| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमानवत्थु-अट्ठकथा • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
५. अम्बविमानवण्णना
5. Ambavimānavaṇṇanā
उच्चमिदं मणिथूणन्ति अम्बविमानं। तस्स का उप्पत्ति? भगवा राजगहे विहरति वेळुवने। तेन समयेन राजगहे अञ्ञतरो दुग्गतपुरिसो परेसं भत्तवेतनभतो हुत्वा अम्बवनं रक्खति। सो एकदिवसं आयस्मन्तं सारिपुत्तं गिम्हसमये सूरियातपसन्तत्ते उण्हवालिकानिप्पीळिते विप्फन्दमानमरीचिजालवित्थते भूमिप्पदेसे तस्स अम्बारामस्स अविदूरेन मग्गेन सेदागतेन गत्तेन गच्छन्तं दिस्वा सञ्जातगारवबहुमानो उपसङ्कमित्वा एवमाह ‘‘महा अयं, भन्ते, घम्मपरिळाहो, अतिविय परिस्सन्तरूपो विय दिस्सति, साधु, भन्ते, अय्यो इमं अम्बारामं पविसित्वा मुहुत्तं विस्समित्वा अद्धानपरिस्समं पटिविनोदेत्वा गच्छथ अनुकम्पं उपादाया’’ति। थेरो विसेसतो तस्स चित्तप्पसादं परिब्रूहेतुकामो तं आरामं पविसित्वा अञ्ञतरस्स अम्बरुक्खस्स मूले निसीदि।
Uccamidaṃmaṇithūṇanti ambavimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā rājagahe viharati veḷuvane. Tena samayena rājagahe aññataro duggatapuriso paresaṃ bhattavetanabhato hutvā ambavanaṃ rakkhati. So ekadivasaṃ āyasmantaṃ sāriputtaṃ gimhasamaye sūriyātapasantatte uṇhavālikānippīḷite vipphandamānamarīcijālavitthate bhūmippadese tassa ambārāmassa avidūrena maggena sedāgatena gattena gacchantaṃ disvā sañjātagāravabahumāno upasaṅkamitvā evamāha ‘‘mahā ayaṃ, bhante, ghammapariḷāho, ativiya parissantarūpo viya dissati, sādhu, bhante, ayyo imaṃ ambārāmaṃ pavisitvā muhuttaṃ vissamitvā addhānaparissamaṃ paṭivinodetvā gacchatha anukampaṃ upādāyā’’ti. Thero visesato tassa cittappasādaṃ paribrūhetukāmo taṃ ārāmaṃ pavisitvā aññatarassa ambarukkhassa mūle nisīdi.
पुन सो पुरिसो आह ‘‘सचे, भन्ते, न्हायितुकामत्थ, अहं इतो कूपतो उदकं उद्धरित्वा तुम्हे न्हापेस्सामि, पानीयञ्च दस्सामी’’ति। थेरोपि अधिवासेसि तुण्हीभावेन। सो कूपतो उदकं उद्धरित्वा परिस्सावेत्वा थेरं न्हापेसि, न्हापेत्वा च हत्थपादे धोवित्वा निसिन्नस्स पानीयं उपनेसि। थेरो पानीयं पिवित्वा पटिप्पस्सद्धदरथो तस्स पुरिसस्स उदकदाने चेव न्हापने च अनुमोदनं वत्वा पक्कामि। अथ सो पुरिसो ‘‘घम्माभितत्तस्स वत थेरस्स घम्मपरिळाहं पटिप्पस्सम्भेसिं, बहुं वत मया पुञ्ञं पसुत’’न्ति उळारपीतिसोमनस्सं पटिसंवेदेसि। सो अपरभागे कालं कत्वा तावतिंसेसु उप्पज्जि। तं आयस्मा महामोग्गल्लानो उपसङ्कमित्वा इमाहि गाथाहि कतपुञ्ञं पुच्छि।
Puna so puriso āha ‘‘sace, bhante, nhāyitukāmattha, ahaṃ ito kūpato udakaṃ uddharitvā tumhe nhāpessāmi, pānīyañca dassāmī’’ti. Theropi adhivāsesi tuṇhībhāvena. So kūpato udakaṃ uddharitvā parissāvetvā theraṃ nhāpesi, nhāpetvā ca hatthapāde dhovitvā nisinnassa pānīyaṃ upanesi. Thero pānīyaṃ pivitvā paṭippassaddhadaratho tassa purisassa udakadāne ceva nhāpane ca anumodanaṃ vatvā pakkāmi. Atha so puriso ‘‘ghammābhitattassa vata therassa ghammapariḷāhaṃ paṭippassambhesiṃ, bahuṃ vata mayā puññaṃ pasuta’’nti uḷārapītisomanassaṃ paṭisaṃvedesi. So aparabhāge kālaṃ katvā tāvatiṃsesu uppajji. Taṃ āyasmā mahāmoggallāno upasaṅkamitvā imāhi gāthāhi katapuññaṃ pucchi.
