Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၃. အာနန္ဒတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
3. Ānandattheragāthāvaṇṇanā
ပိသုဏေန စ ကောဓနေနာတိအာဒိကာ အာယသ္မတော အာနန္ဒတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ပဒုမုတ္တရသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ သတ္ထု ဝေမာတိကဘာတာ ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ, သုမနောတိသ္သ နာမံ အဟောသိ။ ပိတာ ပနသ္သ အာနန္ဒရာဇာ နာမ။ သော အတ္တနော ပုတ္တသ္သ သုမနကုမာရသ္သ ဝယပ္ပတ္တသ္သ ဟံသဝတိတော ဝီသယောဇနသတေ ဌာနေ ဘောဂနဂရံ အဒာသိ။ သော ကဒာစိ ကဒာစိ အာဂန္တ္ဝာ အတ္တာနဉ္စ ပိတရဉ္စ ပသ္သတိ။ တဒာ ရာဇာ သတ္ထာရဉ္စ သတသဟသ္သပရိမာဏံ ဘိက္ခုသင္ဃဉ္စ သယမေဝ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌဟိ, အညေသံ ဥပဋ္ဌာတုံ န ဒေတိ။
Pisuṇenaca kodhanenātiādikā āyasmato ānandattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare satthu vemātikabhātā hutvā nibbatti, sumanotissa nāmaṃ ahosi. Pitā panassa ānandarājā nāma. So attano puttassa sumanakumārassa vayappattassa haṃsavatito vīsayojanasate ṭhāne bhoganagaraṃ adāsi. So kadāci kadāci āgantvā attānañca pitarañca passati. Tadā rājā satthārañca satasahassaparimāṇaṃ bhikkhusaṅghañca sayameva sakkaccaṃ upaṭṭhahi, aññesaṃ upaṭṭhātuṃ na deti.
တေန သမယေန ပစ္စန္တော ကုပိတော အဟောသိ။ ကုမာရော တသ္သ ကုပိတဘာဝံ ရညော အနာရောစေတ္ဝာ သယမေဝ တံ ဝူပသမေတိ။ တံ သုတ္ဝာ ရာဇာ တုဋ္ဌမာနသော ပုတ္တံ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ ‘‘ဝရံ တေ, တာတ ဒမ္မိ, ဝရံ ဂဏ္ဟာဟီ’’တိ အာဟ။ ကုမာရော ‘‘သတ္ထာရံ ဘိက္ခုသင္ဃဉ္စ တေမာသံ ဥပဋ္ဌဟန္တော ဇီဝိတံ အဝဉ္ဈံ ကာတုံ ဣစ္ဆာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဧတံ န သက္ကာ, အညံ ဝဒေဟီ’’တိ။ ‘‘ဒေဝ, ခတ္တိယာနံ ဒ္ဝေကထာ နာမ နတ္ထိ, ဧတဒေဝ မေ ဒေဟိ, န မယ္ဟံ အညေန အတ္ထော’’တိ။ ‘‘သစေ သတ္ထာ အနုဇာနာတိ, ဒိန္နမေဝာ’’တိ။ သော ‘‘သတ္ထု စိတ္တံ ဇာနိသ္သာမီ’’တိ ဝိဟာရံ ဂတော။
Tena samayena paccanto kupito ahosi. Kumāro tassa kupitabhāvaṃ rañño anārocetvā sayameva taṃ vūpasameti. Taṃ sutvā rājā tuṭṭhamānaso puttaṃ pakkosāpetvā ‘‘varaṃ te, tāta dammi, varaṃ gaṇhāhī’’ti āha. Kumāro ‘‘satthāraṃ bhikkhusaṅghañca temāsaṃ upaṭṭhahanto jīvitaṃ avañjhaṃ kātuṃ icchāmī’’ti āha. ‘‘Etaṃ na sakkā, aññaṃ vadehī’’ti. ‘‘Deva, khattiyānaṃ dvekathā nāma natthi, etadeva me dehi, na mayhaṃ aññena attho’’ti. ‘‘Sace satthā anujānāti, dinnamevā’’ti. So ‘‘satthu cittaṃ jānissāmī’’ti vihāraṃ gato.
တေန စ သမယေန ဘဂဝာ ဘတ္တကိစ္စံ နိဋ္ဌာပေတ္ဝာ ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိဋ္ဌော ဟောတိ။ သော ဘိက္ခူ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ဘဂဝန္တံ ဒသ္သနာယ အာဂတော, ဒသ္သေထ မေ ဘဂဝန္တ’’န္တိ အာဟ။ ဘိက္ခူ ‘‘သုမနော နာမ ထေရော သတ္ထု ဥပဋ္ဌာကော, တသ္သ သန္တိကံ ဂစ္ဆာဟီ’’တိ အာဟံသု။ သော ထေရသ္သ သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ ‘‘သတ္ထာရံ, ဘန္တေ, မေ ဒသ္သေထာ’’တိ အာဟ။ အထ ထေရော တသ္သ ပသ္သန္တသ္သေဝ ပထဝိယံ နိမုဇ္ဇိတ္ဝာ သတ္ထာရံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ‘‘ဘန္တေ, ရာဇပုတ္တော တုမ္ဟာကံ ဒသ္သနာယ အာဂတော’’တိ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ, ဘိက္ခု, ဗဟိ အာသနံ ပညာပေဟီ’’တိ။ ထေရော ပုနပိ တသ္သ ပသ္သန္တသ္သေဝ ဗုဒ္ဓာသနံ ဂဟေတ္ဝာ အန္တောဂန္ဓကုဋိယံ နိမုဇ္ဇိတ္ဝာ ဗဟိပရိဝေဏေ ပာတုဘဝိတ္ဝာ ဂန္ဓကုဋိပရိဝေဏေ အာသနံ ပညာပေသိ။ ကုမာရော တံ ဒိသ္ဝာ ‘‘မဟန္တော ဝတာယံ ဘိက္ခူ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေသိ။
Tena ca samayena bhagavā bhattakiccaṃ niṭṭhāpetvā gandhakuṭiṃ paviṭṭho hoti. So bhikkhū upasaṅkamitvā ‘‘ahaṃ, bhante, bhagavantaṃ dassanāya āgato, dassetha me bhagavanta’’nti āha. Bhikkhū ‘‘sumano nāma thero satthu upaṭṭhāko, tassa santikaṃ gacchāhī’’ti āhaṃsu. So therassa santikaṃ gantvā vanditvā ‘‘satthāraṃ, bhante, me dassethā’’ti āha. Atha thero tassa passantasseva pathaviyaṃ nimujjitvā satthāraṃ upasaṅkamitvā ‘‘bhante, rājaputto tumhākaṃ dassanāya āgato’’ti āha. ‘‘Tena hi, bhikkhu, bahi āsanaṃ paññāpehī’’ti. Thero punapi tassa passantasseva buddhāsanaṃ gahetvā antogandhakuṭiyaṃ nimujjitvā bahipariveṇe pātubhavitvā gandhakuṭipariveṇe āsanaṃ paññāpesi. Kumāro taṃ disvā ‘‘mahanto vatāyaṃ bhikkhū’’ti cittaṃ uppādesi.
ဘဂဝာပိ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမိတ္ဝာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိ။ ရာဇပုတ္တော သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတ္ဝာ, ပဋိသန္ထာရံ ကတ္ဝာ, အယံ, ဘန္တေ, ထေရော တုမ္ဟာကံ သာသနေ ဝလ္လဘော မညေတိ။ ‘‘အာမ ကုမာရ, ဝလ္လဘော’’တိ? ‘‘ကိံ ကတ္ဝာ, ဘန္တေ, ဧသ ဝလ္လဘော ဟောတီ’’တိ?‘‘ဒာနာဒီနိ ပုညာနိ ကတ္ဝာ’’တိ။ ‘‘ဘဂဝာ , အဟမ္ပိ အယံ ထေရော ဝိယ အနာဂတေ ဗုဒ္ဓသာသနေ ဝလ္လဘော ဟောတုကာမော’’တိ သတ္ထာဟံ ခန္ဓာဝာရဘတ္တံ နာမ ဒတ္ဝာပိ သတ္တမေ ဒိဝသေ, ဘန္တေ, မယာ ပိတု သန္တိကာ တေမာသံ တုမ္ဟာကံ ပဋိဇဂ္ဂနဝရော လဒ္ဓော, တေမာသံ မေ ဝသ္သာဝာသံ အဓိဝာသေထာတိ။ ဘဂဝာ, ‘‘အတ္ထိ နု ခော တတ္ထ ဂတေန အတ္ထော’’တိ ဩလောကေတ္ဝာ ‘‘အတ္ထီ’’တိ ဒိသ္ဝာ ‘‘သုညာဂာရေ ခော, ကုမာရ, တထာဂတာ အဘိရမန္တီ’’တိ အာဟ။ ကုမာရော ‘‘အညာတံ ဘဂဝာ, အညာတံ သုဂတာ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ပုရိမတရံ ဂန္တ္ဝာ ဝိဟာရံ ကာရေမိ, မယာ ပေသိတေ ဘိက္ခုသတသဟသ္သေန သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆထာ’’တိ ပဋိညံ ဂဟေတ္ဝာ ပိတု သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ‘‘ဒိန္နာ မေ, ဒေဝ, ဘဂဝတာ ပဋိညာ, မယာ ပဟိတေ ဘဂဝန္တံ ပေသေယ္ယာထာ’’တိ ပိတရံ ဝန္ဒိတ္ဝာ, နိက္ခမိတ္ဝာ ယောဇနေ ယောဇနေ ဝိဟာရံ ကရောန္တော ဝီသယောဇနသတံ အဒ္ဓာနံ ဂတော။ ဂန္တ္ဝာ စ အတ္တနော နဂရေ ဝိဟာရဋ္ဌာနံ ဝိစိနန္တော သောဘနသ္သ နာမ ကုဋုမ္ဗိကသ္သ ဥယ္ယာနံ ဒိသ္ဝာ သတသဟသ္သေန ကိဏိတ္ဝာ သတသဟသ္သံ ဝိသ္သဇ္ဇေတ္ဝာ ဝိဟာရံ ကာရေသိ။ တတ္ထ ဘဂဝတော ဂန္ဓကုဋိံ သေသဘိက္ခူနဉ္စ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝာဋ္ဌာနတ္ထာယ ကုဋိလေဏမဏ္ဍပေ ကာရေတ္ဝာ ပာကာရပရိက္ခေပံ ဒ္ဝာရကောဋ္ဌကဉ္စ နိဋ္ဌာပေတ္ဝာ ပိတု သန္တိကံ ပေသေသိ ‘‘နိဋ္ဌိတံ မယ္ဟံ ကိစ္စံ, သတ္ထာရံ ပဟိဏထာ’’တိ။
Bhagavāpi gandhakuṭito nikkhamitvā paññattāsane nisīdi. Rājaputto satthāraṃ vanditvā, paṭisanthāraṃ katvā, ayaṃ, bhante, thero tumhākaṃ sāsane vallabho maññeti. ‘‘Āma kumāra, vallabho’’ti? ‘‘Kiṃ katvā, bhante, esa vallabho hotī’’ti?‘‘Dānādīni puññāni katvā’’ti. ‘‘Bhagavā , ahampi ayaṃ thero viya anāgate buddhasāsane vallabho hotukāmo’’ti satthāhaṃ khandhāvārabhattaṃ nāma datvāpi sattame divase, bhante, mayā pitu santikā temāsaṃ tumhākaṃ paṭijagganavaro laddho, temāsaṃ me vassāvāsaṃ adhivāsethāti. Bhagavā, ‘‘atthi nu kho tattha gatena attho’’ti oloketvā ‘‘atthī’’ti disvā ‘‘suññāgāre kho, kumāra, tathāgatā abhiramantī’’ti āha. Kumāro ‘‘aññātaṃ bhagavā, aññātaṃ sugatā’’ti vatvā ‘‘ahaṃ, bhante, purimataraṃ gantvā vihāraṃ kāremi, mayā pesite bhikkhusatasahassena saddhiṃ āgacchathā’’ti paṭiññaṃ gahetvā pitu santikaṃ gantvā ‘‘dinnā me, deva, bhagavatā paṭiññā, mayā pahite bhagavantaṃ peseyyāthā’’ti pitaraṃ vanditvā, nikkhamitvā yojane yojane vihāraṃ karonto vīsayojanasataṃ addhānaṃ gato. Gantvā ca attano nagare vihāraṭṭhānaṃ vicinanto sobhanassa nāma kuṭumbikassa uyyānaṃ disvā satasahassena kiṇitvā satasahassaṃ vissajjetvā vihāraṃ kāresi. Tattha bhagavato gandhakuṭiṃ sesabhikkhūnañca rattiṭṭhānadivāṭṭhānatthāya kuṭileṇamaṇḍape kāretvā pākāraparikkhepaṃ dvārakoṭṭhakañca niṭṭhāpetvā pitu santikaṃ pesesi ‘‘niṭṭhitaṃ mayhaṃ kiccaṃ, satthāraṃ pahiṇathā’’ti.
