| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पेतवत्थु-अट्ठकथा • Petavatthu-aṭṭhakathā |
१२. अम्बवनपेतवत्थुवण्णना
12. Ambavanapetavatthuvaṇṇanā
अयञ्च ते पोक्खरणी सुरम्माति इदं सत्थरि सावत्थियं विहरन्ते अम्बपेतं आरब्भ वुत्तं । सावत्थियं किर अञ्ञतरो गहपति परिक्खीणभोगो अहोसि। तस्स भरिया कालमकासि, एका धीतायेव होति। सो तं अत्तनो मित्तस्स गेहे ठपेत्वा इणवसेन गहितेन कहापणसतेन भण्डं गहेत्वा सत्थेन सद्धिं वणिज्जाय गतो, न चिरेनेव मूलेन सह उदयभूतानि पञ्च कहापणसतानि लभित्वा सत्थेन सह पटिनिवत्ति। अन्तरामग्गे चोरा परियुट्ठाय सत्थं पापुणिंसु, सत्थिका इतो चितो च पलायिंसु। सो पन गहपति अञ्ञतरस्मिं गच्छे कहापणे निक्खिपित्वा अविदूरे निलीयि। चोरा तं गहेत्वा जीविता वोरोपेसुं। सो धनलोभेन तत्थेव पेतो हुत्वा निब्बत्ति।
Ayañca te pokkharaṇī surammāti idaṃ satthari sāvatthiyaṃ viharante ambapetaṃ ārabbha vuttaṃ . Sāvatthiyaṃ kira aññataro gahapati parikkhīṇabhogo ahosi. Tassa bhariyā kālamakāsi, ekā dhītāyeva hoti. So taṃ attano mittassa gehe ṭhapetvā iṇavasena gahitena kahāpaṇasatena bhaṇḍaṃ gahetvā satthena saddhiṃ vaṇijjāya gato, na cireneva mūlena saha udayabhūtāni pañca kahāpaṇasatāni labhitvā satthena saha paṭinivatti. Antarāmagge corā pariyuṭṭhāya satthaṃ pāpuṇiṃsu, satthikā ito cito ca palāyiṃsu. So pana gahapati aññatarasmiṃ gacche kahāpaṇe nikkhipitvā avidūre nilīyi. Corā taṃ gahetvā jīvitā voropesuṃ. So dhanalobhena tattheva peto hutvā nibbatti.
वाणिजा सावत्थिं गन्त्वा तस्स धीतुया तं पवत्तिं आरोचेसुं। सा पितु मरणेन आजीविकाभयेन च अतिविय सञ्जातदोमनस्सा बाळ्हं परिदेवि। अथ नं सो पितु सहायो कुटुम्बिको ‘‘यथा नाम कुलालभाजनं सब्बं भेदनपरियन्तं, एवमेव सत्तानं जीवितं भेदनपरियन्तं। मरणं नाम सब्बसाधारणं अप्पटिकारञ्च, तस्मा मा त्वं पितरि अतिबाळ्हं सोचि, मा परिदेवि, अहं ते पिता, त्वं मय्हं धीता, अहं तव पितु किच्चं करोमि, त्वं पितुनो गेहे विय इमस्मिं गेहे अविमना अभिरमस्सू’’ति वत्वा समस्सासेसि। सा तस्स वचनेन पटिप्पस्सद्धसोका पितरि विय तस्मिं सञ्जातगारवबहुमाना अत्तनो कपणभावेन तस्स वेय्यावच्चकारिनी हुत्वा वत्तमाना पितरं उद्दिस्स मतकिच्चं कातुकामा यागुं पचित्वा मनोसिलावण्णानि सुपरिपक्कानि मधुरानि अम्बफलानि कंसपातियं ठपेत्वा यागुं अम्बफलानि च दासिया गाहापेत्वा विहारं गन्त्वा सत्थारं वन्दित्वा एवमाह – ‘‘भगवा मय्हं दक्खिणाय पटिग्गहणेन अनुग्गहं करोथा’’ति। सत्था महाकरुणाय सञ्चोदितमानसो तस्सा मनोरथं पूरेन्तो निसज्जाकारं दस्सेसि। सा हट्ठतुट्ठा पञ्ञत्तवरबुद्धासने अत्तना उपनीतं सुविसुद्धवत्थं अत्थरित्वा अदासि, निसीदि भगवा पञ्ञत्ते आसने।
