| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१८५] ५. अनभिरतिजातकवण्णना
[185] 5. Anabhiratijātakavaṇṇanā
यथोदके आविले अप्पसन्नेति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो अञ्ञतरं ब्राह्मणकुमारं आरब्भ कथेसि। सावत्थियं किर एको ब्राह्मणकुमारो तिण्णं वेदानं पारगू बहू खत्तियकुमारे च ब्राह्मणकुमारे च मन्ते वाचेसि। सो अपरभागे घरावासं सण्ठपेत्वा वत्थालङ्कारदासदासिखेत्तवत्थुगोमहिंसपुत्तदारादीनं अत्थाय चिन्तयमानो रागदोसमोहवसिको हुत्वा आविलचित्तो अहोसि, मन्ते पटिपाटिया परिवत्तेतुं नासक्खि, इतो चितो च मन्ता न पटिभंसु। सो एकदिवसं बहुं गन्धमालादिं गहेत्वा जेतवनं गन्त्वा सत्थारं पूजेत्वा वन्दित्वा एकमन्तं निसीदि । सत्था तेन सद्धिं पटिसन्थारं कत्वा ‘‘किं, माणव, मन्ते वाचेसि, पगुणा ते मन्ता’’ति पुच्छि। ‘‘पुब्बे मे, भन्ते, मन्ता पगुणा अहेसुं, घरावासस्स पन गहितकालतो पट्ठाय चित्तं मे आविलं जातं, तेन मे मन्ता न पगुणा’’ति। अथ नं सत्था ‘‘न खो, माणव, इदानेव, पुब्बेपि ते चित्तस्स अनाविलकाले तव मन्ता पगुणा अहेसुं, रागादीहि पन आविलकाले तव मन्ता न पटिभंसू’’ति वत्वा तेन याचितो अतीतं आहरि।
Yathodake āvile appasanneti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ brāhmaṇakumāraṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kira eko brāhmaṇakumāro tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū bahū khattiyakumāre ca brāhmaṇakumāre ca mante vācesi. So aparabhāge gharāvāsaṃ saṇṭhapetvā vatthālaṅkāradāsadāsikhettavatthugomahiṃsaputtadārādīnaṃ atthāya cintayamāno rāgadosamohavasiko hutvā āvilacitto ahosi, mante paṭipāṭiyā parivattetuṃ nāsakkhi, ito cito ca mantā na paṭibhaṃsu. So ekadivasaṃ bahuṃ gandhamālādiṃ gahetvā jetavanaṃ gantvā satthāraṃ pūjetvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi . Satthā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ‘‘kiṃ, māṇava, mante vācesi, paguṇā te mantā’’ti pucchi. ‘‘Pubbe me, bhante, mantā paguṇā ahesuṃ, gharāvāsassa pana gahitakālato paṭṭhāya cittaṃ me āvilaṃ jātaṃ, tena me mantā na paguṇā’’ti. Atha naṃ satthā ‘‘na kho, māṇava, idāneva, pubbepi te cittassa anāvilakāle tava mantā paguṇā ahesuṃ, rāgādīhi pana āvilakāle tava mantā na paṭibhaṃsū’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो ब्राह्मणमहासालकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो तक्कसिलायं मन्ते उग्गण्हित्वा दिसापामोक्खो आचरियो हुत्वा बाराणसियं बहू खत्तियकुमारे च ब्राह्मणकुमारे च मन्ते वाचेसि। तस्स सन्तिके एको ब्राह्मणमाणवो तयो वेदे पगुणे अकासि, एकपदेपि निक्कङ्खो पिट्ठिआचरियो हुत्वा मन्ते वाचेसि। सो अपरेन समयेन घरावासं गहेत्वा घरावासचिन्ताय आविलचित्तो मन्ते परिवत्तेतुं नासक्खि। अथ नं आचरियो अत्तनो सन्तिकं आगतं ‘‘किं, माणव, पगुणा ते मन्ता’’ति पुच्छित्वा ‘‘घरावासगहितकालतो पट्ठाय मे चित्तं आविलं जातं, मन्ते परिवत्तेतुं न सक्कोमी’’ति वुत्ते ‘‘तात, आविले चित्तम्हि पगुणापि मन्ता न पटिभन्ति, अनाविले पन चित्ते अप्पटिभाणं नाम नत्थी’’ति वत्वा इमा गाथा आह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto brāhmaṇamahāsālakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ mante uggaṇhitvā disāpāmokkho ācariyo hutvā bārāṇasiyaṃ bahū khattiyakumāre ca brāhmaṇakumāre ca mante vācesi. Tassa santike eko brāhmaṇamāṇavo tayo vede paguṇe akāsi, ekapadepi nikkaṅkho piṭṭhiācariyo hutvā mante vācesi. So aparena samayena gharāvāsaṃ gahetvā gharāvāsacintāya āvilacitto mante parivattetuṃ nāsakkhi. Atha naṃ ācariyo attano santikaṃ āgataṃ ‘‘kiṃ, māṇava, paguṇā te mantā’’ti pucchitvā ‘‘gharāvāsagahitakālato paṭṭhāya me cittaṃ āvilaṃ jātaṃ, mante parivattetuṃ na sakkomī’’ti vutte ‘‘tāta, āvile cittamhi paguṇāpi mantā na paṭibhanti, anāvile pana citte appaṭibhāṇaṃ nāma natthī’’ti vatvā imā gāthā āha –
६९.
69.
‘‘यथोदके आविले अप्पसन्ने, न पस्सति सिप्पिकसम्बुकञ्च।
‘‘Yathodake āvile appasanne, na passati sippikasambukañca;
सक्खरं वालुकं मच्छगुम्बं, एवं आविलम्हि चित्ते।
Sakkharaṃ vālukaṃ macchagumbaṃ, evaṃ āvilamhi citte;
न सो पस्सति अत्तदत्थं परत्थं॥
Na so passati attadatthaṃ paratthaṃ.
७०.
70.
‘‘यथोदके अच्छे विप्पसन्ने, सो पस्सति सिप्पिकसम्बुकञ्च।
‘‘Yathodake acche vippasanne, so passati sippikasambukañca;
सक्खरं वालुकं मच्छगुम्बं, एवं अनाविलम्हि चित्ते।
Sakkharaṃ vālukaṃ macchagumbaṃ, evaṃ anāvilamhi citte;
सो पस्सति अत्थदत्थं परत्थ’’न्ति॥
So passati atthadatthaṃ parattha’’nti.
तत्थ आविलेति कद्दमालुळिते। अप्पसन्नेति तायेव आविलताय अविप्पसन्ने। सिप्पिकसम्बुकञ्चाति सिप्पिकञ्च सम्बुकञ्च। मच्छगुम्बन्ति मच्छघटं। एवं आविलम्हीति एवमेव रागादीहि आविले चित्ते। अत्तदत्थं परत्थन्ति नेव अत्तदत्थं न परत्थं पस्सतीति अत्थो। सो पस्सतीति एवमेव अनाविले चित्ते सो पुरिसो अत्तदत्थं परत्थञ्च पस्सतीति।
Tattha āvileti kaddamāluḷite. Appasanneti tāyeva āvilatāya avippasanne. Sippikasambukañcāti sippikañca sambukañca. Macchagumbanti macchaghaṭaṃ. Evaṃ āvilamhīti evameva rāgādīhi āvile citte. Attadatthaṃ paratthanti neva attadatthaṃ na paratthaṃ passatīti attho. So passatīti evameva anāvile citte so puriso attadatthaṃ paratthañca passatīti.
सत्था इमं अतीतं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने ब्राह्मणकुमारो सोतापत्तिफले पतिट्ठहि। ‘‘तदा माणवो अयमेव माणवो अहोसि, आचरियो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ atītaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne brāhmaṇakumāro sotāpattiphale patiṭṭhahi. ‘‘Tadā māṇavo ayameva māṇavo ahosi, ācariyo pana ahameva ahosi’’nti.
अनभिरतिजातकवण्णना पञ्चमा।
Anabhiratijātakavaṇṇanā pañcamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १८५. अनभिरतिजातकं • 185. Anabhiratijātakaṃ