११४६.
1146.
‘‘उच्चमिदं मणिथूणं विमानं, समन्ततो द्वादस योजनानि।
‘‘Uccamidaṃ maṇithūṇaṃ vimānaṃ, samantato dvādasa yojanāni;
कूटागारा सत्तसता उळारा, वेळुरियथम्भा रुचकत्थता सुभा॥
Kūṭāgārā sattasatā uḷārā, veḷuriyathambhā rucakatthatā subhā.
११४७.
1147.
‘‘तत्थच्छसि पिवसि खादसि च, दिब्बा च वीणा पवदन्ति वग्गुं।
‘‘Tatthacchasi pivasi khādasi ca, dibbā ca vīṇā pavadanti vagguṃ;
दिब्बा रसा कामगुणेत्थ पञ्च, नारियो च नच्चन्ति सुवण्णछन्ना॥
Dibbā rasā kāmaguṇettha pañca, nāriyo ca naccanti suvaṇṇachannā.
११४८.
1148.
‘‘केन तेतादिसो वण्णो…पे॰…
‘‘Kena tetādiso vaṇṇo…pe…
वण्णो च ते सब्बदिसा पभासती’’ति॥
Vaṇṇo ca te sabbadisā pabhāsatī’’ti.
११५०.
1150.
‘‘सो देवपुत्तो अत्तमनो…पे॰…
‘‘So devaputto attamano…pe…
यस्स कम्मस्सिदं फलं’’॥
Yassa kammassidaṃ phalaṃ’’.
११५१.
1151.
‘‘गिम्हानं पच्छिमे मासे, पतपन्ते दिवङ्करे।
‘‘Gimhānaṃ pacchime māse, patapante divaṅkare;
परेसं भतको पोसो, अम्बाराममसिञ्चति॥
Paresaṃ bhatako poso, ambārāmamasiñcati.
११५२.
1152.
‘‘अथ तेनागमा भिक्खु, सारिपुत्तोति विस्सुतो।
‘‘Atha tenāgamā bhikkhu, sāriputtoti vissuto;
किलन्तरूपो कायेन, अकिलन्तोव चेतसा॥
Kilantarūpo kāyena, akilantova cetasā.
११५३.
1153.
‘‘तञ्च दिस्वान आयन्तं, अवोचं अम्बसिञ्चको।
‘‘Tañca disvāna āyantaṃ, avocaṃ ambasiñcako;
साधु तं भन्ते न्हापेय्यं, यं ममस्स सुखावहं॥
Sādhu taṃ bhante nhāpeyyaṃ, yaṃ mamassa sukhāvahaṃ.
११५४.
1154.
‘‘तस्स मे अनुकम्पाय, निक्खिपि पत्तचीवरं।
‘‘Tassa me anukampāya, nikkhipi pattacīvaraṃ;
निसीदि रुक्खमूलस्मिं, छायाय एकचीवरो॥
Nisīdi rukkhamūlasmiṃ, chāyāya ekacīvaro.
११५५.
1155.
‘‘तञ्च अच्छेन वारिना, पसन्नमानसो नरो।
‘‘Tañca acchena vārinā, pasannamānaso naro;
न्हापयी रुक्खमूलस्मिं, छायाय एकचीवरं॥
Nhāpayī rukkhamūlasmiṃ, chāyāya ekacīvaraṃ.
११५६.
1156.
‘‘अम्बो च सित्तो समणो च न्हापितो,
‘‘Ambo ca sitto samaṇo ca nhāpito,
मया च पुञ्ञं पसुतं अनप्पकं।
Mayā ca puññaṃ pasutaṃ anappakaṃ;
इति सो पीतिया कायं, सब्बं फरति अत्तनो॥
Iti so pītiyā kāyaṃ, sabbaṃ pharati attano.
११५७.
1157.
‘‘तदेव एत्तकं कम्मं, अकासिं ताय जातिया।
‘‘Tadeva ettakaṃ kammaṃ, akāsiṃ tāya jātiyā;
पहाय मानुसं देहं, उपपन्नोम्हि नन्दनं॥
Pahāya mānusaṃ dehaṃ, upapannomhi nandanaṃ.
