaṃ abhidhānaṃ abhidheyyabhūtena, tasmā so gottasaṅkhāto attho tāni tāyati rakkhatīti vuccati. Ko pana soti? Aññakulaparamparāsādhāraṇaṃ tassa kulassa ādipurisasamudāgataṃ taṃkulapariyāpannasādhāraṇaṃ sāmaññarūpanti daṭṭhabbaṃ. Ettha ca ‘‘samaṇo’’ti iminā sarikkhakajanehi bhagavato bahumatabhāvo dassito samitapāpatākittanato. ‘‘Gotamo’’ti iminā lokiyajanehi uḷārakulasambhūtatādīpanato.

    ਉਚ੍ਚਾਕੁਲਪਰਿਦੀਪਨਂ ਉਦਿਤੋਦਿਤવਿਪੁਲਖਤ੍ਤਿਯਕੁਲવਿਭਾવਨਤੋ। ਸਬ੍ਬਖਤ੍ਤਿਯਾਨਞ੍ਹਿ ਆਦਿਭੂਤਮਹਾਸਮ੍ਮਤਮਹਾਰਾਜਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਸਮ੍ਭਿਨ੍ਨਂ ਉਲ਼ਾਰਤਮਂ ਸਕ੍ਯਰਾਜਕੁਲਂ। ਕੇਨਚਿ ਪਾਰਿਜੁਞ੍ਞੇਨਾਤਿ ਞਾਤਿਪਾਰਿਜੁਞ੍ਞਭੋਗਪਾਰਿਜੁਞ੍ਞਾਦਿਨਾ ਕੇਨਚਿ ਪਾਰਿਜੁਞ੍ਞੇਨ ਪਾਰਿਹਾਨਿਯਾ। ਅਨਭਿਭੂਤੋ ਅਨਜ੍ਝੋਤ੍ਥਤੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਤਸ੍ਸ ਕੁਲਸ੍ਸ ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਾਰਿਜੁਞ੍ਞਂ ਲੋਕਨਾਥਸ੍ਸ ਅਭਿਜਾਤਿਯਂ, ਅਥ ਖੋ વਡ੍ਢਿਯੇવ। ਅਭਿਨਿਕ੍ਖਮਨੇ ਚ ਤਤੋਪਿ ਸਮਿਦ੍ਧਤਮਭਾવੋ ਲੋਕੇ ਪਾਕਟੋ ਪਞ੍ਞਾਤੋ। ਇਤਿ ‘‘ਸਕ੍ਯਕੁਲਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ’’ਤਿ ਇਦਂ વਚਨਂ ਭਗવਤੋ ਸਦ੍ਧਾਪਬ੍ਬਜਿਤਭਾવਦੀਪਨਂ વੁਤ੍ਤਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਞਾਤਿਪਰਿવਟ੍ਟਂ, ਮਹਨ੍ਤਞ੍ਚ ਭੋਗਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤਭਾવਸਿਦ੍ਧਿਤੋ। ਸੁਨ੍ਦਰਨ੍ਤਿ ਭਦ੍ਦਕਂ। ਭਦ੍ਦਕਤਾ ਚ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਹਿਤਸੁਖਾવਹਭਾવੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਆਹ ਅਤ੍ਥਾવਹਂ ਸੁਖਾવਹਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਾવਹਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਪਰਮਤ੍ਥਸਂਹਿਤਹਿਤਾવਹਂ। ਸੁਖਾવਹਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਤਿવਿਧਸੁਖਾવਹਂ। ਤਥਾਰੂਪਾਨਨ੍ਤਿ ਤਾਦਿਸਾਨਂ। ਯਾਦਿਸੇਹਿ ਪਨ ਗੁਣੇਹਿ ਭਗવਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਤੇਹਿ ਚਤੁਪ੍ਪਮਾਣਿਕਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਥਾਪਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਾਯ ਸਦ੍ਧਾਯ ਪਸਾਦਨੀਯੋ ਤੇਸਂ ਯਥਾਭੂਤਸਭਾવਤ੍ਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਯਥਾਰੂਪੋਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾਭੂਤਂ…ਪੇ॰… ਅਰਹਤਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਮਾਣਾਨਂ, ਲੂਖਪ੍ਪਮਾਣਾਨਞ੍ਚ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਭਗવਤੋ ਪਸਾਦਾવਹਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਂ ਦਸ੍ਸਨੇਨੇવ ਚ ਇਤਰੇਸਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਸਾਦਾવਹਤਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਤਦવਿਨਾਭਾવਤੋ। ਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਸਾਧੁ ਹੋਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕੋਸਿਯਸਕੁਣવਤ੍ਥੁਂ (ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੪੪; ਖੁ॰ ਪਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੦) ਕਥੇਤਬ੍ਬਂ।

    Uccākulaparidīpanaṃ uditoditavipulakhattiyakulavibhāvanato. Sabbakhattiyānañhi ādibhūtamahāsammatamahārājato paṭṭhāya asambhinnaṃ uḷāratamaṃ sakyarājakulaṃ. Kenaci pārijuññenāti ñātipārijuññabhogapārijuññādinā kenaci pārijuññena pārihāniyā. Anabhibhūto anajjhotthato. Tathā hi tassa kulassa na kiñci pārijuññaṃ lokanāthassa abhijātiyaṃ, atha kho vaḍḍhiyeva. Abhinikkhamane ca tatopi samiddhatamabhāvo loke pākaṭo paññāto. Iti ‘‘sakyakulā pabbajito’’ti idaṃ vacanaṃ bhagavato saddhāpabbajitabhāvadīpanaṃ vuttaṃ mahantaṃ ñātiparivaṭṭaṃ, mahantañca bhogakkhandhaṃ pahāya pabbajitabhāvasiddhito. Sundaranti bhaddakaṃ. Bhaddakatā ca passantassa hitasukhāvahabhāvena veditabbāti āha atthāvahaṃ sukhāvahanti. Tattha atthāvahanti diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthasaṃhitahitāvahaṃ. Sukhāvahanti yathāvuttatividhasukhāvahaṃ. Tathārūpānanti tādisānaṃ. Yādisehi pana guṇehi bhagavā samannāgato, tehi catuppamāṇikassa lokassa sabbathāpi accantāya saddhāya pasādanīyo tesaṃ yathābhūtasabhāvattāti dassento yathārūpotiādimāha. Tattha yathābhūtaṃ…pe…arahatanti iminā dhammappamāṇānaṃ, lūkhappamāṇānañca sattānaṃ bhagavato pasādāvahataṃ dasseti. Taṃ dassaneneva ca itaresampi atthato pasādāvahatā dassitā hotīti daṭṭhabbaṃ tadavinābhāvato. Dassanamattampi sādhu hotīti ettha kosiyasakuṇavatthuṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.144; khu. pā. aṭṭha. 10) kathetabbaṃ.

    ਅਮ੍ਬਟ੍ਠਮਾਣવਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Ambaṭṭhamāṇavakathāvaṇṇanā

    ੨੫੬. ਮਨ੍ਤੇ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤੀਤਿ વੇਦੇ ਸਜ੍ਝਾਯਤਿ, ਪਰਿਯਾਪੁਣਾਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਨ੍ਤੇ ਧਾਰੇਤੀਤਿ ਯਥਾਅਧੀਤੇ ਮਨ੍ਤੇ ਅਸਮ੍ਮੁਟ੍ਠੇ ਕਤ੍વਾ ਹਦਯੇ ਠਪੇਤਿ ਓਟ੍ਠਪਹਤਕਰਣવਸੇਨ, ਨ ਅਤ੍ਥવਿਭਾવਨવਸੇਨ।

    256.Mante parivattetīti vede sajjhāyati, pariyāpuṇātīti attho. Mante dhāretīti yathāadhīte mante asammuṭṭhe katvā hadaye ṭhapeti oṭṭhapahatakaraṇavasena, na atthavibhāvanavasena.

    ਸਨਿਘਣ੍ਡੁਕੇਟੁਭਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ વਚਨੀਯવਾਚਕਭਾવੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਸਦ੍ਦਞ੍ਚ ਨਿਖਡਤਿ ਭਿਨ੍ਦਤਿ વਿਭਜ੍ਜ ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ ਨਿਖਣ੍ਡੁ, ਸਾ ਏવ ਇਧ ਖ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਘ-ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਨਿਘਣ੍ਡੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਕਿਟਯਤਿ ਗਮੇਤਿ ਞਾਪੇਤਿ ਕਿਰਿਯਾਦਿવਿਭਾਗਂ, ਤਂ વਾ ਅਨવਸੇਸਪਰਿਯਾਦਾਨਤੋ ਗਮੇਨ੍ਤੋ ਪੂਰੇਤੀਤਿ ਕੇਟੁਭਂ। વੇવਚਨਪ੍ਪਕਾਸਕਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯਾਯਸਦ੍ਦਦੀਪਕਂ, ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਨੇਕਪਰਿਯਾਯવਚਨવਿਭਾવਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਞ੍ਚੇਤਂ ਅਨੇਕੇਸਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਾਨਂ ਏਕਸਦ੍ਦવਚਨੀਯਤਾવਿਭਾવਨવਸੇਨਪਿ ਤਸ੍ਸ ਗਨ੍ਥਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। વਚੀਭੇਦਾਦਿਲਕ੍ਖਣਾ ਕਿਰਿਯਾ ਕਪ੍ਪੀਯਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਕਿਰਿਯਾਕਪ੍ਪੋ, ਸੋ ਪਨ વਣ੍ਣਪਦਸਮ੍ਬਨ੍ਧਪਦਤ੍ਥਾਦਿવਿਭਾਗਤੋ ਬਹੁવਿਕਪ੍ਪੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਿਰਿਯਾਕਪ੍ਪવਿਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ। ਇਦਞ੍ਚ ਮੂਲਕਿਰਿਯਾਕਪ੍ਪਗਨ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੋ ਹਿ ਸਤਸਹਸ੍ਸਪਰਿਮਾਣੋ ਨਯਚਰਿਯਾਦਿਪਕਰਣਂ। ਠਾਨਕਰਣਾਦਿવਿਭਾਗਤੋ , ਨਿਬ੍ਬਚਨવਿਭਾਗਤੋ ਚ ਅਕ੍ਖਰਾ ਪਭੇਦੀਯਨ੍ਤਿ ਏਤੇਹੀਤਿ ਅਕ੍ਖਰਪ੍ਪਭੇਦਾ, ਸਿਕ੍ਖਾਨਿਰੁਤ੍ਤਿਯੋ। ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ વੇਦਾਨਂ।

    Sanighaṇḍukeṭubhānanti ettha vacanīyavācakabhāvena atthaṃ saddañca nikhaḍati bhindati vibhajja dassetīti nikhaṇḍu, sā eva idha kha-kārassa gha-kāraṃ katvā ‘‘nighaṇḍū’’ti vutto. Kiṭayati gameti ñāpeti kiriyādivibhāgaṃ, taṃ vā anavasesapariyādānato gamento pūretīti keṭubhaṃ. Vevacanappakāsakanti pariyāyasaddadīpakaṃ, ekekassa atthassa anekapariyāyavacanavibhāvakanti attho. Nidassanamattañcetaṃ anekesampi atthānaṃ ekasaddavacanīyatāvibhāvanavasenapi tassa ganthassa pavattattā. Vacībhedādilakkhaṇā kiriyā kappīyati etenāti kiriyākappo, so pana vaṇṇapadasambandhapadatthādivibhāgato bahuvikappoti āha ‘‘kiriyākappavikappo’’ti. Idañca mūlakiriyākappaganthaṃ sandhāya vuttaṃ. So hi satasahassaparimāṇo nayacariyādipakaraṇaṃ. Ṭhānakaraṇādivibhāgato , nibbacanavibhāgato ca akkharā pabhedīyanti etehīti akkharappabhedā, sikkhāniruttiyo. Etesanti vedānaṃ.

    ਤੇ ਏવ વੇਦੇ ਪਦਸੋ ਕਾਯਤੀਤਿ ਪਦਕੋ। ਤਂ ਤਂ ਸਦ੍ਦਂ ਤਦਤ੍ਥਞ੍ਚ ਬ੍ਯਾਕਰੋਤਿ ਬ੍ਯਾਚਿਕ੍ਖਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਬ੍ਯਾਕਰਣਂ, ਸਦ੍ਦਸਤ੍ਥਂ। ਆਯਤਿਂ ਹਿਤਂ ਤੇਨ ਲੋਕੋ ਨ ਯਤਤਿ ਨ ਈਹਤੀਤਿ ਲੋਕਾਯਤਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਗਨ੍ਥਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਸਤ੍ਤਾ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯਾਯ ਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਨ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਿ।

    Te eva vede padaso kāyatīti padako. Taṃ taṃ saddaṃ tadatthañca byākaroti byācikkhati etenāti byākaraṇaṃ, saddasatthaṃ. Āyatiṃ hitaṃ tena loko na yatati na īhatīti lokāyataṃ. Tañhi ganthaṃ nissāya sattā puññakiriyāya cittampi na uppādenti.

    વਯਤੀਤਿ વਯੋ, ਆਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨੇਸੁ ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਪਰਿਕਿਲਮਨ੍ਤੋ ਅવਿਤ੍ਥਾਯਨ੍ਤੋ ਤੇ ਗਨ੍ਥੇ ਸਨ੍ਧਾਰੇਤਿ ਪੂਰੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦ੍વੇ ਪਟਿਸੇਧਾ ਪਕਤਿਂ ਗਮੇਨ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅવਯੋ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਅવਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅવਯੋ ਨਾਮ…ਪੇ॰… ਨ ਸਕ੍ਕੋਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਅਨੁਞ੍ਞਾਤੋ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸਾਧਨવਸੇਨ, ‘‘ਪਟਿਞ੍ਞਾਤੋ’’ਤਿ ਪਨ ਪਦਸ੍ਸ ਕਤ੍ਤੁਸਾਧਨવਸੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਆਚਰਿਯੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਆਚਰਿਯਪਰਮ੍ਪਰਾਭਤਂ ਆਚਰਿਯਕਂ। ਗਰੂਤਿ ਭਾਰਿਯਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਤਤੋ ਮੋਚੇਤ੍વਾ ਗਮਨਂ ਦੁਕ੍ਕਰਂ ਹੋਤਿ। ਅਨਤ੍ਥੋਪਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਨਿਨ੍ਦਾਬ੍ਯਾਰੋਸਉਪਾਰਮ੍ਭਾਦਿ।

    Vayatīti vayo, ādimajjhapariyosānesu katthaci aparikilamanto avitthāyanto te ganthe sandhāreti pūretīti attho. Dve paṭisedhā pakatiṃ gamentīti dassento ‘‘avayo na hotī’’ti vatvā tattha avayaṃ dassetuṃ ‘‘avayo nāma…pe… na sakkotī’’ti vuttaṃ. ‘‘Anuññāto’’ti padassa kammasādhanavasena, ‘‘paṭiññāto’’ti pana padassa kattusādhanavasena attho veditabboti dassento ‘‘ācariyenā’’tiādimāha. Ācariyaparamparābhataṃ ācariyakaṃ. Garūti bhāriyaṃ attānaṃ tato mocetvā gamanaṃ dukkaraṃ hoti. Anatthopi uppajjati nindābyārosaupārambhādi.

    ੨੫੭. ‘‘ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਤੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਭਿਸਦ੍ਦਯੋਗੇਨ ਇਤ੍ਥਮ੍ਭੂਤਾਖ੍ਯਾਨਤ੍ਥવਸੇਨੇવ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ।

    257. ‘‘Abbhuggato’’ti ettha abhisaddayogena itthambhūtākhyānatthavaseneva upayogavacanaṃ.

    ੨੫੮. ਲਕ੍ਖਣਾਨੀਤਿ ਲਕ੍ਖਣਦੀਪਨਾਨਿ ਮਨ੍ਤਪਦਾਨਿ। ਅਨ੍ਤਰਧਾਯਨ੍ਤੀਤਿ ਨ ਕੇવਲਂ ਲਕ੍ਖਣਮਨ੍ਤਾਨਿਯੇવ, ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞਾਨਿਪਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ ਞਾਣਬਲਾਭਾવੇਨ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਅਨ੍ਤਰਧਾਯਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ વਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਏਕਸਤਂ ਅਦ੍ਧਰਿਯਂ ਸਾਖਾ ਸਹਸ੍ਸવਤ੍ਤਕੋ ਸਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਣਿਧਿ …ਪੇ॰… ਮਹਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਣਿਧਿਮਹਤੋ ਸਮਾਦਾਨਮਹਤੋਤਿ ਆਦਿਨਾ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਮਹਨ੍ਤ-ਸਦ੍ਦੋ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਪਣਿਧਿਮਹਨ੍ਤਤਾਦਿ ਚਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧવਂਸਚਰਿਯਾਪਿਟਕવਣ੍ਣਨਾਦਿવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਨਿਟ੍ਠਾਤਿ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਯੋ। ਭવਭੇਦੇਤਿ ਭવવਿਸੇਸੇ। ਇਤੋ ਚ ਏਤ੍ਤੋ ਚ ਬ੍ਯਾਪੇਤ੍વਾ ਠਿਤਤਾ વਿਸਟਭਾવੋ।

    258.Lakkhaṇānīti lakkhaṇadīpanāni mantapadāni. Antaradhāyantīti na kevalaṃ lakkhaṇamantāniyeva, atha kho aññānipi brāhmaṇānaṃ ñāṇabalābhāvena anukkamena antaradhāyanti. Tathā hi vadanti ‘‘ekasataṃ addhariyaṃ sākhā sahassavattako sāmā’’tiādi. Paṇidhi…pe… mahatoti ettha paṇidhimahato samādānamahatoti ādinā paccekaṃ mahanta-saddo yojetabbo. Paṇidhimahantatādi cassa buddhavaṃsacariyāpiṭakavaṇṇanādivasena veditabbo. Niṭṭhāti nipphattiyo. Bhavabhedeti bhavavisese. Ito ca etto ca byāpetvā ṭhitatā visaṭabhāvo.

    ਜਾਤਿਸਾਮਞ੍ਞਤੋਤਿ ਲਕ੍ਖਣਜਾਤਿਯਾ ਲਕ੍ਖਣਭਾવਮਤ੍ਤੇਨ ਸਮਾਨਭਾવਤੋ। ਯਥਾ ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਸੁવਿਸਦਾਨਿ, ਸੁਪਰਿਬ੍ਯਤ੍ਤਾਨਿ, ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਨਿ ਚ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਨ ਏવਂ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀਨਂ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨ ਤੇਹੇવ ਬੁਦ੍ਧੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਅਭਿਰੂਪਤਾ, ਦੀਘਾਯੁਕਤਾ, ਅਪ੍ਪਾਤਙ੍ਕਤਾ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਦੀਨਂ ਪਿਯਮਨਾਪਤਾਤਿ ਇਮੇਹਿ ਚਤੂਹਿ ਅਚ੍ਛਰਿਯਸਭਾવੇਹਿ। ਦਾਨਂ, ਪਿਯવਚਨਂ, ਅਤ੍ਥਚਰਿਯਾ, ਸਮਾਨਤ੍ਤਤਾਤਿ ਇਮੇਹਿ ਚਤੂਹਿ ਸਙ੍ਗਹવਤ੍ਥੂਹਿ। ਰਞ੍ਜਨਤੋਤਿ ਪੀਤਿਜਨਨਤੋ। ਚਕ੍ਕਂ ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ વਤ੍ਤੇਤਿ ਪવਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ। ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਚਕ੍ਕੇਹਿ ਸਯਂ વਤ੍ਤਤਿ, ਤੇਹਿ ਚ ਪਰਂ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯਂ વਤ੍ਤੇਤਿ ਪવਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ। ਪਰਹਿਤਾવਹੋ ਇਰਿਯਾਪਥਚਕ੍ਕਾਨਂ વਤ੍ਤੋ વਤ੍ਤਨਂ ਏਤਸ੍ਸ, ਏਤ੍ਥਾਤਿ વਾ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ। ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਂ વਾ ਆਣਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਚਕ੍ਕਂ વਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ। ਖਤ੍ਤਿਯਮਣ੍ਡਲਾਦਿਸਞ੍ਞਿਤਂ ਚਕ੍ਕਂ ਸਮੂਹਂ ਅਤ੍ਤਨੋ વਸੇ વਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿવਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਚਰਤਿ, ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿવਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤੋ ਧਮ੍ਮੋ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ વਾ ਧਮ੍ਮਿਕੋ। ਧਮ੍ਮਤੋ ਅਨਪੇਤਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮੋ ਰਞ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ ਰਾਜਾਤਿ ਧਮ੍ਮਰਾਜਾ। ‘‘ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਚਾਤੁਰਨ੍ਤੋ’’ਤਿ ਪਦਂ ਚਤੁਦੀਪਿਸ੍ਸਰਤਂ વਿਭਾવੇਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਤੁਸਮੁਦ੍ਦਅਨ੍ਤਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਚਤੁਦ੍ਦੀਪવਿਭੂਸਿਤਾਯਾ’’ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾ’’ਤਿ વਿਧਗ੍ਗਹਣਂ ਤਂਤਂਪਰਿਤ੍ਤਦੀਪਾਨਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਹਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਕੋਪਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਕਾਮਮੋਹਮਾਨਮਦਾਦਿਕੇ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। વਿਜਿਤਾવੀਤਿ વਿਜਿਤવਾ। ਕੇਨਚਿ ਅਕਮ੍ਪਿਯਟ੍ਠੇਨ ਜਨਪਦੇ ਥਾવਰਿਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ, ਦਲ਼੍ਹਭਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ વਾ, ਜਨਪਦੋ ਥਾવਰਿਯਂ ਪਤ੍ਤੋ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਜਨਪਦਤ੍ਥਾવਰਿਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ।

    Jātisāmaññatoti lakkhaṇajātiyā lakkhaṇabhāvamattena samānabhāvato. Yathā hi buddhānaṃ lakkhaṇāni suvisadāni, suparibyattāni, paripuṇṇāni ca honti, na evaṃ cakkavattīnaṃ, tenāha ‘‘na teheva buddho hotī’’ti. Abhirūpatā, dīghāyukatā, appātaṅkatā, brāhmaṇādīnaṃ piyamanāpatāti imehi catūhi acchariyasabhāvehi. Dānaṃ, piyavacanaṃ, atthacariyā, samānattatāti imehi catūhi saṅgahavatthūhi. Rañjanatoti pītijananato. Cakkaṃ cakkaratanaṃ vatteti pavattetīti cakkavattī. Sampatticakkehi sayaṃ vattati, tehi ca paraṃ sattanikāyaṃ vatteti pavattetīti cakkavattī. Parahitāvaho iriyāpathacakkānaṃ vatto vattanaṃ etassa, etthāti vā cakkavattī. Appaṭihataṃ vā āṇāsaṅkhātaṃ cakkaṃ vattetīti cakkavattī. Khattiyamaṇḍalādisaññitaṃ cakkaṃ samūhaṃ attano vase vattetīti cakkavattī cakkavattivattasaṅkhātaṃ dhammaṃ carati, cakkavattivattasaṅkhāto dhammo etasmiṃ atthīti vā dhammiko. Dhammato anapetattā dhammo rañjanaṭṭhena rājāti dhammarājā. ‘‘Rājā hoti cakkavattī’’ti vuttattā ‘‘cāturanto’’ti padaṃ catudīpissarataṃ vibhāvetīti āha ‘‘catusamuddaantāyā’’tiādi. Tattha ‘‘catuddīpavibhūsitāyā’’ti avatvā ‘‘catubbidhā’’ti vidhaggahaṇaṃ taṃtaṃparittadīpānampi saṅgahatthanti daṭṭhabbaṃ. Kopādīti ādi-saddena kāmamohamānamadādike saṅgaṇhāti. Vijitāvīti vijitavā. Kenaci akampiyaṭṭhena janapade thāvariyappatto, daḷhabhattibhāvato vā, janapado thāvariyaṃ patto etthāti janapadatthāvariyappatto.