ရာဇာ ဘဂဝန္တံ ဘောဇေတ္ဝာ ‘‘ဘဂဝာ သုမနသ္သ ကိစ္စံ နိဋ္ဌိတံ, တုမ္ဟာကံ ဂမနံ ပစ္စာသီသတီ’’တိ အာဟ။ ဘဂဝာ သတသဟသ္သဘိက္ခုပရိဝုတော ယောဇနေ ယောဇနေ ဝိဟာရေသု ဝသမာနော အဂမာသိ။ ကုမာရော ‘‘သတ္ထာ အာဂစ္ဆတီ’’တိ သုတ္ဝာ ယောဇနံ ပစ္စုဂ္ဂန္တ္ဝာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇယမာနော သတသဟသ္သေန ကီတေ သောဘနေ နာမ ဥယ္ယာနေ သတသဟသ္သေန ကာရိတံ ဝိဟာရံ ပဝေသေတ္ဝာ –
Rājā bhagavantaṃ bhojetvā ‘‘bhagavā sumanassa kiccaṃ niṭṭhitaṃ, tumhākaṃ gamanaṃ paccāsīsatī’’ti āha. Bhagavā satasahassabhikkhuparivuto yojane yojane vihāresu vasamāno agamāsi. Kumāro ‘‘satthā āgacchatī’’ti sutvā yojanaṃ paccuggantvā gandhamālādīhi pūjayamāno satasahassena kīte sobhane nāma uyyāne satasahassena kāritaṃ vihāraṃ pavesetvā –
‘‘သတသဟသ္သေန မေ ကီတံ၊ သတသဟသ္သေန မာပိတံ။
‘‘Satasahassena me kītaṃ, satasahassena māpitaṃ;
သောဘနံ နာမ ဥယ္ယာနံ၊ ပဋိဂ္ဂဏ္ဟ မဟာမုနီ’’တိ။ –
Sobhanaṃ nāma uyyānaṃ, paṭiggaṇha mahāmunī’’ti. –
တံ နိယ္ယာဒေသိ။ သော ဝသ္သူပနာယိကဒိဝသေ မဟာဒာနံ ပဝတ္တေတ္ဝာ ‘‘ဣမိနာဝ နီဟာရေန ဒာနံ ဒဒေယ္ယာထာ’’တိ ပုတ္တဒာရေ အမစ္စေ စ ကိစ္စကရဏီယေသု စ နိယောဇေတ္ဝာ သယံ သုမနတ္ထေရသ္သ ဝသနဋ္ဌာနသမီပေယေဝ ဝသန္တော တေမာသံ သတ္ထာရံ ဥပဋ္ဌဟန္တော ဥပကဋ္ဌာယ ပဝာရဏာယ ဂာမံ ပဝိသိတ္ဝာ သတ္တာဟံ မဟာဒာနံ ပဝတ္တေတ္ဝာ သတ္တမေ ဒိဝသေ သတ္ထု ဘိက္ခုသတသဟသ္သသ္သ စ ပာဒမူလေ တိစီဝရာနိ ဌပေတ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ, ‘‘ဘန္တေ, ယဒေတံ မယာ သတ္တာဟံ ခန္ဓာဝာရဒာနတော ပဋ္ဌာယ ပုညံ ကတံ, န တံ သဂ္ဂသမ္ပတ္တိအာဒီနံ အတ္ထာယ, အထ ခော အဟံ အယံ သုမနတ္ထေရော ဝိယ အနာဂတေ ဧကသ္သ ဗုဒ္ဓသ္သ ဥပဋ္ဌာကော ဘဝေယ္ယ’’န္တိ ပဏိဓာနံ အကာသိ။ သတ္ထာပိသ္သ အနန္တရာယတံ ဒိသ္ဝာ ဗ္ယာကရိတ္ဝာ ပက္ကာမိ။
Taṃ niyyādesi. So vassūpanāyikadivase mahādānaṃ pavattetvā ‘‘imināva nīhārena dānaṃ dadeyyāthā’’ti puttadāre amacce ca kiccakaraṇīyesu ca niyojetvā sayaṃ sumanattherassa vasanaṭṭhānasamīpeyeva vasanto temāsaṃ satthāraṃ upaṭṭhahanto upakaṭṭhāya pavāraṇāya gāmaṃ pavisitvā sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā sattame divase satthu bhikkhusatasahassassa ca pādamūle ticīvarāni ṭhapetvā vanditvā, ‘‘bhante, yadetaṃ mayā sattāhaṃ khandhāvāradānato paṭṭhāya puññaṃ kataṃ, na taṃ saggasampattiādīnaṃ atthāya, atha kho ahaṃ ayaṃ sumanatthero viya anāgate ekassa buddhassa upaṭṭhāko bhaveyya’’nti paṇidhānaṃ akāsi. Satthāpissa anantarāyataṃ disvā byākaritvā pakkāmi.
သောပိ တသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဝသ္သသတသဟသ္သံ ပုညာနိ ကတ္ဝာ တတော ပရမ္ပိ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဥဠာရာနိ ပုညကမ္မာနိ ဥပစိနိတ္ဝာ ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော ကသ္သပသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ပိဏ္ဍာယ စရတော ဧကသ္သ ထေရသ္သ ပတ္တဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဥတ္တရသာဋကံ ဒတ္ဝာ ပူဇံ အကာသိ။ ပုန သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ တတော စုတော ဗာရာဏသိရာဇာ ဟုတ္ဝာ အဋ္ဌ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဒိသ္ဝာ တေ ဘောဇေတ္ဝာ အတ္တနော မင္ဂလုယ္ယာနေ အဋ္ဌ ပဏ္ဏသာလာယော ကာရေတ္ဝာ တေသံ နိသီဒနတ္ထာယ အဋ္ဌ သဗ္ဗရတနမယပီဌေ စေဝ မဏိအာဓာရကေ စ ပဋိယာဒေတ္ဝာ ဒသဝသ္သသဟသ္သာနိ ဥပဋ္ဌာနံ အကာသိ။ ဧတာနိ ပာကဋဋ္ဌာနာနိ။
Sopi tasmiṃ buddhuppāde vassasatasahassaṃ puññāni katvā tato parampi tattha tattha bhave uḷārāni puññakammāni upacinitvā devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle piṇḍāya carato ekassa therassa pattaggahaṇatthaṃ uttarasāṭakaṃ datvā pūjaṃ akāsi. Puna sagge nibbattitvā tato cuto bārāṇasirājā hutvā aṭṭha paccekabuddhe disvā te bhojetvā attano maṅgaluyyāne aṭṭha paṇṇasālāyo kāretvā tesaṃ nisīdanatthāya aṭṭha sabbaratanamayapīṭhe ceva maṇiādhārake ca paṭiyādetvā dasavassasahassāni upaṭṭhānaṃ akāsi. Etāni pākaṭaṭṭhānāni.
ကပ္ပသတသဟသ္သံ ပန တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ကရောန္တောဝ အမ္ဟာကံ ဗောဓိသတ္တေန သဒ္ဓိံ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ တတော စုတော အမိတောဒနသက္ကသ္သ ဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တသ္သ သဗ္ဗေ ဉာတကေ အာနန္ဒိတေ ကရောန္တော ဇာတောတိ အာနန္ဒောတ္ဝေဝ နာမံ အဟောသိ။ သော အနုက္ကမေန ဝယပ္ပတ္တော ကတာဘိနိက္ခမနေ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပတ္ဝာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကေ ပဌမံ ကပိလဝတ္ထုံ ဂန္တ္ဝာ တတော နိက္ခန္တေ ဘဂဝတိ တသ္သ ပရိဝာရတ္ထံ ပဗ္ဗဇိတုံ နိက္ခန္တေဟိ ဘဒ္ဒိယာဒီဟိ သဒ္ဓိံ နိက္ခမိတ္ဝာ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ နစိရသ္သေဝ အာယသ္မတော ပုဏ္ဏသ္သ မန္တာဏိပုတ္တသ္သ သန္တိကေ ဓမ္မကထံ သုတ္ဝာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။
Kappasatasahassaṃ pana tattha tattha bhave puññāni karontova amhākaṃ bodhisattena saddhiṃ tusitapure nibbattitvā tato cuto amitodanasakkassa gehe nibbatti. Tassa sabbe ñātake ānandite karonto jātoti ānandotveva nāmaṃ ahosi. So anukkamena vayappatto katābhinikkhamane sammāsambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakke paṭhamaṃ kapilavatthuṃ gantvā tato nikkhante bhagavati tassa parivāratthaṃ pabbajituṃ nikkhantehi bhaddiyādīhi saddhiṃ nikkhamitvā bhagavato santike pabbajitvā nacirasseva āyasmato puṇṇassa mantāṇiputtassa santike dhammakathaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhahi.
တေန စ သမယေန ဘဂဝတော ပဌမဗောဓိယံ ဝီသတိဝသ္သာနိ အနိဗဒ္ဓဥပဋ္ဌာကာ အဟေသုံ။ ဧကဒာ နာဂသမာလော ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတ္ဝာ ဝိစရိ, ဧကဒာ နာဂိတော, ဧကဒာ ဥပဝာနော, ဧကဒာ သုနက္ခတ္တော, ဧကဒာ စုန္ဒော သမဏုဒ္ဒေသော, ဧကဒာ သာဂတော, ဧကဒာ မေဃိယော, တေ ယေဘုယ္ယေန သတ္ထု စိတ္တံ နာရာဓယိံသု။ အထေကဒိဝသံ ဘဂဝာ ဂန္ဓကုဋိပရိဝေဏေ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓာသနေ ဘိက္ခုသင္ဃပရိဝုတော နိသိန္နော ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဣဒာနိမ္ဟိ မဟလ္လကော, ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ ‘ဣမိနာ မဂ္ဂေန ဂစ္ဆာမာ’တိ ဝုတ္တေ အညေန ဂစ္ဆန္တိ, ဧကစ္စေ မယ္ဟံ ပတ္တစီဝရံ ဘူမိယံ နိက္ခိပန္တိ, မယ္ဟံ နိဗဒ္ဓုပဋ္ဌာကံ ဘိက္ခုံ ဇာနာထာ’’တိ။ တံ သုတ္ဝာ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မသံဝေဂော ဥဒပာဒိ။ အထာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ဥဋ္ဌာယ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတ္ဝာ – ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, တုမ္ဟေ ဥပဋ္ဌဟိသ္သာမီ’’တိ အာဟ။ တံ ဘဂဝာ ပဋိက္ခိပိ။ ဧတေနုပာယေန မဟာမောဂ္ဂလ္လာနံ အာဒိံ ကတ္ဝာ သဗ္ဗေ မဟာသာဝကာ – ‘‘အဟံ ဥပဋ္ဌဟိသ္သာမိ, အဟံ ဥပဋ္ဌဟိသ္သာမီ’’တိ ဥဋ္ဌဟိံသု ဌပေတ္ဝာ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ, တေပိ ဘဂဝာ ပဋိက္ခိပိ ။ သော ပန တုဏ္ဟီယေဝ နိသီဒိ။ အထ နံ ဘိက္ခူ အာဟံသု – ‘‘အာဝုသော, တ္ဝမ္ပိ သတ္ထု ဥပဋ္ဌာကဋ္ဌာနံ ယာစာဟီ’’တိ။ ယာစိတ္ဝာ လဒ္ဓဋ္ဌာနံ နာမ ကီဒိသံ ဟောတိ, သစေ ရုစ္စတိ, သတ္ထာ သယမေဝ ဝက္ခတီတိ။ အထ ဘဂဝာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အာနန္ဒော အညေဟိ ဥသ္သာဟေတဗ္ဗော, သယမေဝ ဇာနိတ္ဝာ မံ ဥပဋ္ဌဟိသ္သတီ’’တိ အာဟ။ တတော ဘိက္ခူ ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ, အာဝုသော အာနန္ဒ, သတ္ထာရံ ဥပဋ္ဌာကဋ္ဌာနံ ယာစာဟီ’’တိ အာဟံသု။
Tena ca samayena bhagavato paṭhamabodhiyaṃ vīsativassāni anibaddhaupaṭṭhākā ahesuṃ. Ekadā nāgasamālo pattacīvaraṃ gahetvā vicari, ekadā nāgito, ekadā upavāno, ekadā sunakkhatto, ekadā cundo samaṇuddeso, ekadā sāgato, ekadā meghiyo, te yebhuyyena satthu cittaṃ nārādhayiṃsu. Athekadivasaṃ bhagavā gandhakuṭipariveṇe paññattavarabuddhāsane bhikkhusaṅghaparivuto nisinno bhikkhū āmantesi – ‘‘ahaṃ, bhikkhave, idānimhi mahallako, ekacce bhikkhū ‘iminā maggena gacchāmā’ti vutte aññena gacchanti, ekacce mayhaṃ pattacīvaraṃ bhūmiyaṃ nikkhipanti, mayhaṃ nibaddhupaṭṭhākaṃ bhikkhuṃ jānāthā’’ti. Taṃ sutvā bhikkhūnaṃ dhammasaṃvego udapādi. Athāyasmā sāriputto uṭṭhāya bhagavantaṃ vanditvā – ‘‘ahaṃ, bhante, tumhe upaṭṭhahissāmī’’ti āha. Taṃ bhagavā paṭikkhipi. Etenupāyena mahāmoggallānaṃ ādiṃ katvā sabbe mahāsāvakā – ‘‘ahaṃ upaṭṭhahissāmi, ahaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti uṭṭhahiṃsu ṭhapetvā āyasmantaṃ ānandaṃ, tepi bhagavā paṭikkhipi . So pana tuṇhīyeva nisīdi. Atha naṃ bhikkhū āhaṃsu – ‘‘āvuso, tvampi satthu upaṭṭhākaṭṭhānaṃ yācāhī’’ti. Yācitvā laddhaṭṭhānaṃ nāma kīdisaṃ hoti, sace ruccati, satthā sayameva vakkhatīti. Atha bhagavā ‘‘na, bhikkhave, ānando aññehi ussāhetabbo, sayameva jānitvā maṃ upaṭṭhahissatī’’ti āha. Tato bhikkhū ‘‘uṭṭhehi, āvuso ānanda, satthāraṃ upaṭṭhākaṭṭhānaṃ yācāhī’’ti āhaṃsu.