Vāṇijā sāvatthiṃ gantvā tassa dhītuyā taṃ pavattiṃ ārocesuṃ. Sā pitu maraṇena ājīvikābhayena ca ativiya sañjātadomanassā bāḷhaṃ paridevi. Atha naṃ so pitu sahāyo kuṭumbiko ‘‘yathā nāma kulālabhājanaṃ sabbaṃ bhedanapariyantaṃ, evameva sattānaṃ jīvitaṃ bhedanapariyantaṃ. Maraṇaṃ nāma sabbasādhāraṇaṃ appaṭikārañca, tasmā mā tvaṃ pitari atibāḷhaṃ soci, mā paridevi, ahaṃ te pitā, tvaṃ mayhaṃ dhītā, ahaṃ tava pitu kiccaṃ karomi, tvaṃ pituno gehe viya imasmiṃ gehe avimanā abhiramassū’’ti vatvā samassāsesi. Sā tassa vacanena paṭippassaddhasokā pitari viya tasmiṃ sañjātagāravabahumānā attano kapaṇabhāvena tassa veyyāvaccakārinī hutvā vattamānā pitaraṃ uddissa matakiccaṃ kātukāmā yāguṃ pacitvā manosilāvaṇṇāni suparipakkāni madhurāni ambaphalāni kaṃsapātiyaṃ ṭhapetvā yāguṃ ambaphalāni ca dāsiyā gāhāpetvā vihāraṃ gantvā satthāraṃ vanditvā evamāha – ‘‘bhagavā mayhaṃ dakkhiṇāya paṭiggahaṇena anuggahaṃ karothā’’ti. Satthā mahākaruṇāya sañcoditamānaso tassā manorathaṃ pūrento nisajjākāraṃ dassesi. Sā haṭṭhatuṭṭhā paññattavarabuddhāsane attanā upanītaṃ suvisuddhavatthaṃ attharitvā adāsi, nisīdi bhagavā paññatte āsane.
अथ सा भगवतो यागुं उपनामेसि, पटिग्गहेसि भगवा यागुं। अथ सङ्घं उद्दिस्स भिक्खूनम्पि यागुं दत्वा पुन धोतहत्था अम्बफलानि भगवतो उपनामेसि, भगवा तानि परिभुञ्जि। सा भगवन्तं वन्दित्वा एवमाह – ‘‘या मे, भन्ते, पच्चत्थरणयागुअम्बफलदानवसेन पवत्ता दक्खिणा, सा मे पितरं पापुणातू’’ति। भगवा ‘‘एवं होतू’’ति वत्वा अनुमोदनं अकासि। सा भगवन्तं वन्दित्वा पदक्खिणं कत्वा पक्कामि। ताय दक्खिणाय समुद्दिट्ठमत्ताय सो पेतो अम्बवनउय्यानविमानकप्परुक्खपोक्खरणियो महतिञ्च दिब्बसम्पत्तिं पटिलभि।
Atha sā bhagavato yāguṃ upanāmesi, paṭiggahesi bhagavā yāguṃ. Atha saṅghaṃ uddissa bhikkhūnampi yāguṃ datvā puna dhotahatthā ambaphalāni bhagavato upanāmesi, bhagavā tāni paribhuñji. Sā bhagavantaṃ vanditvā evamāha – ‘‘yā me, bhante, paccattharaṇayāguambaphaladānavasena pavattā dakkhiṇā, sā me pitaraṃ pāpuṇātū’’ti. Bhagavā ‘‘evaṃ hotū’’ti vatvā anumodanaṃ akāsi. Sā bhagavantaṃ vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. Tāya dakkhiṇāya samuddiṭṭhamattāya so peto ambavanauyyānavimānakapparukkhapokkharaṇiyo mahatiñca dibbasampattiṃ paṭilabhi.
अथ ते वाणिजा अपरेन समयेन वणिज्जाय गच्छन्ता तमेव मग्गं पटिपन्ना पुब्बे वसितट्ठाने एकरत्तिं वासं कप्पेसुं। ते दिस्वा सो विमानपेतो उय्यानविमानादीहि सद्धिं तेसं अत्तानं दस्सेसि। ते वाणिजा तं दिस्वा तेन लद्धसम्पत्तिं पुच्छन्ता –
Atha te vāṇijā aparena samayena vaṇijjāya gacchantā tameva maggaṃ paṭipannā pubbe vasitaṭṭhāne ekarattiṃ vāsaṃ kappesuṃ. Te disvā so vimānapeto uyyānavimānādīhi saddhiṃ tesaṃ attānaṃ dassesi. Te vāṇijā taṃ disvā tena laddhasampattiṃ pucchantā –
७९६.