    ਚਿਤ੍ਤੀਕਤਭਾવਾਦਿਨਾਪਿ (ਖੁ॰ ਪਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੩੩; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੨੨੬; ਮਹਾਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੫੦) ਚਕ੍ਕਸ੍ਸ ਰਤਨਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਰਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾਯ વਾ ਚਿਤ੍ਤੀਕਤਾਦਿਭਾવਸ੍ਸ ਰਤਿਜਨਨਟ੍ਠੇਨ ਏਕਸਙ੍ਗਹਤਾਯ વਿਸੁਂ ਅਗ੍ਗਹਣਂ। ਇਮੇਹਿ ਪਨ ਰਤਨੇਹਿ ਰਾਜਾ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ ਯਂ ਯਮਤ੍ਥਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਤਿ, ਤਂ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਇਮੇਸੁ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਜਿਤਂ ਜਿਨਾਤਿ ਮਹੇਸਕ੍ਖਤਾਸਂવਤ੍ਤਨਿਯਕਮ੍ਮਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਭਾવਤੋ। વਿਜਿਤੇ ਯਥਾਸੁਖਂ ਅਨੁવਿਚਰਤਿ ਹਤ੍ਥਿਰਤਨਂ ਅਸ੍ਸਰਤਨਞ੍ਚ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਆਨੁਭਾવੇਨ ਅਨ੍ਤੋਪਾਤਰਾਸੇਯੇવ ਸਮੁਦ੍ਦਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਪਥવਿਂ ਅਨੁਸਂਯਾਯਿਤ੍વਾ ਰਾਜਧਾਨਿਮੇવ ਪਚ੍ਚਾਗਮਨਤੋ। ਪਰਿਣਾਯਕਰਤਨੇਨ વਿਜਿਤਮਨੁਰਕ੍ਖਤਿ ਤੇਨ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਕਾਤਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਸਂવਿਧਾਨਤੋ। ਅવਸੇਸੇਹੀਤਿ ਮਣਿਰਤਨਇਤ੍ਥਿਰਤਨਗਹਪਤਿਰਤਨੇਹਿ। ਤਤ੍ਥ ਮਣਿਰਤਨੇਨ ਯੋਜਨਪ੍ਪਮਾਣੇ ਪਦੇਸੇ ਅਨ੍ਧਕਾਰਂ વਿਧਮਿਤ੍વਾ ਆਲੋਕਦਸ੍ਸਨਾਦਿਨਾ ਸੁਖਮਨੁਭવਤਿ, ਇਤ੍ਥਿਰਤਨੇਨ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਮਾਨੁਸਕਰੂਪਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨਾਦਿવਸੇਨ, ਗਹਪਤਿਰਤਨੇਨ ਇਚ੍ਛਿਤਿਚ੍ਛਿਤਮਣਿਕਨਕਰਜਤਾਦਿਧਨਪਟਿਲਾਭવਸੇਨ।

    Cittīkatabhāvādināpi (khu. pā. aṭṭha. 3; dī. ni. aṭṭha. 2.33; su. ni. aṭṭha. 1.226; mahāni. aṭṭha. 50) cakkassa ratanaṭṭho veditabbo. Esa nayo sesesupi. Ratinimittatāya vā cittīkatādibhāvassa ratijananaṭṭhena ekasaṅgahatāya visuṃ aggahaṇaṃ. Imehi pana ratanehi rājā cakkavattī yaṃ yamatthaṃ paccanubhoti, taṃ taṃ dassetuṃ ‘‘imesu panā’’tiādi vuttaṃ. Ajitaṃ jināti mahesakkhatāsaṃvattaniyakammanissandabhāvato. Vijite yathāsukhaṃ anuvicarati hatthiratanaṃ assaratanañca abhiruhitvā tesaṃ ānubhāvena antopātarāseyeva samuddapariyantaṃ pathaviṃ anusaṃyāyitvā rājadhānimeva paccāgamanato. Pariṇāyakaratanena vijitamanurakkhati tena tattha tattha kātabbakiccassa saṃvidhānato. Avasesehīti maṇiratanaitthiratanagahapatiratanehi. Tattha maṇiratanena yojanappamāṇe padese andhakāraṃ vidhamitvā ālokadassanādinā sukhamanubhavati, itthiratanena atikkantamānusakarūpasampattidassanādivasena, gahapatiratanena icchiticchitamaṇikanakarajatādidhanapaṭilābhavasena.

    ਉਸ੍ਸਾਹਸਤ੍ਤਿਯੋਗੋ ਤੇਨ ਕੇਨਚਿ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਾਣਾਚਕ੍ਕਭਾવਸਿਦ੍ਧਿਤੋ ਪਚ੍ਛਿਮੇਨਾਤਿ ਪਰਿਣਾਯਕਰਤਨੇਨ। ਤਞ੍ਹਿ ਸਬ੍ਬਰਾਜਕਿਚ੍ਚੇਸੁ ਕੁਸਲਂ ਅવਿਰਜ੍ਝਨਯੋਗਂ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਮਨ੍ਤਸਤ੍ਤਿਯੋਗੋ’’ਤਿ । ਹਤ੍ਥਿਅਸ੍ਸਰਤਨਾਨਂ ਮਹਾਨੁਭਾવਤਾਯ ਕੋਸਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾਪਿ ਪਭਾવਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਿਦ੍ਧਿਤੋ ‘‘ਹਤ੍ਥਿ…ਪੇ॰… ਯੋਗੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। (ਕੋਸੋ ਹਿ ਨਾਮ ਸਤਿ ਉਸ੍ਸਾਹਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਦੁਗ੍ਗਂ ਤੇਜਂ ਕੁਸੁਮੋਰਂ ਪਰਕ੍ਕਮਂ ਪਬ੍ਬਤੋਮੁਖਂ ਅਮੋਸਪਹਰਣਂ) ਤਿવਿਧਸਤ੍ਤਿਯੋਗਫਲਂ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ ਹੋਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਸੇਸੇਹੀਤਿ ਸੇਸੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਰਤਨੇਹਿ।

    Ussāhasattiyogo tena kenaci appaṭihatāṇācakkabhāvasiddhito pacchimenāti pariṇāyakaratanena. Tañhi sabbarājakiccesu kusalaṃ avirajjhanayogaṃ, tenāha ‘‘mantasattiyogo’’ti . Hatthiassaratanānaṃ mahānubhāvatāya kosasampattiyāpi pabhāvasampattisiddhito ‘‘hatthi…pe… yogo’’ti vuttaṃ. (Koso hi nāma sati ussāhasampattiyaṃ duggaṃ tejaṃ kusumoraṃ parakkamaṃ pabbatomukhaṃ amosapaharaṇaṃ) tividhasattiyogaphalaṃ paripuṇṇaṃ hotīti sambandho. Sesehīti sesehi pañcahi ratanehi.

    ਅਦੋਸਕੁਸਲਮੂਲਜਨਿਤਕਮ੍ਮਾਨੁਭਾવੇਨਾਤਿ ਅਦੋਸਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਕੁਸਲਮੂਲੇਨ ਸਹਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਆਨੁਭਾવੇਨ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਮ੍ਮਤਰਰਤਨਜਾਤਿਕਤ੍ਤਾ। ਮਜ੍ਝਿਮਾਨਿ ਮਣਿਇਤ੍ਥਿਗਹਪਤਿਰਤਨਾਨਿ। ਅਲੋਭ…ਪੇ॰… ਕਮ੍ਮਾਨੁਭਾવੇਨ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਉਲ਼ਾਰਸ੍ਸ ਧਨਸ੍ਸ, ਉਲ਼ਾਰਧਨਪਟਿਲਾਭਕਾਰਣਸ੍ਸ ਚ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗਸਮ੍ਪਦਾਹੇਤੁਕਤ੍ਤਾ। ਪਚ੍ਛਿਮਨ੍ਤਿ ਪਰਿਣਾਯਕਰਤਨਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਅਮੋਹ…ਪੇ॰… ਕਮ੍ਮਾਨੁਭਾવੇਨ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਮਹਾਪਞ੍ਞੇਨੇવ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਰਾਜਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਪਰਿਣੇਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਉਪਦੇਸੋ ਨਾਮ ਸવਿਸੇਸਂ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਰਤਨਾਨਂ વਿਚਾਰਣવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ ਕਥਾਬਨ੍ਧੋ।

    Adosakusalamūlajanitakammānubhāvenāti adosasaṅkhātena kusalamūlena sahajātādipaccayavasena uppāditakammassa ānubhāvena sampajjanti sommatararatanajātikattā. Majjhimāni maṇiitthigahapatiratanāni. Alobha…pe… kammānubhāvena sampajjanti uḷārassa dhanassa, uḷāradhanapaṭilābhakāraṇassa ca pariccāgasampadāhetukattā. Pacchimanti pariṇāyakaratanaṃ. Tañhi amoha…pe… kammānubhāvena sampajjati mahāpaññeneva cakkavattirājakiccassa pariṇetabbattā. Upadeso nāma savisesaṃ sattannaṃ ratanānaṃ vicāraṇavasena pavatto kathābandho.

    ਸਰਣਤੋ ਪਟਿਪਕ੍ਖવਿਧਮਨਤੋ ਸੂਰਾ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਭੀਰੁਕਜਾਤਿਕਾ’’ਤਿ। ਅਸੁਰੇ વਿਜਿਨਿਤ੍વਾ ਠਿਤਤ੍ਤਾ વੀਰੋ, ਸਕ੍ਕੋ ਦੇવਾਨਂ ਇਨ੍ਦੋ। ਤਸ੍ਸ ਅਙ੍ਗਂ ਦੇવਪੁਤ੍ਤੋ ਸੇਨਙ੍ਗਭਾવਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વੀਰਙ੍ਗਰੂਪਾਤਿ ਦੇવਪੁਤ੍ਤਸਦਿਸਕਾਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਏਕੇ’’ਤਿ ਸਾਰਸਮਾਸਾਚਰਿਯਮਾਹ। ਸਭਾવੋਤਿ ਸਭਾવਭੂਤੋ ਅਤ੍ਥੋ। વੀਰਕਾਰਣਨ੍ਤਿ વੀਰਭਾવਕਾਰਣਂ। વੀਰਿਯਮਯਸਰੀਰਾ વਿਯਾਤਿ ਸવਿਗ੍ਗਹવੀਰਿਯਸਦਿਸਾ, ਸવਿਗ੍ਗਹਂ ਚੇ વੀਰਿਯਂ ਸਿਯਾ ਤਂਸਦਿਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਨੁ ਰਞ੍ਞੋ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸ੍ਸ ਪਟਿਸੇਨਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਯ’ਮਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤਾ ਪਮਦ੍ਦੇਯ੍ਯੁਂ, ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ਪਰਸੇਨਪ੍ਪਮਦ੍ਦਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ਸਚੇਤਿਆਦਿ, ਤੇਨ ਪਰਸੇਨਾ ਹੋਤੁ વਾ ਮਾ વਾ ਤੇ ਪਨ ਏવਂ ਮਹਾਨੁਭਾવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਧਮ੍ਮੇਨਾਤਿ ਕਤੁਪਚਿਤੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੁਞ੍ਞਧਮ੍ਮੇਨ। ਤੇਨ ਹਿ ਸਞ੍ਚੋਦਿਤਾ ਪਥવਿਯਂ ਸਬ੍ਬਰਾਜਾਨੋ ਪਚ੍ਚੁਗ੍ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਸ੍વਾਗਤਂ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ ਆਦਿਂ વਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਰਜ੍ਜਂ ਰਞ੍ਞੋ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸ੍ਸ ਨਿਯ੍ਯਾਤੇਨ੍ਤਿ, ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸੋ ਇਮਂ…ਪੇ॰… ਅਜ੍ਝਾવਸਤੀ’’ਤਿ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਤਸ੍ਸ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚਿਰਤਰਂ વਿਪਚ੍ਚਿਤੁਂ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਂ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿવਤ੍ਤਸਮੁਦਾਗਤਂ ਪਯੋਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਾਣੋ ਨ ਹਨ੍ਤਬ੍ਬੋਤਿਆਦਿਨਾ ਪਞ੍ਚਸੀਲਧਮ੍ਮੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਞ੍ਹਿ ‘‘ਅਦਣ੍ਡੇਨ ਅਸਤ੍ਥੇਨਾ’’ਤਿ ਇਦਂ વਚਨਂ ਸੁਟ੍ਠੁਤਰਂ ਸਮਤ੍ਥਿਤਂ ਹੋਤੀਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਰਾਗਾਦਯੋ ਪਾਪਧਮ੍ਮਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਂ ਛਾਦੇਤ੍વਾ ਪਰਿਯੋਨਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਨਿવਾਰੇਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇ ‘‘ਛਦਨਾ, ਛਦਾ’’ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਾ। વਿવਟੇਤ੍વਾਤਿ વਿਗਮੇਤ੍વਾ। ਪੂਜਾਰਹਤਾ વੁਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਰਹਤੀਤਿ ਅਰਹ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਸਾ ਪੂਜਾਰਹਤਾਯ। ਯਸ੍ਮਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਰਹਨ੍ਤਿ। ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਹੇਤੁਭੂਤਾ વਿવਟ੍ਟਚ੍ਛਦਤਾ વੁਤ੍ਤਾ ਸવਾਸਨਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਪੁਬ੍ਬਕਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਸ੍ਸ।

    Saraṇato paṭipakkhavidhamanato sūrā, tenāha ‘‘abhīrukajātikā’’ti. Asure vijinitvā ṭhitattā vīro, sakko devānaṃ indo. Tassa aṅgaṃ devaputto senaṅgabhāvatoti vuttaṃ ‘‘vīraṅgarūpāti devaputtasadisakāyā’’ti. ‘‘Eke’’ti sārasamāsācariyamāha. Sabhāvoti sabhāvabhūto attho. Vīrakāraṇanti vīrabhāvakāraṇaṃ. Vīriyamayasarīrā viyāti saviggahavīriyasadisā, saviggahaṃ ce vīriyaṃ siyā taṃsadisāti attho. Nanu rañño cakkavattissa paṭisenā nāma natthi, ya’massa puttā pamaddeyyuṃ, atha kasmā parasenappamaddanāti vuttanti codanaṃ sandhāyāha sacetiādi, tena parasenā hotu vā mā vā te pana evaṃ mahānubhāvāti dasseti. Dhammenāti katupacitena attano puññadhammena. Tena hi sañcoditā pathaviyaṃ sabbarājāno paccuggantvā ‘‘svāgataṃ te mahārājā’’ti ādiṃ vatvā attano rajjaṃ rañño cakkavattissa niyyātenti, tena vuttaṃ ‘‘so imaṃ…pe… ajjhāvasatī’’ti. Aṭṭhakathāyaṃ pana tassa yathāvuttassa dhammassa cirataraṃ vipaccituṃ paccayabhūtaṃ cakkavattivattasamudāgataṃ payogasampattisaṅkhātaṃ dhammaṃ dassetuṃ ‘‘pāṇo na hantabbotiādinā pañcasīladhammenā’’ti vuttaṃ. Evañhi ‘‘adaṇḍena asatthenā’’ti idaṃ vacanaṃ suṭṭhutaraṃ samatthitaṃ hotīti. Yasmā rāgādayo pāpadhammā uppajjamānā sattasantānaṃ chādetvā pariyonandhitvā tiṭṭhanti kusalappavattiṃ nivārenti, tasmā te ‘‘chadanā, chadā’’ti ca vuttā. Vivaṭetvāti vigametvā. Pūjārahatā vuttā ‘‘arahatīti araha’’nti. Tassā pūjārahatāya. Yasmā sammāsambuddho, tasmā arahanti. Buddhattahetubhūtā vivaṭṭacchadatā vuttā savāsanasabbakilesappahānapubbakattā buddhabhāvassa.

    ਅਰਹਂ વਟ੍ਟਾਭਾવੇਨਾਤਿ ਫਲੇਨ ਹੇਤੁਅਨੁਮਾਨਦਸ੍ਸਨਂ। ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਛਦਨਾਭਾવੇਨਾਤਿ ਹੇਤੁਨਾ ਫਲਾਨੁਮਾਨਦਸ੍ਸਨਂ। ਹੇਤੁਦ੍વਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વਿવਟ੍ਟੋ વਿਚ੍ਛਦੋ ਚਾ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯੇਨ વੇਸਾਰਜ੍ਜੇਨਾਤਿ ‘‘ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਤੇ ਪਟਿਜਾਨਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤੇਨ વੇਸਾਰਜ੍ਜੇਨ। ਪੁਰਿਮਸਿਦ੍ਧੀਤਿ ਪੁਰਿਮਸ੍ਸ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਠਮੇਨਾਤਿ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਤੇ ਪਟਿਜਾਨਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੦; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੮) વੁਤ੍ਤੇਨ વੇਸਾਰਜ੍ਜੇਨ। ਦੁਤਿਯਸਿਦ੍ਧੀਤਿ ਦੁਤਿਯਸ੍ਸ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿ, ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤਿਯਚਤੁਤ੍ਥੇਹੀਤਿ ‘‘ਯੇ ਖੋ ਪਨ ਤੇ ਅਨ੍ਤਰਾਯਿਕਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ, (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੦; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੮) ‘‘ਯਸ੍ਸ ਖੋ ਪਨ ਤੇ ਅਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੦; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੮) ਚ વੁਤ੍ਤੇਹਿ ਤਤਿਯਚਤੁਤ੍ਥੇਹਿ વੇਸਾਰਜ੍ਜੇਹਿ। ਤਤਿਯਸਿਦ੍ਧੀਤਿ વਿવਟ੍ਟਚ੍ਛਦਨਤਾਸਿਦ੍ਧਿ ਯਾਥਾવਤੋ ਅਨ੍ਤਰਾਯਿਕਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਧਮ੍ਮਾਪਦੇਸੇਨ ਹਿ ਸਤ੍ਥੁ વਿવਟ੍ਟਚ੍ਛਦਨਭਾવੋ ਲੋਕੇ ਪਾਕਟੋ ਅਹੋਸਿ। ਪੁਰਿਮਂ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਖੁਨ੍ਤਿ ਪੁਰਿਮਪਦਂ ਭਗવਤੋ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਖੁਂ ਸਾਧੇਤਿ ਕਿਲੇਸਾਰੀਨਂ, ਸਂਸਾਰਚਕ੍ਕਸ੍ਸ ਚ ਅਰਾਨਂ ਹਤਭਾવਦੀਪਨਤੋ। ਦੁਤਿਯਂ ਪਦਂ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਂ ਸਾਧੇਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸੇવ ਤਂਸਬ੍ਭਾવਤੋ। ਤਤਿਯਂ ਪਦਂ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁਂ ਸਾਧੇਤਿ ਸવਾਸਨਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਦੀਪਨਤੋ। ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿ ਹਿ વਤ੍વਾ ‘‘વਿવਟ੍ਟਚ੍ਛਦੋ’’ਤਿ વਚਨਂ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਾવਹਮੇવ ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਂ વਿਭਾવੇਤਿ। ‘‘ਸੂਰਭਾવ’’ਨ੍ਤਿ ਲਕ੍ਖਣવਿਭਾવਨੇ વਿਸਦਞਾਣਤਂ।

    Arahaṃvaṭṭābhāvenāti phalena hetuanumānadassanaṃ. Sammāsambuddho chadanābhāvenāti hetunā phalānumānadassanaṃ. Hetudvayaṃ vuttaṃ ‘‘vivaṭṭo vicchado cā’’ti. Dutiyena vesārajjenāti ‘‘khīṇāsavassa te paṭijānato’’tiādinā vuttena vesārajjena. Purimasiddhīti purimassa padassa atthasiddhīti attho. Paṭhamenāti ‘‘sammāsambuddhassa te paṭijānato’’tiādinā (ma. ni. 1.150; a. ni. 4.8) vuttena vesārajjena. Dutiyasiddhīti dutiyassa padassa atthasiddhi, buddhatthasiddhīti attho. Tatiyacatutthehīti ‘‘ye kho pana te antarāyikā dhammā’’tiādinā, (ma. ni. 1.150; a. ni. 4.8) ‘‘yassa kho pana te atthāyā’’tiādinā (ma. ni. 1.150; a. ni. 4.8) ca vuttehi tatiyacatutthehi vesārajjehi. Tatiyasiddhīti vivaṭṭacchadanatāsiddhi yāthāvato antarāyikaniyyānikadhammāpadesena hi satthu vivaṭṭacchadanabhāvo loke pākaṭo ahosi. Purimaṃ dhammacakkhunti purimapadaṃ bhagavato dhammacakkhuṃ sādheti kilesārīnaṃ, saṃsāracakkassa ca arānaṃ hatabhāvadīpanato. Dutiyaṃ padaṃ buddhacakkhuṃ sādheti sammāsambuddhasseva taṃsabbhāvato. Tatiyaṃ padaṃ samantacakkhuṃ sādheti savāsanasabbakilesappahānadīpanato. ‘‘Sammāsambuddho’’ti hi vatvā ‘‘vivaṭṭacchado’’ti vacanaṃ buddhabhāvāvahameva sabbakilesappahānaṃ vibhāveti. ‘‘Sūrabhāva’’nti lakkhaṇavibhāvane visadañāṇataṃ.