ထေရော ဥဋ္ဌဟိတ္ဝာ ‘‘သစေ မေ, ဘန္တေ, ဘဂဝာ အတ္တနာ လဒ္ဓံ ပဏီတစီဝရံ န ဒသ္သတိ, ပဏီတပိဏ္ဍပာတံ န ဒသ္သတိ, ဧကဂန္ဓကုဋိယံ ဝသိတုံ န ဒသ္သတိ, နိမန္တနံ ဂဟေတ္ဝာ န ဂမိသ္သတိ, ဧဝာဟံ ဘဂဝန္တံ ဥပဋ္ဌဟိသ္သာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဧတ္တကေ ဂုဏေ လဘတော သတ္ထု ဥပဋ္ဌာနေ ကော ဘာရော’’တိ ဥပဝာဒမောစနတ္ထံ ဣမေ စတ္တာရော ပဋိက္ခေပာ စ – ‘‘သစေ, ဘန္တေ, ဘဂဝာ မယာ ဂဟိတနိမန္တနံ ဂမိသ္သတိ, သစာဟံ ဒေသန္တရတော အာဂတာဂတေ တာဝဒေဝ ဒသ္သေတုံ လစ္ဆာမိ; ယဒာ မေ ကင္ခာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တာဝဒေဝ ဘဂဝန္တံ ဥပသင္ကမိတုံ လစ္ဆာမိ, သစေ ဘဂဝာ ပရမ္မုခာ ဒေသိတံ ဓမ္မံ ပုန မယ္ဟံ ကထေသ္သတိ, ဧဝာဟံ ဘဂဝန္တံ ဥပဋ္ဌဟိသ္သာမီ’’တိ ‘‘ဧတ္တကမ္ပိ သတ္ထု သန္တိကေ အနုဂ္ဂဟံ န လဘတီ’’တိ ဥပဝာဒမောစနတ္ထဉ္စေဝ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂာရိကဘာဝပာရမီပူရဏတ္ထဉ္စ ဣမာ စတသ္သော အာယာစနာ စာတိ အဋ္ဌ ဝရေ ဂဟေတ္ဝာ နိဗဒ္ဓုပဋ္ဌာကော အဟောသိ။ တသ္သေဝ ဌာနန္တရသ္သ အတ္ထာယ ကပ္ပသတသဟသ္သံ ပူရိတာနံ ပာရမီနံ ဖလံ ပာပုဏိ။ သော ဥပဋ္ဌာကဋ္ဌာနံ လဒ္ဓဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဒသဗလံ ဒုဝိဓေန ဥဒကေန, တိဝိဓေန ဒန္တကဋ္ဌေန, ဟတ္ထပာဒပရိကမ္မေန ပိဋ္ဌိပရိကမ္မေန, ဂန္ဓကုဋိပရိဝေဏသမ္မဇ္ဇနေနာတိ ဧဝမာဒီဟိ ကိစ္စေဟိ ဥပဋ္ဌဟန္တော ‘‘ဣမာယ နာမ ဝေလာယ သတ္ထု ဣဒံ နာမ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ, ဣဒံ နာမ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဒိဝသဘာဂံ သန္တိကာဝစရော ဟုတ္ဝာ, ရတ္တိဘာဂေ မဟန္တံ ဒဏ္ဍဒီပိကံ ဂဟေတ္ဝာ ဂန္ဓကုဋိပရိဝေဏံ နဝ ဝာရေ အနုပရိယာယတိ, သတ္ထရိ ပက္ကောသန္တေ ပဋိဝစနဒာနာယ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနတ္ထံ။
Thero uṭṭhahitvā ‘‘sace me, bhante, bhagavā attanā laddhaṃ paṇītacīvaraṃ na dassati, paṇītapiṇḍapātaṃ na dassati, ekagandhakuṭiyaṃ vasituṃ na dassati, nimantanaṃ gahetvā na gamissati, evāhaṃ bhagavantaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti āha. ‘‘Ettake guṇe labhato satthu upaṭṭhāne ko bhāro’’ti upavādamocanatthaṃ ime cattāro paṭikkhepā ca – ‘‘sace, bhante, bhagavā mayā gahitanimantanaṃ gamissati, sacāhaṃ desantarato āgatāgate tāvadeva dassetuṃ lacchāmi; yadā me kaṅkhā uppajjati, tāvadeva bhagavantaṃ upasaṅkamituṃ lacchāmi, sace bhagavā parammukhā desitaṃ dhammaṃ puna mayhaṃ kathessati, evāhaṃ bhagavantaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti ‘‘ettakampi satthu santike anuggahaṃ na labhatī’’ti upavādamocanatthañceva dhammabhaṇḍāgārikabhāvapāramīpūraṇatthañca imā catasso āyācanā cāti aṭṭha vare gahetvā nibaddhupaṭṭhāko ahosi. Tasseva ṭhānantarassa atthāya kappasatasahassaṃ pūritānaṃ pāramīnaṃ phalaṃ pāpuṇi. So upaṭṭhākaṭṭhānaṃ laddhadivasato paṭṭhāya dasabalaṃ duvidhena udakena, tividhena dantakaṭṭhena, hatthapādaparikammena piṭṭhiparikammena, gandhakuṭipariveṇasammajjanenāti evamādīhi kiccehi upaṭṭhahanto ‘‘imāya nāma velāya satthu idaṃ nāma laddhuṃ vaṭṭati, idaṃ nāma kātuṃ vaṭṭatī’’ti divasabhāgaṃ santikāvacaro hutvā, rattibhāge mahantaṃ daṇḍadīpikaṃ gahetvā gandhakuṭipariveṇaṃ nava vāre anupariyāyati, satthari pakkosante paṭivacanadānāya thinamiddhavinodanatthaṃ.
အထ နံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ အရိယဂဏမဇ္ဈေ နိသိန္နော အနေကပရိယာယေန ပသံသိတ္ဝာ ‘‘ဗဟုသ္သုတာနံ သတိမန္တာနံ ဂတိမန္တာနံ ဓိတိမန္တာနံ ဥပဋ္ဌာကာနဉ္စ ဘိက္ခူနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ ဧဝံ သတ္ထာရာ ပဉ္စသု ဌာနေသု ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတော စတူဟိ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော သတ္ထု ဓမ္မကောသာရက္ခော အယံ မဟာထေရော သေခောဝ သမာနော သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဘိက္ခူဟိ သမုတ္တေဇိတော ဒေဝတာယ စ သံဝေဇိတော ‘‘သ္ဝေယေဝ စ ဒာနိ ဓမ္မသင္ဂီတိ ကာတဗ္ဗာ, န ခော ပန မေတံ ပတိရူပံ, ယ္ဝာယံ သေခော သကရဏီယော ဟုတ္ဝာ အသေခေဟိ ထေရေဟိ သဒ္ဓိံ ဓမ္မံ သင္ဂာယိတုံ သန္နိပာတံ ဂန္တု’’န္တိ သဉ္ဇာတုသ္သာဟော ဝိပသ္သနံ ပဋ္ဌပေတ္ဝာ ဗဟုဒေဝရတ္တိံ ဝိပသ္သနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော စင္ကမေ ဝီရိယသမတံ အလဘိတ္ဝာ ဝိဟာရံ ပဝိသိတ္ဝာ သယနေ နိသီဒိတ္ဝာ သယိတုကာမော ကာယံ အာဝဋ္ဋေသိ။ အပ္ပတ္တဉ္စ သီသံ ဗိမ္ဗောဟနံ ပာဒာ စ ဘူမိတော မုတ္တမတ္တာ, ဧတသ္မိံ အန္တရေ အနုပာဒာယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စိ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၁.၁.၆၄၄-၆၆၃) –
Atha naṃ satthā jetavane ariyagaṇamajjhe nisinno anekapariyāyena pasaṃsitvā ‘‘bahussutānaṃ satimantānaṃ gatimantānaṃ dhitimantānaṃ upaṭṭhākānañca bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. Evaṃ satthārā pañcasu ṭhānesu etadagge ṭhapito catūhi acchariyabbhutadhammehi samannāgato satthu dhammakosārakkho ayaṃ mahāthero sekhova samāno satthari parinibbute heṭṭhā vuttanayena bhikkhūhi samuttejito devatāya ca saṃvejito ‘‘sveyeva ca dāni dhammasaṅgīti kātabbā, na kho pana metaṃ patirūpaṃ, yvāyaṃ sekho sakaraṇīyo hutvā asekhehi therehi saddhiṃ dhammaṃ saṅgāyituṃ sannipātaṃ gantu’’nti sañjātussāho vipassanaṃ paṭṭhapetvā bahudevarattiṃ vipassanāya kammaṃ karonto caṅkame vīriyasamataṃ alabhitvā vihāraṃ pavisitvā sayane nisīditvā sayitukāmo kāyaṃ āvaṭṭesi. Appattañca sīsaṃ bimbohanaṃ pādā ca bhūmito muttamattā, etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.1.644-663) –
‘‘အာရာမဒ္ဝာရာ နိက္ခမ္မ၊ ပဒုမုတ္တရော မဟာမုနိ။
‘‘Ārāmadvārā nikkhamma, padumuttaro mahāmuni;
ဝသ္သေန္တော အမတံ ဝုဋ္ဌိံ၊ နိဗ္ဗာပေသိ မဟာဇနံ။
Vassento amataṃ vuṭṭhiṃ, nibbāpesi mahājanaṃ.
‘‘သတသဟသ္သံ တေ ဓီရာ၊ ဆဠဘိညာ မဟိဒ္ဓိကာ။
‘‘Satasahassaṃ te dhīrā, chaḷabhiññā mahiddhikā;
ပရိဝာရေန္တိ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဆာယာဝ အနပာယိနီ။
Parivārenti sambuddhaṃ, chāyāva anapāyinī.
‘‘ဟတ္ထိက္ခန္ဓဂတော အာသိံ၊ သေတစ္ဆတ္တံ ဝရုတ္တမံ။
‘‘Hatthikkhandhagato āsiṃ, setacchattaṃ varuttamaṃ;
သုစာရုရူပံ ဒိသ္ဝာန၊ ဝိတ္တိ မေ ဥဒပဇ္ဇထ။
Sucārurūpaṃ disvāna, vitti me udapajjatha.
‘‘ဩရုယ္ဟ ဟတ္ထိခန္ဓမ္ဟာ၊ ဥပဂစ္ဆိံ နရာသဘံ။
‘‘Oruyha hatthikhandhamhā, upagacchiṃ narāsabhaṃ;
ရတနာမယဆတ္တံ မေ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌသ္သ ဓာရယိံ။
Ratanāmayachattaṃ me, buddhaseṭṭhassa dhārayiṃ.
‘‘မမ သင္ကပ္ပမညာယ၊ ပဒုမုတ္တရော မဟာဣသိ။
‘‘Mama saṅkappamaññāya, padumuttaro mahāisi;
တံ ကထံ ဌပယိတ္ဝာန၊ ဣမာ ဂာထာ အဘာသထ။
Taṃ kathaṃ ṭhapayitvāna, imā gāthā abhāsatha.
‘‘ယော သော ဆတ္တမဓာရေသိ၊ သောဏ္ဏာလင္ကာရဘူသိတံ။
‘‘Yo so chattamadhāresi, soṇṇālaṅkārabhūsitaṃ;
တမဟံ ကိတ္တယိသ္သာမိ၊ သုဏောထ မမ ဘာသတော။
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇotha mama bhāsato.
‘‘ဣတော ဂန္တ္ဝာ အယံ ပောသော၊ တုသိတံ အာဝသိသ္သတိ။
‘‘Ito gantvā ayaṃ poso, tusitaṃ āvasissati;
အနုဘောသ္သတိ သမ္ပတ္တိံ၊ အစ္ဆရာဟိ ပုရက္ခတော။
Anubhossati sampattiṃ, accharāhi purakkhato.
‘‘စတုတိံသတိက္ခတ္တုဉ္စ၊ ဒေဝရဇ္ဇံ ကရိသ္သတိ။
‘‘Catutiṃsatikkhattuñca, devarajjaṃ karissati;
ဗလာဓိပော အဋ္ဌသတံ၊ ဝသုဓံ အာဝသိသ္သတိ။
Balādhipo aṭṭhasataṃ, vasudhaṃ āvasissati.
‘‘အဋ္ဌပညာသက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိသ္သတိ။
‘‘Aṭṭhapaññāsakkhattuñca, cakkavattī bhavissati;
ပဒေသရဇ္ဇံ ဝိပုလံ၊ မဟိယာ ကာရယိသ္သတိ။
Padesarajjaṃ vipulaṃ, mahiyā kārayissati.
‘‘ကပ္ပသတသဟသ္သမ္ဟိ ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝော။
‘‘Kappasatasahassamhi , okkākakulasambhavo;
ဂောတမော နာမ ဂောတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိသ္သတိ။
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘သက္ယာနံ ကုလကေတုသ္သ၊ ဉာတိဗန္ဓု ဘဝိသ္သတိ။
‘‘Sakyānaṃ kulaketussa, ñātibandhu bhavissati;
အာနန္ဒော နာမ နာမေန၊ ဥပဋ္ဌာကော မဟေသိနော။
Ānando nāma nāmena, upaṭṭhāko mahesino.
‘‘အာတာပီ နိပကော စာပိ၊ ဗာဟုသစ္စေသု ကောဝိဒော။
‘‘Ātāpī nipako cāpi, bāhusaccesu kovido;
နိဝာတဝုတ္တိ အတ္ထဒ္ဓော၊ သဗ္ဗပာဌီ ဘဝိသ္သတိ။
Nivātavutti atthaddho, sabbapāṭhī bhavissati.
‘‘ပဓာနပဟိတတ္တော သော၊ ဥပသန္တော နိရူပဓိ။
‘‘Padhānapahitatto so, upasanto nirūpadhi;
သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ နိဗ္ဗာယိသ္သတိနာသဝော။
Sabbāsave pariññāya, nibbāyissatināsavo.
‘‘သန္တိ အာရညကာ နာဂာ၊ ကုဉ္ဇရာ သဋ္ဌိဟာယနာ။
‘‘Santi āraññakā nāgā, kuñjarā saṭṭhihāyanā;
တိဓာပဘိန္နာ မာတင္ဂာ၊ ဤသာဒန္တာ ဥရူဠ္ဟဝာ။
Tidhāpabhinnā mātaṅgā, īsādantā urūḷhavā.
‘‘အနေကသတသဟသ္သာ၊ ပဏ္ဍိတာပိ မဟိဒ္ဓိကာ။
‘‘Anekasatasahassā, paṇḍitāpi mahiddhikā;
သဗ္ဗေ တေ ဗုဒ္ဓနာဂသ္သ၊ န ဟောန္တုပဏိဓိမ္ဟိ တေ။
Sabbe te buddhanāgassa, na hontupaṇidhimhi te.
‘‘အာဒိယာ မေ နမသ္သာမိ၊ မဇ္ဈိမေ အထ ပစ္ဆိမေ။
‘‘Ādiyā me namassāmi, majjhime atha pacchime;
ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ ဥပဋ္ဌဟိံ။
Pasannacitto sumano, buddhaseṭṭhaṃ upaṭṭhahiṃ.
‘‘အာတာပီ နိပကော စာပိ၊ သမ္ပဇာနော ပဋိသ္သတော။
‘‘Ātāpī nipako cāpi, sampajāno paṭissato;
သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တော၊ သေခဘူမီသု ကောဝိဒော။
Sotāpattiphalaṃ patto, sekhabhūmīsu kovido.
‘‘သတသဟသ္သိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမဘိနီဟရိံ။
‘‘Satasahassito kappe, yaṃ kammamabhinīhariṃ;
တာဟံ ဘူမိမနုပ္ပတ္တော၊ ဌိတာ သဒ္ဓမ္မမာစလာ။
Tāhaṃ bhūmimanuppatto, ṭhitā saddhammamācalā.
