| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
५-६. आनन्दसुत्तादिवण्णना
5-6. Ānandasuttādivaṇṇanā
३७-३८. पञ्चमे ठितस्स अञ्ञथत्तं पञ्ञायतीति धरमानस्स जीवमानस्स जरा पञ्ञायति। ठितीति हि जीवितिन्द्रियसङ्खाताय अनुपालनाय नामं। अञ्ञथत्तन्ति जराय। तेनाहु पोराणा –
37-38. Pañcame ṭhitassa aññathattaṃ paññāyatīti dharamānassa jīvamānassa jarā paññāyati. Ṭhitīti hi jīvitindriyasaṅkhātāya anupālanāya nāmaṃ. Aññathattanti jarāya. Tenāhu porāṇā –
‘‘उप्पादो जाति अक्खातो, भङ्गो वुत्तो वयोति च।
‘‘Uppādo jāti akkhāto, bhaṅgo vutto vayoti ca;
अञ्ञथत्तं जरा वुत्ता, ठिती च अनुपालना’’ति॥
Aññathattaṃ jarā vuttā, ṭhitī ca anupālanā’’ti.
एवं एकेकस्स खन्धस्स उप्पादजराभङ्गसङ्खातानि तीणि लक्खणानि होन्ति यानि सन्धाय वुत्तं ‘‘तीणिमानि, भिक्खवे, सङ्खतस्स सङ्खतलक्खणानी’’ति (अ॰ नि॰ ३.४७)।
Evaṃ ekekassa khandhassa uppādajarābhaṅgasaṅkhātāni tīṇi lakkhaṇāni honti yāni sandhāya vuttaṃ ‘‘tīṇimāni, bhikkhave, saṅkhatassa saṅkhatalakkhaṇānī’’ti (a. ni. 3.47).
तत्थ सङ्खतं नाम पच्चयनिब्बत्तो यो कोचि सङ्खारो। सङ्खारो च न लक्खणं, लक्खणं न सङ्खारो, न च सङ्खारेन विना लक्खणं पञ्ञापेतुं सक्का, नापि लक्खणं विना सङ्खारो, लक्खणेन पन सङ्खारो पाकटो होति। यथा हि न च गावीयेव लक्खणं, लक्खणमेव न गावी, नापि गाविं मुञ्चित्वा लक्खणं पञ्ञापेतुं सक्का, नापि लक्खणं मुञ्चित्वा गाविं, लक्खणेन पन गावी पाकटा होति, एवंसम्पदमिदं वेदितब्बं।
Tattha saṅkhataṃ nāma paccayanibbatto yo koci saṅkhāro. Saṅkhāro ca na lakkhaṇaṃ, lakkhaṇaṃ na saṅkhāro, na ca saṅkhārena vinā lakkhaṇaṃ paññāpetuṃ sakkā, nāpi lakkhaṇaṃ vinā saṅkhāro, lakkhaṇena pana saṅkhāro pākaṭo hoti. Yathā hi na ca gāvīyeva lakkhaṇaṃ, lakkhaṇameva na gāvī, nāpi gāviṃ muñcitvā lakkhaṇaṃ paññāpetuṃ sakkā, nāpi lakkhaṇaṃ muñcitvā gāviṃ, lakkhaṇena pana gāvī pākaṭā hoti, evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ.
तत्थ सङ्खारानं उप्पादक्खणे सङ्खारोपि उप्पादलक्खणम्पि कालसङ्खातो तस्स खणोपि पञ्ञायति। ‘‘उप्पादोपी’’ति वुत्ते सङ्खारोपि जरालक्खणम्पि कालसङ्खातो तस्स खणोपि पञ्ञायति। भङ्गक्खणे सङ्खारोपि तंलक्खणम्पि कालसङ्खातो तस्स खणोपि पञ्ञायति। अपरे पन वदन्ति ‘‘अरूपधम्मानं जराखणो नाम न सक्का पञ्ञापेतुं, सम्मासम्बुद्धो च ‘वेदनाय उप्पादो पञ्ञायति, वयो पञ्ञायति, ठिताय अञ्ञथत्तं पञ्ञायती’ति वदन्तो अरूपधम्मानम्पि तीणि लक्खणानि पञ्ञापेति, तानि अत्थिक्खणं उपादाय लब्भन्ती’’ति वत्वा –
Tattha saṅkhārānaṃ uppādakkhaṇe saṅkhāropi uppādalakkhaṇampi kālasaṅkhāto tassa khaṇopi paññāyati. ‘‘Uppādopī’’ti vutte saṅkhāropi jarālakkhaṇampi kālasaṅkhāto tassa khaṇopi paññāyati. Bhaṅgakkhaṇe saṅkhāropi taṃlakkhaṇampi kālasaṅkhāto tassa khaṇopi paññāyati. Apare pana vadanti ‘‘arūpadhammānaṃ jarākhaṇo nāma na sakkā paññāpetuṃ, sammāsambuddho ca ‘vedanāya uppādo paññāyati, vayo paññāyati, ṭhitāya aññathattaṃ paññāyatī’ti vadanto arūpadhammānampi tīṇi lakkhaṇāni paññāpeti, tāni atthikkhaṇaṃ upādāya labbhantī’’ti vatvā –
‘‘अत्थिता सब्बधम्मानं, ठिति नाम पवुच्चति।
‘‘Atthitā sabbadhammānaṃ, ṭhiti nāma pavuccati;
तस्सेव भेदो मरणं, सब्बदा सब्बपाणिन’’न्ति॥ –
Tasseva bhedo maraṇaṃ, sabbadā sabbapāṇina’’nti. –
इमाय आचरियगाथाय तमत्थं साधेन्ति। अथ वा सन्ततिवसेन ठानं ठितीति वेदितब्बन्ति च वदन्ति। यस्मा पन सुत्ते अयं विसेसो नत्थि, तस्मा आचरियमतिया सुत्तं अपटिबाहेत्वा सुत्तमेव पमाणं कत्तब्बं। छट्ठं उत्तानमेव। पञ्चमछट्ठानि।
Imāya ācariyagāthāya tamatthaṃ sādhenti. Atha vā santativasena ṭhānaṃ ṭhitīti veditabbanti ca vadanti. Yasmā pana sutte ayaṃ viseso natthi, tasmā ācariyamatiyā suttaṃ apaṭibāhetvā suttameva pamāṇaṃ kattabbaṃ. Chaṭṭhaṃ uttānameva. Pañcamachaṭṭhāni.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya
५. आनन्दसुत्तं • 5. Ānandasuttaṃ
६. दुतियआनन्दसुत्तं • 6. Dutiyaānandasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ५-६. आनन्दसुत्तादिवण्णना • 5-6. Ānandasuttādivaṇṇanā