    ੨੫੯. ਏવਂ ਭੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਏવਨ੍ਤਿ વਚਨਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨੇ ਨਿਪਾਤੋ। વਚਨਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ‘‘ਤਥਾ ਮਯਂ ਤਂ ਭવਨ੍ਤਂ ਗੋਤਮਂ વੇਦਿਸ੍ਸਾਮ, ਤ੍વਂ ਮਨ੍ਤਾਨਂ ਪਟਿਗ੍ਗਹੇਤਾ’’ਤਿ ਚ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪੋਕ੍ਖਰਸਾਤਿਨੋ વਚਨਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਟਿਗ੍ਗਹੋਤਿ ਆਹ। ‘‘ਸੋਪਿ ਤਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਤਾਯਾਤਿ ਤਾਯ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਯ ਸਮੁਤ੍ਤੇਜਨਾਯ। ਅਯਾਨਭੂਮਿਨ੍ਤਿ ਯਾਨਸ੍ਸ ਅਭੂਮਿਂ। ਦਿવਾਪਧਾਨਿਕਾਤਿ ਦਿવਾਪਧਾਨਾਨੁਯੁਞ੍ਜਨਕਾ।

    259.Evaṃbhoti ettha evanti vacanasampaṭicchane nipāto. Vacanasampaṭicchanañcettha ‘‘tathā mayaṃ taṃ bhavantaṃ gotamaṃ vedissāma, tvaṃ mantānaṃ paṭiggahetā’’ti ca evaṃ pavattassa pokkharasātino vacanassa sampaṭiggahoti āha. ‘‘Sopi tāyā’’tiādi. Tattha tāyāti tāya yathāvuttāya samuttejanāya. Ayānabhūminti yānassa abhūmiṃ. Divāpadhānikāti divāpadhānānuyuñjanakā.

    ੨੬੦. ਯਦਿਪਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਮ੍ਬਟ੍ਠਕੁਲਂ ਅਪ੍ਪਞ੍ਞਾਤਂ, ਤਦਾ ਪਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਦਾ ਕਿਰਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਤੁਰਿਤੋਤਿ ਅવੇਗਾਯਨ੍ਤੋ।

    260. Yadipi pubbe ambaṭṭhakulaṃ appaññātaṃ, tadā pana paññāyatīti āha ‘‘tadā kirā’’tiādi. Aturitoti avegāyanto.

    ੨੬੧. ਯਥਾ ਖਮਨੀਯਾਦੀਨਿ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋਤਿ ਯਥਾ ਭਗવਾ ‘‘ਕਚ੍ਚਿ વੋ ਮਾਣવਾ ਖਮਨੀਯਂ, ਕਚ੍ਚਿ ਯਾਪਨੀਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਖਮਨੀਯਾਦੀਨਿ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਤੇਹਿ ਮਾਣવੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਠਮਂ ਪવਤ੍ਤਮੋਦੋ ਅਹੋਸਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਸਿਤਾਯ ਤਦਨੁਕਰਣੇਨ ਏવਂ ਤੇਪਿ ਮਾਣવਾ ਭਗવਤਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਮੋਦਾ ਅਹੇਸੁਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਤਂ ਪਨ ਸਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਮੋਦਤਂ ਉਪਮਾਯ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੀਤੋਦਕਂ વਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਮੋਦਿਤਨ੍ਤਿ ਸਂਸਨ੍ਦਿਤਂ। ਏਕੀਭਾવਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮੋਦਨਕਿਰਿਯਾਯ ਸਮਾਨਤਂ । ਖਮਨੀਯਨ੍ਤਿ ‘‘ਇਦਂ ਚਤੁਚਕ੍ਕਂ ਨવਦ੍વਾਰਂ ਸਰੀਰਯਨ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਬਹੁਲਤਾਯ ਸਭਾવਤੋ ਦੁਸ੍ਸਹਂ ਕਚ੍ਚਿ ਖਮਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਯਾਪਨੀਯਨ੍ਤਿ ਆਹਾਰਾਦਿਪਚ੍ਚਯਪਟਿਬਦ੍ਧવੁਤ੍ਤਿਕਂ ਚਿਰਪ੍ਪਬਨ੍ਧਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਯਾਪਨਾਯ ਕਚ੍ਚਿ ਯਾਪੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਂ। ਸੀਸਰੋਗਾਦਿਆਬਾਧਾਭਾવੇਨ ਕਚ੍ਚਿ ਅਪ੍ਪਾਬਾਧਂ, ਦੁਕ੍ਖਜੀવਿਕਾਭਾવੇਨ ਕਚ੍ਚਿ ਅਪ੍ਪਾਤਙ੍ਕਂ, ਤਂਤਂਕਿਚ੍ਚਕਰਣੇ ਉਟ੍ਠਾਨਸੁਖਤਾਯ ਕਚ੍ਚਿ ਲਹੁਟ੍ਠਾਨਂ, ਤਦਨੁਰੂਪਬਲਯੋਗਤੋ ਕਚ੍ਚਿ ਬਲਂ, ਸੁਖવਿਹਾਰਸਬ੍ਭਾવੇਨ ਕਚ੍ਚਿ ਫਾਸੁવਿਹਾਰੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਕਚ੍ਚਿ-ਸਦ੍ਦਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਬਲਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਪੀਤਿ ਪੀਤਿਯੇવ। ਤਰੁਣਪੀਤਿ ਪਾਮੋਜ੍ਜਂ। ਸਮ੍ਮੋਦਨਂ ਜਨੇਤਿ ਕਰੋਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮੋਦਨਿਕਂ ਤਦੇવ ਸਮ੍ਮੋਦਨੀਯਂ। ਸਮ੍ਮੋਦਿਤਬ੍ਬਤੋ ਸਮ੍ਮੋਦਨੀਯਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਪਨ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਮ੍ਮੋਦਿਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਭਾવਤੋ’’ਤਿ। ਸਰਿਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ ‘‘ਸਰਣੀਯ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ‘‘ਸਾਰਣੀਯ’’ਨ੍ਤਿ ਦੀਘਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਸੁਯ੍ਯਮਾਨਸੁਖਤੋ’’ਤਿ ਆਪਾਥਮਧੁਰਤਮਾਹ, ‘‘ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਯਮਾਨਸੁਖਤੋ’’ਤਿ વਿਮਦ੍ਦਰਮਣੀਯਤਂ। ‘‘ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਰਿਸੁਦ੍ਧਤਾਯਾ’’ਤਿ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਤਸ੍ਸਾ ਕਥਾਯ વਚਨਚਾਤੁਰਿਯਮਾਹ, ‘‘ਅਤ੍ਥਪਰਿਸੁਦ੍ਧਤਾਯਾ’’ਤਿ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਰੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸਤਂ। ਅਨੇਕੇਹਿ ਪਰਿਯਾਯੇਹੀਤਿ ਅਨੇਕੇਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ।

    261.Yathā khamanīyādīni pucchantoti yathā bhagavā ‘‘kacci vo māṇavā khamanīyaṃ, kacci yāpanīya’’ntiādinā khamanīyādīni pucchanto tehi māṇavehi saddhiṃ paṭhamaṃ pavattamodo ahosi pubbabhāsitāya tadanukaraṇena evaṃ tepi māṇavā bhagavatā saddhiṃ samappavattamodā ahesunti yojanā. Taṃ pana samappavattamodataṃ upamāya dassetuṃ ‘‘sītodakaṃ viyā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sammoditanti saṃsanditaṃ. Ekībhāvanti sammodanakiriyāya samānataṃ . Khamanīyanti ‘‘idaṃ catucakkaṃ navadvāraṃ sarīrayantaṃ dukkhabahulatāya sabhāvato dussahaṃ kacci khamituṃ sakkuṇeyya’’nti pucchanti, yāpanīyanti āhārādipaccayapaṭibaddhavuttikaṃ cirappabandhasaṅkhātāya yāpanāya kacci yāpetuṃ sakkuṇeyyaṃ. Sīsarogādiābādhābhāvena kacci appābādhaṃ, dukkhajīvikābhāvena kacci appātaṅkaṃ, taṃtaṃkiccakaraṇe uṭṭhānasukhatāya kacci lahuṭṭhānaṃ, tadanurūpabalayogato kacci balaṃ, sukhavihārasabbhāvena kacci phāsuvihāro atthīti sabbattha kacci-saddaṃ yojetvā attho veditabbo. Balappattā pīti pītiyeva. Taruṇapīti pāmojjaṃ. Sammodanaṃ janeti karotīti sammodanikaṃ tadeva sammodanīyaṃ. Sammoditabbato sammodanīyanti idaṃ pana atthaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘sammodituṃ yuttabhāvato’’ti. Saritabbabhāvato anussaritabbabhāvato ‘‘saraṇīya’’nti vattabbe ‘‘sāraṇīya’’nti dīghaṃ katvā vuttaṃ. ‘‘Suyyamānasukhato’’ti āpāthamadhuratamāha, ‘‘anussariyamānasukhato’’ti vimaddaramaṇīyataṃ. ‘‘Byañjanaparisuddhatāyā’’ti sabhāvaniruttibhāvena tassā kathāya vacanacāturiyamāha, ‘‘atthaparisuddhatāyā’’ti atthassa nirupakkilesataṃ. Anekehi pariyāyehīti anekehi kāraṇehi.

    ਅਪਸਾਦੇਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਮਙ੍ਕੁਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ। ਕਣ੍ਠੇ ਓਲਮ੍ਬੇਤ੍વਾਤਿ ਉਭੋਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਸਾਟਕਂ ਆਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਕਣ੍ਠੇ ਓਲਮ੍ਬਿਤ੍વਾ। ਦੁਸ੍ਸਕਣ੍ਣਂ ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ਨਿવਤ੍ਥਸਾਟਕਸ੍ਸ ਦਸਾਕੋਟਿਂ ਏਕੇਨ ਹਤ੍ਥੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ। ਚਙ੍ਕਮਂ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾਤਿ ਚਙ੍ਕਮਿਤੁਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ। ਧਾਤੁਸਮਤਾਤਿ ਰਸਾਦਿਧਾਤੂਨਂ ਸਮਾવਤ੍ਥਤਾ, ਅਰੋਗਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨਾਚਾਰਭਾવਸਾਰਣੀਯਨ੍ਤਿ ਅਨਾਚਾਰਭਾવੇਨ ਸਰਣੀਯਂ। ‘‘ਅਨਾਚਾਰੋ વਤਾਯ’’ਨ੍ਤਿ ਸਰਿਤਬ੍ਬਕਂ।

    Apasādessāmīti maṅkuṃ karissāmi. Kaṇṭhe olambetvāti ubhosu khandhesu sāṭakaṃ āsajjetvā kaṇṭhe olambitvā. Dussakaṇṇaṃ gahetvāti nivatthasāṭakassa dasākoṭiṃ ekena hatthena gahetvā. Caṅkamaṃ abhiruhitvāti caṅkamituṃ ārabhitvā. Dhātusamatāti rasādidhātūnaṃ samāvatthatā, arogatāti attho. Anācārabhāvasāraṇīyanti anācārabhāvena saraṇīyaṃ. ‘‘Anācāro vatāya’’nti saritabbakaṃ.

    ੨੬੨. ‘‘ਭવਗ੍ਗਂ ਗਹੇਤੁਕਾਮੋ વਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਕਰਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਆਰਭਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਞ੍ਹੇਤਂ ਸਦੇવਕੇਨਾਪਿ ਲੋਕੇਨ, ਯਦਿਦਂ ਭਗવਤੋ ਅਪਸਾਦਨਂ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਟ੍ਠਾਨੇ વਾਯਮਤੀ’’ਤਿ। ਅਯਂ ਬਾਲੋ ‘‘ਮਯਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਕਥੇਨ੍ਤੇ ਮਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਥੇਤੁਮ੍ਪਿ ਨ વਿਸਹਤੀ’’ਤਿ ਮਾਨਮੇવ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਤਿ, ਕਥੇਨ੍ਤੇ ਪਨ ਕਥਾਪਸਙ੍ਗੇਨਸ੍ਸ ਜਾਤਿਗੋਤ੍ਤੇ વਿਭਾવਿਤੇ ਮਾਨਨਿਗ੍ਗਹੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਭਗવਾ ‘‘ਏવਂ ਨੁ ਤੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਆਚਾਰਸਮਾਚਾਰਸਿਕ੍ਖਾਪਨੇਨ ਆਚਰਿਯਾ, ਤੇਸਂ ਪਨ ਆਚਰਿਯਾਨਂ ਪਕਟ੍ਠਾ ਆਚਰਿਯਾਤਿ ਪਾਚਰਿਯਾ ਯਥਾ ਪਪਿਤਾਮਹੋਤਿ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਆਚਰਿਯੇਹਿ ਚ ਤੇਸਂ ਪਾਚਰਿਯੇਹਿ ਚਾ’’ਤਿ।

    262.‘‘Bhavaggaṃ gahetukāmo viyā’’tiādi asakkuṇeyyattā dukkaraṃ kiccaṃ ārabhatīti dassetuṃ vuttaṃ. Asakkuṇeyyañhetaṃ sadevakenāpi lokena, yadidaṃ bhagavato apasādanaṃ, tenāha ‘‘aṭṭhāne vāyamatī’’ti. Ayaṃ bālo ‘‘mayi kiñci akathente mayā saddhiṃ kathetumpi na visahatī’’ti mānameva paggaṇhissati, kathente pana kathāpasaṅgenassa jātigotte vibhāvite mānaniggaho bhavissatīti bhagavā ‘‘evaṃ nu te’’tiādimāha. Tena vuttaṃ ‘‘atha kho bhagavā’’tiādi. Ācārasamācārasikkhāpanena ācariyā, tesaṃ pana ācariyānaṃ pakaṭṭhā ācariyāti pācariyā yathā papitāmahoti, tenāha ‘‘ācariyehi ca tesaṃ pācariyehi cā’’ti.

    ਪਠਮਇਬ੍ਭવਾਦવਣ੍ਣਨਾ

    Paṭhamaibbhavādavaṇṇanā

    ੨੬੩. ਤੀਸੁ ਇਰਿਯਾਪਥੇਸੂਤਿ ਠਾਨਗਮਨਨਿਸਜ੍ਜਾਸੁ। ਕਥਾਪਲ਼ਾਸਨ੍ਤਿ ਕਥਾવਸੇਨ ਯੁਗਗ੍ਗਾਹਂ। ਸਯਾਨੇਨ ਆਚਰਿਯੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਯਾਨਸ੍ਸ ਕਥਾ ਨਾਮ ਆਚਾਰੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਇਤਰੇਹਿ ਸਦਿਸਂ ਕਤ੍વਾ ਕਥਨਂ ਇਧ ਕਥਾਪਲ਼ਾਸੋ।

    263.Tīsu iriyāpathesūti ṭhānagamananisajjāsu. Kathāpaḷāsanti kathāvasena yugaggāhaṃ. Sayānena ācariyena saddhiṃ sayānassa kathā nāma ācāro na hoti, taṃ itarehi sadisaṃ katvā kathanaṃ idha kathāpaḷāso.

    ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਯਂ ਅਨਾਚਾਰਭਾવવਿਭਾવਨਂ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਅਮ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਥੇਨ੍ਤੇਨ ਕਤਂ, ਤਂ ਸਙ੍ਗੀਤਿਅਨਾਰੁਲ਼੍ਹਂ ਪਰਮ੍ਪਰਾਭਤਨ੍ਤਿ ਉਪਰਿ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਭਾવੇਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਤੋ ਕਿਰਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਮੁਣ੍ਡਕਾ ਸਮਣਕਾਤਿ ਚ ਗਰਹਾਯਂ ਕ-ਸਦ੍ਦੋ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਹੀਲ਼ੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਇਭਸ੍ਸ ਪਯੋਗੋ ਇਭੋ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨ, ਤਂ ਇਭਂ ਅਰਹਨ੍ਤੀਤਿ ਇਬ੍ਭਾ। ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਯਥਾ ਇਭੋ ਹਤ੍ਥਿવਾਹਨਭੂਤੋ ਪਰਸ੍ਸ વਸੇਨ વਤ੍ਤਤਿ, ਨ ਅਤ੍ਤਨੋ, ਏવਂ ਏਤੇਪਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ ਸੁਸ੍ਸੁਸਕਾ ਸੁਦ੍ਦਾ ਪਰਸ੍ਸ વਸੇਨ વਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਨ ਅਤ੍ਤਨੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਭਸਦਿਸਪਯੋਗਤਾਯ ਇਬ੍ਭਾਤਿ। ਤੇ ਪਨ ਕੁਟੁਮ੍ਬਿਕਤਾਯ ਘਰવਾਸਿਨੋ ਘਰਸ੍ਸਾਮਿਕਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਗਹਪਤਿਕਾ’’ਤਿ। ਕਣ੍ਹਾਤਿ ਕਣ੍ਹਜਾਤਿਕਾ। ਦਿਜਾ ਏવ ਹਿ ਸੁਦ੍ਧਜਾਤਿਕਾ, ਨ ਇਤਰੇਤਿ ਤਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕਾਲ਼ਕਾ’’ਤਿ। ਮੁਖਤੋ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਾਤਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ ਪੁਬ੍ਬਪੁਰਿਸਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨੋ ਮੁਖਤੋ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਾ, ਅਯਂ ਤੇਸਂ ਪਠਮੁਪ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ‘‘ਸਮਣਾ ਪਿਟ੍ਠਿਪਾਦਤੋ’’ਤਿ ਇਦਂ ਪਨਸ੍ਸ ‘‘ਮੁਖਤੋ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਤੋਪਿ ਅਤਿવਿਯ ਅਸਮવੇਕ੍ਖਿਤવਚਨਂ ਚਤੁવਣ੍ਣਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸੇવ ਸਮਣਭਾવਸਮ੍ਭવਤੋ। ਅਨਿਯਮੇਤ੍વਾਤਿ ਅવਿਸੇਸੇਤ੍વਾ, ਅਨੁਦ੍ਦੇਸਿਕਭਾવੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Tassa pana yaṃ anācārabhāvavibhāvanaṃ satthārā ambaṭṭhena saddhiṃ kathentena kataṃ, taṃ saṅgītianāruḷhaṃ paramparābhatanti upari pāḷiyā sambandhabhāvena dassento ‘‘tato kirā’’tiādimāha. Muṇḍakā samaṇakāti ca garahāyaṃ ka-saddo, tenāha ‘‘hīḷento’’ti. Ibhassa payogo ibho uttarapadalopena, taṃ ibhaṃ arahantīti ibbhā. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yathā ibho hatthivāhanabhūto parassa vasena vattati, na attano, evaṃ etepi brāhmaṇānaṃ sussusakā suddā parassa vasena vattanti, na attano, tasmā ibhasadisapayogatāya ibbhāti. Te pana kuṭumbikatāya gharavāsino gharassāmikā hontīti āha ‘‘gahapatikā’’ti. Kaṇhāti kaṇhajātikā. Dijā eva hi suddhajātikā, na itareti tassa adhippāyo, tenāha ‘‘kāḷakā’’ti. Mukhato nikkhantāti brāhmaṇānaṃ pubbapurisā brahmuno mukhato nikkhantā, ayaṃ tesaṃ paṭhamuppattīti adhippāyo. Sesapadesupi eseva nayo. ‘‘Samaṇā piṭṭhipādato’’ti idaṃ panassa ‘‘mukhato nikkhantā’’tiādivacanatopi ativiya asamavekkhitavacanaṃ catuvaṇṇapariyāpannasseva samaṇabhāvasambhavato. Aniyametvāti avisesetvā, anuddesikabhāvenāti attho.

    ਮਾਨੁਸ੍ਸਯવਸੇਨ ਕਥੇਤੀਤਿ ਮਾਨੁਸ੍ਸਯਂ ਅવਸ੍ਸਾਯ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਉਕ੍ਕਂਸੇਨ੍ਤੋ, ਪਰੇ ਚ વਮ੍ਭੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਮੁਣ੍ਡਕਾ’’ਤਿ ਆਦਿਂ ਕਥੇਤਿ। ਜਾਨਾਪੇਮੀਤਿ ਜਾਤਿਗੋਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਮਾਣਂ ਯਾਥਾવਤੋ વਿਭਾવਨੇਨ ਪਮਾਣਂ ਜਾਨਾਪੇਮੀਤਿ। ਅਤ੍ਥੋ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਥਿਕਂ ਦਣ੍ਡਿਕਞਾਯੇਨ।

    Mānussayavasena kathetīti mānussayaṃ avassāya attānaṃ ukkaṃsento, pare ca vambhento ‘‘muṇḍakā’’ti ādiṃ katheti. Jānāpemīti jātigottassa pamāṇaṃ yāthāvato vibhāvanena pamāṇaṃ jānāpemīti. Attho etassa atthīti atthikaṃ daṇḍikañāyena.