‘‘သ္ဝာဂတံ ဝတ မေ အာသိ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Svāgataṃ vata me āsi…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ဆဠဘိညော ပန ဟုတ္ဝာ သင္ဂီတိမဏ္ဍပံ ပဝိသိတ္ဝာ ဓမ္မံ သင္ဂာယန္တော တတ္ထ တတ္ထ ဘိက္ခူနံ ဩဝာဒဒာနဝသေန အတ္တနော ပဋိပတ္တိဒီပနာဒိဝသေန စ ဘာသိတဂာထာ ဧကဇ္ဈံ ကတ္ဝာ အနုက္ကမေဝ ခုဒ္ဒကနိကာယသင္ဂာယနကာလေ ထေရဂာထာသု သင္ဂီတိံ အာရောပေန္တော –
Chaḷabhiñño pana hutvā saṅgītimaṇḍapaṃ pavisitvā dhammaṃ saṅgāyanto tattha tattha bhikkhūnaṃ ovādadānavasena attano paṭipattidīpanādivasena ca bhāsitagāthā ekajjhaṃ katvā anukkameva khuddakanikāyasaṅgāyanakāle theragāthāsu saṅgītiṃ āropento –
၁၀၁၇.
1017.
‘‘ပိသုဏေန စ ကောဓနေန စ၊ မစ္ဆရိနာ စ ဝိဘူတနန္ဒိနာ။
‘‘Pisuṇena ca kodhanena ca, maccharinā ca vibhūtanandinā;
သခိတံ န ကရေယ္ယ ပဏ္ဍိတော၊ ပာပော ကာပုရိသေန သင္ဂမော။
Sakhitaṃ na kareyya paṇḍito, pāpo kāpurisena saṅgamo.
၁၀၁၈.
1018.
‘‘သဒ္ဓေန စ ပေသလေန စ၊ ပညဝတာ ဗဟုသ္သုတေန စ။
‘‘Saddhena ca pesalena ca, paññavatā bahussutena ca;
သခိတံ ကရေယ္ယ ပဏ္ဍိတော၊ ဘဒ္ဒော သပ္ပုရိသေန သင္ဂမော။
Sakhitaṃ kareyya paṇḍito, bhaddo sappurisena saṅgamo.
၁၀၁၉.
1019.
‘‘ပသ္သ စိတ္တကတံ ဗိမ္ဗံ၊ အရုကာယံ သမုသ္သိတံ။
‘‘Passa cittakataṃ bimbaṃ, arukāyaṃ samussitaṃ;
အာတုရံ ဗဟုသင္ကပ္ပံ၊ ယသ္သ နတ္ထိ ဓုဝံ ဌိတိ။
Āturaṃ bahusaṅkappaṃ, yassa natthi dhuvaṃ ṭhiti.
၁၀၂၀.
1020.
‘‘ပသ္သ စိတ္တကတံ ရူပံ၊ မဏိနာ ကုဏ္ဍလေန စ။
‘‘Passa cittakataṃ rūpaṃ, maṇinā kuṇḍalena ca;
အဋ္ဌိတစေန ဩနဒ္ဓံ၊ သဟ ဝတ္ထေဟိ သောဘတိ။
Aṭṭhitacena onaddhaṃ, saha vatthehi sobhati.
၁၀၂၁.
1021.
‘‘အလတ္တကကတာ ပာဒာ၊ မုခံ စုဏ္ဏကမက္ခိတံ။
‘‘Alattakakatā pādā, mukhaṃ cuṇṇakamakkhitaṃ;
အလံ ဗာလသ္သ မောဟာယ၊ နော စ ပာရဂဝေသိနော။
Alaṃ bālassa mohāya, no ca pāragavesino.
၁၀၂၂.
1022.
‘‘အဋ္ဌပဒကတာ ကေသာ၊ နေတ္တာ အဉ္ဇနမက္ခိတာ။
‘‘Aṭṭhapadakatā kesā, nettā añjanamakkhitā;
အလံ ဗာလသ္သ မောဟာယ၊ နော စ ပာရဂဝေသိနော။
Alaṃ bālassa mohāya, no ca pāragavesino.
၁၀၂၃.
1023.
‘‘အဉ္ဇနီဝ နဝာ စိတ္တာ၊ ပူတိကာယော အလင္ကတော။
‘‘Añjanīva navā cittā, pūtikāyo alaṅkato;
အလံ ဗာလသ္သ မောဟာယ၊ နော စ ပာရဂဝေသိနော။
Alaṃ bālassa mohāya, no ca pāragavesino.
‘‘ဩဒဟိ မိဂဝော ပာသံ၊ နာသဒာ ဝာဂုရံ မိဂော။
‘‘Odahi migavo pāsaṃ, nāsadā vāguraṃ migo;
ဘုတ္ဝာ နိဝာပံ ဂစ္ဆာမ၊ ကန္ဒန္တေ မိဂဗန္ဓကေ။
Bhutvā nivāpaṃ gacchāma, kandante migabandhake.
‘‘ဆိန္နော ပာသော မိဂဝသ္သ၊ နာသဒာ ဝာဂုရံ မိဂော။
‘‘Chinno pāso migavassa, nāsadā vāguraṃ migo;
ဘုတ္ဝာ နိဝာပံ ဂစ္ဆာမ၊ သောစန္တေ မိဂလုဒ္ဒကေ။
Bhutvā nivāpaṃ gacchāma, socante migaluddake.
၁၀၂၄.
1024.
‘‘ဗဟုသ္သုတော စိတ္တကထီ၊ ဗုဒ္ဓသ္သ ပရိစာရကော။
‘‘Bahussuto cittakathī, buddhassa paricārako;
ပန္နဘာရော ဝိသညုတ္တော၊ သေယ္ယံ ကပ္ပေတိ ဂောတမော။
Pannabhāro visaññutto, seyyaṃ kappeti gotamo.
၁၀၂၅.
1025.
‘‘ခီဏာသဝော ဝိသညုတ္တော၊ သင္ဂာတီတော သုနိဗ္ဗုတော။
‘‘Khīṇāsavo visaññutto, saṅgātīto sunibbuto;
ဓာရေတိ အန္တိမံ ဒေဟံ၊ ဇာတိမရဏပာရဂူ။
Dhāreti antimaṃ dehaṃ, jātimaraṇapāragū.
၁၀၂၆.
1026.
‘‘ယသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတာ ဓမ္မာ၊ ဗုဒ္ဓသ္သာဒိစ္စဗန္ဓုနော။
‘‘Yasmiṃ patiṭṭhitā dhammā, buddhassādiccabandhuno;
နိဗ္ဗာနဂမနေ မဂ္ဂေ၊ သောယံ တိဋ္ဌတိ ဂောတမော။
Nibbānagamane magge, soyaṃ tiṭṭhati gotamo.
၁၀၂၇.
1027.
‘‘ဒ္ဝာသီတိ ဗုဒ္ဓတော ဂဏ္ဟိံ၊ ဒ္ဝေ သဟသ္သာနိ ဘိက္ခုတော။
‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dve sahassāni bhikkhuto;
စတုရာသီတိသဟသ္သာနိ၊ ယေ မေ ဓမ္မာ ပဝတ္တိနော။
Caturāsītisahassāni, ye me dhammā pavattino.
၁၀၂၈.
1028.
‘‘အပ္ပသ္သုတာယံ ပုရိသော၊ ဗလိဗဒ္ဒောဝ ဇီရတိ။
‘‘Appassutāyaṃ puriso, balibaddova jīrati;
မံသာနိ တသ္သ ဝဍ္ဎန္တိ၊ ပညာ တသ္သ န ဝဍ္ဎတိ။
Maṃsāni tassa vaḍḍhanti, paññā tassa na vaḍḍhati.
၁၀၂၉.
1029.
‘‘ဗဟုသ္သုတော အပ္ပသ္သုတံ၊ ယော သုတေနာတိမညတိ။
‘‘Bahussuto appassutaṃ, yo sutenātimaññati;
အန္ဓော ပဒီပဓာရောဝ၊ တထေဝ ပဋိဘာတိ မံ။
Andho padīpadhārova, tatheva paṭibhāti maṃ.
၁၀၃၀.
1030.
‘‘ဗဟုသ္သုတံ ဥပာသေယ္ယ၊ သုတဉ္စ န ဝိနာသယေ။
‘‘Bahussutaṃ upāseyya, sutañca na vināsaye;
တံ မူလံ ဗ္ရဟ္မစရိယသ္သ၊ တသ္မာ ဓမ္မဓရော သိယာ။
Taṃ mūlaṃ brahmacariyassa, tasmā dhammadharo siyā.
၁၀၃၁.
1031.
‘‘ပုဗ္ဗာပရညူ အတ္ထညူ၊ နိရုတ္တိပဒကောဝိဒော။
‘‘Pubbāparaññū atthaññū, niruttipadakovido;
သုဂ္ဂဟီတဉ္စ ဂဏ္ဟာတိ၊ အတ္ထဉ္စောပပရိက္ခတိ။
Suggahītañca gaṇhāti, atthañcopaparikkhati.
၁၀၃၂.
1032.
‘‘ခန္တ္ယာ ဆန္ဒိကတော ဟောတိ၊ ဥသ္သဟိတ္ဝာ တုလေတိ တံ။
‘‘Khantyā chandikato hoti, ussahitvā tuleti taṃ;
သမယေ သော ပဒဟတိ၊ အဇ္ဈတ္တံ သုသမာဟိတော။
Samaye so padahati, ajjhattaṃ susamāhito.
၁၀၃၃.
1033.
‘‘ဗဟုသ္သုတံ ဓမ္မဓရံ၊ သပ္ပညံ ဗုဒ္ဓသာဝကံ။
‘‘Bahussutaṃ dhammadharaṃ, sappaññaṃ buddhasāvakaṃ;
ဓမ္မဝိညာဏမာကင္ခံ၊ တံ ဘဇေထ တထာဝိဓံ။
Dhammaviññāṇamākaṅkhaṃ, taṃ bhajetha tathāvidhaṃ.
၁၀၃၄.
1034.
‘‘ဗဟုသ္သုတော ဓမ္မဓရော၊ ကောသာရက္ခော မဟေသိနော။
‘‘Bahussuto dhammadharo, kosārakkho mahesino;
စက္ခု သဗ္ဗသ္သ လောကသ္သ၊ ပူဇနီယော ဗဟုသ္သုတော။
Cakkhu sabbassa lokassa, pūjanīyo bahussuto.
၁၀၃၅.
1035.
‘‘ဓမ္မာရာမော ဓမ္မရတော၊ ဓမ္မံ အနုဝိစိန္တယံ။
‘‘Dhammārāmo dhammarato, dhammaṃ anuvicintayaṃ;
ဓမ္မံ အနုသ္သရံ ဘိက္ခု၊ သဒ္ဓမ္မာ န ပရိဟာယတိ။
Dhammaṃ anussaraṃ bhikkhu, saddhammā na parihāyati.
၁၀၃၆.
1036.
‘‘ကာယမစ္ဆေရဂရုနော ၊ ဟိယ္ယမာနေ အနုဋ္ဌဟေ။
‘‘Kāyamaccheragaruno , hiyyamāne anuṭṭhahe;
သရီရသုခဂိဒ္ဓသ္သ၊ ကုတော သမဏဖာသုတာ။
Sarīrasukhagiddhassa, kuto samaṇaphāsutā.
၁၀၃၇.
1037.
‘‘န ပက္ခန္တိ ဒိသာ သဗ္ဗာ၊ ဓမ္မာ န ပဋိဘန္တိ မံ။
‘‘Na pakkhanti disā sabbā, dhammā na paṭibhanti maṃ;
ဂတေ ကလ္ယာဏမိတ္တမ္ဟိ၊ အန္ဓကာရံဝ ခာယတိ။
Gate kalyāṇamittamhi, andhakāraṃva khāyati.
၁၀၃၈.
1038.
‘‘အဗ္ဘတီတသဟာယသ္သ၊ အတီတဂတသတ္ထုနော။
‘‘Abbhatītasahāyassa, atītagatasatthuno;
နတ္ထိ ဧတာဒိသံ မိတ္တံ၊ ယထာ ကာယဂတာ သတိ။
Natthi etādisaṃ mittaṃ, yathā kāyagatā sati.
၁၀၃၉.
1039.
‘‘ယေ ပုရာဏာ အတီတာ တေ၊ နဝေဟိ န သမေတိ မေ။
‘‘Ye purāṇā atītā te, navehi na sameti me;
သ္ဝဇ္ဇ ဧကောဝ ဈာယာမိ၊ ဝသ္သုပေတောဝ ပက္ခိမာ။
Svajja ekova jhāyāmi, vassupetova pakkhimā.
၁၀၄၀.
1040.
‘‘ဒသ္သနာယ အဘိက္ကန္တေ၊ နာနာဝေရဇ္ဇကေ ဗဟူ။
‘‘Dassanāya abhikkante, nānāverajjake bahū;
မာ ဝာရယိတ္ထ သောတာရော၊ ပသ္သန္တု သမယော မမံ။
Mā vārayittha sotāro, passantu samayo mamaṃ.
၁၀၄၁.
1041.
‘‘ဒသ္သနာယ အဘိက္ကန္တေ၊ နာနာဝေရဇ္ဇကေ ပုထု။
‘‘Dassanāya abhikkante, nānāverajjake puthu;
ကရောတိ သတ္ထာ ဩကာသံ၊ န နိဝာရေတိ စက္ခုမာ။
Karoti satthā okāsaṃ, na nivāreti cakkhumā.
၁၀၄၂.
1042.
‘‘ပဏ္ဏဝီသတိ ဝသ္သာနိ၊ သေခဘူတသ္သ မေ သတော။
‘‘Paṇṇavīsati vassāni, sekhabhūtassa me sato;
န ကာမသညာ ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ ပသ္သ ဓမ္မသုဓမ္မတံ။
Na kāmasaññā uppajji, passa dhammasudhammataṃ.
၁၀၄၃.
1043.
‘‘ပဏ္ဏဝီသတိ ဝသ္သာနိ၊ သေခဘူတသ္သ မေ သတော။
‘‘Paṇṇavīsati vassāni, sekhabhūtassa me sato;
န ဒောသသညာ ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ ပသ္သ ဓမ္မသုဓမ္မတံ။
Na dosasaññā uppajji, passa dhammasudhammataṃ.
၁၀၄၄.
1044.
‘‘ပဏ္ဏဝီသတိ ဝသ္သာနိ၊ ဘဂဝန္တံ ဥပဋ္ဌဟိံ။
‘‘Paṇṇavīsati vassāni, bhagavantaṃ upaṭṭhahiṃ;
မေတ္တေန ကာယကမ္မေန၊ ဆာယာဝ အနပာယိနီ။
Mettena kāyakammena, chāyāva anapāyinī.