११५८.
1158.
‘‘नन्दने च वने रम्मे, नानादिजगणायुते।
‘‘Nandane ca vane ramme, nānādijagaṇāyute;
रमामि नच्चगीतेहि, अच्छराहि पुरक्खतो’’ति॥ –
Ramāmi naccagītehi, accharāhi purakkhato’’ti. –
सोपि तस्स इमाहि गाथाहि ब्याकासि।
Sopi tassa imāhi gāthāhi byākāsi.
११५१. तत्थ गिम्हानं पच्छिमे मासेति आसाळ्हिमासे। पतपन्तेति अतिविय दिप्पन्ते, सब्बसो उण्हं विस्सज्जेन्तेति अत्थो। दिवङ्करेति दिवाकरे, अयमेव वा पाठो। असिञ्चतीति सिञ्चति, -कारो निपातमत्तं, सिञ्चति अम्बरुक्खमूलेसु धुवं जलसेकं करोतीति अत्थो। ‘‘असिञ्चथा’’ति च पाठो, सिञ्चित्थाति अत्थो। ‘‘असिञ्चह’’न्ति च पठन्ति, परेसं भतको पोसो हुत्वा तदा अम्बारामं असिञ्चिं अहन्ति अत्थो।
1151. Tattha gimhānaṃ pacchime māseti āsāḷhimāse. Patapanteti ativiya dippante, sabbaso uṇhaṃ vissajjenteti attho. Divaṅkareti divākare, ayameva vā pāṭho. Asiñcatīti siñcati, -kāro nipātamattaṃ, siñcati ambarukkhamūlesu dhuvaṃ jalasekaṃ karotīti attho. ‘‘Asiñcathā’’ti ca pāṭho, siñcitthāti attho. ‘‘Asiñcaha’’nti ca paṭhanti, paresaṃ bhatako poso hutvā tadā ambārāmaṃ asiñciṃ ahanti attho.
११५२. तेनाति येन दिसाभागेन सो अम्बारामो, तेन अगमा अगञ्छि। अकिलन्तोव चेतसाति चेतोदुक्खस्स मग्गेनेव पहीनत्ता चेतसा अकिलन्तोपि समानो किलन्तुरूपो कायेन तेन मग्गेन अगमाति योजना।
1152.Tenāti yena disābhāgena so ambārāmo, tena agamā agañchi. Akilantova cetasāti cetodukkhassa maggeneva pahīnattā cetasā akilantopi samāno kilanturūpo kāyena tena maggena agamāti yojanā.
११५३-४. अवोचं अहं तदा अम्बसिञ्चको हुत्वाति योजना। एकचीवरोति न्हायितुकामोति अधिप्पायो।
1153-4.Avocaṃ ahaṃ tadā ambasiñcako hutvāti yojanā. Ekacīvaroti nhāyitukāmoti adhippāyo.
११५६. इतीति एवं ‘‘अम्बो च सित्तो, समणो च न्हापितो, मया च पुञ्ञं पसुतं अनप्पकं, एकेनेव पयोगेन तिविधोपि अत्थो साधितो’’ति इमिनाकारेन पवत्ताय पीतिया सो पुरिसो अत्तनो सब्बं कायं फरति, निरन्तरं फुटं करोतीति योजना। अतीतत्थे चेतं वत्तमानवचनं, फरीति अत्थो।
1156.Itīti evaṃ ‘‘ambo ca sitto, samaṇo ca nhāpito, mayā ca puññaṃ pasutaṃ anappakaṃ, ekeneva payogena tividhopi attho sādhito’’ti iminākārena pavattāya pītiyā so puriso attano sabbaṃ kāyaṃ pharati, nirantaraṃ phuṭaṃ karotīti yojanā. Atītatthe cetaṃ vattamānavacanaṃ, pharīti attho.
११५७. तदेव एत्तकं कम्मन्ति तं एत्तकं एवं पानीयदानमत्तकं कम्मं अकासिं, ताय तस्सं जातियं अञ्ञं नानुस्सरामीति अधिप्पायो। तेसं वुत्तनयमेव।
1157.Tadeva ettakaṃ kammanti taṃ ettakaṃ evaṃ pānīyadānamattakaṃ kammaṃ akāsiṃ, tāya tassaṃ jātiyaṃ aññaṃ nānussarāmīti adhippāyo. Tesaṃ vuttanayameva.
अम्बविमानवण्णना निट्ठिता।
Ambavimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / विमानवत्थुपाळि • Vimānavatthupāḷi / ५. अम्बविमानवत्थु • 5. Ambavimānavatthu