    ‘‘ਯਾਯੇવ ਖੋ ਪਨਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿ ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਪਰਤੋ ‘‘ਪੁਰਿਸਲਿਙ੍ਗવਸੇਨੇવਾ’’ਤਿ વਕ੍ਖਮਾਨਤ੍ਤਾ ਯੁਤ੍ਤਂ। ਯਾਯ ਅਤ੍ਥਾਯਾਤਿ વਾ ਪੁਲ੍ਲਿਙ੍ਗવਸੇਨੇવ ਤਦਤ੍ਥੇ ਸਮ੍ਪਦਾਨવਚਨਂ, ਯਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਅਮ੍ਬਟ੍ਠਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਅਞ੍ਞੇਸਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਸਾਧੁਰੂਪਾਨਂ। ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਆਗਤਾਨਨ੍ਤਿ ਗੁਰੁਟ੍ਠਾਨਿਯਾਨਂ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਉਪਗਤਾਨਂ। વਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਤੇਹਿ ਚਰਿਤਬ੍ਬਆਚਾਰਂ। ਅਸਿਕ੍ਖਿਤੋਤਿ ਆਚਾਰਂ ਅਸਿਕ੍ਖਿਤੋ। ਤਤੋ ਏવ ਅਪ੍ਪਸ੍ਸੁਤੋ। ਬਾਹੁਸਚ੍ਚਞ੍ਹਿ ਨਾਮ ਯਾવਦੇવ ਉਪਸਮਤ੍ਥਂ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਂ, ਤਦਭਾવਤੋ ਅਮ੍ਬਟ੍ਠੋ ਅਪ੍ਪਸ੍ਸੁਤੋ ਅਸਿਕ੍ਖਿਤੋ ‘‘ਅવੁਸਿਤੋ’’ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏਤਸ੍ਸ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ।

    ‘‘Yāyeva kho panatthāyā’’ti itthiliṅgavasena vuttanti vadanti, taṃ parato ‘‘purisaliṅgavasenevā’’ti vakkhamānattā yuttaṃ. Yāya atthāyāti vā pulliṅgavaseneva tadatthe sampadānavacanaṃ, yassa atthassa atthāyāti attho. Assāti ambaṭṭhassa dassetvāti sambandho. Aññesanti aññesaṃ sādhurūpānaṃ. Santikaṃ āgatānanti guruṭṭhāniyānaṃ santikaṃ upagatānaṃ. Vattanti tehi caritabbaācāraṃ. Asikkhitoti ācāraṃ asikkhito. Tato eva appassuto. Bāhusaccañhi nāma yāvadeva upasamatthaṃ icchitabbaṃ, tadabhāvato ambaṭṭho appassuto asikkhito ‘‘avusito’’ti viññāyati, tenāha ‘‘etassa hī’’tiādi.

    ੨੬੪. ਕੋਧવਸਚਿਤ੍ਤਤਾਯ ਅਸਕਮਨੋ। ਮਾਨਨਿਮ੍ਮਦਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਮਾਨਸ੍ਸ ਨਿਮ੍ਮਦਨਤ੍ਥਂ। ਉਗ੍ਗਿਲੇਤ੍વਾਤਿ ਸਿਨੇਹਪਾਨੇਨ ਕਿਲਿਨ੍ਨਂ ਉਬ੍ਬਮਨਂ ਕਤ੍વਾ। ਗੋਤ੍ਤੇਨ ਗੋਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਤੇਨ વੁਤ੍ਤੇਨ ਪੁਰਾਤਨਗੋਤ੍ਤੇਨ ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਤਂ ਅਨવਜ੍ਜਸਞ੍ਞਿਤਂ ਗੋਤ੍ਤਂ ਸਾવਜ੍ਜਤੋ ਉਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ। ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤਤ੍ਥ ਗੋਤ੍ਤਂ ਆਦਿਪੁਰਿਸવਸੇਨ, ਕੁਲਾਪਦੋਸੋ, ਤਦਨ੍વਯੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਅਭਿਞ੍ਞਾਤਪੁਰਿਸવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ ਯਥਾ ‘‘ਆਦਿਚ੍ਚੋ, ਮਘਦੇવੋ’’ਤਿ। ਗੋਤ੍ਤਮੂਲਸ੍ਸ ਗਾਰਯ੍ਹਤਾਯ ਅਮਾਨવਤ੍ਥੁਭਾવਪવੇਦਨਤੋ ‘‘ਮਾਨਦ੍ਧਜਂ ਮੂਲੇ ਛੇਤ੍વਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਘਟ੍ਟੇਨ੍ਤੋਤਿ ਓਮਸਨ੍ਤੋ।

    264. Kodhavasacittatāya asakamano. Mānanimmadanatthanti mānassa nimmadanatthaṃ. Uggiletvāti sinehapānena kilinnaṃ ubbamanaṃ katvā. Gottena gottanti tena vuttena purātanagottena idāni taṃ taṃ anavajjasaññitaṃ gottaṃ sāvajjato uṭṭhāpetvā uddharitvā. Sesapadesupi eseva nayo. Tattha gottaṃ ādipurisavasena, kulāpadoso, tadanvaye uppannaabhiññātapurisavasena veditabbo yathā ‘‘ādicco, maghadevo’’ti. Gottamūlassa gārayhatāya amānavatthubhāvapavedanato ‘‘mānaddhajaṃ mūle chetvā’’ti vuttaṃ. Ghaṭṭentoti omasanto.

    ਯਸ੍ਮਿਂ ਮਾਨੁਸ੍ਸਯਕੋਧੁਸ੍ਸਯਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞੂਪਤ੍ਥਦ੍ਧਾ, ਸੋ ‘‘ਚਣ੍ਡੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਣ੍ਡਾਤਿ ਮਾਨਨਿਸ੍ਸਿਤਕੋਧਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਖਰਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤੇਨ, વਾਚਾਯ ਚ ਕਕ੍ਖਲ਼ਾ। ਲਹੁਕਾਤਿ ਤਰੁਣਾ। ਭਸ੍ਸਾਤਿ ‘‘ਸਾਹਸਿਕਾ’’ਤਿ ਕੇਚਿ વਦਨ੍ਤਿ, ‘‘ਸਾਰਮ੍ਭਕਾ’’ਤਿ ਅਪਰੇ। ਸਮਾਨਾਤਿ ਹੋਨ੍ਤਾ, ਭવਮਾਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਨ੍ਤਾਤਿ ਪੁਰਿਮਪਦਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਨ ਸਕ੍ਕਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਨ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਅਪਚਿਤਿਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਪਣਿਪਾਤਕਮ੍ਮ ਨਾਨੁਲੋਮਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਜਾਤਿਯਾ ਨ ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Yasmiṃ mānussayakodhussayā aññamaññūpatthaddhā, so ‘‘caṇḍo’’ti vuccatīti āha ‘‘caṇḍāti mānanissitakodhayuttā’’ti. Kharāti cittena, vācāya ca kakkhaḷā. Lahukāti taruṇā. Bhassāti ‘‘sāhasikā’’ti keci vadanti, ‘‘sārambhakā’’ti apare. Samānāti hontā, bhavamānāti atthoti āha ‘‘santāti purimapadasseva vevacana’’nti. Na sakkarontīti sakkāraṃ na karonti. Apacitikammanti paṇipātakamma nānulomanti attano jātiyā na anucchavikanti attho.

    ਦੁਤਿਯਇਬ੍ਭવਾਦવਣ੍ਣਨਾ

    Dutiyaibbhavādavaṇṇanā

    ੨੬੫. ਕਾਮਂ ਸਕ੍ਯਰਾਜਕੁਲੇ ਯੋ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਬੁਦ੍ਧਤਰੋ ਸਮਤ੍ਥੋ ਚ, ਸੋ ਏવ ਅਭਿਸੇਕਂ ਲਭਤਿ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਪਨ ਅਭਿਸਿਤ੍ਤੋ ਸਮਾਨੋ ‘‘ਇਦਂ ਰਜ੍ਜਂ ਨਾਮ ਬਹੁਕਿਚ੍ਚਂ ਬਹੁਬ੍ਯਾਪਾਰ’’ਨ੍ਤਿ ਤਤੋ ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਜ ਰਜ੍ਜਂ વਯਸਾ ਅਨਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਨਿਯ੍ਯਾਤੇਤਿ, ਕਦਾਚਿ ਸੋਪਿ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸਾਤਿ ਤਾਦਿਸੇ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਸਕ੍ਯਾਤਿ ਅਭਿਸਿਤ੍ਤਰਾਜਾਨੋ’’ਤਿ। ਕੁਲવਂਸਂ ਜਾਨਨ੍ਤੀਤਿ ਕਣ੍ਹਾਯਨਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਪਰਮ੍ਪਰਾਗਤਂ ਅਨੁਸ੍ਸવવਸੇਨ ਜਾਨਨ੍ਤਿ। ਕੁਲਾਭਿਮਾਨਿਨੋ ਹਿ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਪਰੇਸਂ ਉਚ੍ਚਾવਚਂ ਕੁਲਂ ਤਥਾ ਤਥਾ ਉਦਾਹਰਨ੍ਤਿ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਕੁਲવਂਸਂ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਅਮ੍ਬਟ੍ਠੋਪਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਸੋ ਪਰਤੋ ਭਗવਤਾ ਪੁਚ੍ਛਿਤੋ વਜਿਰਪਾਣਿਭਯੇਨ ਯਾਥਾવਤੋ ਕਥੇਸਿ।

    265. Kāmaṃ sakyarājakule yo sabbesaṃ buddhataro samattho ca, so eva abhisekaṃ labhati, ekacco pana abhisitto samāno ‘‘idaṃ rajjaṃ nāma bahukiccaṃ bahubyāpāra’’nti tato nibbijja rajjaṃ vayasā anantarassa niyyāteti, kadāci sopi aññassāti tādise sandhāyāha ‘‘sakyāti abhisittarājāno’’ti. Kulavaṃsaṃ jānantīti kaṇhāyanato paṭṭhāya paramparāgataṃ anussavavasena jānanti. Kulābhimānino hi yebhuyyena paresaṃ uccāvacaṃ kulaṃ tathā tathā udāharanti, attano ca kulavaṃsaṃ jānanti, evaṃ ambaṭṭhopi. Tathā hi so parato bhagavatā pucchito vajirapāṇibhayena yāthāvato kathesi.

    ਤਤਿਯਇਬ੍ਭવਾਦવਣ੍ਣਨਾ

    Tatiyaibbhavādavaṇṇanā

    ੨੬੬. ਖੇਤ੍ਤਲੇਡ੍ਡੂਨਨ੍ਤਿ ਖੇਤ੍ਤੇ ਕਸਨવਸੇਨ ਨਙ੍ਗਲੇਨ ਉਟ੍ਠਾਪਿਤਲੇਡ੍ਡੂਨਂ। ‘‘ਲਟੁਕਿਕਾ’’ ਇਚ੍ਚੇવ ਪਞ੍ਞਾਤਾ ਖੁਦ੍ਦਕਸਕੁਣਿਕਾ ਲਟੁਕਿਕੋਪਮવਣ੍ਣਨਾਯਂ ‘‘ਚਾਤਕਸਕੁਣਿਕਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩.੧੫੦) વੁਤ੍ਤਾ। ਕੋਧવਸੇਨ ਲਗ੍ਗਿਤੁਨ੍ਤਿ ਉਪਨਯ੍ਹਿਤੁਂ, ਆਘਾਤਂ ਬਨ੍ਧਿਤੁਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਅਮ੍ਹੇ ਹਂਸਕੋਞ੍ਚਮੋਰਸਮੇ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ‘‘ਨ ਤਂ ਕੋਚਿ ਹਂਸੋ વਾ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਂ ਸਙ੍ਗੀਤਿਂ ਅਨਾਰੁਲ਼੍ਹਂ ਤਦਾ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਮੇવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘‘ਏવਂ ਨੁ ਤੇ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਂ, ‘‘ਅવੁਸਿਤવਾਯੇવਾ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਞ੍ਚ ਮਾਨવਸੇਨ ਸਮਣੇਨ ਗੋਤਮੇਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਮਞ੍ਞਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨਾਹ ‘‘ਨਿਮ੍ਮਾਨੋ ਦਾਨਿ ਜਾਤੋਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ’’ਤਿ।

    266.Khettaleḍḍūnanti khette kasanavasena naṅgalena uṭṭhāpitaleḍḍūnaṃ. ‘‘Laṭukikā’’ icceva paññātā khuddakasakuṇikā laṭukikopamavaṇṇanāyaṃ ‘‘cātakasakuṇikā’’ti (ma. ni. aṭṭha. 3.150) vuttā. Kodhavasena laggitunti upanayhituṃ, āghātaṃ bandhitunti attho. ‘‘Amhe haṃsakoñcamorasame karotī’’ti iminā ‘‘na taṃ koci haṃso vā’’tiādivacanaṃ saṅgītiṃ anāruḷhaṃ tadā bhagavatā vuttamevāti dasseti. ‘‘Evaṃ nu te’’tiādivacanaṃ, ‘‘avusitavāyevā’’tiādivacanañca mānavasena samaṇena gotamena vuttanti maññatīti adhippāyenāha ‘‘nimmāno dāni jātoti maññamāno’’ti.

    ਦਾਸਿਪੁਤ੍ਤવਾਦવਣ੍ਣਨਾ

    Dāsiputtavādavaṇṇanā

    ੨੬੭. ਨਿਮ੍ਮਾਦੇਤੀਤਿ ਅ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਆ-ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਿਮ੍ਮਦੇਤੀ’’ਤਿ। ਕਾਮਂ ਗੋਤ੍ਤਂ ਨਾਮੇਤਂ ਪਿਤਿਤੋ ਲਦ੍ਧਬ੍ਬਂ, ਨ ਮਾਤਿਤੋ ਨ ਹਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ ਸਗੋਤ੍ਤਾਯ ਆવਾਹવਿવਾਹੋ ਇਚ੍ਛਿਤੋ, ਗੋਤ੍ਤਨਾਮਂ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਜਾਤਿਸਿਦ੍ਧਂ, ਨ ਕਿਤ੍ਤਿਮਂ, ਜਾਤਿ ਚ ਉਭਯਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਨੀ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਮਾਤਾਪੇਤ੍ਤਿਕਨ੍ਤਿ ਮਾਤਾਪਿਤੂਨਂ ਸਨ੍ਤਕ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਾਮਗੋਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਗੋਤ੍ਤਨਾਮਂ, ਨ ਕਿਤ੍ਤਿਮਨਾਮਂ, ਨ ਗੁਣਨਾਮਂ વਾ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਕਣ੍ਹਾਯਨੋ’’ਤਿ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹਾ ਯਾ ਨਾਮਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਨਾਮਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਪਨ ਕਣ੍ਹਇਸਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤਸ੍ਮਿਂ ਕੁਲਪਰਮ੍ਪਰਾવਸੇਨ ਆਗਤਂ, ਨ ਏਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹਂ, ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪવੇਣੀવਸੇਨ ਗੋਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਗੋਤ੍ਤ-ਪਦਸ੍ਸ ਪਨ ਅਤ੍ਥੋ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤੋਯੇવ। ਅਨੁਸ੍ਸਰਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨ ਕੇવਲਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਣਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਅਥ ਖੋ ਕੁਲਸੁਦ੍ਧਿવੀਮਂਸਨવਸੇਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਕੁਲਕੋਟਿਂ ਸੋਧੇਨ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਅਯ੍ਯਪੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅਯ੍ਯਿਕਪੁਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਾਮਿਨੋ ਪੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਦਿਸਾ ਓਕ੍ਕਾਕਰਞ੍ਞੋ ਅਨ੍ਤੋਜਾਤਾ ਦਾਸੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਘਰਦਾਸਿਯਾ ਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਸ੍ਮਾ ਅਮ੍ਬਟ੍ਠੋ ਜਾਤਿਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਮਾਨਤ੍ਥਦ੍ਧੋ, ਨ ਚਸ੍ਸ ਯਾਥਾવਤੋ ਜਾਤਿਯਾ ਅવਿਭਾવਿਤਾਯ ਮਾਨਨਿਗ੍ਗਹੋ ਹੋਤਿ, ਮਾਨਨਿਗ੍ਗਹੇ ਚ ਕਤੇ ਅਪਰਭਾਗੇ ਰਤਨਤ੍ਤਯੇ ਪਸੀਦਿਸ੍ਸਤਿ , ਨ ‘‘ਦਾਸੀ’’ਤਿ વਾਚਾ ਫਰੁਸવਾਚਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਣ੍ਹਭਾવਤੋ। ਅਭਯਸੁਤ੍ਤਞ੍ਚੇਤ੍ਥ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੮੩; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੮੪) ਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਕੇਚਿ ਚ ਸਤ੍ਤਾ ਅਗ੍ਗਿਨਾ વਿਯ ਲੋਹਾਦਯੋ ਕਕ੍ਖਲ਼ਾਯ વਾਚਾਯ ਮੁਦੁਭਾવਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ਅਮ੍ਬਟ੍ਠਂ ਨਿਬ੍ਬਿਸੇવਨਂ ਕਾਤੁਕਾਮੋ ‘‘ਅਯ੍ਯਪੁਤ੍ਤਾ ਸਕ੍ਯਾ ਭવਨ੍ਤਿ, ਦਾਸਿਪੁਤ੍ਤੋ ਤ੍વਮਸਿ ਸਕ੍ਯਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਅવੋਚ।

    267.Nimmādetīti a-kārassa ā-kāraṃ katvā niddesoti āha ‘‘nimmadetī’’ti. Kāmaṃ gottaṃ nāmetaṃ pitito laddhabbaṃ, na mātito na hi brāhmaṇānaṃ sagottāya āvāhavivāho icchito, gottanāmaṃ pana yasmā jātisiddhaṃ, na kittimaṃ, jāti ca ubhayasambandhinī, tasmā ‘‘mātāpettikanti mātāpitūnaṃ santaka’’nti vuttaṃ. Nāmagottanti gottanāmaṃ, na kittimanāmaṃ, na guṇanāmaṃ vā. Tattha ‘‘kaṇhāyano’’ti niruḷhā yā nāmapaṇṇatti, taṃ sandhāyāha ‘‘paṇṇattivasena nāmanti. Taṃ pana kaṇhaisito paṭṭhāya tasmiṃ kulaparamparāvasena āgataṃ, na etasmiṃyeva niruḷhaṃ, tena vuttaṃ ‘‘paveṇīvasena gotta’’nti. Gotta-padassa pana attho heṭṭhā vuttoyeva. Anussaratoti ettha na kevalaṃ anussaraṇaṃ adhippetaṃ, atha kho kulasuddhivīmaṃsanavasenāti āha ‘‘kulakoṭiṃ sodhentassā’’ti. Ayyaputtāti ayyikaputtāti āha ‘‘sāmino puttā’’ti. Disā okkākarañño antojātā dāsīti āha ‘‘gharadāsiyā putto’’ti. Ettha ca yasmā ambaṭṭho jātiṃ nissāya mānatthaddho, na cassa yāthāvato jātiyā avibhāvitāya mānaniggaho hoti, mānaniggahe ca kate aparabhāge ratanattaye pasīdissati , na ‘‘dāsī’’ti vācā pharusavācā nāma hoti cittassa saṇhabhāvato. Abhayasuttañcettha (ma. ni. 2.83; a. ni. 4.184) nidassanaṃ. Keci ca sattā agginā viya lohādayo kakkhaḷāya vācāya mudubhāvaṃ gacchanti, tasmā bhagavā ambaṭṭhaṃ nibbisevanaṃ kātukāmo ‘‘ayyaputtā sakyā bhavanti, dāsiputto tvamasi sakyāna’’nti avoca.

    ਠਪੇਨ੍ਤੀਤਿ ਪਞ੍ਞਪੇਨ੍ਤਿ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਓਕ੍ਕਾਕੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਭਾ ਨਿਚ੍ਛਰਤਿ ਦਨ੍ਤਾਨਂ ਅਤਿવਿਯ ਪਭਸ੍ਸਰਭਾવਤੋ।

    Ṭhapentīti paññapenti, tenāha ‘‘okkāko’’tiādi. Pabhā niccharati dantānaṃ ativiya pabhassarabhāvato.

    ਪਠਮਕਪ੍ਪਿਕਾਨਨ੍ਤਿ ਪਠਮਕਪ੍ਪਸ੍ਸ ਆਦਿਕਾਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਂ। ਕਿਰ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਨੁਸ੍ਸવਤ੍ਥੇ, ਤੇਨ ਯੋ વੁਚ੍ਚਮਾਨਾਯ ਰਾਜਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਮਤਿਭੇਦੋ, ਤਂ ਉਲ੍ਲਿਙ੍ਗੇਤਿ। ਮਹਾਸਮ੍ਮਤਸ੍ਸਾਤਿ ‘‘ਅਯਂ ਨੋ ਰਾਜਾ’’ਤਿ ਮਹਾਜਨੇਨ ਸਮ੍ਮਨ੍ਨਿਤ੍વਾ ਠਪਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਮਹਾਸਮ੍ਮਤੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਸਮ੍ਮਤਸ੍ਸ। ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਨ੍ਤਿ –

    Paṭhamakappikānanti paṭhamakappassa ādikāle nibbattānaṃ. Kira-saddo anussavatthe, tena yo vuccamānāya rājaparamparāya kesañci matibhedo, taṃ ulliṅgeti. Mahāsammatassāti ‘‘ayaṃ no rājā’’ti mahājanena sammannitvā ṭhapitattā ‘‘mahāsammato’’ti evaṃ sammatassa. Yaṃ sandhāya vadanti –

    ‘‘ਆਦਿਚ੍ਚਕੁਲਸਮ੍ਭੂਤੋ , ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧਗੁਣਾਕਰੋ।

    ‘‘Ādiccakulasambhūto , suvisuddhaguṇākaro;

    ਮਹਾਨੁਭਾવੋ ਰਾਜਾਸਿ, ਮਹਾਸਮ੍ਮਤਨਾਮਕੋ॥

    Mahānubhāvo rājāsi, mahāsammatanāmako.

    ਯੋ ਚਕ੍ਖੁਭੂਤੋ ਲੋਕਸ੍ਸ, ਗੁਣਰਂਸਿਸਮੁਜ੍ਜਲੋ।

    Yo cakkhubhūto lokassa, guṇaraṃsisamujjalo;

    ਤਮੋਨੁਦੋ વਿਰੋਚਿਤ੍ਥ, ਦੁਤਿਯੋ વਿਯ ਭਾਣੁਮਾ॥

    Tamonudo virocittha, dutiyo viya bhāṇumā.