၁၀၄၅.
1045.
‘‘ပဏ္ဏဝီသတိ ဝသ္သာနိ၊ ဘဂဝန္တံ ဥပဋ္ဌဟိံ။
‘‘Paṇṇavīsati vassāni, bhagavantaṃ upaṭṭhahiṃ;
မေတ္တေန ဝစီကမ္မေန၊ ဆာယာဝ အနပာယိနီ။
Mettena vacīkammena, chāyāva anapāyinī.
၁၀၄၆.
1046.
‘‘ပဏ္ဏဝီသတိ ဝသ္သာနိ၊ ဘဂဝန္တံ ဥပဋ္ဌဟိံ။
‘‘Paṇṇavīsati vassāni, bhagavantaṃ upaṭṭhahiṃ;
မေတ္တေန မနောကမ္မေန၊ ဆာယာဝ အနပာယိနီ။
Mettena manokammena, chāyāva anapāyinī.
၁၀၄၇.
1047.
‘‘ဗုဒ္ဓသ္သ စင္ကမန္တသ္သ၊ ပိဋ္ဌိတော အနုစင္ကမိံ။
‘‘Buddhassa caṅkamantassa, piṭṭhito anucaṅkamiṃ;
ဓမ္မေ ဒေသိယမာနမ္ဟိ၊ ဉာဏံ မေ ဥဒပဇ္ဇထ။
Dhamme desiyamānamhi, ñāṇaṃ me udapajjatha.
၁၀၄၈.
1048.
‘‘အဟံ သကရဏီယောမ္ဟိ၊ သေခော အပ္ပတ္တမာနသော။
‘‘Ahaṃ sakaraṇīyomhi, sekho appattamānaso;
သတ္ထု စ ပရိနိဗ္ဗာနံ၊ ယော အမ္ဟံ အနုကမ္ပကော။
Satthu ca parinibbānaṃ, yo amhaṃ anukampako.
၁၀၄၉.
1049.
‘‘တဒာသိ ယံ ဘိံသနကံ၊ တဒာသိ လောမဟံသနံ။
‘‘Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ, tadāsi lomahaṃsanaṃ;
သဗ္ဗကာရဝရူပေတေ၊ သမ္ဗုဒ္ဓေ ပရိနိဗ္ဗုတေ။
Sabbakāravarūpete, sambuddhe parinibbute.
၁၀၅၀.
1050.
‘‘ဗဟုသ္သုတော ဓမ္မဓရော၊ ကောသာရက္ခော မဟေသိနော။
‘‘Bahussuto dhammadharo, kosārakkho mahesino;
စက္ခု သဗ္ဗသ္သ လောကသ္သ၊ အာနန္ဒော ပရိနိဗ္ဗုတော။
Cakkhu sabbassa lokassa, ānando parinibbuto.
၁၀၅၁.
1051.
‘‘ဗဟုသ္သုတော ဓမ္မဓရော၊ ကောသာရက္ခော မဟေသိနော။
‘‘Bahussuto dhammadharo, kosārakkho mahesino;
စက္ခု သဗ္ဗသ္သ လောကသ္သ၊ အန္ဓကာရေ တမောနုဒော။
Cakkhu sabbassa lokassa, andhakāre tamonudo.
၁၀၅၂.
1052.
‘‘ဂတိမန္တော သတိမန္တော၊ ဓိတိမန္တော စ ယော ဣသိ။
‘‘Gatimanto satimanto, dhitimanto ca yo isi;
သဒ္ဓမ္မဓာရကော ထေရော၊ အာနန္ဒော ရတနာကရော။
Saddhammadhārako thero, ānando ratanākaro.
၁၀၅၃.
1053.
‘‘ပရိစိဏ္ဏော မယာ သတ္ထာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသနံ။
‘‘Pariciṇṇo mayā satthā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ;
ဩဟိတော ဂရုကော ဘာရော၊ နတ္ထိ ဒာနိ ပုနဗ္ဘဝော’’တိ။ –
Ohito garuko bhāro, natthi dāni punabbhavo’’ti. –
ဣမာ ဂာထာ အဘာသိ။
Imā gāthā abhāsi.
တတ္ထ ပိသုဏေန စာတိ အာဒိတော ဒ္ဝေ ဂာထာ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယေ ဘိက္ခူ ဒေဝဒတ္တပက္ခိယေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ သံသဂ္ဂံ ကရောန္တေ ဒိသ္ဝာ တေသံ ဩဝာဒဒာနဝသေန ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ပိသုဏေနာတိ ပိသုဏာယ ဝာစာယ။ တာယ ဟိ ယုတ္တော ပုဂ္ဂလော ‘‘ပိသုဏော’’တိ ဝုတ္တော ယထာ နီလဂုဏယုတ္တော ပဋော နီလောတိ။ ကောဓနေနာတိ ကုဇ္ဈနသီလေန။ အတ္တသမ္ပတ္တိနိဂူဟဏလက္ခဏသ္သ မစ္ဆေရသ္သ သမ္ဘဝတော မစ္ဆရိနာ။ ဝိဘူတနန္ဒိနာတိ သတ္တာနံ ဝိဘူတံ ဝိဘဝနံ ဝိနာသံ ဣစ္ဆန္တေန, ဝိဘူတံ ဝာ ဝိသုံ ဘာဝော ဘေဒော, တံ နန္ဒနေန, သဗ္ဗမေတံ ဒေဝဒတ္တပက္ခိယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေ ဟိ ပဉ္စဝတ္ထုဒီပနာယ ဗဟူ ဇနေ သမ္မာပဋိပန္နေ ဘိန္ဒန္တာ သတ္ထရိ ဗဟိဒ္ဓတာယ ထဒ္ဓမစ္ဆရိယာဒိမစ္ဆရိယပကတာ မဟာဇနသ္သ မဟတော အနတ္ထာယ ပဋိပဇ္ဇိံသု။ သခိတန္တိ သဟာယဘာဝံ သံသဂ္ဂံ န ကရေယ္ယ, ကိံကာရဏာ? ပာပော ကာပုရိသေန သင္ဂမော ကာပုရိသေန ပာပပုဂ္ဂလေန သမာဂမော နိဟီနော လာမကော။ ယေ ဟိသ္သ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇန္တိ။ တေသံ ဒုစိန္တိတာဒိဘေဒံ ဗာလလက္ခဏမေဝ အာဝဟတိ, ပဂေဝ ဝစနကရသ္သ။ တေနာဟ ဘဂဝာ – ‘‘ယာနိ ကာနိစိ, ဘိက္ခဝေ, ဘယာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, သဗ္ဗာနိ တာနိ ဗာလတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, နော ပဏ္ဍိတတော’’တိအာဒိ (အ. နိ. ၃.၁)။
Tattha pisuṇena cāti ādito dve gāthā chabbaggiye bhikkhū devadattapakkhiyehi bhikkhūhi saddhiṃ saṃsaggaṃ karonte disvā tesaṃ ovādadānavasena vuttā. Tattha pisuṇenāti pisuṇāya vācāya. Tāya hi yutto puggalo ‘‘pisuṇo’’ti vutto yathā nīlaguṇayutto paṭo nīloti. Kodhanenāti kujjhanasīlena. Attasampattinigūhaṇalakkhaṇassa maccherassa sambhavato maccharinā. Vibhūtanandināti sattānaṃ vibhūtaṃ vibhavanaṃ vināsaṃ icchantena, vibhūtaṃ vā visuṃ bhāvo bhedo, taṃ nandanena, sabbametaṃ devadattapakkhiyeva sandhāya vuttaṃ. Te hi pañcavatthudīpanāya bahū jane sammāpaṭipanne bhindantā satthari bahiddhatāya thaddhamacchariyādimacchariyapakatā mahājanassa mahato anatthāya paṭipajjiṃsu. Sakhitanti sahāyabhāvaṃ saṃsaggaṃ na kareyya, kiṃkāraṇā? Pāpokāpurisena saṅgamo kāpurisena pāpapuggalena samāgamo nihīno lāmako. Ye hissa diṭṭhānugatiṃ āpajjanti. Tesaṃ ducintitādibhedaṃ bālalakkhaṇameva āvahati, pageva vacanakarassa. Tenāha bhagavā – ‘‘yāni kānici, bhikkhave, bhayāni uppajjanti, sabbāni tāni bālato uppajjanti, no paṇḍitato’’tiādi (a. ni. 3.1).
ယေန ပန သံသဂ္ဂော ကာတဗ္ဗော, တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘သဒ္ဓေန စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဒ္ဓေနာတိ ကမ္မကမ္မဖလသဒ္ဓာယ စေဝ, ရတနတ္တယသဒ္ဓာယ စ သမန္နာဂတေန။ ပေသလေနာတိ ပိယသီလေန သီလသမ္ပန္နေန။ ပညဝတာတိ ဥဒယတ္ထဂာမိနိယာ နိဗ္ဗေဓိကာယ ပညာယ ဝသေန ပညာသမ္ပန္နေန။ ဗဟုသ္သုတေနာတိ ပရိယတ္တိပဋိဝေဓဗာဟုသစ္စာနံ ပာရိပူရိယာ ဗဟုသ္သုတေန။ ဘဒ္ဒောတိ တေန တာဒိသေန သာဓုနာ သင္ဂမော ဘဒ္ဒော သုန္ဒရော ကလ္ယာဏော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိဘေဒံ အတ္ထံ အာဝဟတီတိ အဓိပ္ပာယော။
Yena pana saṃsaggo kātabbo, taṃ dassetuṃ ‘‘saddhena cā’’tiādi vuttaṃ. Tattha saddhenāti kammakammaphalasaddhāya ceva, ratanattayasaddhāya ca samannāgatena. Pesalenāti piyasīlena sīlasampannena. Paññavatāti udayatthagāminiyā nibbedhikāya paññāya vasena paññāsampannena. Bahussutenāti pariyattipaṭivedhabāhusaccānaṃ pāripūriyā bahussutena. Bhaddoti tena tādisena sādhunā saṅgamo bhaddo sundaro kalyāṇo diṭṭhadhammikādibhedaṃ atthaṃ āvahatīti adhippāyo.
ပသ္သ စိတ္တကတန္တိအာဒိကာ သတ္တ ဂာထာ အတ္တနော ရူပသမ္ပတ္တိံ ဒိသ္ဝာ ကာမသညံ ဥပ္ပာဒေန္တိယာ ဥတ္တရာယ နာမ ဥပာသိကာယ ကာယဝိစ္ဆန္ဒဇနနတ္ထံ ဘာသိတာ ။ ‘‘အမ္ဗပာလိံ ဂဏိကံ ဒိသ္ဝာ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာနံ ဩဝာဒဒာနတ္ထ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ တာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။
Passa cittakatantiādikā satta gāthā attano rūpasampattiṃ disvā kāmasaññaṃ uppādentiyā uttarāya nāma upāsikāya kāyavicchandajananatthaṃ bhāsitā . ‘‘Ambapāliṃ gaṇikaṃ disvā vikkhittacittānaṃ ovādadānattha’’ntipi vadanti. Tā heṭṭhā vuttatthā eva.
ဗဟုသ္သုတော စိတ္တကထီတိအာဒိကာ ဒ္ဝေ ဂာထာ ထေရေန အရဟတ္တံ ပတ္ဝာ ဥဒာနဝသေန ဘာသိတာ။ တတ္ထ ပရိစာရကောတိ ဥပဋ္ဌာကော။ သေယ္ယံ ကပ္ပေတီတိ အရဟတ္တပ္ပတ္တိသမနန္တရံ သယိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ထေရော ဟိ ဗဟုဒေဝ ရတ္တိံ စင္ကမေန ဝီတိနာမေတ္ဝာ သရီရံ ဥတုံ ဂာဟာပေတုံ ဩဝရကံ ပဝိသိတ္ဝာ သယိတုံ မဉ္စကေ နိသိန္နော ပာဒာ စ ဘူမိတော မုတ္တာ, အပ္ပတ္တဉ္စ သီသံ ဗိမ္ဗောဟနံ, ဧတ္ထန္တရေ အရဟတ္တံ ပတ္ဝာ သယိ။
Bahussutocittakathītiādikā dve gāthā therena arahattaṃ patvā udānavasena bhāsitā. Tattha paricārakoti upaṭṭhāko. Seyyaṃ kappetīti arahattappattisamanantaraṃ sayitattā vuttaṃ. Thero hi bahudeva rattiṃ caṅkamena vītināmetvā sarīraṃ utuṃ gāhāpetuṃ ovarakaṃ pavisitvā sayituṃ mañcake nisinno pādā ca bhūmito muttā, appattañca sīsaṃ bimbohanaṃ, etthantare arahattaṃ patvā sayi.
ခီဏာသဝောတိ ပရိက္ခီဏစတုရာသဝော, တတော ဧဝ စတူဟိပိ ယောဂေဟိ ဝိသံယုတ္တော, ရာဂသင္ဂာဒီနံ အတိက္ကန္တတ္တာ သင္ဂာတီတော, သဗ္ဗသော ကိလေသပရိဠာဟသ္သ ဝူပသန္တတ္တာ သုနိဗ္ဗုတော သီတိဘူတောတိ အတ္ထော။
Khīṇāsavoti parikkhīṇacaturāsavo, tato eva catūhipi yogehi visaṃyutto, rāgasaṅgādīnaṃ atikkantattā saṅgātīto, sabbaso kilesapariḷāhassa vūpasantattā sunibbuto sītibhūtoti attho.
ယသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတာ ဓမ္မာတိ ထေရံ ဥဒ္ဒိသ္သ ခီဏာသဝမဟာဗ္ရဟ္မုနာ ဘာသိတာ ဂာထာ။ ဥပဋ္ဌိတာယ ဟိ ဓမ္မသင္ဂီတိယာ ထေရံ ဥဒ္ဒိသ္သ ယေဟိ ဘိက္ခူဟိ ‘‘ဧကော ဘိက္ခု ဝိသ္သဂန္ဓံ ဝာယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ထေရော အဓိဂတေ အရဟတ္တေ သတ္တပဏ္ဏိဂုဟာဒ္ဝာရံ သင္ဃသ္သ သာမဂ္ဂီဒာနတ္ထံ အာဂတော, တသ္သ ခီဏာသဝဘာဝပ္ပကာသနေန သုဒ္ဓာဝာသမဟာဗ္ရဟ္မာ။ တေ ဘိက္ခူ လဇ္ဇာပေန္တော ‘‘ယသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတာ ဓမ္မာ’’တိ ဂာထမာဟ။ တသ္သတ္ထော – ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော ဓမ္မာ တေနေဝ အဓိဂတာ ပဝေဒိတာ စ ပဋိဝေဓပရိယတ္တိဓမ္မာ။ ယသ္မိံ ပုရိသဝိသေသေ ပတိဋ္ဌိတာ, သောယံ ဂောတ္တတော ဂောတမော ဓမ္မဘဏ္ဍာဂာရိကော သဥပာဒိသေသနိဗ္ဗာနသ္သ အဓိဂတတ္တာ ဣဒာနိ အနုပာဒိသေသနိဗ္ဗာနဂမနေ မဂ္ဂေ ပတိဋ္ဌဟိ, တသ္သ ဧကံသဘာဂီတိ။
Yasmiṃ patiṭṭhitā dhammāti theraṃ uddissa khīṇāsavamahābrahmunā bhāsitā gāthā. Upaṭṭhitāya hi dhammasaṅgītiyā theraṃ uddissa yehi bhikkhūhi ‘‘eko bhikkhu vissagandhaṃ vāyatī’’ti vuttaṃ. Atha thero adhigate arahatte sattapaṇṇiguhādvāraṃ saṅghassa sāmaggīdānatthaṃ āgato, tassa khīṇāsavabhāvappakāsanena suddhāvāsamahābrahmā. Te bhikkhū lajjāpento ‘‘yasmiṃ patiṭṭhitā dhammā’’ti gāthamāha. Tassattho – buddhassa bhagavato dhammā teneva adhigatā paveditā ca paṭivedhapariyattidhammā. Yasmiṃ purisavisese patiṭṭhitā, soyaṃ gottato gotamo dhammabhaṇḍāgāriko saupādisesanibbānassa adhigatattā idāni anupādisesanibbānagamane magge patiṭṭhahi, tassa ekaṃsabhāgīti.
အထေကဒိဝသံ ဂောပကမောဂ္ဂလ္လာနော နာမ ဗ္ရာဟ္မဏော ထေရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘တ္ဝံ ဗဟုသ္သုတောတိ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသနေ ပာကဋော, ကိတ္တကာ ဓမ္မာ တေ သတ္ထာရာ ဘာသိတာ, တယာ ဓာရိတာ’’တိ? တသ္သ ထေရော ပဋိဝစနံ ဒေန္တော ‘‘ဒ္ဝာသီတီ’’တိ ဂာထမာဟ။ တတ္ထ ဒ္ဝာသီတိ သဟသ္သာနီတိ ယောဇနာ, ဗုဒ္ဓတော ဂဏ္ဟိန္တိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတော ဥဂ္ဂဏ္ဟိံ ဒ္ဝိသဟသ္သာဓိကာနိ အသီတိဓမ္မက္ခန္ဓသဟသ္သာနိ သတ္ထု သန္တိကာ အဓိဂဏ္ဟိန္တိ အတ္ထော။ ဒ္ဝေ သဟသ္သာနိ ဘိက္ခုတောတိ ဒ္ဝေ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟသ္သာနိ ဘိက္ခုတော ဂဏ္ဟိံ, ဓမ္မသေနာပတိအာဒီနံ ဘိက္ခူနံ သန္တိကာ အဓိဂစ္ဆိံ။ စတုရာသီတိသဟသ္သာနီတိ တဒုဘယံ သမောဓာနေတ္ဝာ စတုသဟသ္သာဓိကာနိ အသီတိသဟသ္သာနိ။ ယေ မေ ဓမ္မာ ပဝတ္တိနောတိ ယေ ယထာဝုတ္တပရိမာဏာ ဓမ္မက္ခန္ဓာ မယ္ဟံ ပဂုဏာ ဝာစုဂ္ဂတာ ဇိဝ္ဟဂ္ဂေ ပရိဝတ္တန္တီတိ။
Athekadivasaṃ gopakamoggallāno nāma brāhmaṇo theraṃ pucchi – ‘‘tvaṃ bahussutoti buddhassa sāsane pākaṭo, kittakā dhammā te satthārā bhāsitā, tayā dhāritā’’ti? Tassa thero paṭivacanaṃ dento ‘‘dvāsītī’’ti gāthamāha. Tattha dvāsīti sahassānīti yojanā, buddhato gaṇhinti sammāsambuddhato uggaṇhiṃ dvisahassādhikāni asītidhammakkhandhasahassāni satthu santikā adhigaṇhinti attho. Dve sahassāni bhikkhutoti dve dhammakkhandhasahassāni bhikkhuto gaṇhiṃ, dhammasenāpatiādīnaṃ bhikkhūnaṃ santikā adhigacchiṃ. Caturāsītisahassānīti tadubhayaṃ samodhānetvā catusahassādhikāni asītisahassāni. Ye me dhammā pavattinoti ye yathāvuttaparimāṇā dhammakkhandhā mayhaṃ paguṇā vācuggatā jivhagge parivattantīti.
အထေကဒာ ထေရော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ဝိပသ္သနာဓုရေပိ ဂန္ထဓုရေပိ အနနုယုတ္တံ ဧကံ ပုဂ္ဂလံ ဒိသ္ဝာ ဗာဟုသစ္စာဘာဝေ အာဒီနဝံ ပကာသေန္တော ‘‘အပ္ပသ္သုတာယ’’န္တိ ဂာထမာဟ။ တတ္ထ အပ္ပသ္သုတာယန္တိ ဧကသ္သ ဒ္ဝိန္နံ ဝာ ပဏ္ဏာသာနံ, အထ ဝာ ပန ဝဂ္ဂာနံ အန္တမသော ဧကသ္သ ဒ္ဝိန္နံ ဝာ သုတ္တန္တာနမ္ပိ ဥဂ္ဂဟိတာနံ အဘာဝေန အပ္ပသ္သုတော အယံ, ကမ္မဋ္ဌာနံ ပန ဥဂ္ဂဟေတ္ဝာ အနုယုဉ္ဇန္တော ဗဟုသ္သုတောဝ။ ဗလိဗဒ္ဒောဝ ဇီရတီတိ ယထာ ဗလိဗဒ္ဒော ဇီရမာနော ဝဍ္ဎမာနော နေဝ မာတု န ပိတု, န သေသဉာတကာနံ အတ္ထာယ ဝဍ္ဎတိ, အထ ခော နိရတ္ထကမေဝ ဇီရတိ; ဧဝမေဝံ အယမ္ပိ န ဥပဇ္ဈာယဝတ္တံ ကရောတိ, န အာစရိယဝတ္တံ, န အာဂန္တုကဝတ္တာဒီနိ, န ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇတိ, နိရတ္ထကမေဝ ဇီရတိ။ မံသာနိ တသ္သ ဝဍ္ဎန္တီတိ ယထာ ဗလိဗဒ္ဒသ္သ ‘‘ကသနဘာရဝဟနာဒီသု အသမတ္ထော ဧသော’’တိ အရညေ ဝိသ္သဋ္ဌသ္သ ယထာ တထာ ဝိစရန္တသ္သ ခာဒန္တသ္သ ပိဝန္တသ္သ မံသာနိ တသ္သ ဝဍ္ဎန္တိ; ဧဝမေဝံ ဣမသ္သာပိ ဥပဇ္ဈာယာဒီဟိ ဝိသ္သဋ္ဌသ္သ သင္ဃံ နိသ္သာယ စတ္တာရော ပစ္စယေ လဘိတ္ဝာ ဥဒ္ဓံဝိရေစနာဒီနိ ကတ္ဝာ ကာယံ ပောသေန္တသ္သ မံသာနိ ဝဍ္ဎန္တိ ထူလသရီရော ဟုတ္ဝာ ဝိစရတိ။ ပညာတိ လောကိယလောကုတ္တရာ ပနသ္သ ပညာ ဧကင္ဂုလိမတ္တာပိ န ဝဍ္ဎတိ, အရညေ ဂစ္ဆလတာဒီနိ ဝိယ အသ္သ ဆဒ္ဝာရာနိ နိသ္သာယ တဏ္ဟာ စေဝ နဝဝိဓမာနော စ ဝဍ္ဎတီတိ အဓိပ္ပာယော။
Athekadā thero sāsane pabbajitvā vipassanādhurepi ganthadhurepi ananuyuttaṃ ekaṃ puggalaṃ disvā bāhusaccābhāve ādīnavaṃ pakāsento ‘‘appassutāya’’nti gāthamāha. Tattha appassutāyanti ekassa dvinnaṃ vā paṇṇāsānaṃ, atha vā pana vaggānaṃ antamaso ekassa dvinnaṃ vā suttantānampi uggahitānaṃ abhāvena appassuto ayaṃ, kammaṭṭhānaṃ pana uggahetvā anuyuñjanto bahussutova. Balibaddova jīratīti yathā balibaddo jīramāno vaḍḍhamāno neva mātu na pitu, na sesañātakānaṃ atthāya vaḍḍhati, atha kho niratthakameva jīrati; evamevaṃ ayampi na upajjhāyavattaṃ karoti, na ācariyavattaṃ, na āgantukavattādīni, na bhāvanaṃ anuyuñjati, niratthakameva jīrati. Maṃsāni tassa vaḍḍhantīti yathā balibaddassa ‘‘kasanabhāravahanādīsu asamattho eso’’ti araññe vissaṭṭhassa yathā tathā vicarantassa khādantassa pivantassa maṃsāni tassa vaḍḍhanti; evamevaṃ imassāpi upajjhāyādīhi vissaṭṭhassa saṅghaṃ nissāya cattāro paccaye labhitvā uddhaṃvirecanādīni katvā kāyaṃ posentassa maṃsāni vaḍḍhanti thūlasarīro hutvā vicarati. Paññāti lokiyalokuttarā panassa paññā ekaṅgulimattāpi na vaḍḍhati, araññe gacchalatādīni viya assa chadvārāni nissāya taṇhā ceva navavidhamāno ca vaḍḍhatīti adhippāyo.
ဗဟုသ္သုတောတိ ဂာထာ အတ္တနော ဗာဟုသစ္စံ နိသ္သာယ အညံ အတိမညန္တံ ဧကံ ဘိက္ခုံ ဥဒ္ဒိသ္သ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ သုတေနာတိ သုတဟေတု အတ္တနော ဗာဟုသစ္စနိမိတ္တံ။ အတိမညတီတိ အတိက္ကမိတ္ဝာ မညတိ အတ္တာနံ ဥက္ကံသေန္တော ပရံ ပရိဘဝတိ။ တထေဝာတိ ယထာ အန္ဓော အန္ဓကာရေ တေလပဇ္ဇောတံ ဓာရေန္တော အာလောကဒာနေန ပရေသံယေဝ အတ္ထာဝဟော , န အတ္တနော, တထေဝ ပရိယတ္တိဗာဟုသစ္စေန သုတဝာ ပုဂ္ဂလော သုတေန အနုပပန္နော အတ္တနော အတ္ထံ အပရိပူရေန္တော အန္ဓော ဉာဏာလောကဒာနေန ပရေသံယေဝ အတ္ထာဝဟော, န အတ္တနော, ဒီပဓာရော အန္ဓော ဝိယ မယ္ဟံ ဥပဋ္ဌာတီတိ။
Bahussutoti gāthā attano bāhusaccaṃ nissāya aññaṃ atimaññantaṃ ekaṃ bhikkhuṃ uddissa vuttā. Tattha sutenāti sutahetu attano bāhusaccanimittaṃ. Atimaññatīti atikkamitvā maññati attānaṃ ukkaṃsento paraṃ paribhavati. Tathevāti yathā andho andhakāre telapajjotaṃ dhārento ālokadānena paresaṃyeva atthāvaho , na attano, tatheva pariyattibāhusaccena sutavā puggalo sutena anupapanno attano atthaṃ aparipūrento andho ñāṇālokadānena paresaṃyeva atthāvaho, na attano, dīpadhāro andho viya mayhaṃ upaṭṭhātīti.
ဣဒာနိ ဗာဟုသစ္စေ အာနိသံသံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဗဟုသ္သုတ’’န္တိ ဂာထမာဟ။ တတ္ထ ဥပာသေယ္ယာတိ ပယိရုပာသေယ္ယ။ သုတဉ္စ န ဝိနာသယေတိ ဗဟုသ္သုတံ ပယိရုပာသိတ္ဝာ လဒ္ဓံ သုတဉ္စ န ဝိနာသေယ္ယ, န သုသ္သေယ္ယ ဓာရဏပရိစယပရိပုစ္ဆာမနသိကာရေဟိ ဝဍ္ဎေယ္ယ။ တံ မူလံ ဗ္ရဟ္မစရိယသ္သာတိ ယသ္မာ ဗဟုသ္သုတံ ပယိရုပာသိတ္ဝာ လဒ္ဓံ တံ သုတံ ပရိယတ္တိဗာဟုသစ္စံ မဂ္ဂဗ္ရဟ္မစရိယသ္သ မူလံ ပဓာနကာရဏံ။ တသ္မာ ဓမ္မဓရော သိယာ ဝိမုတ္တာယတနသီသေ ဌတ္ဝာ ယထာသုတသ္သ ဓမ္မသ္သ ဓာရဏေ ပဌမံ ပရိယတ္တိဓမ္မဓရော ဘဝေယ္ယ။
Idāni bāhusacce ānisaṃsaṃ dassento ‘‘bahussuta’’nti gāthamāha. Tattha upāseyyāti payirupāseyya. Sutañca na vināsayeti bahussutaṃ payirupāsitvā laddhaṃ sutañca na vināseyya, na susseyya dhāraṇaparicayaparipucchāmanasikārehi vaḍḍheyya. Taṃ mūlaṃ brahmacariyassāti yasmā bahussutaṃ payirupāsitvā laddhaṃ taṃ sutaṃ pariyattibāhusaccaṃ maggabrahmacariyassa mūlaṃ padhānakāraṇaṃ. Tasmā dhammadharo siyā vimuttāyatanasīse ṭhatvā yathāsutassa dhammassa dhāraṇe paṭhamaṃ pariyattidhammadharo bhaveyya.