796.
‘‘अयञ्च ते पोक्खरणी सुरम्मा, समा सुतित्था च महोदका च।
‘‘Ayañca te pokkharaṇī surammā, samā sutitthā ca mahodakā ca;
सुपुप्फिता भमरगणानुकिण्णा, कथं तया लद्धा अयं मनुञ्ञा॥
Supupphitā bhamaragaṇānukiṇṇā, kathaṃ tayā laddhā ayaṃ manuññā.
७९७.
797.
‘‘इदञ्च ते अम्बवनं सुरम्मं, सब्बोतुकं धारयते फलानि।
‘‘Idañca te ambavanaṃ surammaṃ, sabbotukaṃ dhārayate phalāni;
सुपुप्फितं भमरगणानुकिण्णं, कथं तया लद्धमिदं विमान’’न्ति॥ –
Supupphitaṃ bhamaragaṇānukiṇṇaṃ, kathaṃ tayā laddhamidaṃ vimāna’’nti. –
इमा द्वे गाथा अवोचुं।
Imā dve gāthā avocuṃ.
७९६. तत्थ सुरम्माति सुट्ठु रमणीया। समाति समतला। सुतित्थाति रतनमयसोपानताय सुन्दरतित्था। महोदकाति बहुजला।
796. Tattha surammāti suṭṭhu ramaṇīyā. Samāti samatalā. Sutitthāti ratanamayasopānatāya sundaratitthā. Mahodakāti bahujalā.
७९७. सब्बोतुकन्ति पुप्फूपगफलूपगरुक्खादीहि सब्बेसु उतूसु सुखावहं। तेनाह ‘‘धारयते फलानी’’ति। सुपुप्फितन्ति निच्चं सुपुप्फितं।
797.Sabbotukanti pupphūpagaphalūpagarukkhādīhi sabbesu utūsu sukhāvahaṃ. Tenāha ‘‘dhārayate phalānī’’ti. Supupphitanti niccaṃ supupphitaṃ.
तं सुत्वा पेतो पोक्खरणिआदीनं पटिलाभकारणं आचिक्खन्तो –
Taṃ sutvā peto pokkharaṇiādīnaṃ paṭilābhakāraṇaṃ ācikkhanto –
७९८.
798.
‘‘अम्बपक्कं दकं यागु, सीतच्छाया मनोरमा।
‘‘Ambapakkaṃ dakaṃ yāgu, sītacchāyā manoramā;
धीताय दिन्नदानेन, तेन मे इध लब्भती’’ति॥ –
Dhītāya dinnadānena, tena me idha labbhatī’’ti. –
गाथमाह। तत्थ तेन मे इध लब्भतीति यं तं भगवतो भिक्खूनञ्च अम्बपक्कं उदकं यागुञ्च ममं उद्दिस्स देन्तिया मय्हं धीताय दिन्नं दानं, तेन मे धीताय दिन्नदानेन इध इमस्मिं दिब्बे अम्बवने सब्बोतुकं अम्बपक्कं, इमिस्सा दिब्बाय मनुञ्ञाय पोक्खरणिया दिब्बं उदकं, यागुया अत्थरणस्स च दानेन उय्यानविमानकप्परुक्खादीसु सीतच्छाया मनोरमा इध लब्भति, समिज्झतीति अत्थो।
Gāthamāha. Tattha tena me idha labbhatīti yaṃ taṃ bhagavato bhikkhūnañca ambapakkaṃ udakaṃ yāguñca mamaṃ uddissa dentiyā mayhaṃ dhītāya dinnaṃ dānaṃ, tena me dhītāya dinnadānena idha imasmiṃ dibbe ambavane sabbotukaṃ ambapakkaṃ, imissā dibbāya manuññāya pokkharaṇiyā dibbaṃ udakaṃ, yāguyā attharaṇassa ca dānena uyyānavimānakapparukkhādīsu sītacchāyā manoramā idha labbhati, samijjhatīti attho.