    ਠਪਿਤਾ ਯੇਨ ਮਰਿਯਾਦਾ, ਲੋਕੇ ਲੋਕਹਿਤੇਸਿਨਾ।

    Ṭhapitā yena mariyādā, loke lokahitesinā;

    વવਤ੍ਥਿਤਾ ਸਕ੍ਕੁਣਨ੍ਤਿ, ਨ વਿਲਙ੍ਘਯਿਤੁਂ ਜਨਾ॥

    Vavatthitā sakkuṇanti, na vilaṅghayituṃ janā.

    ਯਸਸ੍ਸਿਨਂ ਤੇਜਸ੍ਸਿਨਂ, ਲੋਕਸੀਮਾਨੁਰਕ੍ਖਕਂ।

    Yasassinaṃ tejassinaṃ, lokasīmānurakkhakaṃ;

    ਆਦਿਭੂਤਂ ਮਹਾવੀਰਂ, ਕਥਯਨ੍ਤਿ ‘ਮਨੂ’ਤਿ ਯ’’ਨ੍ਤਿ॥

    Ādibhūtaṃ mahāvīraṃ, kathayanti ‘manū’ti ya’’nti.

    ਤਸ੍ਸ ਚ ਪੁਤ੍ਤਪਪੁਤ੍ਤਪਰਮ੍ਪਰਂ ਸਨ੍ਧਾਯ –

    Tassa ca puttapaputtaparamparaṃ sandhāya –

    ‘‘ਤਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ ਮਹਾਤੇਜੋ, ਰੋਜੋ ਨਾਮ ਮਹੀਪਤਿ।

    ‘‘Tassa putto mahātejo, rojo nāma mahīpati;

    ਤਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ વਰਰੋਜੋ, ਪવਰੋ ਰਾਜਮਣ੍ਡਲੇ॥

    Tassa putto vararojo, pavaro rājamaṇḍale.

    ਤਸ੍ਸਾਸਿ ਕਲ੍ਯਾਣਗੁਣੋ, ਕਲ੍ਯਾਣੋ ਨਾਮ ਅਤ੍ਰਜੋ।

    Tassāsi kalyāṇaguṇo, kalyāṇo nāma atrajo;

    ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸਾਸਿ ਤਨਯੋ, વਰਕਲ੍ਯਾਣਨਾਮਕੋ॥

    Rājā tassāsi tanayo, varakalyāṇanāmako.

    ਤਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ ਮਹਾવੀਰੋ, ਮਨ੍ਧਾਤਾ ਕਾਮਭੋਗਿਨਂ।

    Tassa putto mahāvīro, mandhātā kāmabhoginaṃ;

    ਅਗ੍ਗਭੂਤੋ ਮਹਿਨ੍ਦੇਨ, ਅਡ੍ਢਰਜ੍ਜੇਨ ਪੂਜਿਤੋ॥

    Aggabhūto mahindena, aḍḍharajjena pūjito.

    ਤਸ੍ਸ ਸੂਨੁ ਮਹਾਤੇਜੋ, વਰਮਨ੍ਧਾਤੁਨਾਮਕੋ।

    Tassa sūnu mahātejo, varamandhātunāmako;

    ‘ਉਪੋਸਥੋ’ਤਿ ਨਾਮੇਨ, ਤਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ ਮਹਾਯਸੋ॥

    ‘Uposatho’ti nāmena, tassa putto mahāyaso.

    વਰੋ ਨਾਮ ਮਹਾਤੇਜੋ, ਤਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ ਮਹਾવਰੋ।

    Varo nāma mahātejo, tassa putto mahāvaro;

    ਤਸ੍ਸਾਸਿ ਉਪવਰੋਤਿ, ਪੁਤ੍ਤੋ ਰਾਜਾ ਮਹਾਬਲੋ॥

    Tassāsi upavaroti, putto rājā mahābalo.

    ਤਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ ਮਘਦੇવੋ, ਦੇવਤੁਲ੍ਯੋ ਮਹੀਪਤਿ।

    Tassa putto maghadevo, devatulyo mahīpati;

    ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਤਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤਪਰਮ੍ਪਰਾ॥

    Caturāsītisahassāni, tassa puttaparamparā.

    ਤੇਸਂ ਪਚ੍ਛਿਮਕੋ ਰਾਜਾ, ‘ਓਕ੍ਕਾਕੋ’ ਇਤਿ વਿਸ੍ਸੁਤੋ।

    Tesaṃ pacchimako rājā, ‘okkāko’ iti vissuto;

    ਮਹਾਯਸੋ ਮਹਾਤੇਜੋ, ਅਖੁਦ੍ਦੋ ਰਾਜਮਣ੍ਡਲੇ’’ਤਿ॥

    Mahāyaso mahātejo, akhuddo rājamaṇḍale’’ti.

    ਆਦਿ ਤੇਸਂ ਪਚ੍ਛਤੋਤਿ ਤੇਸਂ ਮਘਦੇવ ਪਰਮ੍ਪਰਭੂਤਾਨਂ ਕਲ਼ਾਰਜਨਕਪਰਿਯੋਸਾਨਾਨਂ ਅਨੇਕਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਰਾਜੂਨਂ ਅਪਰਭਾਗੇ ਓਕ੍ਕਾਕੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ ਅਹੋਸਿ, ਤਸ੍ਸ ਪਰਮ੍ਪਰਾਭੂਤਾਨਂ ਅਨੇਕਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਰਾਜੂਨਂ ਅਪਰਭਾਗੇ ਅਪਰੋ ਓਕ੍ਕਾਕੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ ਅਹੋਸਿ, ਤਸ੍ਸ ਪਰਮ੍ਪਰਭੂਤਾਨਂ ਅਨੇਕਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਰਾਜੂਨਂ ਅਪਰਭਾਗੇ ਪੁਨਾਪਰੋ ਓਕ੍ਕਾਕੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ ਅਹੋਸਿ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਤਯੋ ਓਕ੍ਕਾਕવਂਸਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਤੇਸੁ ਤਤਿਯਓਕ੍ਕਾਕਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ।

    Ādi tesaṃ pacchatoti tesaṃ maghadeva paramparabhūtānaṃ kaḷārajanakapariyosānānaṃ anekasatasahassānaṃ rājūnaṃ aparabhāge okkāko nāma rājā ahosi, tassa paramparābhūtānaṃ anekasatasahassānaṃ rājūnaṃ aparabhāge aparo okkāko nāma rājā ahosi, tassa paramparabhūtānaṃ anekasatasahassānaṃ rājūnaṃ aparabhāge punāparo okkāko nāma rājā ahosi, taṃ sandhāyāha ‘‘tayo okkākavaṃsā ahesuṃ. Tesu tatiyaokkākassā’’tiādi.

    ਸਹਸਾ વਰਂ ਅਦਾਸਿਨ੍ਤਿ ਪੁਤ੍ਤਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸੋਮਨਸ੍ਸਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਸਹਸਾ ਅવੀਮਂਸਿਤ੍વਾ ਤੁਟ੍ਠਿਯਾ વਸੇਨ વਰਂ ਅਦਾਸਿਂ, ‘‘ਯਂ ਇਚ੍ਛਸਿ, ਤਂ ਗਣ੍ਹਾ’’ਤਿ। ਰਜ੍ਜਂ ਪਰਿਣਾਮੇਤੁਂ ਇਚ੍ਛਤੀਤਿ ਸਾ ਜਨ੍ਤੁਕੁਮਾਰਸ੍ਸ ਮਾਤਾ ਮਮ ਤਂ વਰਦਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰਂ ਕਤ੍વਾ ਇਮਂ ਰਜ੍ਜਂ ਪਰਿਣਾਮੇਤੁਂ ਇਚ੍ਛਤੀਤਿ।

    Sahasā varaṃ adāsinti puttadassanena somanassappatto sahasā avīmaṃsitvā tuṭṭhiyā vasena varaṃ adāsiṃ, ‘‘yaṃ icchasi, taṃ gaṇhā’’ti. Rajjaṃ pariṇāmetuṃ icchatīti sā jantukumārassa mātā mama taṃ varadānaṃ antaraṃ katvā imaṃ rajjaṃ pariṇāmetuṃ icchatīti.

    ਨਪ੍ਪਸਹੇਯ੍ਯਾਤਿ ਨ ਪਰਿਯਤ੍ਤੋ ਭવੇਯ੍ਯ।

    Nappasaheyyāti na pariyatto bhaveyya.

    ਨਿਕ੍ਖਮ੍ਮਾਤਿ ਘਰਾવਾਸਤੋ, ਕਾਮੇਹਿ ਚ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ। ਹੇਟ੍ਠਾ ਚਾਤਿ ਚ-ਸਦ੍ਦੇਨ ‘‘ਅਸੀਤਿਹਤ੍ਥੇ’’ਤਿ ਇਦਂ ਅਨੁਕਡ੍ਢਤਿ। ਤੇਹੀਤਿ ਮਿਗਸੂਕਰੇਹਿ, ਮਣ੍ਡੂਕਮੂਸਿਕੇਹਿ ਚ। ਤੇਤਿ ਸੀਹਬ੍ਯਗ੍ਘਾਦਯੋ, ਸਪ੍ਪਬਿਲ਼ਾਰਾ ਚ।

    Nikkhammāti gharāvāsato, kāmehi ca nikkhamitvā. Heṭṭhā cāti ca-saddena ‘‘asītihatthe’’ti idaṃ anukaḍḍhati. Tehīti migasūkarehi, maṇḍūkamūsikehi ca. Teti sīhabyagghādayo, sappabiḷārā ca.

    ਅવਸੇਸਾਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਨਿਟ੍ਠਾਹਿ।

    Avasesāhi attano attano kaniṭṭhāhi.

    વਡ੍ਢਮਾਨਾਨਨ੍ਤਿ ਅਨਾਦਰੇ ਸਾਮਿવਚਨਂ। ਕੁਟ੍ਠਰੋਗੋ ਨਾਮ ਸਾਸਮਸੂਰੀਰੋਗਾ વਿਯ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਸਙ੍ਕਮਨਸਭਾવੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਯਂ ਰੋਗੋ ਸਙ੍ਕਮਤੀਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ’’ਤਿ।

    Vaḍḍhamānānanti anādare sāmivacanaṃ. Kuṭṭharogo nāma sāsamasūrīrogā viya yebhuyyena saṅkamanasabhāvoti vuttaṃ ‘‘ayaṃ rogo saṅkamatīti cintetvā’’ti.

    ਮਿਗਸੂਕਰਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ વਨਚਰਸੋਣਾਦਿਕੇ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ।

    Migasūkarādīnanti ādi-saddena vanacarasoṇādike saṅgaṇhāti.

    ਤਸ੍ਮਿਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੇਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਖਤ੍ਤਿਯਮਾਯਾਰੋਚਨੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਖਤ੍ਤਿਯਭਾવਂ ਜਾਨਾਪੇਤ੍વਾ।

    Tasmiṃ nisinneti sambandho. Khattiyamāyārocanena attano khattiyabhāvaṃ jānāpetvā.

    ਨਗਰਂ ਮਾਪੇਹੀਤਿ ਸਾਹਾਰਂ ਨਗਰਂ ਮਾਪੇਹੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    Nagaraṃmāpehīti sāhāraṃ nagaraṃ māpehīti adhippāyo.

    ਕੇਸਗ੍ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਕੇਸવੇਣਿਬਨ੍ਧਨਂ। ਦੁਸ੍ਸਗ੍ਗਹਣਨ੍ਤਿ વਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿવਾਸਨਾਕਾਰੋ।

    Kesaggahaṇanti kesaveṇibandhanaṃ. Dussaggahaṇanti vatthassa nivāsanākāro.

    ੨੬੮. ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਪਾਰਮ੍ਭਮੋਚਨਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਆਚਰਿਯੇਨ ਅਮ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ਚ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਪਰਿ ਪਾਪੇਤਬ੍ਬਉਪવਾਦਸ੍ਸ ਅਪਨਯਨਤ੍ਥਂ। ਅਸ੍ਮਿਂ વਚਨੇਤਿ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋਮੇ ਭੋ ਗੋਤਮ વਣ੍ਣਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਤ੍ਤਨਾ વੁਤ੍ਤੇ, ਭੋਤਾ ਚ ਗੋਤਮੇਨ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਜਾਤਿવਾਦੇ’’ਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਯਥਾਧਿਕਤੇ વਚਨੇ। ਤਤ੍ਥ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ વੇਦੇ વੁਤ੍ਤવਿਧਿਨਾવ ਤੇਨ ਪਟਿਮਨ੍ਤੇਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ , ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વੇਦਤ੍ਤਯવਚਨੇ’’ਤਿ, ‘‘ਏਤਸ੍ਮਿਂ વਾ ਦਾਸਿਪੁਤ੍ਤવਚਨੇ’’ਤਿ ਚ।

    268.Attano upārambhamocanatthāyāti ācariyena ambaṭṭhena ca attano attano upari pāpetabbaupavādassa apanayanatthaṃ. Asmiṃ vacaneti ‘‘cattārome bho gotama vaṇṇā’’tiādinā attanā vutte, bhotā ca gotamena vutte ‘‘jātivāde’’ti imasmiṃ yathādhikate vacane. Tattha pana yasmā vede vuttavidhināva tena paṭimantetabbaṃ hoti , tasmā vuttaṃ ‘‘vedattayavacane’’ti, ‘‘etasmiṃ vā dāsiputtavacane’’ti ca.

    ੨੭੦. ਧਮ੍ਮੋ ਨਾਮ ਕਾਰਣਂ ‘‘ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (વਿਭ॰ ੭੧੮) વਿਯ, ਸਹ ਧਮ੍ਮੇਨਾਤਿ ਸਹਧਮ੍ਮੋ, ਸਹਧਮ੍ਮੋ ਏવ ਸਹਧਮ੍ਮਿਕੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਹੇਤੁਕੋ’’ਤਿ।

    270.Dhammo nāma kāraṇaṃ ‘‘dhammapaṭisambhidā’’tiādīsu (vibha. 718) viya, saha dhammenāti sahadhammo, sahadhammo eva sahadhammikoti āha ‘‘sahetuko’’ti.

    ੨੭੧. ਤਸ੍ਮਾ ਤਦਾ ਪਟਿਞ੍ਞਾਤਤ੍ਤਾ। ਤਾਸੇਤ੍વਾ ਪਞ੍ਹਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਾਪੇਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਆਗਤੋ ਯਥਾ ਤਂ ਸਚ੍ਚਕਸਮਾਗਮੇ। ‘‘ਭਗવਾ ਚੇવ ਪਸ੍ਸਤਿ ਅਮ੍ਬਟ੍ਠੋ ਚਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਇਤਰੇਸਂ ਅਦਸ੍ਸਨੇ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਦਿ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਆવਾਹੇਤ੍વਾਤਿ ਮਨ੍ਤਬਲੇਨ ਆਨੇਤ੍વਾ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਮ੍ਬਟ੍ਠਸ੍ਸ। વਾਦਸਙ੍ਘਟ੍ਟੇਤਿ વਾਚਾਸਙ੍ਘਟ੍ਟੇ।

    271.Tasmā tadā paṭiññātattā. Tāsetvā pañhaṃ vissajjāpessāmīti āgato yathā taṃ saccakasamāgame. ‘‘Bhagavā ceva passati ambaṭṭho cā’’ti ettha itaresaṃ adassane kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘yadi hī’’tiādi vuttaṃ. Āvāhetvāti mantabalena ānetvā. Tassāti ambaṭṭhassa. Vādasaṅghaṭṭeti vācāsaṅghaṭṭe.

    ੨੭੨. ਤਾਣਨ੍ਤਿ ਗવੇਸਮਾਨੋਤਿ, ‘‘ਅਯਮੇવ ਸਮਣੋ ਗੋਤਮੋ ਇਤੋ ਭਯਤੋ ਮਮ ਤਾਯਕੋ’’ਤਿ ਭਗવਨ੍ਤਂਯੇવ ‘‘ਤਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯੇਸਨ੍ਤੋ ਉਪਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ। ਸੇਸਪਦਦ੍વਯੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤਾਯਤੀਤਿ ਯਥਾਉਪਟ੍ਠਿਤਭਯਤੋ ਪਾਲੇਤਿ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਰਕ੍ਖਤੀ’’ਤਿ, ਏਤੇਨ ਤਾਣ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਕਤ੍ਤੁਸਾਧਨਤਮਾਹ। ਯਥੁਪਟ੍ਠਿਤੇਨ ਭਯੇਨ ਉਪਦ੍ਦੁਤੋ ਨਿਲੀਯਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਲੇਣਂ, ਉਪਲਯਨਂ, ਏਤੇਨ ਲੇਣ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਧਿਕਰਣਸਾਧਨਤਮਾਹ। ‘‘ਸਰਤੀ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਰਣ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਕਤ੍ਤੁਸਾਧਨਤਮਾਹ।

    272.Tāṇanti gavesamānoti, ‘‘ayameva samaṇo gotamo ito bhayato mama tāyako’’ti bhagavantaṃyeva ‘‘tāṇa’’nti pariyesanto upagacchanto. Sesapadadvayepi eseva nayo. Tāyatīti yathāupaṭṭhitabhayato pāleti, tenāha ‘‘rakkhatī’’ti, etena tāṇa-saddassa kattusādhanatamāha. Yathupaṭṭhitena bhayena upadduto nilīyati etthāti leṇaṃ, upalayanaṃ, etena leṇa-saddassa adhikaraṇasādhanatamāha. ‘‘Saratī’’ti etena saraṇa-saddassa kattusādhanatamāha.

    ਅਮ੍ਬਟ੍ਠવਂਸਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Ambaṭṭhavaṃsakathāvaṇṇanā

    ੨੭੪. ਗਙ੍ਗਾਯ ਦਕ੍ਖਿਣਤੋਤਿ ਗਙ੍ਗਾਯ ਨਦਿਯਾ ਦਕ੍ਖਿਣਦਿਸਾਯ। ਆવੁਧਂ ਨ ਪਰਿવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਸਰਂ વਾਸਤ੍ਤਿਆਦਿਂ વਾ ਪਰਸ੍ਸ ਉਪਰਿ ਖਿਪਿਤੁਕਾਮਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਂ ਨ ਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ, ਹਤ੍ਥੇ ਪਨ ਅਪਰਿવਤ੍ਤੇਨ੍ਤੇ ਕੁਤੋ ਆવੁਧਪਰਿવਤ੍ਤਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਆવੁਧਂ ਨ ਪਰਿવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਕਿਰ ‘‘ਕਥਂ ਨਾਮਾਹਂ ਦਿਸਾਯ ਦਾਸਿਯਾ ਕੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਤਂ ਹੀਨਂ ਜਾਤਿਂ ਜਿਗੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ‘‘ਹਨ੍ਦਾਹਂ ਯਥਾ ਤਥਾ ਇਮਂ ਜਾਤਿਂ ਸੋਧੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਨਿਗ੍ਗਤੋ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਮੇ ਮਨੋਰਥਂ ਪੂਰੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿਆਦਿ। વਿਜ੍ਜਾਬਲੇਨ ਰਾਜਾਨਂ ਤਾਸੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਧੀਤੁਯਾ ਲਦ੍ਧਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਮ੍ਯਾਯਂ ਜਾਤਿਸੋਧਿਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਤਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅਮ੍ਬਟ੍ਠਂ ਨਾਮ વਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਰੀਰੇ ਅਬ੍ਭਙ੍ਗਂ ਠਪੇਤੀਤਿ ਅਮ੍ਬਟ੍ਠਾਤਿ ਏવਂ ਲਦ੍ਧਨਾਮਂ વਿਜ੍ਜਂ, ਮਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਤੋ ਅਮ੍ਬਟ੍ਠਾ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਮ੍ਬਟ੍ਠੋਤਿ ਕਣ੍ਹੋ ਇਸਿ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ, ਤਂਬਂਸਜਾਤਤਾਯ ਅਯਂ ਮਾਣવੋ ‘‘ਅਮ੍ਬਟ੍ਠੋ’’ਤਿ વੋਹਰੀਯਤਿ।

    274.Gaṅgāya dakkhiṇatoti gaṅgāya nadiyā dakkhiṇadisāya. Āvudhaṃ na parivattatīti saraṃ vāsattiādiṃ vā parassa upari khipitukāmassa hatthaṃ na parivattati, hatthe pana aparivattente kuto āvudhaparivattananti āha ‘‘āvudhaṃ na parivattatī’’ti. So kira ‘‘kathaṃ nāmāhaṃ disāya dāsiyā kucchimhi nibbatto’’ti taṃ hīnaṃ jātiṃ jigucchanto ‘‘handāhaṃ yathā tathā imaṃ jātiṃ sodhessāmī’’ti niggato, tenāha ‘‘idāni me manorathaṃ pūressāmī’’tiādi. Vijjābalena rājānaṃ tāsetvā tassa dhītuyā laddhakālato paṭṭhāya myāyaṃ jātisodhitā bhavissatīti tassa adhippāyo. Ambaṭṭhaṃ nāma vijjanti sattānaṃ sarīre abbhaṅgaṃ ṭhapetīti ambaṭṭhāti evaṃ laddhanāmaṃ vijjaṃ, mantanti attho. Yato ambaṭṭhā etasmiṃ atthīti ambaṭṭhoti kaṇho isi paññāyittha, taṃbaṃsajātatāya ayaṃ māṇavo ‘‘ambaṭṭho’’ti voharīyati.

    ਸੇਟ੍ਠਮਨ੍ਤੇ વੇਦਮਨ੍ਤੇਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਮਨ੍ਤਾਨੁਭਾવੇਨ ਰਞ੍ਞੋ ਬਾਹੁਕ੍ਖਮ੍ਭਮਤ੍ਤਂ ਜਾਤਂ ਤੇਨ ਪਨਸ੍ਸ ਬਾਹੁਕ੍ਖਮ੍ਭੇਨ ਰਾਜਾ, ‘‘ਕੋ ਜਾਨਾਤਿ, ਕਿਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਭੀਤੋ ਉਸ੍ਸਙ੍ਕੀ ਉਤ੍ਰਾਸੋ ਅਹੋਸਿ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਭਯੇਨ વੇਧਮਾਨੋ ਅਟ੍ਠਾਸੀ’’ਤਿ। ਸੋਤ੍ਥਿ ਭਦ੍ਦਨ੍ਤੇਤਿ ਆਦਿવਚਨਂ ਅવੋਚੁਂ। ‘‘ਅਯਂ ਮਹਾਨੁਭਾવੋ ਇਸੀ’’ਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨਾ।

    Seṭṭhamante vedamanteti adhippāyo. Mantānubhāvena rañño bāhukkhambhamattaṃ jātaṃ tena panassa bāhukkhambhena rājā, ‘‘ko jānāti, kiṃ bhavissatī’’ti bhīto ussaṅkī utrāso ahosi, tenāha ‘‘bhayena vedhamāno aṭṭhāsī’’ti. Sotthi bhaddanteti ādivacanaṃ avocuṃ. ‘‘Ayaṃ mahānubhāvo isī’’ti maññamānā.