ဣဒာနိ ပရိယတ္တိဗာဟုသစ္စေန သာဓေတဗ္ဗမတ္ထံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ပုဗ္ဗာပရညူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗဉ္စ အပရဉ္စ ဇာနာတီတိ ပုဗ္ဗာပရညူ။ ဧကိသ္သာ ဟိ ဂာထာယ ပုဗ္ဗဘာဂေ အပညာယမာနေပိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝာ ပညာယမာနေ အပရဘာဂေ အပညာယမာနေပိ ‘‘ဣမသ္သ အပရဘာဂသ္သ ဣမိနာ ပုဗ္ဗဘာဂေန , ဣမသ္သ ဝာ ပုဗ္ဗဘာဂသ္သ ဣမိနာ အပရဘာဂေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဇာနန္တော ပုဗ္ဗာပရညူ နာမ။ အတ္တတ္ထာဒိဘေဒံ တသ္သ တသ္သ ဘာသိတသ္သ အတ္ထံ ဇာနာတီတိ အတ္ထညူ။ နိရုတ္တိပဒကောဝိဒောတိ နိရုတ္တိယံ သေသပဒေသုပိ စာတိ စတူသုပိ ပဋိသမ္ဘိဒာသု ဆေကော။ သုဂ္ဂဟီတဉ္စ ဂဏ္ဟာတီတိ တေနေဝ ကောဝိဒဘာဝေန အတ္ထတော ဗ္ယဉ္ဇနတော စ ဓမ္မံ သုဂဟိတမေဝ ကတ္ဝာ ဂဏ္ဟာတိ။ အတ္ထဉ္စောပပရိက္ခတီတိ ယထာသုတသ္သ ယထာပရိယတ္တသ္သ ဓမ္မသ္သ အတ္ထံ ဥပပရိက္ခတိ ‘‘ဣတိ သီလံ, ဣတိ သမာဓိ, ဣတိ ပညာ, ဣမေ ရူပာရူပဓမ္မာ’’တိ မနသာ အနုပေက္ခတိ။
Idāni pariyattibāhusaccena sādhetabbamatthaṃ dassetuṃ ‘‘pubbāparaññū’’tiādi vuttaṃ. Tattha pubbañca aparañca jānātīti pubbāparaññū. Ekissā hi gāthāya pubbabhāge apaññāyamānepi pubbabhāge vā paññāyamāne aparabhāge apaññāyamānepi ‘‘imassa aparabhāgassa iminā pubbabhāgena , imassa vā pubbabhāgassa iminā aparabhāgena bhavitabba’’nti jānanto pubbāparaññū nāma. Attatthādibhedaṃ tassa tassa bhāsitassa atthaṃ jānātīti atthaññū. Niruttipadakovidoti niruttiyaṃ sesapadesupi cāti catūsupi paṭisambhidāsu cheko. Suggahītañca gaṇhātīti teneva kovidabhāvena atthato byañjanato ca dhammaṃ sugahitameva katvā gaṇhāti. Atthañcopaparikkhatīti yathāsutassa yathāpariyattassa dhammassa atthaṃ upaparikkhati ‘‘iti sīlaṃ, iti samādhi, iti paññā, ime rūpārūpadhammā’’ti manasā anupekkhati.
ခန္တ္ယာ ဆန္ဒိကတော ဟောတီတိ တေသု မနသာ အနုပေက္ခိတေသု ဓမ္မေသု ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ နိဇ္ဈာနံ ခမာပေတ္ဝာ ရူပပရိဂ္ဂဟာဒိမုခေန ဝိပသ္သနာဘိနိဝေသေ ဆန္ဒိကတော ဆန္ဒဇာတော ဟောတိ။ တထာဘူတော စ ဝိပသ္သနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော ဥသ္သဟိတ္ဝာ တုလေတိ တံတံပစ္စယနာမရူပဒသ္သနဝသေန ဥသ္သာဟံ ကတ္ဝာ တတော ပရံ တိလက္ခဏံ အာရောပေတ္ဝာ တုလေတိ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိပိ, ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိပိ, ‘‘အနတ္တာ’’တိပိ တံ နာမရူပံ တီရေတိ ဝိပသ္သတိ။ သမယေ သော ပဒဟတိ, အဇ္ဈတ္တံ သုသမာဟိတောတိ သော ဧဝံ ပသ္သန္တော ပဂ္ဂဟေတဗ္ဗာဒိသမယေ စိတ္တသ္သ ပဂ္ဂဏ္ဟနာဒိနာ ပဒဟတိ, ပဒဟန္တော စ အဇ္ဈတ္တံ ဂောစရဇ္ဈတ္တေ ဝိပသ္သနာသမာဓိနာ မဂ္ဂသမာဓိနာ စ သုဋ္ဌု သမာဟိတော ဘဝေယ္ယ, အသမာဓာနဟေတုဘူတေ ကိလေသေ ပဇဟေယ္ယ။ သ္ဝာယံ ဂုဏော သဗ္ဗောပိ ယသ္မာ ဗဟုသ္သုတံ ဓမ္မဓရံ သပ္ပညံ ဗုဒ္ဓသာဝကံ ပယိရုပာသန္တသ္သ ဟောတိ, တသ္မာ အသင္ခတံ ဓမ္မံ အာရဗ္ဘ ဒုက္ခာဒီသု ပရိညာဒိဝိသိဋ္ဌကိစ္စတာယ ဓမ္မဝိညာဏသင္ခာတံ ဓမ္မဉာဏံ အာကင္ခန္တော တထာဝိဓံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ကလ္ယာဏမိတ္တံ ဘဇေထ, သေဝေယ္ယ ပယိရုပာသေယ္ယာတိ အတ္ထော။
Khantyā chandikato hotīti tesu manasā anupekkhitesu dhammesu diṭṭhinijjhānakkhantiyā nijjhānaṃ khamāpetvā rūpapariggahādimukhena vipassanābhinivese chandikato chandajāto hoti. Tathābhūto ca vipassanāya kammaṃ karonto ussahitvā tuleti taṃtaṃpaccayanāmarūpadassanavasena ussāhaṃ katvā tato paraṃ tilakkhaṇaṃ āropetvā tuleti ‘‘anicca’’ntipi, ‘‘dukkha’’ntipi, ‘‘anattā’’tipi taṃ nāmarūpaṃ tīreti vipassati. Samaye so padahati, ajjhattaṃ susamāhitoti so evaṃ passanto paggahetabbādisamaye cittassa paggaṇhanādinā padahati, padahanto ca ajjhattaṃ gocarajjhatte vipassanāsamādhinā maggasamādhinā ca suṭṭhu samāhito bhaveyya, asamādhānahetubhūte kilese pajaheyya. Svāyaṃ guṇo sabbopi yasmā bahussutaṃ dhammadharaṃ sappaññaṃ buddhasāvakaṃ payirupāsantassa hoti, tasmā asaṅkhataṃ dhammaṃ ārabbha dukkhādīsu pariññādivisiṭṭhakiccatāya dhammaviññāṇasaṅkhātaṃ dhammañāṇaṃ ākaṅkhanto tathāvidhaṃ vuttappakāraṃ kalyāṇamittaṃ bhajetha, seveyya payirupāseyyāti attho.
ဧဝံ ဗဟုပကာရတာယ တသ္သ ပူဇနီယကံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဗဟုသ္သုတော’’တိ ဂာထမာဟ။ တသ္သတ္ထော – သုတ္တဂေယ္ယာဒိ ဗဟု သုတံ ဧတသ္သာတိ ဗဟုသ္သုတော။ တမေဝ ဒေသနာဓမ္မံ သုဝဏ္ဏဘာဇနေ ပက္ခိတ္တသီဟဝသာ ဝိယ အဝိနသ္သန္တံ ဓာရေတီတိ ဓမ္မဓရော။ တတော ဧဝ မဟေသိနော ဘဂဝတော ဓမ္မကောသံ ဓမ္မရတနံ အာရက္ခတီတိ ကောသာရက္ခော။ ယသ္မာ သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ သမဒသ္သနေန စက္ခုဘူတော, တသ္မာ စက္ခု သဗ္ဗသ္သ လောကသ္သ ပူဇနီယော မာနနီယောတိ, ဗဟုသ္သုတဘာဝေန ဗဟုဇနသ္သ ပူဇနီယဘာဝဒသ္သနတ္ထံ နိဂမနဝသေန ပုနပိ ‘‘ဗဟုသ္သုတော’’တိ ဝုတ္တံ။
Evaṃ bahupakāratāya tassa pūjanīyakaṃ dassento ‘‘bahussuto’’ti gāthamāha. Tassattho – suttageyyādi bahu sutaṃ etassāti bahussuto. Tameva desanādhammaṃ suvaṇṇabhājane pakkhittasīhavasā viya avinassantaṃ dhāretīti dhammadharo. Tato eva mahesino bhagavato dhammakosaṃ dhammaratanaṃ ārakkhatīti kosārakkho. Yasmā sadevakassa lokassa samadassanena cakkhubhūto, tasmā cakkhu sabbassa lokassa pūjanīyo mānanīyoti, bahussutabhāvena bahujanassa pūjanīyabhāvadassanatthaṃ nigamanavasena punapi ‘‘bahussuto’’ti vuttaṃ.
ဧဝရူပံ ကလ္ယာဏမိတ္တံ လဘိတ္ဝာပိ ကာရကသ္သေဝ အပရိဟာနိ, န အကာရကသ္သာတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဓမ္မာရာမော’’တိ ဂာထမာဟ။ တတ္ထ နိဝာသနဋ္ဌေန သမထဝိပသ္သနာဓမ္မော အာရာမော, တသ္မိံ ဧဝ ဓမ္မေ ရတော အဘိရတောတိ ဓမ္မရတော, တသ္သေဝ ဓမ္မသ္သ ပုနပ္ပုနံ ဝိစိန္တနေန ဓမ္မံ အနုဝိစိန္တယံ ဓမ္မံ အာဝဇ္ဇေန္တော မနသိ ကရောတီတိ အတ္ထော။ အနုသ္သရန္တိ တမေဝ ဓမ္မံ အနုသ္သရန္တော။ သဒ္ဓမ္မာတိ ဧဝရူပော ဘိက္ခု သတ္တတိံသပဘေဒာ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ နဝဝိဓလောကုတ္တရဓမ္မာ စ န ပရိဟာယတိ, န ကဒာစိ တသ္သ တတော ပရိဟာနိ ဟောတီတိ အတ္ထော။
Evarūpaṃ kalyāṇamittaṃ labhitvāpi kārakasseva aparihāni, na akārakassāti dassento ‘‘dhammārāmo’’ti gāthamāha. Tattha nivāsanaṭṭhena samathavipassanādhammo ārāmo, tasmiṃ eva dhamme rato abhiratoti dhammarato, tasseva dhammassa punappunaṃ vicintanena dhammaṃ anuvicintayaṃ dhammaṃ āvajjento manasi karotīti attho. Anussaranti tameva dhammaṃ anussaranto. Saddhammāti evarūpo bhikkhu sattatiṃsapabhedā bodhipakkhiyadhammā navavidhalokuttaradhammā ca na parihāyati, na kadāci tassa tato parihāni hotīti attho.
အထေကဒိဝသံ ကာယေ အဝီတရာဂံ ကုသီတံ ဟီနဝီရိယံ ကောသလ္လာယာ တိ နာမံ ဘိက္ခုံ သံဝေဇေန္တော ‘‘ကာယမစ္ဆေရဂရုနော’’တိ ဂာထမာဟ။ တတ္ထ ကာယမစ္ဆေရဂရုနောတိ ‘‘ကာယဒဠ္ဟီဗဟုလသ္သ ကာယေ မမတ္တသ္သ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနမ္ပိ ကာယေန ကတ္တဗ္ဗံ ကိဉ္စိ အကတ္ဝာ ဝိစရန္တသ္သ။ ဟိယ္ယမာနေတိ အတ္တနော ကာယေ ဇီဝိတေ စ ခဏေ ခဏေ ပရိဟိယ္ယမာနေ။ အနုဋ္ဌဟေတိ သီလာဒီနံ ပရိပူရဏဝသေန ဥဋ္ဌာနဝီရိယံ န ကရေယ္ယ။ သရီရသုခဂိဒ္ဓသ္သာတိ အတ္တနော သရီရသ္သ သုခာပနေနေဝ ဂေဓံ အာပန္နသ္သ။ ကုတော သမဏဖာသုတာတိ ဧဝရူပသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ သာမညဝသေန ကုတော သုခဝိဟာရော, ဖာသုဝိဟာရော န တသ္သ ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။
Athekadivasaṃ kāye avītarāgaṃ kusītaṃ hīnavīriyaṃ kosallāyā ti nāmaṃ bhikkhuṃ saṃvejento ‘‘kāyamaccheragaruno’’ti gāthamāha. Tattha kāyamaccheragarunoti ‘‘kāyadaḷhībahulassa kāye mamattassa ācariyupajjhāyānampi kāyena kattabbaṃ kiñci akatvā vicarantassa. Hiyyamāneti attano kāye jīvite ca khaṇe khaṇe parihiyyamāne. Anuṭṭhaheti sīlādīnaṃ paripūraṇavasena uṭṭhānavīriyaṃ na kareyya. Sarīrasukhagiddhassāti attano sarīrassa sukhāpaneneva gedhaṃ āpannassa. Kuto samaṇaphāsutāti evarūpassa puggalassa sāmaññavasena kuto sukhavihāro, phāsuvihāro na tassa vijjatīti attho.
န ပက္ခန္တီတိအာဒိကာ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တသ္သ ဓမ္မသေနာပတိနော ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝံ သုတ္ဝာ ထေရေန ဘာသိတာ။ တတ္ထ န ပက္ခန္တိ ဒိသာ သဗ္ဗာတိ ပုရတ္ထိမာဒိဘေဒာ သဗ္ဗာ ဒိသာ န ပက္ခယန္တိ, ဒိသာမူဠ္ဟောတိ အတ္ထော။ ဓမ္မာ န ပဋိဘန္တိ မန္တိ ပုဗ္ဗေ သုဋ္ဌု ပဂုဏာပိ ပရိယတ္တိဓမ္မာ ဣဒာနိ သက္ကစ္စံ သမန္နာဟရိယမာနာပိ မယ္ဟံ န ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ဂတေ ကလ္ယာဏမိတ္တမ္ဟီတိ သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ ကလ္ယာဏမိတ္တဘူတေ ဓမ္မသေနာပတိမ္ဟိ အနုပာဒိသေသနိဗ္ဗာနံ ဂတေ။ အန္ဓကာရံဝ ခာယတီတိ သဗ္ဗောပာယံ လောကော အန္ဓကာရော ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ။
Na pakkhantītiādikā āyasmato sāriputtassa dhammasenāpatino parinibbutabhāvaṃ sutvā therena bhāsitā. Tattha na pakkhanti disā sabbāti puratthimādibhedā sabbā disā na pakkhayanti, disāmūḷhoti attho. Dhammā na paṭibhanti manti pubbe suṭṭhu paguṇāpi pariyattidhammā idāni sakkaccaṃ samannāhariyamānāpi mayhaṃ na upaṭṭhahanti. Gate kalyāṇamittamhīti sadevakassa lokassa kalyāṇamittabhūte dhammasenāpatimhi anupādisesanibbānaṃ gate. Andhakāraṃva khāyatīti sabbopāyaṃ loko andhakāro viya upaṭṭhāti.