एवञ्च पन वत्वा सो पेतो ते वाणिजे नेत्वा तानि पञ्च कहापणसतानि दस्सेत्वा ‘‘इतो उपड्ढं तुम्हे गण्हथ, उपड्ढं मया गहितं इणं सोधेत्वा सुखेन जीवतूति मय्हं धीताय देथा’’ति आह। वाणिजा अनुक्कमेन सावत्थिं पत्वा तस्स धीताय कथेत्वा तेन अत्तनो दिन्नभागम्पि तस्सा एव अदंसु। सा कहापणसतं धनिकानं दत्वा इतरं अत्तनो पितु सहायस्स तस्स कुटुम्बिकस्स दत्वा सयं वेय्यावच्चं करोन्ति निवसति। सो ‘‘इदं सब्बं तुय्हंयेव होतू’’ति तस्सायेव पटिदत्वा तं अत्तनो जेट्ठपुत्तस्स घरसामिनिं अकासि।
Evañca pana vatvā so peto te vāṇije netvā tāni pañca kahāpaṇasatāni dassetvā ‘‘ito upaḍḍhaṃ tumhe gaṇhatha, upaḍḍhaṃ mayā gahitaṃ iṇaṃ sodhetvā sukhena jīvatūti mayhaṃ dhītāya dethā’’ti āha. Vāṇijā anukkamena sāvatthiṃ patvā tassa dhītāya kathetvā tena attano dinnabhāgampi tassā eva adaṃsu. Sā kahāpaṇasataṃ dhanikānaṃ datvā itaraṃ attano pitu sahāyassa tassa kuṭumbikassa datvā sayaṃ veyyāvaccaṃ karonti nivasati. So ‘‘idaṃ sabbaṃ tuyhaṃyeva hotū’’ti tassāyeva paṭidatvā taṃ attano jeṭṭhaputtassa gharasāminiṃ akāsi.
सा गच्छन्ते काले एकं पुत्तं लभित्वा तं उपलालेन्ती –
Sā gacchante kāle ekaṃ puttaṃ labhitvā taṃ upalālentī –
७९९.
799.
‘‘सन्दिट्ठिकं कम्मं एवं पस्सथ, दानस्स दमस्स संयमस्स विपाकं।
‘‘Sandiṭṭhikaṃ kammaṃ evaṃ passatha, dānassa damassa saṃyamassa vipākaṃ;
दासी अहं अय्यकुलेसु हुत्वा, सुणिसा होमि अगारस्स इस्सरा’’ति॥ –
Dāsī ahaṃ ayyakulesu hutvā, suṇisā homi agārassa issarā’’ti. –
इमं गाथं वदति।
Imaṃ gāthaṃ vadati.
अथेकदिवसं सत्था तस्सा ञाणपरिपाकं ओलोकेत्वा ओभासं फरित्वा सम्मुखे ठितो विय अत्तानं दस्सेत्वा –
Athekadivasaṃ satthā tassā ñāṇaparipākaṃ oloketvā obhāsaṃ pharitvā sammukhe ṭhito viya attānaṃ dassetvā –
‘‘असातं सातरूपेन, पियरूपेन अप्पियं।
‘‘Asātaṃ sātarūpena, piyarūpena appiyaṃ;
दुक्खं सुखस्स रूपेन, पमत्तं अतिवत्तती’’ति॥ (उदा॰ १८; जा॰ १.१.१००) –
Dukkhaṃ sukhassa rūpena, pamattaṃ ativattatī’’ti. (udā. 18; jā. 1.1.100) –
इमं गाथमाह। सा गाथापरियोसाने सोतापत्तिफले पतिट्ठिता। सा दुतियदिवसे बुद्धप्पमुखस्स भिक्खुसङ्घस्स दानं दत्वा तं पवत्तिं भगवतो आरोचेसि। भगवा तमत्थं अट्ठुप्पत्तिं कत्वा सम्पत्तपरिसाय धम्मं देसेसि। सा देसना महाजनस्स सात्थिका अहोसीति।
Imaṃ gāthamāha. Sā gāthāpariyosāne sotāpattiphale patiṭṭhitā. Sā dutiyadivase buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dānaṃ datvā taṃ pavattiṃ bhagavato ārocesi. Bhagavā tamatthaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā sampattaparisāya dhammaṃ desesi. Sā desanā mahājanassa sātthikā ahosīti.
अम्बवनपेतवत्थुवण्णना निट्ठिता।
Ambavanapetavatthuvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / पेतवत्थुपाळि • Petavatthupāḷi / १२. अम्बवनपेतवत्थु • 12. Ambavanapetavatthu