    ਉਨ੍ਦ੍ਰਿਯਿਸ੍ਸਤੀਤਿ વਿਪ੍ਪਕਿਰਿਯਿਸ੍ਸਤਿ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਭਿਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਮਨ੍ਤੇ ਪਰਿવਤ੍ਤਿਤੇਤਿ ਬਾਹੁਕ੍ਖਮ੍ਭਕਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਕવਿਜ੍ਜਾਸਙ੍ਖਾਤੇ ਮਨ੍ਤੇ ‘‘ਸਰੋ ਓਤਰਤੂ’’ਤਿ ਪਰਿવਤ੍ਤਿਤੇ। ਏવਰੂਪਾਨਞ੍ਹਿ ਮਨ੍ਤਾਨਂ ਏਕਂਸੇਨੇવ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਕવਿਜ੍ਜਾ ਹੋਨ੍ਤਿਯੇવ ਯਥਾ ਤਂ ਕੁਸੁਮਾਰਕવਿਜ੍ਜਾਨਂ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਧੀਤੁ ਅਪવਾਦਮੋਚਨਤ੍ਥਂ ਤਸ੍ਸ ਭੁਜਿਸ੍ਸਕਰਣਂ। ਤਸ੍ਸਾਨੁਰੂਪੇ ਇਸ੍ਸਰਿਯੇ ਠਪਨਤ੍ਥਂ ਉਲ਼ਾਰੇ ਚ ਨਂ ਠਾਨੇ ਠਪੇਸਿ।

    Undriyissatīti vippakiriyissati, tenāha ‘‘bhijjissatī’’ti. Mante parivattiteti bāhukkhambhakamantassa paṭippassambhakavijjāsaṅkhāte mante ‘‘saro otaratū’’ti parivattite. Evarūpānañhi mantānaṃ ekaṃseneva paṭippassambhakavijjā hontiyeva yathā taṃ kusumārakavijjānaṃ. Attano dhītu apavādamocanatthaṃ tassa bhujissakaraṇaṃ. Tassānurūpe issariye ṭhapanatthaṃ uḷāre ca naṃ ṭhāne ṭhapesi.

    ਖਤ੍ਤਿਯਸੇਟ੍ਠਭਾવવਣ੍ਣਨਾ

    Khattiyaseṭṭhabhāvavaṇṇanā

    ੨੭੫. ਸਮਸ੍ਸਾਸਨਤ੍ਥਮਾਹ ਕਰੁਣਾਯਨ੍ਤੋ, ਨ ਕੁਲੀਨਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਸੂਤਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ ਸਮੀਪੇ, ਤਤੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਹਿ ਲਦ੍ਧਬ੍ਬਂ ਆਸਨਾਦਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕੇવਲਂ ਸਦ੍ਧਾਯ ਕਾਤਬ੍ਬਂ ਸਦ੍ਧਂ, ਪਰਲੋਕਗਤੇ ਸਨ੍ਧਾਯ ਨ ਤਤੋ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਪਤ੍ਥੇਨ੍ਤੇਨ ਕਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਮਤਕੇ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਕਤਭਤ੍ਤੇ’’ਤਿ। ਮਙ੍ਗਲਾਦਿਭਤ੍ਤੇਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਉਸ੍ਸવਦੇવਤਾਰਾਧਨਾਦਿਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਯਞ੍ਞਭਤ੍ਤੇਤਿ ਪਾਪਸਞ੍ਞਮਾਦਿવਸੇਨ ਕਤਭਤ੍ਤੇ। ਪਾਹੁਨਕਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤਿਥੀਨਂ। ਖਤ੍ਤਿਯਭਾવਂ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਉਭਤੋ ਸੁਜਾਤਤਾਭਾવਤੋ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ।

    275. Samassāsanatthamāha karuṇāyanto, na kulīnabhāvadassanatthaṃ, tenāha ‘‘atha kho bhagavā’’tiādi. Brāhmaṇesūti brāhmaṇānaṃ samīpe, tato brāhmaṇehi laddhabbaṃ āsanādiṃ sandhāya ‘‘brāhmaṇānaṃ antare’’ti vuttaṃ. Kevalaṃ saddhāya kātabbaṃ saddhaṃ, paralokagate sandhāya na tato kiñci apatthentena kātabbanti attho, tenāha ‘‘matake uddissa katabhatte’’ti. Maṅgalādibhatteti ādi-saddena ussavadevatārādhanādiṃ saṅgaṇhāti. Yaññabhatteti pāpasaññamādivasena katabhatte. Pāhunakānanti atithīnaṃ. Khattiyabhāvaṃ appatto ubhato sujātatābhāvato, tenāha ‘‘aparisuddhoti attho’’ti.

    ੨੭੬. ਇਤ੍ਥਿਂ ਕਰਿਤ੍વਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਰਣਂ ਕਿਰਿਯਾਸਾਮਞ੍ਞવਿਸਯਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਇਤ੍ਥਿਂ ਪਰਿਯੇਸਿਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਕਞ੍ਞਂ ਇਤ੍ਥਿਂ ਖਤ੍ਤਿਯਕੁਮਾਰਸ੍ਸ ਭਰਿਯਾਭੂਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾਪਿ ਖਤ੍ਤਿਯਾવ ਸੇਟ੍ਠਾ, ਹੀਨਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਪੁਰਿਸੇਨ વਾ ਪੁਰਿਸਂ ਕਰਿਤ੍વਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਪਕਰਣੇਤਿ ਰਾਗਾਦਿવਸੇਨ ਪਦੁਟ੍ਠੇ ਪਕ੍ਖਲਿਤੇ ਕਾਰਣੇ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦੋਸੇ’’ਤਿ। ਭਸ੍ਸਤਿ ਨਿਰਤ੍ਥਕਭਾવੇਨ ਖਿਪੀਯਤੀਤਿ ਭਸ੍ਸਂ, ਛਾਰਿਕਾ।

    276.Itthiṃ karitvāti ettha karaṇaṃ kiriyāsāmaññavisayanti āha ‘‘itthiṃ pariyesitvā’’ti. Brāhmaṇakaññaṃ itthiṃ khattiyakumārassa bhariyābhūtaṃ gahetvāpi khattiyāva seṭṭhā, hīnā brāhmaṇāti yojanā. Purisena vā purisaṃ karitvāti etthāpi eseva nayo. Pakaraṇeti rāgādivasena paduṭṭhe pakkhalite kāraṇe, tenāha ‘‘dose’’ti. Bhassati niratthakabhāvena khipīyatīti bhassaṃ, chārikā.

    ੨੭੭. ਜਨਿਤਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਕਿਲੇਸੇਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇ। ਜਨੇ ਏਤਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ વਾ ਜਨੇਤਸ੍ਮਿਂ, ਮਨੁਸ੍ਸੇਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਗੋਤ੍ਤਪਟਿਸਾਰਿਨੋ’’ਤਿ। ਸਂਸਨ੍ਦਿਤ੍વਾਤਿ ਘਟੇਤ੍વਾ, ਅવਿਰੁਦ੍ਧਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    277.Janitasminti kammakilesehi nibbatte. Jane etasminti vā janetasmiṃ, manussesūti attho, tenāha ‘‘gottapaṭisārino’’ti. Saṃsanditvāti ghaṭetvā, aviruddhaṃ katvāti attho.

    ਪਠਮਭਾਣવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    વਿਜ੍ਜਾਚਰਣਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Vijjācaraṇakathāvaṇṇanā

    ੨੭੮. ਇਦਂ વਟ੍ਟਤੀਤਿ ਇਦਂ ਅਜ੍ਝੇਨਾਦਿ ਕਤ੍ਤੁਂ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਜਾਤਿવਾਦવਿਨਿਬਦ੍ਧਾਤਿ ਜਾਤਿਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤવਾਦੇ વਿਨਿਬਦ੍ਧਾ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸੇવ ਅਜ੍ਝੇਨਜ੍ਝਾਪਨਯਜਨਯਾਜਨਾਦਯੋਤਿ ਏવਂ ਯੇ ਅਤ੍ਤੁਕ੍ਕਂਸਨਪਰવਮ੍ਭਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ, ਤਤੋ ਏવ ਤੇ ਮਾਨવਾਦਪਟਿਬਦ੍ਧਾ ਚ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਯੇ ਪਨ ਆવਾਹવਿવਾਹવਿਨਿਬਦ੍ਧਾ, ਤੇ ਏવ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਤ੍ਤਯવਸੇਨ ‘‘ਅਰਹਸਿ વਾ ਮਂ ਤ੍વਂ, ਨ વਾ ਮਂ ਤ੍વਂ ਅਰਹਸੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਨਕਾ।

    278.Idaṃ vaṭṭatīti idaṃ ajjhenādi kattuṃ labbhati. Jātivādavinibaddhāti jātisannissitavāde vinibaddhā. Brāhmaṇasseva ajjhenajjhāpanayajanayājanādayoti evaṃ ye attukkaṃsanaparavambhanavasena pavattā, tato eva te mānavādapaṭibaddhā ca honti. Ye pana āvāhavivāhavinibaddhā, te eva sambandhattayavasena ‘‘arahasi vā maṃ tvaṃ, na vā maṃ tvaṃ arahasī’’ti evaṃ pavattanakā.

    ਯਤ੍ਥਾਤਿ ਯਸ੍ਸਂ વਿਜ੍ਜਾਚਰਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ। ਲਗ੍ਗਿਸ੍ਸਾਮਾਤਿ ਓਲਗ੍ਗਾ ਅਨ੍ਤੋਗਧਾ ਭવਿਸ੍ਸਾਮਾਤਿ ਚਿਨ੍ਤਯਿਮ੍ਹ। ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਚਰਣਾਨਿਯੇવ ‘‘વਿਜ੍ਜਾਚਰਣਾਨੀ’’ਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਠਿਤੋ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ વਿਜ੍ਜਾਚਰਣੇਸੁ વਿਭਜਿਯਮਾਨੇਸੁ ਸੋ ਤਤੋ ਦੂਰਤੋ ਅਪਨੀਤੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਦੂਰਮੇવ ਅવਕ੍ਖਿਪੀ’’ਤਿ। ਸਮੁਦਾਗਮਤੋ ਪਭੁਤੀਤਿਆਦਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ।

    Yatthāti yassaṃ vijjācaraṇasampattiyaṃ. Laggissāmāti olaggā antogadhā bhavissāmāti cintayimha. Paramatthato avijjācaraṇāniyeva ‘‘vijjācaraṇānī’’ti gahetvā ṭhito paramatthato vijjācaraṇesu vibhajiyamānesu so tato dūrato apanīto nāma hotīti āha ‘‘dūrameva avakkhipī’’ti. Samudāgamato pabhutītiādisamuṭṭhānato paṭṭhāya.

    ੨੭੯. ਤਿવਿਧਂ ਸੀਲਨ੍ਤਿ ਖੁਦ੍ਦਕਾਦਿਭੇਦਂ ਤਿવਿਧਂ ਸੀਲਂ। ਸੀਲવਸੇਨੇવਾਤਿ ਸੀਲਪਰਿਯਾਯੇਨੇવ। ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਿਞ੍ਚੀਤਿ ਅਹਿਂਸਨਾਦਿਯਮਨਿਯਮਲਕ੍ਖਣਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸੀਲਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવ ਲਗ੍ਗੇਯ੍ਯਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸਮਯਸਿਦ੍ਧੇ ਸੀਲਮਤ੍ਤੇ ‘‘ਚਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਲਗ੍ਗੇਯ੍ਯ। ਅਟ੍ਠਪਿ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਚਰਣਨ੍ਤਿ ਨਿਯ੍ਯਾਤਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਰੂਪਾવਚਰਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਨਿਦ੍ਦੇਸੇਨੇવ ਅਰੂਪਜ੍ਝਾਨਾਨਮ੍ਪਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਭਾવਾਪਤ੍ਤਿਤੋ ਨਿਯ੍ਯਾਤਿਤਾ ਨਿਦਸ੍ਸਿਤਾ।

    279. Tividhaṃ sīlanti khuddakādibhedaṃ tividhaṃ sīlaṃ. Sīlavasenevāti sīlapariyāyeneva. Kiñci kiñcīti ahiṃsanādiyamaniyamalakkhaṇaṃ kiñci kiñci sīlaṃ atthi. Tattha tattheva laggeyyāti tasmiṃ tasmiṃyeva brāhmaṇasamayasiddhe sīlamatte ‘‘caraṇa’’nti laggeyya. Aṭṭhapi samāpattiyo caraṇanti niyyātitā honti rūpāvacaracatutthajjhānaniddeseneva arūpajjhānānampi niddiṭṭhabhāvāpattito niyyātitā nidassitā.

    ਚਤੁਅਪਾਯਮੁਖਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Catuapāyamukhakathāvaṇṇanā

    ੨੮੦. ਅਸਮ੍ਪਾਪੁਣਨ੍ਤੋਤਿ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ। ਅવਿਸਹਮਾਨੋਤਿ ਆਰਭਿਤੁਮੇવ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ। ਖਾਰਿਨ੍ਤਿ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਂ। ਤਂ ਪਨ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਰਣੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਰਣੀਤਿ ਅਗ੍ਗਿਧਮਨਕਂ ਅਰਣੀਦ੍વਯਂ। ਸੁਜਾਤਿ ਦਬ੍ਬਿ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਤਿਦਣ੍ਡਤਿਘਟਿਕਾਦਿਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਖਾਰਿਭਰਿਤਨ੍ਤਿ ਖਾਰੀਹਿ ਪੁਣ੍ਣਂ। ਨਨੁ ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਸਾਸਨਿਕੋਪਿ ਯੋ ਕੋਚਿ ਅਨੁਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਰਿਚਾਰਕੋવ, ਕਿਂ ਅਙ੍ਗਂ ਪਨ ਬਾਹਿਰਕਪਬ੍ਬਜਿਤੇਤਿ ਤਤ੍ਥ વਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਾਮਞ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। વੁਤ੍ਤਨਯੇਨਾਤਿ ‘‘ਕਪ੍ਪਿਯਕਰਣ…ਪੇ॰… વਤ੍ਤਕਰਣવਸੇਨਾ’’ਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇਨ ਨਯੇਨ। ਪਰਿਚਾਰਕੋ ਹੋਤਿ ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨਭਾવਸ੍ਸ વਿਸਿਟ੍ਠਭਾવਤੋ। ‘‘ਨવਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੨੦; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩੭) વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਭੇਦਾਨਂ ਅਨੇਕਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਸਂવਰવਿਨਯਾਨਂ ਸਮਾਦਿਯਿਤ੍વਾ વਤ੍ਤਨੇਨ ਉਪਰਿਭੂਤਾ ਅਗ੍ਗਭੂਤਾ ਸਮ੍ਪਦਾਤਿ ਹਿ ‘‘ਉਪਸਮ੍ਪਦਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ। ਗੁਣਾਧਿਕੋਪੀਤਿ ਗੁਣੇਹਿ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠੋਪਿ। ਅਯਂ ਪਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣੋ ਤਾਪਸੋ।

    280.Asampāpuṇantoti ārabhitvā sampattuṃ asakkonto. Avisahamānoti ārabhitumeva asakkonto. Khārinti parikkhāraṃ. Taṃ pana vibhajitvā dassetuṃ ‘‘araṇī’’tiādi vuttaṃ. Tattha araṇīti aggidhamanakaṃ araṇīdvayaṃ. Sujāti dabbi. Ādi-saddena tidaṇḍatighaṭikādiṃ saṅgaṇhāti khāribharitanti khārīhi puṇṇaṃ. Nanu upasampannassa bhikkhuno sāsanikopi yo koci anupasampanno atthato paricārakova, kiṃ aṅgaṃ pana bāhirakapabbajiteti tattha visesaṃ dassetuṃ ‘‘kāmañcā’’tiādi vuttaṃ. Vuttanayenāti ‘‘kappiyakaraṇa…pe… vattakaraṇavasenā’’ti evaṃ vuttena nayena. Paricārako hoti upasampannabhāvassa visiṭṭhabhāvato. ‘‘Navakoṭisahassānī’’tiādinā (visuddhi. 1.20; paṭi. ma. aṭṭha. 37) vuttappabhedānaṃ anekasahassānaṃ saṃvaravinayānaṃ samādiyitvā vattanena uparibhūtā aggabhūtā sampadāti hi ‘‘upasampadā’’ti vuccatīti. Guṇādhikopīti guṇehi ukkaṭṭhopi. Ayaṃ panāti vuttalakkhaṇo tāpaso.

    ਤਾਪਸਾ ਨਾਮ ਕਮ੍ਮવਾਦਿਕਿਰਿਯਾવਾਦਿਨੋ, ਨ ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਪਟਾਣੀਭੂਤਾ, ਯਤੋ ਨੇਸਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤੁਂ ਆਗਤਾਨਂ ਤਿਤ੍ਥਿਯਪਰਿવਾਸੇਨ વਿਨਾવ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਕਸ੍ਮਾ ਪਨਾ’’ਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਮੁਟ੍ਠਪੇਤਿ ਚੋਦਕੋ। ਆਚਰਿਯੋ ‘‘ਯਸ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਚੋਦਨਂ ਪਰਿਹਰਤਿ। ‘‘ਓਸਕ੍ਕਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ વਿવਰਿਤੁਂ ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਖੁਰਧਾਰੂਪਮਨ੍ਤਿ ਖੁਰਧਾਰਾਨਂ ਮਤ੍ਥਕੇਨੇવ ਅਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਗਮਨੂਪਮਂ। ਅਞ੍ਞੇਤਿ ਅਞ੍ਞੇ ਭਿਕ੍ਖੂ। ਅਗ੍ਗਿਸਾਲਨ੍ਤਿ ਅਗ੍ਗਿਹੁਤ੍ਤਸਾਲਂ। ਨਾਨਾਦਾਰੂਹੀਤਿ ਪਲਾਸਦਣ੍ਡਾਦਿਨਾਨਾવਿਧਸਮਿਧਾਦਾਰੂਹਿ।

    Tāpasā nāma kammavādikiriyāvādino, na sāsanassa paṭāṇībhūtā, yato nesaṃ pabbajituṃ āgatānaṃ titthiyaparivāsena vināva pabbajjā anuññātāti katvā ‘‘kasmā panā’’ti codanaṃ samuṭṭhapeti codako. Ācariyo ‘‘yasmā’’tiādinā codanaṃ pariharati. ‘‘Osakkissatī’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘imasmiñhī’’tiādi vuttaṃ. Khuradhārūpamanti khuradhārānaṃ matthakeneva akkamitvā gamanūpamaṃ. Aññeti aññe bhikkhū. Aggisālanti aggihuttasālaṃ. Nānādārūhīti palāsadaṇḍādinānāvidhasamidhādārūhi.

    ਇਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਚਤੁਦ੍વਾਰਂ ਆਗਾਰਂ ਕਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਅਸ੍ਸ ਚਤੁਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ। ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਮੁਖਨ੍ਤਿ ਕੋਹਞ੍ਞਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਮੁਖਮਤ੍ਤਂ। ਸੋ ਹਿ ਨਾਨਾવਿਧੇਨ ਕੋਹਞ੍ਞੇਨ ਲੋਕਂ વਿਮ੍ਹਾਪੇਨ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥ ਅਚ੍ਛਤਿ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਹਿ ਮੁਖੇਨ ਸੋ ਏવਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ।

    Idanti ‘‘catudvāraṃ āgāraṃ katvā’’tiādinā vuttaṃ. Assāti assa catutthassa puggalassa. Paṭipattimukhanti kohaññapaṭipattiyā mukhamattaṃ. So hi nānāvidhena kohaññena lokaṃ vimhāpento tattha acchati, tenāha ‘‘iminā hi mukhena so evaṃ paṭipajjatī’’ti.