အဗ္ဘတီတသဟာယသ္သာတိ အပဂတသဟာယသ္သ, ကလ္ယာဏမိတ္တရဟိတသ္သာတိ အတ္ထော။ အတီတဂတသတ္ထုနောတိ အာယသ္မတော အတီတော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗာနဂတသတ္ထုကသ္သ, သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေတိ အတ္ထော။ ယထာ ကာယဂတာ သတီတိ ကာယဂတာသတိဘာဝနာ တက္ကရသ္သ ယထာ ဧကန္တဟိတာဝဟာ, ဧဝံ ဧတာဒိသံ အနာထသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ ဧကန္တဟိတာဝဟံ အညံ မိတ္တံ နာမ နတ္ထိ, သနာထသ္သ အညာပိ ဘာဝနာ ဟိတာဝဟာ ဧဝာတိ အဓိပ္ပာယော။
Abbhatītasahāyassāti apagatasahāyassa, kalyāṇamittarahitassāti attho. Atītagatasatthunoti āyasmato atīto hutvā nibbānagatasatthukassa, satthari parinibbuteti attho. Yathā kāyagatā satīti kāyagatāsatibhāvanā takkarassa yathā ekantahitāvahā, evaṃ etādisaṃ anāthassa puggalassa ekantahitāvahaṃ aññaṃ mittaṃ nāma natthi, sanāthassa aññāpi bhāvanā hitāvahā evāti adhippāyo.
ပုရာဏာတိ ပောရာဏာ, သာရိပုတ္တာဒိကေ ကလ္ယာဏမိတ္တေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ နဝေဟီတိ နဝကေဟိ။ န သမေတိ မေတိ မယ္ဟံ စိတ္တံ န သမာဂစ္ဆတိ, န တေ မမ စိတ္တံ အာရာဓေန္တီတိ အတ္ထော။ သ္ဝဇ္ဇ ဧကောဝ ဈာယာမီတိ သောဟံ အဇ္ဇ ဝုဍ္ဎတရေဟိ ဝိရဟိတော ဧကောဝ ဟုတ္ဝာ ဈာယာမိ ဈာနပသုတော ဟောမိ။ ဝသ္သုပေတောတိ ဝသ္သကာလေ ကုလာဝကံ ဥပေတော ပက္ခီ ဝိယ။ ‘‘ဝာသုပေတော’’တိပိ ပာဠိ, ဝာသံ ဥပဂတောတိ အတ္ထော။
Purāṇāti porāṇā, sāriputtādike kalyāṇamitte sandhāya vadati. Navehīti navakehi. Na sameti meti mayhaṃ cittaṃ na samāgacchati, na te mama cittaṃ ārādhentīti attho. Svajja ekova jhāyāmīti sohaṃ ajja vuḍḍhatarehi virahito ekova hutvā jhāyāmi jhānapasuto homi. Vassupetoti vassakāle kulāvakaṃ upeto pakkhī viya. ‘‘Vāsupeto’’tipi pāḷi, vāsaṃ upagatoti attho.
ဒသ္သနာယ အဘိက္ကန္တေတိ ဂာထာ သတ္ထာရာ ဘာသိတာ။ တသ္သတ္ထော – မမ ဒသ္သနာယ အဘိက္ကန္တေ နာနာဝိဓဝိဒေသပဝာသိကဗဟုဇနေ, အာနန္ဒ, မမ ဥပသင္ကမနံ မာ ဝာရေသိ။ ကသ္မာ? တေ သောတာရော ဓမ္မသ္သ, မမံ ပသ္သန္တု, အယမေဝ ဒသ္သနာယ သမယောတိ။
Dassanāyaabhikkanteti gāthā satthārā bhāsitā. Tassattho – mama dassanāya abhikkante nānāvidhavidesapavāsikabahujane, ānanda, mama upasaṅkamanaṃ mā vāresi. Kasmā? Te sotāro dhammassa, mamaṃ passantu, ayameva dassanāya samayoti.
တံ သုတ္ဝာ ထေရော ‘‘ဒသ္သနာယ အဘိက္ကန္တေ’’တိ အပရံ ဂာထမာဟ။ ဣမာယ ဟိ ဂာထာယ သမ္ဗန္ဓတ္ထံ ပုရိမဂာထာ ဣဓ နိက္ခိတ္တာ။ တေနေဝ သစာဟံ ဒေသန္တရတော အာဂတာဂတေ တာဝဒေဝ ဒသ္သေတုံ လစ္ဆာမီတိ ဧတသ္သ ပဒသ္သ အတ္ထသိဒ္ဓိံ ဒသ္သေတိ။
Taṃ sutvā thero ‘‘dassanāya abhikkante’’ti aparaṃ gāthamāha. Imāya hi gāthāya sambandhatthaṃ purimagāthā idha nikkhittā. Teneva sacāhaṃ desantarato āgatāgate tāvadeva dassetuṃ lacchāmīti etassa padassa atthasiddhiṃ dasseti.
ပဏ္ဏဝီသတိ ဝသ္သာနီတိ ပဉ္စ ဂာထာ အတ္တနော အဂ္ဂုပဋ္ဌာကဘာဝံ ဒီပေတုံ ဝုတ္တာ။ အာရဒ္ဓကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေန ဟိ သတ္ထု ဥပဋ္ဌာနပသုတဘာဝေန စ ထေရသ္သ မဂ္ဂေန အသမုစ္ဆိန္နာပိ ကာမသညာဒယော န ဥပ္ပဇ္ဇိံသု, ကာယဝစီမနောကမ္မာနိ စ သဗ္ဗကာလံ သတ္ထရိ မေတ္တာပုဗ္ဗင္ဂမာနိ မေတ္တာနုပရိဝတ္တာနိ အဟေသုံ။ တတ္ထ ပဏ္ဏဝီသတိ ဝသ္သာနီတိ ပဉ္စဝီသတိ သံဝစ္ဆရာနိ။ သေခဘူတသ္သ မေ သတောတိ သေခဘူမိယံ သောတာပတ္တိဖလေ ဌိတသ္သ မေ သတော။ ကာမသညာတိ ကာမသဟဂတာ သညာ န ဥပ္ပဇ္ဇိ, ဧတ္ထ စ ကာမသညာဒိအနုပ္ပတ္တိဝစနေန အတ္တနော အာသယသုဒ္ဓိံ ဒသ္သေတိ, ‘‘မေတ္တေန ကာယကမ္မေနာ’’တိအာဒိနာ ပယောဂသုဒ္ဓိံ။ တတ္ထ ဂန္ဓကုဋိယံ ပရိဘဏ္ဍကရဏာဒိနာ သတ္ထု ဝတ္တပဋိဝတ္တကရဏေန စ မေတ္တံ ကာယကမ္မံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ဓမ္မဒေသနာကာလာရောစနာဒိနာ မေတ္တံ ဝစီကမ္မံ, ရဟောဂတသ္သ သတ္ထာရံ ဥဒ္ဒိသ္သ ဟိတူပသံဟာရမနသိကာရေန မေတ္တံ မနောကမ္မံ။ ဉာဏံ မေ ဥဒပဇ္ဇထာတိ အတ္တနော သေက္ခဘူမိပတ္တိမာဟ။
Paṇṇavīsati vassānīti pañca gāthā attano aggupaṭṭhākabhāvaṃ dīpetuṃ vuttā. Āraddhakammaṭṭhānabhāvena hi satthu upaṭṭhānapasutabhāvena ca therassa maggena asamucchinnāpi kāmasaññādayo na uppajjiṃsu, kāyavacīmanokammāni ca sabbakālaṃ satthari mettāpubbaṅgamāni mettānuparivattāni ahesuṃ. Tattha paṇṇavīsati vassānīti pañcavīsati saṃvaccharāni. Sekhabhūtassa me satoti sekhabhūmiyaṃ sotāpattiphale ṭhitassa me sato. Kāmasaññāti kāmasahagatā saññā na uppajji, ettha ca kāmasaññādianuppattivacanena attano āsayasuddhiṃ dasseti, ‘‘mettena kāyakammenā’’tiādinā payogasuddhiṃ. Tattha gandhakuṭiyaṃ paribhaṇḍakaraṇādinā satthu vattapaṭivattakaraṇena ca mettaṃ kāyakammaṃ veditabbaṃ, dhammadesanākālārocanādinā mettaṃ vacīkammaṃ, rahogatassa satthāraṃ uddissa hitūpasaṃhāramanasikārena mettaṃ manokammaṃ. Ñāṇaṃ me udapajjathāti attano sekkhabhūmipattimāha.
အဟံ သကရဏီယောမ္ဟီတိ သတ္ထု ပရိနိဗ္ဗာနေ ဥပဋ္ဌိတေ မဏ္ဍလမာဠံ ပဝိသိတ္ဝာ ကပိသီသံ အာလမ္ဗိတ္ဝာ သောကာဘိဘူတေန ဝုတ္တဂာထာ ။ တတ္ထ သကရဏီယောမ္ဟီတိ ဒုက္ခပရိဇာနနာဒိနာ ကရဏီယေန သကရဏီယော အမ္ဟိ။ အပ္ပတ္တမာနသောတိ အနဓိဂတာရဟတ္တော။ သတ္ထု စ ပရိနိဗ္ဗာနန္တိ မယ္ဟံ သတ္ထု ပရိနိဗ္ဗာနဉ္စ ဥပဋ္ဌိတံ။ ယော အမ္ဟံ အနုကမ္ပကောတိ ယော သတ္ထာ မယ္ဟံ အနုဂ္ဂာဟကော။
Ahaṃ sakaraṇīyomhīti satthu parinibbāne upaṭṭhite maṇḍalamāḷaṃ pavisitvā kapisīsaṃ ālambitvā sokābhibhūtena vuttagāthā . Tattha sakaraṇīyomhīti dukkhaparijānanādinā karaṇīyena sakaraṇīyo amhi. Appattamānasoti anadhigatārahatto. Satthu ca parinibbānanti mayhaṃ satthu parinibbānañca upaṭṭhitaṃ. Yo amhaṃ anukampakoti yo satthā mayhaṃ anuggāhako.
တဒာသိ ယံ ဘိံသနကန္တိ ဂာထာ သတ္ထု ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ ပထဝီကမ္ပနဒေဝဒုန္ဒုဘိဖလနာဒိကေ ဒိသ္ဝာ သဉ္ဇာတသံဝေဂေန ဝုတ္တဂာထာ။
Tadāsi yaṃ bhiṃsanakanti gāthā satthu parinibbānakāle pathavīkampanadevadundubhiphalanādike disvā sañjātasaṃvegena vuttagāthā.
ဗဟုသ္သုတောတိအာဒိကာ တိသ္သော ဂာထာ ထေရံ ပသံသန္တေဟိ သင္ဂီတိကာရေဟိ ဌပိတာ။ တတ္ထ ဂတိမန္တောတိ အသဒိသာယ ဉာဏဂတိယာ သမန္နာဂတော။ သတိမန္တောတိ ပရမေန သတိနေပက္ကေန သမန္နာဂတော။ ဓိတိမန္တောတိ အသာဓာရဏာယ ဗ္ယဉ္ဇနတ္ထာဝဓာရဏသမတ္ထာယ ဓိတိသမ္ပတ္တိယာ သမန္နာဂတော။ အယဉ္ဟိ ထေရော ဧကပဒေယေဝ ဌတ္ဝာ သဋ္ဌိပဒသဟသ္သာနိ သတ္ထာရာ ကထိတနိယာမေနေဝ ဂဏ္ဟာတိ, ဂဟိတဉ္စ သုဝဏ္ဏဘာဇနေ ပက္ခိတ္တသီဟဝသာ ဝိယ သဗ္ဗကာလံ န ဝိနသ္သတိ, အဝိပရီတဗ္ယဉ္ဇနာဝဓာရဏသမတ္ထာယ သတိပုဗ္ဗင္ဂမာယ ပညာယ, အတ္ထာဝဓာရဏသမတ္ထာယ ပညာပုဗ္ဗင္ဂမာယ သတိယာ စ သမန္နာဂတော။ တေနာဟ ဘဂဝာ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ , ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဗဟုသ္သုတာန’’န္တိအာဒိ (အ. နိ. ၁.၂၁၉)။ တထာ စာဟ ဓမ္မသေနာပတိ – ‘‘အာယသ္မာ အာနန္ဒော အတ္ထကုသလော’’တိအာဒိ (အ. နိ. ၅.၁၆၉)။ ရတနာကရောတိ သဒ္ဓမ္မရတနသ္သ အာကရဘူတော။
Bahussutotiādikā tisso gāthā theraṃ pasaṃsantehi saṅgītikārehi ṭhapitā. Tattha gatimantoti asadisāya ñāṇagatiyā samannāgato. Satimantoti paramena satinepakkena samannāgato. Dhitimantoti asādhāraṇāya byañjanatthāvadhāraṇasamatthāya dhitisampattiyā samannāgato. Ayañhi thero ekapadeyeva ṭhatvā saṭṭhipadasahassāni satthārā kathitaniyāmeneva gaṇhāti, gahitañca suvaṇṇabhājane pakkhittasīhavasā viya sabbakālaṃ na vinassati, aviparītabyañjanāvadhāraṇasamatthāya satipubbaṅgamāya paññāya, atthāvadhāraṇasamatthāya paññāpubbaṅgamāya satiyā ca samannāgato. Tenāha bhagavā – ‘‘etadaggaṃ , bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutāna’’ntiādi (a. ni. 1.219). Tathā cāha dhammasenāpati – ‘‘āyasmā ānando atthakusalo’’tiādi (a. ni. 5.169). Ratanākaroti saddhammaratanassa ākarabhūto.
ပရိစိဏ္ဏောတိ ဂာထာ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ ထေရေန ဘာသိတာ, သာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။
Pariciṇṇoti gāthā parinibbānakāle therena bhāsitā, sā vuttatthā eva.
အာနန္ဒတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Ānandattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
တိံသနိပာတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Tiṃsanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၃. အာနန္ဒတ္ထေရဂာထာ • 3. Ānandattheragāthā