    ਖਲਾਦੀਸੁ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਉਪਤਿਟ੍ਠਿਤ੍વਾ વੀਹਿਮੁਗ੍ਗਤਿਲਮਾਸਾਦੀਨਿ ਭਿਕ੍ਖਾਚਰਿਯਾਨਿਯਾਮੇਨ ਸਙ੍ਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਉਞ੍ਛਨਂ ਉਞ੍ਛਾ, ਸਾ ਏવ ਚਰਿਯਾ વੁਤ੍ਤਿ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਉਞ੍ਛਾਚਰਿਯਾ। ਅਗ੍ਗਿਪਕ੍ਕੇਨ ਜੀવਨ੍ਤੀਤਿ ਅਗ੍ਗਿਪਕ੍ਕਿਕਾ, ਨ ਅਗ੍ਗਿਪਕ੍ਕਿਕਾ ਅਨਗ੍ਗਿਪਕ੍ਕਿਕਾ । ਉਞ੍ਛਾਚਰਿਯਾ ਹਿ ਖਲੇਸੁ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਖਲਗ੍ਗਂ ਨਾਮ ਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਦਿਯ੍ਯਮਾਨਂ ਧਞ੍ਞਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਇਮੇ ਨ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੀਤਿ ਅਨਗ੍ਗਿਪਕ੍ਕਿਕਾ ਨਾਮ ਜਾਤਾ। ਅਸਾਮਪਾਕਾਤਿ ਅਸਯਂਪਾਚਕਾ। ਅਸ੍ਮਮੁਟ੍ਠਿਨਾ ਮੁਟ੍ਠਿਪਾਸਾਣੇਨ વਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਅਸ੍ਮਮੁਟ੍ਠਿਕਾ। ਦਨ੍ਤੇਨ ਉਪ੍ਪਾਟਿਤਂ વਕ੍ਕਲਂ ਰੁਕ੍ਖਤ੍ਤਚੋ ਦਨ੍ਤવਕ੍ਕਲਂ, ਤੇਨ વਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਦਨ੍ਤવਕ੍ਕਲਿਕਾ। ਪવਤ੍ਤਂ ਰੁਕ੍ਖਾਦਿਤੋ ਪਾਤਿਤਂ ਫਲਂ ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਪવਤ੍ਤਫਲਭੋਜਿਨੋ। ਜਿਣ੍ਣਪਕ੍ਕਤਾਯ ਪਣ੍ਡੁਭੂਤਂ ਪਲਾਸਂ, ਤਂਸਦਿਸਞ੍ਚ ਪਣ੍ਡੁਪਲਾਸਂ, ਤੇਨ વਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਪਣ੍ਡੁਪਲਾਸਿਕਾ, ਸਯਂਪਤਿਤਪੁਪ੍ਫਫਲਪਤ੍ਤਭੋਜਿਨੋ।

    Khalādīsu manussānaṃ santike upatiṭṭhitvā vīhimuggatilamāsādīni bhikkhācariyāniyāmena saṅkaḍḍhitvā uñchanaṃ uñchā, sā eva cariyā vutti etesanti uñchācariyā. Aggipakkena jīvantīti aggipakkikā, na aggipakkikā anaggipakkikā. Uñchācariyā hi khalesu gantvā khalaggaṃ nāma manussehi diyyamānaṃ dhaññaṃ gaṇhanti, taṃ ime na gaṇhantīti anaggipakkikā nāma jātā. Asāmapākāti asayaṃpācakā. Asmamuṭṭhinā muṭṭhipāsāṇena vattantīti asmamuṭṭhikā. Dantena uppāṭitaṃ vakkalaṃ rukkhattaco dantavakkalaṃ, tena vattantīti dantavakkalikā. Pavattaṃ rukkhādito pātitaṃ phalaṃ bhuñjantīti pavattaphalabhojino. Jiṇṇapakkatāya paṇḍubhūtaṃ palāsaṃ, taṃsadisañca paṇḍupalāsaṃ, tena vattantīti paṇḍupalāsikā, sayaṃpatitapupphaphalapattabhojino.

    ਇਦਾਨਿ ਤੇ ਅਟ੍ਠવਿਧੇਪਿ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਙ੍ਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾਤਿ ਭਿਕ੍ਖਾਚਰਿਯਾવਸੇਨ ਲਦ੍ਧਧਞ੍ਞਂ ਏਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ।

    Idāni te aṭṭhavidhepi sarūpato dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. Saṅkaḍḍhitvāti bhikkhācariyāvasena laddhadhaññaṃ ekajjhaṃ katvā.

    ਪਰਿਯੇਟ੍ਠਿ ਨਾਮ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ ਪਰੇਸਂ ਗੇਹਤੋ ਗੇਹਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਰਿਯੇਟ੍ਠਿ ਨਾਮ ਦੀਨવੁਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖਾ। ਪਾਸਾਣਸ੍ਸ ਪਰਿਗ੍ਗਹੋ ਦੁਕ੍ਖੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸਾਤਿ વਾ ਦਨ੍ਤੇਹੇવ ਉਪ੍ਪਾਟੇਤ੍વਾ ਖਾਦਨ੍ਤਿ।

    Pariyeṭṭhi nāma dukkhāti paresaṃ gehato gehaṃ gantvā pariyeṭṭhi nāma dīnavuttibhāvena dukkhā. Pāsāṇassa pariggaho dukkho pabbajitassāti vā danteheva uppāṭetvā khādanti.

    ਇਮਾਹਿ ਚਤੂਹਿਯੇવਾਤਿ ‘‘ਖਾਰਿવਿਧਂ ਆਦਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਾਹਿ ਚਤੂਹਿ ਏવ ਤਾਪਸਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਹੀਤਿ।

    Imāhi catūhiyevāti ‘‘khārividhaṃ ādāyā’’tiādinā vuttāhi catūhi eva tāpasapabbajjāhīti.

    ੨੮੨. ਅਪਾਯੇ વਿਨਾਸੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋ ਆਪਾਯਿਕੋ। ਤਬ੍ਭਾવਂ ਪਰਿਪੂਰੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਤੇਨ ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣੋ ਅਪਰਿਪੂਰਮਾਨੋ , ਕਰਣੇ ਚੇਤਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤવਚਨਂ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਆਪਾਯਿਕੇਨਾਪਿ ਅਪਰਿਪੂਰਮਾਨੇਨਾ’’ਤਿ।

    282. Apāye vināse niyutto āpāyiko. Tabbhāvaṃ paripūretuṃ asakkonto tena aparipuṇṇo aparipūramāno, karaṇe cetaṃ paccattavacanaṃ, tenāha ‘‘āpāyikenāpi aparipūramānenā’’ti.

    ਪੁਬ੍ਬਕਇਸਿਭਾવਾਨੁਯੋਗવਣ੍ਣਨਾ

    Pubbakaisibhāvānuyogavaṇṇanā

    ੨੮੩. ਦੀਯਤੀਤਿ ਦਤ੍ਤਿ, ਦਤ੍ਤਿਯੇવ ਦਤ੍ਤਿਕਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਦਿਨ੍ਨਕ’’ਨ੍ਤਿ। ਯਦਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮੁਖੀਭਾવੋ ਰਞ੍ਞੋ ਨ ਦਾਤਬ੍ਬੋ, ਕਸ੍ਮਾਸ੍ਸ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨਂ ਨ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਖੇਤ੍ਤવਿਜ੍ਜਾਯਾਤਿ ਨੀਤਿਸਤ੍ਥੇ। ਪਯਾਤਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਧਂ, ਸਸ੍ਸਤਿਕਂ વਾ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਭਿਹਰਿਤ੍વਾ ਦਿਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ‘‘ਰਞ੍ਞੋ ਪਸੇਨਦਿਸ੍ਸ ਕੋਸਲਸ੍ਸ ਦਤ੍ਤਿਕਂ ਭੁਞ੍ਜਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਮਮ੍ਮવਚਨਂ ਅવੋਚਾਤਿ ਤਤ੍ਥ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਇਦਂ ਪਨ ਕਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    283. Dīyatīti datti, dattiyeva dattikanti āha ‘‘dinnaka’’nti. Yadi brāhmaṇassa sammukhībhāvo rañño na dātabbo, kasmāssa upasaṅkamanaṃ na paṭikkhittanti āha ‘‘yasmā panā’’tiādi. Khettavijjāyāti nītisatthe. Payātanti saddhaṃ, sassatikaṃ vā, tenāha ‘‘abhiharitvā dinna’’nti. Kasmā bhagavā ‘‘rañño pasenadissa kosalassa dattikaṃ bhuñjatī’’tiādinā brāhmaṇassa mammavacanaṃ avocāti tattha kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘idaṃ pana kāraṇa’’ntiādi vuttaṃ.

    ੨੮੪. ਰਥੂਪਤ੍ਥਰੇਤਿ ਰਥਸ੍ਸ ਉਪਰਿ ਅਤ੍ਥਰਿਤਪਦੇਸੇ। ਪਾਕਟਮਨ੍ਤਨਨ੍ਤਿ ਪਕਾਸਭੂਤਂ ਮਨ੍ਤਨਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਸੁਦ੍ਦਾਦੀਹਿ ਞਾਯਤੀਤਿ ਨ ਰਹਸ੍ਸਮਨ੍ਤਨਂ। ਭਣਤੀਤਿ ਅਪਿ ਨੁ ਭਣਤਿ।

    284.Rathūpatthareti rathassa upari attharitapadese. Pākaṭamantananti pakāsabhūtaṃ mantanaṃ. Tañhi suddādīhi ñāyatīti na rahassamantanaṃ. Bhaṇatīti api nu bhaṇati.

    ੨੮੫. ਪવਤ੍ਤਾਰੋਤਿ ਪਾવਚਨਭਾવੇਨ વਤ੍ਤਾਰੋ, ਯਸ੍ਮਾ ਤੇ ਤੇਸਂ ਮਨ੍ਤਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਕਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਆਹ ‘‘ਪવਤ੍ਤਯਿਤਾਰੋ’’ਤਿ। ਸੁਦ੍ਦੇ ਬਹਿ ਕਤ੍વਾ ਰਹੋ ਭਾਸਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ਮਨ੍ਤਾ ਏવ, ਤਂਤਂਅਤ੍ਥਪਟਿਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਤਾਯ ਪਦਨ੍ਤਿ ਮਨ੍ਤਪਦਂ, ਅਨੁਪਨੀਤਾਸਾਧਾਰਣਤਾਯ વਾ ਰਹਸ੍ਸਭਾવੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਹਿਤਕਿਰਿਯਾਯ ਅਧਿਗਮੁਪਾਯਂ। ਸਜ੍ਝਾਯਿਤਨ੍ਤਿ ਗਾਯਨવਸੇਨ ਸਜ੍ਝਾਯਿਤਂ, ਤਂ ਪਨ ਉਦਤ੍ਤਾਨੁਦਤ੍ਤਾਦੀਨਂ ਸਰਾਨਂ ਸਮ੍ਪਾਦਨવਸੇਨੇવ ਇਚ੍ਛਿਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿવਸੇਨਾ’’ਤਿ। ਅਞ੍ਞੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਾવਚਨਭਾવੇਨ ਅਞ੍ਞੇਸਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਮੁਪਬ੍ਯੂਲ਼੍ਹਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਉਪਰੂਪਰਿ ਸਞ੍ਞੂਲ਼੍ਹਂ। ਰਾਸਿਕਤਨ੍ਤਿ ਇਰੁવੇਦਯਜੁવੇਦਸਾਮવੇਦਾਦਿવਸੇਨ , ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਮਨ੍ਤਬ੍ਰਹ੍ਮਾਦਿવਸੇਨ, ਅਜ੍ਝਾਯਾਨੁવਾਕਾਦਿવਸੇਨ ਚ ਰਾਸਿਕਤਂ।

    285.Pavattāroti pāvacanabhāvena vattāro, yasmā te tesaṃ mantānaṃ pavattakā, tasmā āha ‘‘pavattayitāro’’ti. Sudde bahi katvā raho bhāsitabbaṭṭhena mantā eva, taṃtaṃatthapaṭipattihetutāya padanti mantapadaṃ, anupanītāsādhāraṇatāya vā rahassabhāvena vattabbaṃ hitakiriyāya adhigamupāyaṃ. Sajjhāyitanti gāyanavasena sajjhāyitaṃ, taṃ pana udattānudattādīnaṃ sarānaṃ sampādanavaseneva icchitanti āha ‘‘sarasampattivasenā’’ti. Aññesaṃ vuttanti pāvacanabhāvena aññesaṃ vuttaṃ. Samupabyūḷhanti saṅgahetvā uparūpari saññūḷhaṃ. Rāsikatanti iruvedayajuvedasāmavedādivasena , tatthāpi paccekaṃ mantabrahmādivasena, ajjhāyānuvākādivasena ca rāsikataṃ.

    ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਮਨ੍ਤਾਨਂ ਕਤ੍ਤੂਨਂ। ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾਤਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਪਰਿਭਣ੍ਡੇਨ ਯਥਾਕਮ੍ਮੂਪਗਞਾਣੇਨ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਾਦਿਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ ਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੇਨ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਸਦਿਸੇਨ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਞਾਣੇਨ ਅਤੀਤਕਪ੍ਪੇ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ ਮਨ੍ਤਜ੍ਝੇਨવਿਧਿਞ੍ਚ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ। ਪਾવਚਨੇਨ ਸਹ ਸਂਸਨ੍ਦਿਤ੍વਾਤਿ ਕਸ੍ਸਪਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਯਂ વਚਨਂ વਟ੍ਟਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਂ, ਤੇਨ ਸਹ ਅવਿਰੁਦ੍ਧਂ ਕਤ੍વਾ। ਨ ਹਿ ਤੇਸਂ વਿવਟ੍ਟਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਅਤ੍ਥੋ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖੋ ਹੋਤਿ। ਅਪਰਾਪਰੇ ਪਨਾਤਿ ਅਟ੍ਠਕਾਦੀਹਿ ਅਪਰਾ ਪਰੇ ਪਚ੍ਛਿਮਾ ਓਕ੍ਕਾਕਰਾਜਕਾਲਾਦੀਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾਤਿ ਅਟ੍ਠਕਾਦੀਹਿ ਗਨ੍ਥਿਤਮਨ੍ਤਪਦੇਸੁ ਕਿਲੇਸਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਪਦਾਨਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪਦੇ ਪਕ੍ਖਿਪਨਂ ਕਤ੍વਾ। વਿਰੁਦ੍ਧੇ ਅਕਂਸੂਤਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਧਮ੍ਮਿਕਸੁਤ੍ਤਾਦੀਸੁ ਆਗਤਨਯੇਨ ਸਂਕਿਲੇਸਿਕਤ੍ਥਦੀਪਨਤੋ ਪਚ੍ਚਨੀਕਭੂਤੇ ਅਕਂਸੁ। ਇਧਾਤਿ ‘‘ਤ੍ਯਾਹਂ ਮਨ੍ਤੇ ਅਧੀਯਾਮੀ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ। ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾવ।

    Tesanti mantānaṃ kattūnaṃ. Dibbena cakkhunā oloketvāti dibbacakkhuparibhaṇḍena yathākammūpagañāṇena sattānaṃ kammassakatādiṃ paccakkhato dassanaṭṭhena dibbacakkhusadisena pubbenivāsañāṇena atītakappe brāhmaṇānaṃ mantajjhenavidhiñca oloketvā. Pāvacanena saha saṃsanditvāti kassapasammāsambuddhassa yaṃ vacanaṃ vaṭṭasannissitaṃ, tena saha aviruddhaṃ katvā. Na hi tesaṃ vivaṭṭasannissito attho paccakkho hoti. Aparāpare panāti aṭṭhakādīhi aparā pare pacchimā okkākarājakālādīsu uppannā. Pakkhipitvāti aṭṭhakādīhi ganthitamantapadesu kilesasannissitapadānaṃ tattha tattha pade pakkhipanaṃ katvā. Viruddhe akaṃsūti brāhmaṇadhammikasuttādīsu āgatanayena saṃkilesikatthadīpanato paccanīkabhūte akaṃsu. Idhāti ‘‘tyāhaṃ mante adhīyāmī’’ti etasmiṃ ṭhāne. Paṭiññaṃ aggahetvāti ‘‘taṃ kiṃ maññasī’’ti evaṃ paṭiññaṃ aggahetvāva.

    ੨੮੬. ਨਿਰਾਮਗਨ੍ਧਾਤਿ ਕਿਲੇਸਾਸੁਚਿવਸੇਨ વਿਸ੍ਸਗਨ੍ਧਰਹਿਤਾ। ਅਨਿਤ੍ਥਿਗਨ੍ਧਾਤਿ ਇਤ੍ਥੀਨਂ ਗਨ੍ਧਮਤ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਅવਿਸਹਨੇਨ ਇਤ੍ਥਿਗਨ੍ਧਰਹਿਤਾ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਨਿਰਾਮਗਨ੍ਧਾ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਤੇਸਂ ਪੋਰਾਣਾਨਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਕਿਲੇਸਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ‘‘ਅਨਿਤ੍ਥਿਗਨ੍ਧਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰਿਨੋ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਏਕવਿਹਾਰਿਤਂ, ‘‘ਰਜੋਜਲ੍ਲਧਰਾ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਮਣ੍ਡਨવਿਭੂਸਨਾਨੁਯੋਗਾਭਾવਂ, ‘‘ਅਰਞ੍ਞਾਯਤਨੇ ਪਬ੍ਬਤਪਾਦੇਸੁ વਸਿਂਸੂ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਮਨੁਸ੍ਸੂਪਚਾਰਂ ਪਹਾਯ વਿવਿਤ੍ਤવਾਸਂ, ‘‘વਨਮੂਲਫਲਾਹਾਰਾ વਸਿਂਸੂ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਾਲਿਮਂਸੋਦਨਾਦਿਪਣੀਤਾਹਾਰਪਟਿਕ੍ਖੇਪਂ, ‘‘ਯਦਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਯਾਨવਾਹਨਪਟਿਕ੍ਖੇਪਂ, ‘‘ਸਬ੍ਬਦਿਸਾਸੂ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਰਕ੍ਖਾવਰਣਪਟਿਕ੍ਖੇਪਂ, ਏવਞ੍ਚ વਦਨ੍ਤੋ ਮਿਚ੍ਛਾਪਟਿਪਦਾਪਕ੍ਖਿਕਂ ਸਾਚਰਿਯਸ੍ਸ ਅਮ੍ਬਟ੍ਠਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਿਂ ਉਪਾਦਾਯ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਦਾਪਕ੍ਖਿਕਾਪਿ ਤੇਸਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ વੁਤ੍ਤਿ ਅਰਿਯવਿਨਯੇ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਉਪਾਦਾਯ ਮਿਚ੍ਛਾਪਟਿਪਦਾਯੇવ। ਕੁਤਸ੍ਸ ਸਲ੍ਲੇਖਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯੁਤ੍ਤਤਾਤਿ। ‘‘ਏવਂ ਸੁਤੇ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਭਗવਾ ਅਮ੍ਬਟ੍ਠਂ ਸਨ੍ਤਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    286.Nirāmagandhāti kilesāsucivasena vissagandharahitā. Anitthigandhāti itthīnaṃ gandhamattassapi avisahanena itthigandharahitā. Ettha ca ‘‘nirāmagandhā’’ti etena tesaṃ porāṇānaṃ brāhmaṇānaṃ vikkhambhitakilesataṃ dasseti, ‘‘anitthigandhā brahmacārino’’ti etena ekavihāritaṃ, ‘‘rajojalladharā’’ti etena maṇḍanavibhūsanānuyogābhāvaṃ, ‘‘araññāyatane pabbatapādesu vasiṃsū’’ti etena manussūpacāraṃ pahāya vivittavāsaṃ, ‘‘vanamūlaphalāhārā vasiṃsū’’ti etena sālimaṃsodanādipaṇītāhārapaṭikkhepaṃ, ‘‘yadā’’tiādinā yānavāhanapaṭikkhepaṃ, ‘‘sabbadisāsū’’tiādinā rakkhāvaraṇapaṭikkhepaṃ, evañca vadanto micchāpaṭipadāpakkhikaṃ sācariyassa ambaṭṭhassa vuttiṃ upādāya sammāpaṭipadāpakkhikāpi tesaṃ brāhmaṇānaṃ vutti ariyavinaye sammāpaṭipattiṃ upādāya micchāpaṭipadāyeva. Kutassa sallekhapaṭipattiyuttatāti. ‘‘Evaṃ sute’’tiādinā bhagavā ambaṭṭhaṃ santajjento niggaṇhātīti dasseti.

    વੇਠਕੇਹੀਤਿ વੇਠਕਪਟ੍ਟਕਾਹਿ। ਸਮਨ੍ਤਾਨਗਰਨ੍ਤਿ ਨਗਰਸ੍ਸ ਸਮਨ੍ਤਤੋ। ਕਤਸੁਧਾਕਮ੍ਮਂ ਪਾਕਾਰਸ੍ਸ ਅਧੋਭਾਗੇ ਠਾਨਂ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    Veṭhakehīti veṭhakapaṭṭakāhi. Samantānagaranti nagarassa samantato. Katasudhākammaṃ pākārassa adhobhāge ṭhānaṃ vuccatīti adhippāyo.

    ਦ੍વੇਲਕ੍ਖਣਦਸ੍ਸਨવਣ੍ਣਨਾ

    Dvelakkhaṇadassanavaṇṇanā

    ੨੮੭. ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿਸਙ੍ਕੁਚਿਤੇ ਇਰਿਯਾਪਥੇ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਤੇਸਂ ਦੁਬ੍ਬਿਭਾવਨਤੋ। ਗવੇਸੀਤਿ ਞਾਣੇਨ ਪਰਿਯੇਸਨਮਕਾਸਿ। ਸਮਾਨਯੀਤਿ ਞਾਣੇਨ ਸਙ੍ਕਲੇਨ੍ਤੋ ਸਮ੍ਮਾ ਆਨਯਿ ਸਮਾਹਰਿ। ‘‘ਕਙ੍ਖਤੀ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਆਕਙ੍ਖਤੀਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਹੋ વਤ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਪਤ੍ਥਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤੀ’’ਤਿ। ਕਿਚ੍ਛਤੀਤਿ ਕਿਲਮਤਿ। ‘‘ਕਙ੍ਖਤੀ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬੇ ਆਸਿਸਨਤ੍ਥਤਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿਸ੍ਸ ਸਂਸਯਤ੍ਥਤਮੇવ વਿਕਪ੍ਪਨ੍ਤਰવਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਙ੍ਖਾਯ વਾ ਦੁਬ੍ਬਲਾ વਿਮਤਿ વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤੀਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹੀਤਿ ਤਿਪ੍ਪਕਾਰੇਹਿ ਸਂਸਯਧਮ੍ਮੇਹਿ। ਕਾਲੁਸਿਯਭਾવੋਤਿ ਅਪ੍ਪਸਨ੍ਨਤਾਯ ਹੇਤੁਭੂਤੋ ਆવਿਲਭਾવੋ।

    287.Na sakkotisaṅkucite iriyāpathe anavasesato tesaṃ dubbibhāvanato. Gavesīti ñāṇena pariyesanamakāsi. Samānayīti ñāṇena saṅkalento sammā ānayi samāhari. ‘‘Kaṅkhatī’’ti padassa ākaṅkhatīti ayamatthoti āha ‘‘aho vata passeyyanti patthanaṃ uppādetī’’ti. Kicchatīti kilamati. ‘‘Kaṅkhatī’’ti padassa pubbe āsisanatthataṃ vatvā idānissa saṃsayatthatameva vikappantaravasena dassento ‘‘kaṅkhāya vā dubbalā vimati vuttā’’ti āha. Tīhi dhammehīti tippakārehi saṃsayadhammehi. Kālusiyabhāvoti appasannatāya hetubhūto āvilabhāvo.

    ਯਸ੍ਮਾ ਭਗવਤੋ ਕੋਸੋਹਿਤਂ ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਆવੇਣਿਕਂ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਅਸਾਧਾਰਣਂ વਤ੍ਥਗੁਯ੍ਹਂ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧਕਞ੍ਚਨਮਣ੍ਡਲਸਨ੍ਨਿਕਾਸਂ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਣ੍ਠਾਨਸਨ੍ਨਿવੇਸਸੁਨ੍ਦਰਤਾਯ ਆਜਾਨੇਯ੍ਯਗਨ੍ਧਹਤ੍ਥਿਨੋ વਰਙ੍ਗਪਰਮਚਾਰੁਭਾવਂ, વਿਕਸਮਾਨਤਪਨਿਯਾਰવਿਨ੍ਦਸਮੁਜ੍ਜਲਕੇਸਰਾવਤ੍ਤવਿਲਾਸਂ, ਸਞ੍ਝਾਪਭਾਨੁਰਞ੍ਜਿਤਜਲવਨਨ੍ਤਰਾਭਿਲਕ੍ਖਿਤਸਮ੍ਪੁਣ੍ਣਚਨ੍ਦਮਣ੍ਡਲਸੋਭਞ੍ਚ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਿਰਿਯਾ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ વਿਰਾਜਤਿ, ਯਂ ਬਾਹਿਰਬ੍ਭਨ੍ਤਰਮਲੇਹਿ ਅਨੁਪਕ੍ਕਿਲਿਟ੍ਠਤਾਯ, ਚਿਰਕਾਲਂ ਸੁਪਰਿਚਿਤਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਾਧਿਕਾਰਤਾਯ, ਸੁਸਣ੍ਠਿਤਸਣ੍ਠਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ , ਕੋਪੀਨਮ੍ਪਿ ਸਨ੍ਤਂ ਅਕੋਪੀਨਮੇવ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਭਗવਤੋ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਹੂਤਭਾવਨ੍ਤਿ ਪੁਥੁਲਭਾવਂ। ਏਤ੍ਥੇવ ਹਿ ਤਸ੍ਸ ਸਂਸਯੋ, ਤਨੁਮੁਦੁਸੁਕੁਮਾਰਤਾਦੀਸੁ ਪਨਸ੍ਸ ਗੁਣੇਸੁ વਿਚਾਰਣਾ ਏવ ਨਾਹੋਸਿ।

    Yasmā bhagavato kosohitaṃ sabbabuddhānaṃ āveṇikaṃ aññehi asādhāraṇaṃ vatthaguyhaṃ suvisuddhakañcanamaṇḍalasannikāsaṃ, attano saṇṭhānasannivesasundaratāya ājāneyyagandhahatthino varaṅgaparamacārubhāvaṃ, vikasamānatapaniyāravindasamujjalakesarāvattavilāsaṃ, sañjhāpabhānurañjitajalavanantarābhilakkhitasampuṇṇacandamaṇḍalasobhañca attano siriyā abhibhuyya virājati, yaṃ bāhirabbhantaramalehi anupakkiliṭṭhatāya, cirakālaṃ suparicitabrahmacariyādhikāratāya, susaṇṭhitasaṇṭhānasampattiyā ca , kopīnampi santaṃ akopīnameva, tasmā vuttaṃ ‘‘bhagavato hī’’tiādi. Pahūtabhāvanti puthulabhāvaṃ. Ettheva hi tassa saṃsayo, tanumudusukumāratādīsu panassa guṇesu vicāraṇā eva nāhosi.

    ੨੮੮. ਹਿਰਿਕਰਣੋਕਾਸਨ੍ਤਿ ਹਿਰਿਯਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨਂ। ਛਾਯਨ੍ਤਿ ਪਟਿਬਿਮ੍ਬਂ। ਕਥਂ ਕੀਦਿਸਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਇਦ੍ਧਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਛਾਯਾਰੂਪਕਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਭਗવਤੋ ਪਟਿਬਿਮ੍ਬਰੂਪਂ। ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਬੁਦ੍ਧਸਨ੍ਤਾਨਤੋ વਿਨਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਰੂਪਕਮਤ੍ਤਂ ਭਗવਤੋ ਸਰੀਰવਣ੍ਣਸਣ੍ਠਾਨਾવਯવਂ ਇਦ੍ਧਿਮਯਂ ਬਿਮ੍ਬਕਮਤ੍ਤਂ। ਤਂ ਪਨ ਰੂਪਕਮਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਭਗવਾ ਯਥਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਬੁਦ੍ਧਰੂਪਂ ਨ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਥਾ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਨਿਨ੍ਨੇਤ੍વਾਤਿ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ। ਕਲ੍ਲੋਸੀਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇ ਕੁਸਲੋ ਛੇਕੋ ਅਸਿ। ਤਥਾਕਰਣੇਨਾਤਿ ਕਥਿਨਸੂਚਿਂ વਿਯ ਕਰਣੇਨ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਪਹੂਤਜਿવ੍ਹਾਯ। ਮੁਦੁਭਾવੋ ਪਕਾਸਿਤੋ ਅਮੁਦੁਨੋ ਘਨਸੁਖੁਮਭਾવਾਪਾਦਨਤ੍ਥਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਦੀਘਭਾવੋ, ਤਨੁਭਾવੋ ਚਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    288.Hirikaraṇokāsanti hiriyitabbaṭṭhānaṃ. Chāyanti paṭibimbaṃ. Kathaṃ kīdisanti āha ‘‘iddhiyā’’tiādi. Chāyārūpakamattanti bhagavato paṭibimbarūpaṃ. Tañca kho buddhasantānato vinimuttattā rūpakamattaṃ bhagavato sarīravaṇṇasaṇṭhānāvayavaṃ iddhimayaṃ bimbakamattaṃ. Taṃ pana rūpakamattaṃ dassento bhagavā yathā attano buddharūpaṃ na dissati, tathā katvā dasseti. Ninnetvāti nīharitvā. Kallosīti pucchāvissajjane kusalo cheko asi. Tathākaraṇenāti kathinasūciṃ viya karaṇena. Etthāti pahūtajivhāya. Mudubhāvo pakāsito amuduno ghanasukhumabhāvāpādanatthaṃ asakkuṇeyyattā dīghabhāvo, tanubhāvo cāti daṭṭhabbaṃ.

    ੨੯੧. ‘‘ਅਤ੍ਥਚਰਕੇਨਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਮੁਖੇਨ ਅਨਤ੍ਥਚਰਕਤਂਯੇવ વਿਭਾવੇਤਿ। ਨ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰਾਤਿ ਨ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਸੁਗਤਿਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਪਨੇਤ੍વਾ ਉਪਨੇਤ੍વਾਤਿ ਤਂ ਤਂ ਦੋਸਂ ਉਪਨੇਤ੍વਾ ਉਪਨੇਤ੍વਾ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸੁਟ੍ਠੁਦਾਸਾਦਿਭਾવਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਪਾਤੇਸੀਤਿ ਪવਟ੍ਟਨવਸੇਨ ਪਾਤੇਸਿ।

    291.‘‘Atthacarakenā’’ti iminā byatirekamukhena anatthacarakataṃyeva vibhāveti. Na aññatrāti na aññasmiṃ sugatiyanti attho. Upanetvāupanetvāti taṃ taṃ dosaṃ upanetvā upanetvā, tenāha ‘‘suṭṭhudāsādibhāvaṃ āropetvā’’ti. Pātesīti pavaṭṭanavasena pātesi.

    ਪੋਕ੍ਖਰਸਾਤਿਬੁਦ੍ਧੂਪਸਙ੍ਕਮਨવਣ੍ਣਨਾ

    Pokkharasātibuddhūpasaṅkamanavaṇṇanā

    ੨੯੩-੬. ਆਗਮਾ ਨੂਤਿ ਆਗਤੋ ਨੁ। ਖੋਤਿ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ। ਇਧਾਤਿ ਏਤ੍ਥ, ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਸਨ੍ਤਿਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਧਿવਾਸੇਤੂਤਿ ਸਾਦਿਯਤੁ, ਤਂ ਪਨ ਸਾਦਿਯਨਂ ਮਨਸਾ ਸਮ੍ਪਟਿਗ੍ਗਹੋ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਤੂ’’ਤਿ।

    293-6.Āgamā nūti āgato nu. Khoti nipātamattaṃ. Idhāti ettha, tumhākaṃ santikanti attho. Adhivāsetūti sādiyatu, taṃ pana sādiyanaṃ manasā sampaṭiggaho hotīti āha ‘‘sampaṭicchatū’’ti.

    ੨੯੭. ਯਾવਦਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਯਾવ ਅਤ੍ਥੋ, ਤਾવ ਭੋਜਨੇਨ ਤਦਾ ਕਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਓਣਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਮਿਸਾਪਨਯਨੇਨ ਸੁਚਿਕਤਂ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਹਤ੍ਥੇ ਚ ਪਤ੍ਤਞ੍ਚ ਧੋવਿਤ੍વਾ’’ਤਿ।

    297.Yāvadatthanti yāva attho, tāva bhojanena tadā katanti attho. Oṇittanti āmisāpanayanena sucikataṃ, tenāha ‘‘hatthe ca pattañca dhovitvā’’ti.

    ੨੯੮. ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਿਂ ਕਥਨ੍ਤਿ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਂ ਕਥੇਤਬ੍ਬਕਥਂ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਨੁਪਟਿਪਾਟਿਕਥ’’ਨ੍ਤਿ। ਕਾ ਪਨ ਸਾ? ਦਾਨਾਦਿਕਥਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਦਾਨਾਨਨ੍ਤਰਂ ਸੀਲ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਤੇਨ ਦਾਨਕਥਾ ਤਾવ ਪਚੁਰਜਨੇਸੁਪਿ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਸਬ੍ਬਸਾਧਾਰਣਤ੍ਤਾ, ਸੁਕਰਤ੍ਤਾ, ਸੀਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਉਪਾਯਭਾવਤੋ ਚ ਆਦਿਤੋ ਕਥੇਤਬ੍ਬਾ। ਪਰਿਚ੍ਚਾਗਸੀਲੋ ਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤવਤ੍ਥੂਸੁ ਨਿਸ੍ਸਙ੍ਗਭਾવਤੋ ਸੁਖੇਨੇવ ਸੀਲਾਨਿ ਸਮਾਦਿਯਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਚ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਸੀਲੇਨ ਦਾਯਕਪਟਿਗ੍ਗਾਹਕਸੁਦ੍ਧਿਤੋ ਪਰਾਨੁਗ੍ਗਹਂ વਤ੍વਾ ਪਰਪੀਲ਼ਾਨਿવਤ੍ਤਿવਚਨਤੋ, ਕਿਰਿਯਧਮ੍ਮਂ વਤ੍વਾ ਅਕਿਰਿਯਧਮ੍ਮવਚਨਤੋ, ਭੋਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਂ વਤ੍વਾ ਭવਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁવਚਨਤੋ ਚ ਦਾਨਕਥਾਨਨ੍ਤਰਂ ਸੀਲਕਥਾ ਕਥੇਤਬ੍ਬਾ, ਤਞ੍ਚੇ ਦਾਨਸੀਲਂ વਟ੍ਟਨਿਸ੍ਸਿਤਂ, ਅਯਂ ਭવਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਫਲਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਇਮੇਹਿ ਚ ਦਾਨਸੀਲਮਯੇਹਿ ਪਣੀਤਪਣੀਤਤਰਾਦਿਭੇਦਭਿਨ੍ਨੇਹਿ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯવਤ੍ਥੂਹਿ ਏਤਾ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾਦੀਸੁ ਪਣੀਤਪਣੀਤਤਰਾਦਿਭੇਦਭਿਨ੍ਨਾ ਅਪਰਿਮੇਯ੍ਯਾ ਦਿਬ੍ਬਭੋਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ ਲਦ੍ਧਬ੍ਬਾਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਸਗ੍ਗਕਥਾ। ਸ੍વਾਯਂ ਸਗ੍ਗੋ ਰਾਗਾਦੀਹਿ ਉਪਕ੍ਕਿਲਿਟ੍ਠੋ, ਸਬ੍ਬਥਾਨੁਪਕ੍ਕਿਲਿਟ੍ਠੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਸਗ੍ਗਾਨਨ੍ਤਰਂ ਮਗ੍ਗੋ ਕਥੇਤਬ੍ਬੋ। ਮਗ੍ਗਞ੍ਚ ਕਥੇਨ੍ਤੇਨ ਤਦਧਿਗਮੁਪਾਯਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਸਗ੍ਗਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਪਿ, ਪਗੇવ ਇਤਰੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਕਾਮਾ ਨਾਮ ਬਹ੍વਾਦੀਨવਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਅਦ੍ਧੁવਾ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾਤਿ ਕਾਮਾਨਂ ਆਦੀਨવੋ, ਹੀਨਾ ਗਮ੍ਮਾ ਪੋਥੁਜ੍ਜਨਿਕਾ ਅਨਰਿਯਾ ਅਨਤ੍ਥਸਞ੍ਹਿਤਾਤਿ ਤੇਸਂ ਓਕਾਰੋ ਲਾਮਕਭਾવੋ, ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਭવਾ ਕਿਲੇਸਾਨਂ વਤ੍ਥੁਭੂਤਾਤਿ ਤਤ੍ਥ ਸਂਕਿਲੇਸੋ, ਸਬ੍ਬਸਂਕਿਲੇਸવਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮੇ ਆਨਿਸਂਸੋ ਚ ਕਥੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਬੋਧਿਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਮਗ੍ਗੋਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਆਦਿਅਤ੍ਥਦੀਪਨਤੋ ‘‘ਕਾਮਾਨਂ ਆਦੀਨવੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋਤਿ ਏવਮਯਂ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ ਕਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ‘‘ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਆਕਾਰਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਨੁ ਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਅਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਂ, ਨ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਨ੍ਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਤਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਸਮ੍ਮੋਹਪਟਿવੇਧવਸੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤਂ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕਿਚ੍ਚવਸੇਨਾ’’ਤਿ।

    298.Anupubbiṃ kathanti anupubbaṃ kathetabbakathaṃ, tenāha ‘‘anupaṭipāṭikatha’’nti. Kā pana sā? Dānādikathāti āha ‘‘dānānantaraṃ sīla’’ntiādi. Tena dānakathā tāva pacurajanesupi pavattiyā sabbasādhāraṇattā, sukarattā, sīle patiṭṭhānassa upāyabhāvato ca ādito kathetabbā. Pariccāgasīlo hi puggalo pariggahitavatthūsu nissaṅgabhāvato sukheneva sīlāni samādiyati, tattha ca suppatiṭṭhito hoti. Sīlena dāyakapaṭiggāhakasuddhito parānuggahaṃ vatvā parapīḷānivattivacanato, kiriyadhammaṃ vatvā akiriyadhammavacanato, bhogasampattihetuṃ vatvā bhavasampattihetuvacanato ca dānakathānantaraṃ sīlakathā kathetabbā, tañce dānasīlaṃ vaṭṭanissitaṃ, ayaṃ bhavasampatti tassa phalanti dassanatthaṃ imehi ca dānasīlamayehi paṇītapaṇītatarādibhedabhinnehi puññakiriyavatthūhi etā cātumahārājikādīsu paṇītapaṇītatarādibhedabhinnā aparimeyyā dibbabhogasampattiyo laddhabbāti dassanatthaṃ tadanantaraṃ saggakathā. Svāyaṃ saggo rāgādīhi upakkiliṭṭho, sabbathānupakkiliṭṭho ariyamaggoti dassanatthaṃ saggānantaraṃ maggo kathetabbo. Maggañca kathentena tadadhigamupāyasandassanatthaṃ saggapariyāpannāpi, pageva itare sabbepi kāmā nāma bahvādīnavā aniccā addhuvā vipariṇāmadhammāti kāmānaṃ ādīnavo, hīnā gammā pothujjanikā anariyā anatthasañhitāti tesaṃ okāro lāmakabhāvo, sabbepi bhavā kilesānaṃ vatthubhūtāti tattha saṃkileso, sabbasaṃkilesavippamuttaṃ nibbānanti nekkhamme ānisaṃso ca kathetabboti ayamattho bodhitoti veditabbo. Maggoti cettha iti-saddena ādiatthadīpanato ‘‘kāmānaṃ ādīnavo’’ti evamādīnaṃ saṅgahoti evamayaṃ atthavaṇṇanā katāti veditabbā. ‘‘Tassa uppattiākāradassanattha’’nti kasmā vuttaṃ, nanu maggañāṇaṃ asaṅkhatadhammārammaṇaṃ, na saṅkhatadhammārammaṇanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘tañhī’’tiādi. Tattha paṭivijjhantanti asammohapaṭivedhavasena paṭivijjhantaṃ, tenāha ‘‘kiccavasenā’’ti.

    ਪੋਕ੍ਖਰਸਾਤਿਉਪਾਸਕਤ੍ਤਪਟਿવੇਦਨਾਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Pokkharasātiupāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā

    ੨੯੯. ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿਆਦਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਨਾਮ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਤੋ ਅਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਨ੍ਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਪਤ੍ਤਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਤ੍ਤਿ ਚ ਞਾਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਅਞ੍ਞਮ੍ਪਿ વਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਤਤੋ વਿਸੇਸਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘વਿਦਿਤਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਾ ਪਨੇਸਾ વਿਦਿਤਧਮ੍ਮਤਾ ਏਕਦੇਸਤੋਪਿ ਹੋਤੀਤਿ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸਤੋ વਿਦਿਤਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਰਿਯੋਗਾਲ਼੍ਹਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨਸ੍ਸ ਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮ੍ਬੋਧਂਯੇવ ਦੀਪੇਤਿ। ਮਗ੍ਗਞਾਣਞ੍ਹਿ ਏਕਾਭਿਸਮਯવਸੇਨ ਪਰਿਞ੍ਞਾਦਿਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧੇਨ੍ਤਂ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸੇਨ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਂ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਓਗਾਲ਼੍ਹਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦਿਟ੍ਠੋ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮੋ ਏਤੇਨਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ। ਤਿਣ੍ਣਾ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਤਿ ਸਪ੍ਪਟਿਭਯਕਨ੍ਤਾਰਸਦਿਸਾ ਸੋਲ਼ਸવਤ੍ਥੁਕਾ, ਅਟ੍ਠવਤ੍ਥੁਕਾ ਚ ਤਿਣ੍ਣਾ વਿਤਿਣ੍ਣਾ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ। વਿਗਤਾ ਕਥਙ੍ਕਥਾਤਿ ਪવਤ੍ਤਿਆਦੀਸੁ। ‘‘ਏવਂ ਨੁ ਖੋ, ਨ ਨੁ ਖੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਿਕਾ વਿਗਤਾ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ ਕਥਙ੍ਕਥਾ। વੇਸਾਰਜ੍ਜਪ੍ਪਤ੍ਤੋਤਿ ਸਾਰਜ੍ਜਕਰਾਨਂ ਪਾਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ, ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖੇਸੁ ਚ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣੇਸੁ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਤ੍ਤਾ વੇਸਾਰਜ੍ਜਂ વਿਸਾਰਦਭਾવਂ વੇਯ੍ਯਤ੍ਤਿਯਂ ਪਤ੍ਤੋ ਅਧਿਗਤੋ। ਸਾਯਂ વੇਸਾਰਜ੍ਜਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਭਾવੋਤਿ ਕਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਸਤ੍ਥੁਸਾਸਨੇ’’ਤਿ। ਅਤ੍ਤਨਾ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਅਧਿਗਤਤ੍ਤਾ ਨ ਪਰਂ ਪਚ੍ਚੇਤਿ, ਨ ਤਸ੍ਸ ਪਰੋ ਪਚ੍ਚੇਤਬ੍ਬੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਪਰਪ੍ਪਚ੍ਚਯੋ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਅવੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਪਰਤੋ ਆਗਮਿਸ੍ਸਤਿ। ਸੇਸਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ।

    299. Ettha ca ‘‘diṭṭhadhammo’’tiādi pāḷiyaṃ dassanaṃ nāma ñāṇadassanato aññampi atthi, tannivattanatthaṃ ‘‘pattadhammo’’ti vuttaṃ. Patti ca ñāṇasampattito aññampi vijjatīti tato visesadassanatthaṃ ‘‘viditadhammo’’ti vuttaṃ. Sā panesā viditadhammatā ekadesatopi hotīti nippadesato viditabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘pariyogāḷhadhammo’’ti vuttaṃ. Tenassa saccābhisambodhaṃyeva dīpeti. Maggañāṇañhi ekābhisamayavasena pariññādikiccaṃ sādhentaṃ nippadesena catusaccadhammaṃ samantato ogāḷhaṃ nāma hoti, tenāha ‘‘diṭṭho ariyasaccadhammo etenāti diṭṭhadhammo’’ti. Tiṇṇā vicikicchāti sappaṭibhayakantārasadisā soḷasavatthukā, aṭṭhavatthukā ca tiṇṇā vitiṇṇā vicikicchā. Vigatā kathaṅkathāti pavattiādīsu. ‘‘Evaṃ nu kho, na nu kho’’ti evaṃ pavattikā vigatā samucchinnā kathaṅkathā. Vesārajjappattoti sārajjakarānaṃ pāpadhammānaṃ pahīnattā, tappaṭipakkhesu ca sīlādiguṇesu suppatiṭṭhitattā vesārajjaṃ visāradabhāvaṃ veyyattiyaṃ patto adhigato. Sāyaṃ vesārajjappatti suppatiṭṭhitabhāvoti katvā āha ‘‘satthusāsane’’ti. Attanā paccakkhato diṭṭhattā adhigatattā na paraṃ pacceti, na tassa paro paccetabbo atthīti aparappaccayo. Yaṃ panettha vattabbaṃ avuttaṃ, taṃ parato āgamissati. Sesaṃ suviññeyyameva.

    ਅਮ੍ਬਟ੍ਠਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਾ।

    Ambaṭṭhasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.




    Next: ੪. ਸੋਣਦਣ੍ਡਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 4. Soṇadaṇḍasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਦੀਘਨਿਕਾਯ • Dīghanikāya / ੩. ਅਮ੍ਬਟ੍ਠਸੁਤ੍ਤਂ • 3. Ambaṭṭhasuttaṃ

    ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਦੀਘ ਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ੩. ਅਮ੍ਬਟ੍ਠਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 3. Ambaṭṭhasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact