Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
3. ආනන්දත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
3. Ānandattheragāthāvaṇṇanā
පිසුණෙන ච කොධනෙනාතිආදිකා ආයස්මතො ආනන්දත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ සත්ථු වෙමාතිකභාතා හුත්වා නිබ්බත්ති, සුමනොතිස්ස නාමං අහොසි. පිතා පනස්ස ආනන්දරාජා නාම. සො අත්තනො පුත්තස්ස සුමනකුමාරස්ස වයප්පත්තස්ස හංසවතිතො වීසයොජනසතෙ ඨානෙ භොගනගරං අදාසි. සො කදාචි කදාචි ආගන්ත්වා අත්තානඤ්ච පිතරඤ්ච පස්සති. තදා රාජා සත්ථාරඤ්ච සතසහස්සපරිමාණං භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච සයමෙව සක්කච්චං උපට්ඨහි, අඤ්ඤෙසං උපට්ඨාතුං න දෙති.
Pisuṇenaca kodhanenātiādikā āyasmato ānandattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare satthu vemātikabhātā hutvā nibbatti, sumanotissa nāmaṃ ahosi. Pitā panassa ānandarājā nāma. So attano puttassa sumanakumārassa vayappattassa haṃsavatito vīsayojanasate ṭhāne bhoganagaraṃ adāsi. So kadāci kadāci āgantvā attānañca pitarañca passati. Tadā rājā satthārañca satasahassaparimāṇaṃ bhikkhusaṅghañca sayameva sakkaccaṃ upaṭṭhahi, aññesaṃ upaṭṭhātuṃ na deti.
තෙන සමයෙන පච්චන්තො කුපිතො අහොසි. කුමාරො තස්ස කුපිතභාවං රඤ්ඤො අනාරොචෙත්වා සයමෙව තං වූපසමෙති. තං සුත්වා රාජා තුට්ඨමානසො පුත්තං පක්කොසාපෙත්වා ‘‘වරං තෙ, තාත දම්මි, වරං ගණ්හාහී’’ති ආහ. කුමාරො ‘‘සත්ථාරං භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච තෙමාසං උපට්ඨහන්තො ජීවිතං අවඤ්ඣං කාතුං ඉච්ඡාමී’’ති ආහ. ‘‘එතං න සක්කා, අඤ්ඤං වදෙහී’’ති. ‘‘දෙව, ඛත්තියානං ද්වෙකථා නාම නත්ථි, එතදෙව මෙ දෙහි, න මය්හං අඤ්ඤෙන අත්ථො’’ති. ‘‘සචෙ සත්ථා අනුජානාති, දින්නමෙවා’’ති. සො ‘‘සත්ථු චිත්තං ජානිස්සාමී’’ති විහාරං ගතො.
Tena samayena paccanto kupito ahosi. Kumāro tassa kupitabhāvaṃ rañño anārocetvā sayameva taṃ vūpasameti. Taṃ sutvā rājā tuṭṭhamānaso puttaṃ pakkosāpetvā ‘‘varaṃ te, tāta dammi, varaṃ gaṇhāhī’’ti āha. Kumāro ‘‘satthāraṃ bhikkhusaṅghañca temāsaṃ upaṭṭhahanto jīvitaṃ avañjhaṃ kātuṃ icchāmī’’ti āha. ‘‘Etaṃ na sakkā, aññaṃ vadehī’’ti. ‘‘Deva, khattiyānaṃ dvekathā nāma natthi, etadeva me dehi, na mayhaṃ aññena attho’’ti. ‘‘Sace satthā anujānāti, dinnamevā’’ti. So ‘‘satthu cittaṃ jānissāmī’’ti vihāraṃ gato.
තෙන ච සමයෙන භගවා භත්තකිච්චං නිට්ඨාපෙත්වා ගන්ධකුටිං පවිට්ඨො හොති. සො භික්ඛූ උපසඞ්කමිත්වා ‘‘අහං, භන්තෙ, භගවන්තං දස්සනාය ආගතො, දස්සෙථ මෙ භගවන්ත’’න්ති ආහ. භික්ඛූ ‘‘සුමනො නාම ථෙරො සත්ථු උපට්ඨාකො, තස්ස සන්තිකං ගච්ඡාහී’’ති ආහංසු. සො ථෙරස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා වන්දිත්වා ‘‘සත්ථාරං, භන්තෙ, මෙ දස්සෙථා’’ති ආහ. අථ ථෙරො තස්ස පස්සන්තස්සෙව පථවියං නිමුජ්ජිත්වා සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘භන්තෙ, රාජපුත්තො තුම්හාකං දස්සනාය ආගතො’’ති ආහ. ‘‘තෙන හි, භික්ඛු, බහි ආසනං පඤ්ඤාපෙහී’’ති. ථෙරො පුනපි තස්ස පස්සන්තස්සෙව බුද්ධාසනං ගහෙත්වා අන්තොගන්ධකුටියං නිමුජ්ජිත්වා බහිපරිවෙණෙ පාතුභවිත්වා ගන්ධකුටිපරිවෙණෙ ආසනං පඤ්ඤාපෙසි. කුමාරො තං දිස්වා ‘‘මහන්තො වතායං භික්ඛූ’’ති චිත්තං උප්පාදෙසි.
Tena ca samayena bhagavā bhattakiccaṃ niṭṭhāpetvā gandhakuṭiṃ paviṭṭho hoti. So bhikkhū upasaṅkamitvā ‘‘ahaṃ, bhante, bhagavantaṃ dassanāya āgato, dassetha me bhagavanta’’nti āha. Bhikkhū ‘‘sumano nāma thero satthu upaṭṭhāko, tassa santikaṃ gacchāhī’’ti āhaṃsu. So therassa santikaṃ gantvā vanditvā ‘‘satthāraṃ, bhante, me dassethā’’ti āha. Atha thero tassa passantasseva pathaviyaṃ nimujjitvā satthāraṃ upasaṅkamitvā ‘‘bhante, rājaputto tumhākaṃ dassanāya āgato’’ti āha. ‘‘Tena hi, bhikkhu, bahi āsanaṃ paññāpehī’’ti. Thero punapi tassa passantasseva buddhāsanaṃ gahetvā antogandhakuṭiyaṃ nimujjitvā bahipariveṇe pātubhavitvā gandhakuṭipariveṇe āsanaṃ paññāpesi. Kumāro taṃ disvā ‘‘mahanto vatāyaṃ bhikkhū’’ti cittaṃ uppādesi.
භගවාපි ගන්ධකුටිතො නික්ඛමිත්වා පඤ්ඤත්තාසනෙ නිසීදි. රාජපුත්තො සත්ථාරං වන්දිත්වා, පටිසන්ථාරං කත්වා, අයං, භන්තෙ, ථෙරො තුම්හාකං සාසනෙ වල්ලභො මඤ්ඤෙති. ‘‘ආම කුමාර, වල්ලභො’’ති? ‘‘කිං කත්වා, භන්තෙ, එස වල්ලභො හොතී’’ති?‘‘දානාදීනි පුඤ්ඤානි කත්වා’’ති. ‘‘භගවා , අහම්පි අයං ථෙරො විය අනාගතෙ බුද්ධසාසනෙ වල්ලභො හොතුකාමො’’ති සත්ථාහං ඛන්ධාවාරභත්තං නාම දත්වාපි සත්තමෙ දිවසෙ, භන්තෙ, මයා පිතු සන්තිකා තෙමාසං තුම්හාකං පටිජග්ගනවරො ලද්ධො, තෙමාසං මෙ වස්සාවාසං අධිවාසෙථාති. භගවා, ‘‘අත්ථි නු ඛො තත්ථ ගතෙන අත්ථො’’ති ඔලොකෙත්වා ‘‘අත්ථී’’ති දිස්වා ‘‘සුඤ්ඤාගාරෙ ඛො, කුමාර, තථාගතා අභිරමන්තී’’ති ආහ. කුමාරො ‘‘අඤ්ඤාතං භගවා, අඤ්ඤාතං සුගතා’’ති වත්වා ‘‘අහං, භන්තෙ, පුරිමතරං ගන්ත්වා විහාරං කාරෙමි, මයා පෙසිතෙ භික්ඛුසතසහස්සෙන සද්ධිං ආගච්ඡථා’’ති පටිඤ්ඤං ගහෙත්වා පිතු සන්තිකං ගන්ත්වා ‘‘දින්නා මෙ, දෙව, භගවතා පටිඤ්ඤා, මයා පහිතෙ භගවන්තං පෙසෙය්යාථා’’ති පිතරං වන්දිත්වා, නික්ඛමිත්වා යොජනෙ යොජනෙ විහාරං කරොන්තො වීසයොජනසතං අද්ධානං ගතො. ගන්ත්වා ච අත්තනො නගරෙ විහාරට්ඨානං විචිනන්තො සොභනස්ස නාම කුටුම්බිකස්ස උය්යානං දිස්වා සතසහස්සෙන කිණිත්වා සතසහස්සං විස්සජ්ජෙත්වා විහාරං කාරෙසි. තත්ථ භගවතො ගන්ධකුටිං සෙසභික්ඛූනඤ්ච රත්තිට්ඨානදිවාට්ඨානත්ථාය කුටිලෙණමණ්ඩපෙ කාරෙත්වා පාකාරපරික්ඛෙපං ද්වාරකොට්ඨකඤ්ච නිට්ඨාපෙත්වා පිතු සන්තිකං පෙසෙසි ‘‘නිට්ඨිතං මය්හං කිච්චං, සත්ථාරං පහිණථා’’ති.
Bhagavāpi gandhakuṭito nikkhamitvā paññattāsane nisīdi. Rājaputto satthāraṃ vanditvā, paṭisanthāraṃ katvā, ayaṃ, bhante, thero tumhākaṃ sāsane vallabho maññeti. ‘‘Āma kumāra, vallabho’’ti? ‘‘Kiṃ katvā, bhante, esa vallabho hotī’’ti?‘‘Dānādīni puññāni katvā’’ti. ‘‘Bhagavā , ahampi ayaṃ thero viya anāgate buddhasāsane vallabho hotukāmo’’ti satthāhaṃ khandhāvārabhattaṃ nāma datvāpi sattame divase, bhante, mayā pitu santikā temāsaṃ tumhākaṃ paṭijagganavaro laddho, temāsaṃ me vassāvāsaṃ adhivāsethāti. Bhagavā, ‘‘atthi nu kho tattha gatena attho’’ti oloketvā ‘‘atthī’’ti disvā ‘‘suññāgāre kho, kumāra, tathāgatā abhiramantī’’ti āha. Kumāro ‘‘aññātaṃ bhagavā, aññātaṃ sugatā’’ti vatvā ‘‘ahaṃ, bhante, purimataraṃ gantvā vihāraṃ kāremi, mayā pesite bhikkhusatasahassena saddhiṃ āgacchathā’’ti paṭiññaṃ gahetvā pitu santikaṃ gantvā ‘‘dinnā me, deva, bhagavatā paṭiññā, mayā pahite bhagavantaṃ peseyyāthā’’ti pitaraṃ vanditvā, nikkhamitvā yojane yojane vihāraṃ karonto vīsayojanasataṃ addhānaṃ gato. Gantvā ca attano nagare vihāraṭṭhānaṃ vicinanto sobhanassa nāma kuṭumbikassa uyyānaṃ disvā satasahassena kiṇitvā satasahassaṃ vissajjetvā vihāraṃ kāresi. Tattha bhagavato gandhakuṭiṃ sesabhikkhūnañca rattiṭṭhānadivāṭṭhānatthāya kuṭileṇamaṇḍape kāretvā pākāraparikkhepaṃ dvārakoṭṭhakañca niṭṭhāpetvā pitu santikaṃ pesesi ‘‘niṭṭhitaṃ mayhaṃ kiccaṃ, satthāraṃ pahiṇathā’’ti.
රාජා භගවන්තං භොජෙත්වා ‘‘භගවා සුමනස්ස කිච්චං නිට්ඨිතං, තුම්හාකං ගමනං පච්චාසීසතී’’ති ආහ. භගවා සතසහස්සභික්ඛුපරිවුතො යොජනෙ යොජනෙ විහාරෙසු වසමානො අගමාසි. කුමාරො ‘‘සත්ථා ආගච්ඡතී’’ති සුත්වා යොජනං පච්චුග්ගන්ත්වා ගන්ධමාලාදීහි පූජයමානො සතසහස්සෙන කීතෙ සොභනෙ නාම උය්යානෙ සතසහස්සෙන කාරිතං විහාරං පවෙසෙත්වා –
Rājā bhagavantaṃ bhojetvā ‘‘bhagavā sumanassa kiccaṃ niṭṭhitaṃ, tumhākaṃ gamanaṃ paccāsīsatī’’ti āha. Bhagavā satasahassabhikkhuparivuto yojane yojane vihāresu vasamāno agamāsi. Kumāro ‘‘satthā āgacchatī’’ti sutvā yojanaṃ paccuggantvā gandhamālādīhi pūjayamāno satasahassena kīte sobhane nāma uyyāne satasahassena kāritaṃ vihāraṃ pavesetvā –
‘‘සතසහස්සෙන මෙ කීතං, සතසහස්සෙන මාපිතං;
‘‘Satasahassena me kītaṃ, satasahassena māpitaṃ;
සොභනං නාම උය්යානං, පටිග්ගණ්හ මහාමුනී’’ති. –
Sobhanaṃ nāma uyyānaṃ, paṭiggaṇha mahāmunī’’ti. –
තං නිය්යාදෙසි. සො වස්සූපනායිකදිවසෙ මහාදානං පවත්තෙත්වා ‘‘ඉමිනාව නීහාරෙන දානං දදෙය්යාථා’’ති පුත්තදාරෙ අමච්චෙ ච කිච්චකරණීයෙසු ච නියොජෙත්වා සයං සුමනත්ථෙරස්ස වසනට්ඨානසමීපෙයෙව වසන්තො තෙමාසං සත්ථාරං උපට්ඨහන්තො උපකට්ඨාය පවාරණාය ගාමං පවිසිත්වා සත්තාහං මහාදානං පවත්තෙත්වා සත්තමෙ දිවසෙ සත්ථු භික්ඛුසතසහස්සස්ස ච පාදමූලෙ තිචීවරානි ඨපෙත්වා වන්දිත්වා, ‘‘භන්තෙ, යදෙතං මයා සත්තාහං ඛන්ධාවාරදානතො පට්ඨාය පුඤ්ඤං කතං, න තං සග්ගසම්පත්තිආදීනං අත්ථාය, අථ ඛො අහං අයං සුමනත්ථෙරො විය අනාගතෙ එකස්ස බුද්ධස්ස උපට්ඨාකො භවෙය්ය’’න්ති පණිධානං අකාසි. සත්ථාපිස්ස අනන්තරායතං දිස්වා බ්යාකරිත්වා පක්කාමි.
Taṃ niyyādesi. So vassūpanāyikadivase mahādānaṃ pavattetvā ‘‘imināva nīhārena dānaṃ dadeyyāthā’’ti puttadāre amacce ca kiccakaraṇīyesu ca niyojetvā sayaṃ sumanattherassa vasanaṭṭhānasamīpeyeva vasanto temāsaṃ satthāraṃ upaṭṭhahanto upakaṭṭhāya pavāraṇāya gāmaṃ pavisitvā sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā sattame divase satthu bhikkhusatasahassassa ca pādamūle ticīvarāni ṭhapetvā vanditvā, ‘‘bhante, yadetaṃ mayā sattāhaṃ khandhāvāradānato paṭṭhāya puññaṃ kataṃ, na taṃ saggasampattiādīnaṃ atthāya, atha kho ahaṃ ayaṃ sumanatthero viya anāgate ekassa buddhassa upaṭṭhāko bhaveyya’’nti paṇidhānaṃ akāsi. Satthāpissa anantarāyataṃ disvā byākaritvā pakkāmi.
සොපි තස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ වස්සසතසහස්සං පුඤ්ඤානි කත්වා තතො පරම්පි තත්ථ තත්ථ භවෙ උළාරානි පුඤ්ඤකම්මානි උපචිනිත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො කස්සපස්ස භගවතො කාලෙ පිණ්ඩාය චරතො එකස්ස ථෙරස්ස පත්තග්ගහණත්ථං උත්තරසාටකං දත්වා පූජං අකාසි. පුන සග්ගෙ නිබ්බත්තිත්වා තතො චුතො බාරාණසිරාජා හුත්වා අට්ඨ පච්චෙකබුද්ධෙ දිස්වා තෙ භොජෙත්වා අත්තනො මඞ්ගලුය්යානෙ අට්ඨ පණ්ණසාලායො කාරෙත්වා තෙසං නිසීදනත්ථාය අට්ඨ සබ්බරතනමයපීඨෙ චෙව මණිආධාරකෙ ච පටියාදෙත්වා දසවස්සසහස්සානි උපට්ඨානං අකාසි. එතානි පාකටට්ඨානානි.
Sopi tasmiṃ buddhuppāde vassasatasahassaṃ puññāni katvā tato parampi tattha tattha bhave uḷārāni puññakammāni upacinitvā devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle piṇḍāya carato ekassa therassa pattaggahaṇatthaṃ uttarasāṭakaṃ datvā pūjaṃ akāsi. Puna sagge nibbattitvā tato cuto bārāṇasirājā hutvā aṭṭha paccekabuddhe disvā te bhojetvā attano maṅgaluyyāne aṭṭha paṇṇasālāyo kāretvā tesaṃ nisīdanatthāya aṭṭha sabbaratanamayapīṭhe ceva maṇiādhārake ca paṭiyādetvā dasavassasahassāni upaṭṭhānaṃ akāsi. Etāni pākaṭaṭṭhānāni.
කප්පසතසහස්සං පන තත්ථ තත්ථ භවෙ පුඤ්ඤානි කරොන්තොව අම්හාකං බොධිසත්තෙන සද්ධිං තුසිතපුරෙ නිබ්බත්තිත්වා තතො චුතො අමිතොදනසක්කස්ස ගෙහෙ නිබ්බත්ති. තස්ස සබ්බෙ ඤාතකෙ ආනන්දිතෙ කරොන්තො ජාතොති ආනන්දොත්වෙව නාමං අහොසි. සො අනුක්කමෙන වයප්පත්තො කතාභිනික්ඛමනෙ සම්මාසම්බොධිං පත්වා පවත්තිතවරධම්මචක්කෙ පඨමං කපිලවත්ථුං ගන්ත්වා තතො නික්ඛන්තෙ භගවති තස්ස පරිවාරත්ථං පබ්බජිතුං නික්ඛන්තෙහි භද්දියාදීහි සද්ධිං නික්ඛමිත්වා භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව ආයස්මතො පුණ්ණස්ස මන්තාණිපුත්තස්ස සන්තිකෙ ධම්මකථං සුත්වා සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි.
Kappasatasahassaṃ pana tattha tattha bhave puññāni karontova amhākaṃ bodhisattena saddhiṃ tusitapure nibbattitvā tato cuto amitodanasakkassa gehe nibbatti. Tassa sabbe ñātake ānandite karonto jātoti ānandotveva nāmaṃ ahosi. So anukkamena vayappatto katābhinikkhamane sammāsambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakke paṭhamaṃ kapilavatthuṃ gantvā tato nikkhante bhagavati tassa parivāratthaṃ pabbajituṃ nikkhantehi bhaddiyādīhi saddhiṃ nikkhamitvā bhagavato santike pabbajitvā nacirasseva āyasmato puṇṇassa mantāṇiputtassa santike dhammakathaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhahi.
තෙන ච සමයෙන භගවතො පඨමබොධියං වීසතිවස්සානි අනිබද්ධඋපට්ඨාකා අහෙසුං. එකදා නාගසමාලො පත්තචීවරං ගහෙත්වා විචරි, එකදා නාගිතො, එකදා උපවානො, එකදා සුනක්ඛත්තො, එකදා චුන්දො සමණුද්දෙසො, එකදා සාගතො, එකදා මෙඝියො, තෙ යෙභුය්යෙන සත්ථු චිත්තං නාරාධයිංසු. අථෙකදිවසං භගවා ගන්ධකුටිපරිවෙණෙ පඤ්ඤත්තවරබුද්ධාසනෙ භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො නිසින්නො භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘අහං, භික්ඛවෙ, ඉදානිම්හි මහල්ලකො, එකච්චෙ භික්ඛූ ‘ඉමිනා මග්ගෙන ගච්ඡාමා’ති වුත්තෙ අඤ්ඤෙන ගච්ඡන්ති, එකච්චෙ මය්හං පත්තචීවරං භූමියං නික්ඛිපන්ති, මය්හං නිබද්ධුපට්ඨාකං භික්ඛුං ජානාථා’’ති. තං සුත්වා භික්ඛූනං ධම්මසංවෙගො උදපාදි. අථායස්මා සාරිපුත්තො උට්ඨාය භගවන්තං වන්දිත්වා – ‘‘අහං, භන්තෙ, තුම්හෙ උපට්ඨහිස්සාමී’’ති ආහ. තං භගවා පටික්ඛිපි. එතෙනුපායෙන මහාමොග්ගල්ලානං ආදිං කත්වා සබ්බෙ මහාසාවකා – ‘‘අහං උපට්ඨහිස්සාමි, අහං උපට්ඨහිස්සාමී’’ති උට්ඨහිංසු ඨපෙත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං, තෙපි භගවා පටික්ඛිපි . සො පන තුණ්හීයෙව නිසීදි. අථ නං භික්ඛූ ආහංසු – ‘‘ආවුසො, ත්වම්පි සත්ථු උපට්ඨාකට්ඨානං යාචාහී’’ති. යාචිත්වා ලද්ධට්ඨානං නාම කීදිසං හොති, සචෙ රුච්චති, සත්ථා සයමෙව වක්ඛතීති. අථ භගවා ‘‘න, භික්ඛවෙ, ආනන්දො අඤ්ඤෙහි උස්සාහෙතබ්බො, සයමෙව ජානිත්වා මං උපට්ඨහිස්සතී’’ති ආහ. තතො භික්ඛූ ‘‘උට්ඨෙහි, ආවුසො ආනන්ද, සත්ථාරං උපට්ඨාකට්ඨානං යාචාහී’’ති ආහංසු.
Tena ca samayena bhagavato paṭhamabodhiyaṃ vīsativassāni anibaddhaupaṭṭhākā ahesuṃ. Ekadā nāgasamālo pattacīvaraṃ gahetvā vicari, ekadā nāgito, ekadā upavāno, ekadā sunakkhatto, ekadā cundo samaṇuddeso, ekadā sāgato, ekadā meghiyo, te yebhuyyena satthu cittaṃ nārādhayiṃsu. Athekadivasaṃ bhagavā gandhakuṭipariveṇe paññattavarabuddhāsane bhikkhusaṅghaparivuto nisinno bhikkhū āmantesi – ‘‘ahaṃ, bhikkhave, idānimhi mahallako, ekacce bhikkhū ‘iminā maggena gacchāmā’ti vutte aññena gacchanti, ekacce mayhaṃ pattacīvaraṃ bhūmiyaṃ nikkhipanti, mayhaṃ nibaddhupaṭṭhākaṃ bhikkhuṃ jānāthā’’ti. Taṃ sutvā bhikkhūnaṃ dhammasaṃvego udapādi. Athāyasmā sāriputto uṭṭhāya bhagavantaṃ vanditvā – ‘‘ahaṃ, bhante, tumhe upaṭṭhahissāmī’’ti āha. Taṃ bhagavā paṭikkhipi. Etenupāyena mahāmoggallānaṃ ādiṃ katvā sabbe mahāsāvakā – ‘‘ahaṃ upaṭṭhahissāmi, ahaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti uṭṭhahiṃsu ṭhapetvā āyasmantaṃ ānandaṃ, tepi bhagavā paṭikkhipi . So pana tuṇhīyeva nisīdi. Atha naṃ bhikkhū āhaṃsu – ‘‘āvuso, tvampi satthu upaṭṭhākaṭṭhānaṃ yācāhī’’ti. Yācitvā laddhaṭṭhānaṃ nāma kīdisaṃ hoti, sace ruccati, satthā sayameva vakkhatīti. Atha bhagavā ‘‘na, bhikkhave, ānando aññehi ussāhetabbo, sayameva jānitvā maṃ upaṭṭhahissatī’’ti āha. Tato bhikkhū ‘‘uṭṭhehi, āvuso ānanda, satthāraṃ upaṭṭhākaṭṭhānaṃ yācāhī’’ti āhaṃsu.
ථෙරො උට්ඨහිත්වා ‘‘සචෙ මෙ, භන්තෙ, භගවා අත්තනා ලද්ධං පණීතචීවරං න දස්සති, පණීතපිණ්ඩපාතං න දස්සති, එකගන්ධකුටියං වසිතුං න දස්සති, නිමන්තනං ගහෙත්වා න ගමිස්සති, එවාහං භගවන්තං උපට්ඨහිස්සාමී’’ති ආහ. ‘‘එත්තකෙ ගුණෙ ලභතො සත්ථු උපට්ඨානෙ කො භාරො’’ති උපවාදමොචනත්ථං ඉමෙ චත්තාරො පටික්ඛෙපා ච – ‘‘සචෙ, භන්තෙ, භගවා මයා ගහිතනිමන්තනං ගමිස්සති, සචාහං දෙසන්තරතො ආගතාගතෙ තාවදෙව දස්සෙතුං ලච්ඡාමි; යදා මෙ කඞ්ඛා උප්පජ්ජති, තාවදෙව භගවන්තං උපසඞ්කමිතුං ලච්ඡාමි, සචෙ භගවා පරම්මුඛා දෙසිතං ධම්මං පුන මය්හං කථෙස්සති, එවාහං භගවන්තං උපට්ඨහිස්සාමී’’ති ‘‘එත්තකම්පි සත්ථු සන්තිකෙ අනුග්ගහං න ලභතී’’ති උපවාදමොචනත්ථඤ්චෙව ධම්මභණ්ඩාගාරිකභාවපාරමීපූරණත්ථඤ්ච ඉමා චතස්සො ආයාචනා චාති අට්ඨ වරෙ ගහෙත්වා නිබද්ධුපට්ඨාකො අහොසි. තස්සෙව ඨානන්තරස්ස අත්ථාය කප්පසතසහස්සං පූරිතානං පාරමීනං ඵලං පාපුණි. සො උපට්ඨාකට්ඨානං ලද්ධදිවසතො පට්ඨාය දසබලං දුවිධෙන උදකෙන, තිවිධෙන දන්තකට්ඨෙන, හත්ථපාදපරිකම්මෙන පිට්ඨිපරිකම්මෙන, ගන්ධකුටිපරිවෙණසම්මජ්ජනෙනාති එවමාදීහි කිච්චෙහි උපට්ඨහන්තො ‘‘ඉමාය නාම වෙලාය සත්ථු ඉදං නාම ලද්ධුං වට්ටති, ඉදං නාම කාතුං වට්ටතී’’ති දිවසභාගං සන්තිකාවචරො හුත්වා, රත්තිභාගෙ මහන්තං දණ්ඩදීපිකං ගහෙත්වා ගන්ධකුටිපරිවෙණං නව වාරෙ අනුපරියායති, සත්ථරි පක්කොසන්තෙ පටිවචනදානාය ථිනමිද්ධවිනොදනත්ථං.
Thero uṭṭhahitvā ‘‘sace me, bhante, bhagavā attanā laddhaṃ paṇītacīvaraṃ na dassati, paṇītapiṇḍapātaṃ na dassati, ekagandhakuṭiyaṃ vasituṃ na dassati, nimantanaṃ gahetvā na gamissati, evāhaṃ bhagavantaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti āha. ‘‘Ettake guṇe labhato satthu upaṭṭhāne ko bhāro’’ti upavādamocanatthaṃ ime cattāro paṭikkhepā ca – ‘‘sace, bhante, bhagavā mayā gahitanimantanaṃ gamissati, sacāhaṃ desantarato āgatāgate tāvadeva dassetuṃ lacchāmi; yadā me kaṅkhā uppajjati, tāvadeva bhagavantaṃ upasaṅkamituṃ lacchāmi, sace bhagavā parammukhā desitaṃ dhammaṃ puna mayhaṃ kathessati, evāhaṃ bhagavantaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti ‘‘ettakampi satthu santike anuggahaṃ na labhatī’’ti upavādamocanatthañceva dhammabhaṇḍāgārikabhāvapāramīpūraṇatthañca imā catasso āyācanā cāti aṭṭha vare gahetvā nibaddhupaṭṭhāko ahosi. Tasseva ṭhānantarassa atthāya kappasatasahassaṃ pūritānaṃ pāramīnaṃ phalaṃ pāpuṇi. So upaṭṭhākaṭṭhānaṃ laddhadivasato paṭṭhāya dasabalaṃ duvidhena udakena, tividhena dantakaṭṭhena, hatthapādaparikammena piṭṭhiparikammena, gandhakuṭipariveṇasammajjanenāti evamādīhi kiccehi upaṭṭhahanto ‘‘imāya nāma velāya satthu idaṃ nāma laddhuṃ vaṭṭati, idaṃ nāma kātuṃ vaṭṭatī’’ti divasabhāgaṃ santikāvacaro hutvā, rattibhāge mahantaṃ daṇḍadīpikaṃ gahetvā gandhakuṭipariveṇaṃ nava vāre anupariyāyati, satthari pakkosante paṭivacanadānāya thinamiddhavinodanatthaṃ.
අථ නං සත්ථා ජෙතවනෙ අරියගණමජ්ඣෙ නිසින්නො අනෙකපරියායෙන පසංසිත්වා ‘‘බහුස්සුතානං සතිමන්තානං ගතිමන්තානං ධිතිමන්තානං උපට්ඨාකානඤ්ච භික්ඛූනං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි. එවං සත්ථාරා පඤ්චසු ඨානෙසු එතදග්ගෙ ඨපිතො චතූහි අච්ඡරියබ්භුතධම්මෙහි සමන්නාගතො සත්ථු ධම්මකොසාරක්ඛො අයං මහාථෙරො සෙඛොව සමානො සත්ථරි පරිනිබ්බුතෙ හෙට්ඨා වුත්තනයෙන භික්ඛූහි සමුත්තෙජිතො දෙවතාය ච සංවෙජිතො ‘‘ස්වෙයෙව ච දානි ධම්මසඞ්ගීති කාතබ්බා, න ඛො පන මෙතං පතිරූපං, ය්වායං සෙඛො සකරණීයො හුත්වා අසෙඛෙහි ථෙරෙහි සද්ධිං ධම්මං සඞ්ගායිතුං සන්නිපාතං ගන්තු’’න්ති සඤ්ජාතුස්සාහො විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා බහුදෙවරත්තිං විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො චඞ්කමෙ වීරියසමතං අලභිත්වා විහාරං පවිසිත්වා සයනෙ නිසීදිත්වා සයිතුකාමො කායං ආවට්ටෙසි. අප්පත්තඤ්ච සීසං බිම්බොහනං පාදා ච භූමිතො මුත්තමත්තා, එතස්මිං අන්තරෙ අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුච්චි ඡළභිඤ්ඤො අහොසි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.1.644-663) –
Atha naṃ satthā jetavane ariyagaṇamajjhe nisinno anekapariyāyena pasaṃsitvā ‘‘bahussutānaṃ satimantānaṃ gatimantānaṃ dhitimantānaṃ upaṭṭhākānañca bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. Evaṃ satthārā pañcasu ṭhānesu etadagge ṭhapito catūhi acchariyabbhutadhammehi samannāgato satthu dhammakosārakkho ayaṃ mahāthero sekhova samāno satthari parinibbute heṭṭhā vuttanayena bhikkhūhi samuttejito devatāya ca saṃvejito ‘‘sveyeva ca dāni dhammasaṅgīti kātabbā, na kho pana metaṃ patirūpaṃ, yvāyaṃ sekho sakaraṇīyo hutvā asekhehi therehi saddhiṃ dhammaṃ saṅgāyituṃ sannipātaṃ gantu’’nti sañjātussāho vipassanaṃ paṭṭhapetvā bahudevarattiṃ vipassanāya kammaṃ karonto caṅkame vīriyasamataṃ alabhitvā vihāraṃ pavisitvā sayane nisīditvā sayitukāmo kāyaṃ āvaṭṭesi. Appattañca sīsaṃ bimbohanaṃ pādā ca bhūmito muttamattā, etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.1.644-663) –
‘‘ආරාමද්වාරා නික්ඛම්ම, පදුමුත්තරො මහාමුනි;
‘‘Ārāmadvārā nikkhamma, padumuttaro mahāmuni;
වස්සෙන්තො අමතං වුට්ඨිං, නිබ්බාපෙසි මහාජනං.
Vassento amataṃ vuṭṭhiṃ, nibbāpesi mahājanaṃ.
‘‘සතසහස්සං තෙ ධීරා, ඡළභිඤ්ඤා මහිද්ධිකා;
‘‘Satasahassaṃ te dhīrā, chaḷabhiññā mahiddhikā;
පරිවාරෙන්ති සම්බුද්ධං, ඡායාව අනපායිනී.
Parivārenti sambuddhaṃ, chāyāva anapāyinī.
‘‘හත්ථික්ඛන්ධගතො ආසිං, සෙතච්ඡත්තං වරුත්තමං;
‘‘Hatthikkhandhagato āsiṃ, setacchattaṃ varuttamaṃ;
සුචාරුරූපං දිස්වාන, විත්ති මෙ උදපජ්ජථ.
Sucārurūpaṃ disvāna, vitti me udapajjatha.
‘‘ඔරුය්හ හත්ථිඛන්ධම්හා, උපගච්ඡිං නරාසභං;
‘‘Oruyha hatthikhandhamhā, upagacchiṃ narāsabhaṃ;
රතනාමයඡත්තං මෙ, බුද්ධසෙට්ඨස්ස ධාරයිං.
Ratanāmayachattaṃ me, buddhaseṭṭhassa dhārayiṃ.
‘‘මම සඞ්කප්පමඤ්ඤාය, පදුමුත්තරො මහාඉසි;
‘‘Mama saṅkappamaññāya, padumuttaro mahāisi;
තං කථං ඨපයිත්වාන, ඉමා ගාථා අභාසථ.
Taṃ kathaṃ ṭhapayitvāna, imā gāthā abhāsatha.
‘‘යො සො ඡත්තමධාරෙසි, සොණ්ණාලඞ්කාරභූසිතං;
‘‘Yo so chattamadhāresi, soṇṇālaṅkārabhūsitaṃ;
තමහං කිත්තයිස්සාමි, සුණොථ මම භාසතො.
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇotha mama bhāsato.
‘‘ඉතො ගන්ත්වා අයං පොසො, තුසිතං ආවසිස්සති;
‘‘Ito gantvā ayaṃ poso, tusitaṃ āvasissati;
අනුභොස්සති සම්පත්තිං, අච්ඡරාහි පුරක්ඛතො.
Anubhossati sampattiṃ, accharāhi purakkhato.
‘‘චතුතිංසතික්ඛත්තුඤ්ච, දෙවරජ්ජං කරිස්සති;
‘‘Catutiṃsatikkhattuñca, devarajjaṃ karissati;
බලාධිපො අට්ඨසතං, වසුධං ආවසිස්සති.
Balādhipo aṭṭhasataṃ, vasudhaṃ āvasissati.
‘‘අට්ඨපඤ්ඤාසක්ඛත්තුඤ්ච, චක්කවත්තී භවිස්සති;
‘‘Aṭṭhapaññāsakkhattuñca, cakkavattī bhavissati;
පදෙසරජ්ජං විපුලං, මහියා කාරයිස්සති.
Padesarajjaṃ vipulaṃ, mahiyā kārayissati.
‘‘කප්පසතසහස්සම්හි , ඔක්කාකකුලසම්භවො;
‘‘Kappasatasahassamhi , okkākakulasambhavo;
ගොතමො නාම ගොත්තෙන, සත්ථා ලොකෙ භවිස්සති.
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘සක්යානං කුලකෙතුස්ස, ඤාතිබන්ධු භවිස්සති;
‘‘Sakyānaṃ kulaketussa, ñātibandhu bhavissati;
ආනන්දො නාම නාමෙන, උපට්ඨාකො මහෙසිනො.
Ānando nāma nāmena, upaṭṭhāko mahesino.
‘‘ආතාපී නිපකො චාපි, බාහුසච්චෙසු කොවිදො;
‘‘Ātāpī nipako cāpi, bāhusaccesu kovido;
නිවාතවුත්ති අත්ථද්ධො, සබ්බපාඨී භවිස්සති.
Nivātavutti atthaddho, sabbapāṭhī bhavissati.
‘‘පධානපහිතත්තො සො, උපසන්තො නිරූපධි;
‘‘Padhānapahitatto so, upasanto nirūpadhi;
සබ්බාසවෙ පරිඤ්ඤාය, නිබ්බායිස්සතිනාසවො.
Sabbāsave pariññāya, nibbāyissatināsavo.
‘‘සන්ති ආරඤ්ඤකා නාගා, කුඤ්ජරා සට්ඨිහායනා;
‘‘Santi āraññakā nāgā, kuñjarā saṭṭhihāyanā;
තිධාපභින්නා මාතඞ්ගා, ඊසාදන්තා උරූළ්හවා.
Tidhāpabhinnā mātaṅgā, īsādantā urūḷhavā.
‘‘අනෙකසතසහස්සා, පණ්ඩිතාපි මහිද්ධිකා;
‘‘Anekasatasahassā, paṇḍitāpi mahiddhikā;
සබ්බෙ තෙ බුද්ධනාගස්ස, න හොන්තුපණිධිම්හි තෙ.
Sabbe te buddhanāgassa, na hontupaṇidhimhi te.
‘‘ආදියා මෙ නමස්සාමි, මජ්ඣිමෙ අථ පච්ඡිමෙ;
‘‘Ādiyā me namassāmi, majjhime atha pacchime;
පසන්නචිත්තො සුමනො, බුද්ධසෙට්ඨං උපට්ඨහිං.
Pasannacitto sumano, buddhaseṭṭhaṃ upaṭṭhahiṃ.
‘‘ආතාපී නිපකො චාපි, සම්පජානො පටිස්සතො;
‘‘Ātāpī nipako cāpi, sampajāno paṭissato;
සොතාපත්තිඵලං පත්තො, සෙඛභූමීසු කොවිදො.
Sotāpattiphalaṃ patto, sekhabhūmīsu kovido.
‘‘සතසහස්සිතො කප්පෙ, යං කම්මමභිනීහරිං;
‘‘Satasahassito kappe, yaṃ kammamabhinīhariṃ;
තාහං භූමිමනුප්පත්තො, ඨිතා සද්ධම්මමාචලා.
Tāhaṃ bhūmimanuppatto, ṭhitā saddhammamācalā.
‘‘ස්වාගතං වත මෙ ආසි…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Svāgataṃ vata me āsi…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ඡළභිඤ්ඤො පන හුත්වා සඞ්ගීතිමණ්ඩපං පවිසිත්වා ධම්මං සඞ්ගායන්තො තත්ථ තත්ථ භික්ඛූනං ඔවාදදානවසෙන අත්තනො පටිපත්තිදීපනාදිවසෙන ච භාසිතගාථා එකජ්ඣං කත්වා අනුක්කමෙව ඛුද්දකනිකායසඞ්ගායනකාලෙ ථෙරගාථාසු සඞ්ගීතිං ආරොපෙන්තො –
Chaḷabhiñño pana hutvā saṅgītimaṇḍapaṃ pavisitvā dhammaṃ saṅgāyanto tattha tattha bhikkhūnaṃ ovādadānavasena attano paṭipattidīpanādivasena ca bhāsitagāthā ekajjhaṃ katvā anukkameva khuddakanikāyasaṅgāyanakāle theragāthāsu saṅgītiṃ āropento –
1017.
1017.
‘‘පිසුණෙන ච කොධනෙන ච, මච්ඡරිනා ච විභූතනන්දිනා;
‘‘Pisuṇena ca kodhanena ca, maccharinā ca vibhūtanandinā;
සඛිතං න කරෙය්ය පණ්ඩිතො, පාපො කාපුරිසෙන සඞ්ගමො.
Sakhitaṃ na kareyya paṇḍito, pāpo kāpurisena saṅgamo.
1018.
1018.
‘‘සද්ධෙන ච පෙසලෙන ච, පඤ්ඤවතා බහුස්සුතෙන ච;
‘‘Saddhena ca pesalena ca, paññavatā bahussutena ca;
සඛිතං කරෙය්ය පණ්ඩිතො, භද්දො සප්පුරිසෙන සඞ්ගමො.
Sakhitaṃ kareyya paṇḍito, bhaddo sappurisena saṅgamo.
1019.
1019.
‘‘පස්ස චිත්තකතං බිම්බං, අරුකායං සමුස්සිතං;
‘‘Passa cittakataṃ bimbaṃ, arukāyaṃ samussitaṃ;
ආතුරං බහුසඞ්කප්පං, යස්ස නත්ථි ධුවං ඨිති.
Āturaṃ bahusaṅkappaṃ, yassa natthi dhuvaṃ ṭhiti.
1020.
1020.
‘‘පස්ස චිත්තකතං රූපං, මණිනා කුණ්ඩලෙන ච;
‘‘Passa cittakataṃ rūpaṃ, maṇinā kuṇḍalena ca;
අට්ඨිතචෙන ඔනද්ධං, සහ වත්ථෙහි සොභති.
Aṭṭhitacena onaddhaṃ, saha vatthehi sobhati.
1021.
1021.
‘‘අලත්තකකතා පාදා, මුඛං චුණ්ණකමක්ඛිතං;
‘‘Alattakakatā pādā, mukhaṃ cuṇṇakamakkhitaṃ;
අලං බාලස්ස මොහාය, නො ච පාරගවෙසිනො.
Alaṃ bālassa mohāya, no ca pāragavesino.
1022.
1022.
‘‘අට්ඨපදකතා කෙසා, නෙත්තා අඤ්ජනමක්ඛිතා;
‘‘Aṭṭhapadakatā kesā, nettā añjanamakkhitā;
අලං බාලස්ස මොහාය, නො ච පාරගවෙසිනො.
Alaṃ bālassa mohāya, no ca pāragavesino.
1023.
1023.
‘‘අඤ්ජනීව නවා චිත්තා, පූතිකායො අලඞ්කතො;
‘‘Añjanīva navā cittā, pūtikāyo alaṅkato;
අලං බාලස්ස මොහාය, නො ච පාරගවෙසිනො.
Alaṃ bālassa mohāya, no ca pāragavesino.
‘‘ඔදහි මිගවො පාසං, නාසදා වාගුරං මිගො;
‘‘Odahi migavo pāsaṃ, nāsadā vāguraṃ migo;
භුත්වා නිවාපං ගච්ඡාම, කන්දන්තෙ මිගබන්ධකෙ.
Bhutvā nivāpaṃ gacchāma, kandante migabandhake.
‘‘ඡින්නො පාසො මිගවස්ස, නාසදා වාගුරං මිගො;
‘‘Chinno pāso migavassa, nāsadā vāguraṃ migo;
භුත්වා නිවාපං ගච්ඡාම, සොචන්තෙ මිගලුද්දකෙ.
Bhutvā nivāpaṃ gacchāma, socante migaluddake.
1024.
1024.
‘‘බහුස්සුතො චිත්තකථී, බුද්ධස්ස පරිචාරකො;
‘‘Bahussuto cittakathī, buddhassa paricārako;
පන්නභාරො විසඤ්ඤුත්තො, සෙය්යං කප්පෙති ගොතමො.
Pannabhāro visaññutto, seyyaṃ kappeti gotamo.
1025.
1025.
‘‘ඛීණාසවො විසඤ්ඤුත්තො, සඞ්ගාතීතො සුනිබ්බුතො;
‘‘Khīṇāsavo visaññutto, saṅgātīto sunibbuto;
ධාරෙති අන්තිමං දෙහං, ජාතිමරණපාරගූ.
Dhāreti antimaṃ dehaṃ, jātimaraṇapāragū.
1026.
1026.
‘‘යස්මිං පතිට්ඨිතා ධම්මා, බුද්ධස්සාදිච්චබන්ධුනො;
‘‘Yasmiṃ patiṭṭhitā dhammā, buddhassādiccabandhuno;
නිබ්බානගමනෙ මග්ගෙ, සොයං තිට්ඨති ගොතමො.
Nibbānagamane magge, soyaṃ tiṭṭhati gotamo.
1027.
1027.
‘‘ද්වාසීති බුද්ධතො ගණ්හිං, ද්වෙ සහස්සානි භික්ඛුතො;
‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dve sahassāni bhikkhuto;
චතුරාසීතිසහස්සානි, යෙ මෙ ධම්මා පවත්තිනො.
Caturāsītisahassāni, ye me dhammā pavattino.
1028.
1028.
‘‘අප්පස්සුතායං පුරිසො, බලිබද්දොව ජීරති;
‘‘Appassutāyaṃ puriso, balibaddova jīrati;
මංසානි තස්ස වඩ්ඪන්ති, පඤ්ඤා තස්ස න වඩ්ඪති.
Maṃsāni tassa vaḍḍhanti, paññā tassa na vaḍḍhati.
1029.
1029.
‘‘බහුස්සුතො අප්පස්සුතං, යො සුතෙනාතිමඤ්ඤති;
‘‘Bahussuto appassutaṃ, yo sutenātimaññati;
අන්ධො පදීපධාරොව, තථෙව පටිභාති මං.
Andho padīpadhārova, tatheva paṭibhāti maṃ.
1030.
1030.
‘‘බහුස්සුතං උපාසෙය්ය, සුතඤ්ච න විනාසයෙ;
‘‘Bahussutaṃ upāseyya, sutañca na vināsaye;
තං මූලං බ්රහ්මචරියස්ස, තස්මා ධම්මධරො සියා.
Taṃ mūlaṃ brahmacariyassa, tasmā dhammadharo siyā.
1031.
1031.
‘‘පුබ්බාපරඤ්ඤූ අත්ථඤ්ඤූ, නිරුත්තිපදකොවිදො;
‘‘Pubbāparaññū atthaññū, niruttipadakovido;
සුග්ගහීතඤ්ච ගණ්හාති, අත්ථඤ්චොපපරික්ඛති.
Suggahītañca gaṇhāti, atthañcopaparikkhati.
1032.
1032.
‘‘ඛන්ත්යා ඡන්දිකතො හොති, උස්සහිත්වා තුලෙති තං;
‘‘Khantyā chandikato hoti, ussahitvā tuleti taṃ;
සමයෙ සො පදහති, අජ්ඣත්තං සුසමාහිතො.
Samaye so padahati, ajjhattaṃ susamāhito.
1033.
1033.
‘‘බහුස්සුතං ධම්මධරං, සප්පඤ්ඤං බුද්ධසාවකං;
‘‘Bahussutaṃ dhammadharaṃ, sappaññaṃ buddhasāvakaṃ;
ධම්මවිඤ්ඤාණමාකඞ්ඛං, තං භජෙථ තථාවිධං.
Dhammaviññāṇamākaṅkhaṃ, taṃ bhajetha tathāvidhaṃ.
1034.
1034.
‘‘බහුස්සුතො ධම්මධරො, කොසාරක්ඛො මහෙසිනො;
‘‘Bahussuto dhammadharo, kosārakkho mahesino;
චක්ඛු සබ්බස්ස ලොකස්ස, පූජනීයො බහුස්සුතො.
Cakkhu sabbassa lokassa, pūjanīyo bahussuto.
1035.
1035.
‘‘ධම්මාරාමො ධම්මරතො, ධම්මං අනුවිචින්තයං;
‘‘Dhammārāmo dhammarato, dhammaṃ anuvicintayaṃ;
ධම්මං අනුස්සරං භික්ඛු, සද්ධම්මා න පරිහායති.
Dhammaṃ anussaraṃ bhikkhu, saddhammā na parihāyati.
1036.
1036.
‘‘කායමච්ඡෙරගරුනො , හිය්යමානෙ අනුට්ඨහෙ;
‘‘Kāyamaccheragaruno , hiyyamāne anuṭṭhahe;
සරීරසුඛගිද්ධස්ස, කුතො සමණඵාසුතා.
Sarīrasukhagiddhassa, kuto samaṇaphāsutā.
1037.
1037.
‘‘න පක්ඛන්ති දිසා සබ්බා, ධම්මා න පටිභන්ති මං;
‘‘Na pakkhanti disā sabbā, dhammā na paṭibhanti maṃ;
ගතෙ කල්යාණමිත්තම්හි, අන්ධකාරංව ඛායති.
Gate kalyāṇamittamhi, andhakāraṃva khāyati.
1038.
1038.
‘‘අබ්භතීතසහායස්ස, අතීතගතසත්ථුනො;
‘‘Abbhatītasahāyassa, atītagatasatthuno;
නත්ථි එතාදිසං මිත්තං, යථා කායගතා සති.
Natthi etādisaṃ mittaṃ, yathā kāyagatā sati.
1039.
1039.
‘‘යෙ පුරාණා අතීතා තෙ, නවෙහි න සමෙති මෙ;
‘‘Ye purāṇā atītā te, navehi na sameti me;
ස්වජ්ජ එකොව ඣායාමි, වස්සුපෙතොව පක්ඛිමා.
Svajja ekova jhāyāmi, vassupetova pakkhimā.
1040.
1040.
‘‘දස්සනාය අභික්කන්තෙ, නානාවෙරජ්ජකෙ බහූ;
‘‘Dassanāya abhikkante, nānāverajjake bahū;
මා වාරයිත්ථ සොතාරො, පස්සන්තු සමයො මමං.
Mā vārayittha sotāro, passantu samayo mamaṃ.
1041.
1041.
‘‘දස්සනාය අභික්කන්තෙ, නානාවෙරජ්ජකෙ පුථු;
‘‘Dassanāya abhikkante, nānāverajjake puthu;
කරොති සත්ථා ඔකාසං, න නිවාරෙති චක්ඛුමා.
Karoti satthā okāsaṃ, na nivāreti cakkhumā.
1042.
1042.
‘‘පණ්ණවීසති වස්සානි, සෙඛභූතස්ස මෙ සතො;
‘‘Paṇṇavīsati vassāni, sekhabhūtassa me sato;
න කාමසඤ්ඤා උප්පජ්ජි, පස්ස ධම්මසුධම්මතං.
Na kāmasaññā uppajji, passa dhammasudhammataṃ.
1043.
1043.
‘‘පණ්ණවීසති වස්සානි, සෙඛභූතස්ස මෙ සතො;
‘‘Paṇṇavīsati vassāni, sekhabhūtassa me sato;
න දොසසඤ්ඤා උප්පජ්ජි, පස්ස ධම්මසුධම්මතං.
Na dosasaññā uppajji, passa dhammasudhammataṃ.
1044.
1044.
‘‘පණ්ණවීසති වස්සානි, භගවන්තං උපට්ඨහිං;
‘‘Paṇṇavīsati vassāni, bhagavantaṃ upaṭṭhahiṃ;
මෙත්තෙන කායකම්මෙන, ඡායාව අනපායිනී.
Mettena kāyakammena, chāyāva anapāyinī.
1045.
1045.
‘‘පණ්ණවීසති වස්සානි, භගවන්තං උපට්ඨහිං;
‘‘Paṇṇavīsati vassāni, bhagavantaṃ upaṭṭhahiṃ;
මෙත්තෙන වචීකම්මෙන, ඡායාව අනපායිනී.
Mettena vacīkammena, chāyāva anapāyinī.
1046.
1046.
‘‘පණ්ණවීසති වස්සානි, භගවන්තං උපට්ඨහිං;
‘‘Paṇṇavīsati vassāni, bhagavantaṃ upaṭṭhahiṃ;
මෙත්තෙන මනොකම්මෙන, ඡායාව අනපායිනී.
Mettena manokammena, chāyāva anapāyinī.
1047.
1047.
‘‘බුද්ධස්ස චඞ්කමන්තස්ස, පිට්ඨිතො අනුචඞ්කමිං;
‘‘Buddhassa caṅkamantassa, piṭṭhito anucaṅkamiṃ;
ධම්මෙ දෙසියමානම්හි, ඤාණං මෙ උදපජ්ජථ.
Dhamme desiyamānamhi, ñāṇaṃ me udapajjatha.
1048.
1048.
‘‘අහං සකරණීයොම්හි, සෙඛො අප්පත්තමානසො;
‘‘Ahaṃ sakaraṇīyomhi, sekho appattamānaso;
සත්ථු ච පරිනිබ්බානං, යො අම්හං අනුකම්පකො.
Satthu ca parinibbānaṃ, yo amhaṃ anukampako.
1049.
1049.
‘‘තදාසි යං භිංසනකං, තදාසි ලොමහංසනං;
‘‘Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ, tadāsi lomahaṃsanaṃ;
සබ්බකාරවරූපෙතෙ, සම්බුද්ධෙ පරිනිබ්බුතෙ.
Sabbakāravarūpete, sambuddhe parinibbute.
1050.
1050.
‘‘බහුස්සුතො ධම්මධරො, කොසාරක්ඛො මහෙසිනො;
‘‘Bahussuto dhammadharo, kosārakkho mahesino;
චක්ඛු සබ්බස්ස ලොකස්ස, ආනන්දො පරිනිබ්බුතො.
Cakkhu sabbassa lokassa, ānando parinibbuto.
1051.
1051.
‘‘බහුස්සුතො ධම්මධරො, කොසාරක්ඛො මහෙසිනො;
‘‘Bahussuto dhammadharo, kosārakkho mahesino;
චක්ඛු සබ්බස්ස ලොකස්ස, අන්ධකාරෙ තමොනුදො.
Cakkhu sabbassa lokassa, andhakāre tamonudo.
1052.
1052.
‘‘ගතිමන්තො සතිමන්තො, ධිතිමන්තො ච යො ඉසි;
‘‘Gatimanto satimanto, dhitimanto ca yo isi;
සද්ධම්මධාරකො ථෙරො, ආනන්දො රතනාකරො.
Saddhammadhārako thero, ānando ratanākaro.
1053.
1053.
‘‘පරිචිණ්ණො මයා සත්ථා, කතං බුද්ධස්ස සාසනං;
‘‘Pariciṇṇo mayā satthā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ;
ඔහිතො ගරුකො භාරො, නත්ථි දානි පුනබ්භවො’’ති. –
Ohito garuko bhāro, natthi dāni punabbhavo’’ti. –
ඉමා ගාථා අභාසි.
Imā gāthā abhāsi.
තත්ථ පිසුණෙන චාති ආදිතො ද්වෙ ගාථා ඡබ්බග්ගියෙ භික්ඛූ දෙවදත්තපක්ඛියෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං සංසග්ගං කරොන්තෙ දිස්වා තෙසං ඔවාදදානවසෙන වුත්තා. තත්ථ පිසුණෙනාති පිසුණාය වාචාය. තාය හි යුත්තො පුග්ගලො ‘‘පිසුණො’’ති වුත්තො යථා නීලගුණයුත්තො පටො නීලොති. කොධනෙනාති කුජ්ඣනසීලෙන. අත්තසම්පත්තිනිගූහණලක්ඛණස්ස මච්ඡෙරස්ස සම්භවතො මච්ඡරිනා. විභූතනන්දිනාති සත්තානං විභූතං විභවනං විනාසං ඉච්ඡන්තෙන, විභූතං වා විසුං භාවො භෙදො, තං නන්දනෙන, සබ්බමෙතං දෙවදත්තපක්ඛියෙව සන්ධාය වුත්තං. තෙ හි පඤ්චවත්ථුදීපනාය බහූ ජනෙ සම්මාපටිපන්නෙ භින්දන්තා සත්ථරි බහිද්ධතාය ථද්ධමච්ඡරියාදිමච්ඡරියපකතා මහාජනස්ස මහතො අනත්ථාය පටිපජ්ජිංසු. සඛිතන්ති සහායභාවං සංසග්ගං න කරෙය්ය, කිංකාරණා? පාපො කාපුරිසෙන සඞ්ගමො කාපුරිසෙන පාපපුග්ගලෙන සමාගමො නිහීනො ලාමකො. යෙ හිස්ස දිට්ඨානුගතිං ආපජ්ජන්ති. තෙසං දුචින්තිතාදිභෙදං බාලලක්ඛණමෙව ආවහති, පගෙව වචනකරස්ස. තෙනාහ භගවා – ‘‘යානි කානිචි, භික්ඛවෙ, භයානි උප්පජ්ජන්ති, සබ්බානි තානි බාලතො උප්පජ්ජන්ති, නො පණ්ඩිතතො’’තිආදි (අ. නි. 3.1).
Tattha pisuṇena cāti ādito dve gāthā chabbaggiye bhikkhū devadattapakkhiyehi bhikkhūhi saddhiṃ saṃsaggaṃ karonte disvā tesaṃ ovādadānavasena vuttā. Tattha pisuṇenāti pisuṇāya vācāya. Tāya hi yutto puggalo ‘‘pisuṇo’’ti vutto yathā nīlaguṇayutto paṭo nīloti. Kodhanenāti kujjhanasīlena. Attasampattinigūhaṇalakkhaṇassa maccherassa sambhavato maccharinā. Vibhūtanandināti sattānaṃ vibhūtaṃ vibhavanaṃ vināsaṃ icchantena, vibhūtaṃ vā visuṃ bhāvo bhedo, taṃ nandanena, sabbametaṃ devadattapakkhiyeva sandhāya vuttaṃ. Te hi pañcavatthudīpanāya bahū jane sammāpaṭipanne bhindantā satthari bahiddhatāya thaddhamacchariyādimacchariyapakatā mahājanassa mahato anatthāya paṭipajjiṃsu. Sakhitanti sahāyabhāvaṃ saṃsaggaṃ na kareyya, kiṃkāraṇā? Pāpokāpurisena saṅgamo kāpurisena pāpapuggalena samāgamo nihīno lāmako. Ye hissa diṭṭhānugatiṃ āpajjanti. Tesaṃ ducintitādibhedaṃ bālalakkhaṇameva āvahati, pageva vacanakarassa. Tenāha bhagavā – ‘‘yāni kānici, bhikkhave, bhayāni uppajjanti, sabbāni tāni bālato uppajjanti, no paṇḍitato’’tiādi (a. ni. 3.1).
යෙන පන සංසග්ගො කාතබ්බො, තං දස්සෙතුං ‘‘සද්ධෙන චා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ සද්ධෙනාති කම්මකම්මඵලසද්ධාය චෙව, රතනත්තයසද්ධාය ච සමන්නාගතෙන. පෙසලෙනාති පියසීලෙන සීලසම්පන්නෙන. පඤ්ඤවතාති උදයත්ථගාමිනියා නිබ්බෙධිකාය පඤ්ඤාය වසෙන පඤ්ඤාසම්පන්නෙන. බහුස්සුතෙනාති පරියත්තිපටිවෙධබාහුසච්චානං පාරිපූරියා බහුස්සුතෙන. භද්දොති තෙන තාදිසෙන සාධුනා සඞ්ගමො භද්දො සුන්දරො කල්යාණො දිට්ඨධම්මිකාදිභෙදං අත්ථං ආවහතීති අධිප්පායො.
Yena pana saṃsaggo kātabbo, taṃ dassetuṃ ‘‘saddhena cā’’tiādi vuttaṃ. Tattha saddhenāti kammakammaphalasaddhāya ceva, ratanattayasaddhāya ca samannāgatena. Pesalenāti piyasīlena sīlasampannena. Paññavatāti udayatthagāminiyā nibbedhikāya paññāya vasena paññāsampannena. Bahussutenāti pariyattipaṭivedhabāhusaccānaṃ pāripūriyā bahussutena. Bhaddoti tena tādisena sādhunā saṅgamo bhaddo sundaro kalyāṇo diṭṭhadhammikādibhedaṃ atthaṃ āvahatīti adhippāyo.
පස්ස චිත්තකතන්තිආදිකා සත්ත ගාථා අත්තනො රූපසම්පත්තිං දිස්වා කාමසඤ්ඤං උප්පාදෙන්තියා උත්තරාය නාම උපාසිකාය කායවිච්ඡන්දජනනත්ථං භාසිතා . ‘‘අම්බපාලිං ගණිකං දිස්වා වික්ඛිත්තචිත්තානං ඔවාදදානත්ථ’’න්තිපි වදන්ති. තා හෙට්ඨා වුත්තත්ථා එව.
Passa cittakatantiādikā satta gāthā attano rūpasampattiṃ disvā kāmasaññaṃ uppādentiyā uttarāya nāma upāsikāya kāyavicchandajananatthaṃ bhāsitā . ‘‘Ambapāliṃ gaṇikaṃ disvā vikkhittacittānaṃ ovādadānattha’’ntipi vadanti. Tā heṭṭhā vuttatthā eva.
බහුස්සුතො චිත්තකථීතිආදිකා ද්වෙ ගාථා ථෙරෙන අරහත්තං පත්වා උදානවසෙන භාසිතා. තත්ථ පරිචාරකොති උපට්ඨාකො. සෙය්යං කප්පෙතීති අරහත්තප්පත්තිසමනන්තරං සයිතත්තා වුත්තං. ථෙරො හි බහුදෙව රත්තිං චඞ්කමෙන වීතිනාමෙත්වා සරීරං උතුං ගාහාපෙතුං ඔවරකං පවිසිත්වා සයිතුං මඤ්චකෙ නිසින්නො පාදා ච භූමිතො මුත්තා, අප්පත්තඤ්ච සීසං බිම්බොහනං, එත්ථන්තරෙ අරහත්තං පත්වා සයි.
Bahussutocittakathītiādikā dve gāthā therena arahattaṃ patvā udānavasena bhāsitā. Tattha paricārakoti upaṭṭhāko. Seyyaṃ kappetīti arahattappattisamanantaraṃ sayitattā vuttaṃ. Thero hi bahudeva rattiṃ caṅkamena vītināmetvā sarīraṃ utuṃ gāhāpetuṃ ovarakaṃ pavisitvā sayituṃ mañcake nisinno pādā ca bhūmito muttā, appattañca sīsaṃ bimbohanaṃ, etthantare arahattaṃ patvā sayi.
ඛීණාසවොති පරික්ඛීණචතුරාසවො, තතො එව චතූහිපි යොගෙහි විසංයුත්තො, රාගසඞ්ගාදීනං අතික්කන්තත්තා සඞ්ගාතීතො, සබ්බසො කිලෙසපරිළාහස්ස වූපසන්තත්තා සුනිබ්බුතො සීතිභූතොති අත්ථො.
Khīṇāsavoti parikkhīṇacaturāsavo, tato eva catūhipi yogehi visaṃyutto, rāgasaṅgādīnaṃ atikkantattā saṅgātīto, sabbaso kilesapariḷāhassa vūpasantattā sunibbuto sītibhūtoti attho.
යස්මිං පතිට්ඨිතා ධම්මාති ථෙරං උද්දිස්ස ඛීණාසවමහාබ්රහ්මුනා භාසිතා ගාථා. උපට්ඨිතාය හි ධම්මසඞ්ගීතියා ථෙරං උද්දිස්ස යෙහි භික්ඛූහි ‘‘එකො භික්ඛු විස්සගන්ධං වායතී’’ති වුත්තං. අථ ථෙරො අධිගතෙ අරහත්තෙ සත්තපණ්ණිගුහාද්වාරං සඞ්ඝස්ස සාමග්ගීදානත්ථං ආගතො, තස්ස ඛීණාසවභාවප්පකාසනෙන සුද්ධාවාසමහාබ්රහ්මා. තෙ භික්ඛූ ලජ්ජාපෙන්තො ‘‘යස්මිං පතිට්ඨිතා ධම්මා’’ති ගාථමාහ. තස්සත්ථො – බුද්ධස්ස භගවතො ධම්මා තෙනෙව අධිගතා පවෙදිතා ච පටිවෙධපරියත්තිධම්මා. යස්මිං පුරිසවිසෙසෙ පතිට්ඨිතා, සොයං ගොත්තතො ගොතමො ධම්මභණ්ඩාගාරිකො සඋපාදිසෙසනිබ්බානස්ස අධිගතත්තා ඉදානි අනුපාදිසෙසනිබ්බානගමනෙ මග්ගෙ පතිට්ඨහි, තස්ස එකංසභාගීති.
Yasmiṃ patiṭṭhitā dhammāti theraṃ uddissa khīṇāsavamahābrahmunā bhāsitā gāthā. Upaṭṭhitāya hi dhammasaṅgītiyā theraṃ uddissa yehi bhikkhūhi ‘‘eko bhikkhu vissagandhaṃ vāyatī’’ti vuttaṃ. Atha thero adhigate arahatte sattapaṇṇiguhādvāraṃ saṅghassa sāmaggīdānatthaṃ āgato, tassa khīṇāsavabhāvappakāsanena suddhāvāsamahābrahmā. Te bhikkhū lajjāpento ‘‘yasmiṃ patiṭṭhitā dhammā’’ti gāthamāha. Tassattho – buddhassa bhagavato dhammā teneva adhigatā paveditā ca paṭivedhapariyattidhammā. Yasmiṃ purisavisese patiṭṭhitā, soyaṃ gottato gotamo dhammabhaṇḍāgāriko saupādisesanibbānassa adhigatattā idāni anupādisesanibbānagamane magge patiṭṭhahi, tassa ekaṃsabhāgīti.
අථෙකදිවසං ගොපකමොග්ගල්ලානො නාම බ්රාහ්මණො ථෙරං පුච්ඡි – ‘‘ත්වං බහුස්සුතොති බුද්ධස්ස සාසනෙ පාකටො, කිත්තකා ධම්මා තෙ සත්ථාරා භාසිතා, තයා ධාරිතා’’ති? තස්ස ථෙරො පටිවචනං දෙන්තො ‘‘ද්වාසීතී’’ති ගාථමාහ. තත්ථ ද්වාසීති සහස්සානීති යොජනා, බුද්ධතො ගණ්හින්ති සම්මාසම්බුද්ධතො උග්ගණ්හිං ද්විසහස්සාධිකානි අසීතිධම්මක්ඛන්ධසහස්සානි සත්ථු සන්තිකා අධිගණ්හින්ති අත්ථො. ද්වෙ සහස්සානි භික්ඛුතොති ද්වෙ ධම්මක්ඛන්ධසහස්සානි භික්ඛුතො ගණ්හිං, ධම්මසෙනාපතිආදීනං භික්ඛූනං සන්තිකා අධිගච්ඡිං. චතුරාසීතිසහස්සානීති තදුභයං සමොධානෙත්වා චතුසහස්සාධිකානි අසීතිසහස්සානි. යෙ මෙ ධම්මා පවත්තිනොති යෙ යථාවුත්තපරිමාණා ධම්මක්ඛන්ධා මය්හං පගුණා වාචුග්ගතා ජිව්හග්ගෙ පරිවත්තන්තීති.
Athekadivasaṃ gopakamoggallāno nāma brāhmaṇo theraṃ pucchi – ‘‘tvaṃ bahussutoti buddhassa sāsane pākaṭo, kittakā dhammā te satthārā bhāsitā, tayā dhāritā’’ti? Tassa thero paṭivacanaṃ dento ‘‘dvāsītī’’ti gāthamāha. Tattha dvāsīti sahassānīti yojanā, buddhato gaṇhinti sammāsambuddhato uggaṇhiṃ dvisahassādhikāni asītidhammakkhandhasahassāni satthu santikā adhigaṇhinti attho. Dve sahassāni bhikkhutoti dve dhammakkhandhasahassāni bhikkhuto gaṇhiṃ, dhammasenāpatiādīnaṃ bhikkhūnaṃ santikā adhigacchiṃ. Caturāsītisahassānīti tadubhayaṃ samodhānetvā catusahassādhikāni asītisahassāni. Ye me dhammā pavattinoti ye yathāvuttaparimāṇā dhammakkhandhā mayhaṃ paguṇā vācuggatā jivhagge parivattantīti.
අථෙකදා ථෙරො සාසනෙ පබ්බජිත්වා විපස්සනාධුරෙපි ගන්ථධුරෙපි අනනුයුත්තං එකං පුග්ගලං දිස්වා බාහුසච්චාභාවෙ ආදීනවං පකාසෙන්තො ‘‘අප්පස්සුතාය’’න්ති ගාථමාහ. තත්ථ අප්පස්සුතායන්ති එකස්ස ද්වින්නං වා පණ්ණාසානං, අථ වා පන වග්ගානං අන්තමසො එකස්ස ද්වින්නං වා සුත්තන්තානම්පි උග්ගහිතානං අභාවෙන අප්පස්සුතො අයං, කම්මට්ඨානං පන උග්ගහෙත්වා අනුයුඤ්ජන්තො බහුස්සුතොව. බලිබද්දොව ජීරතීති යථා බලිබද්දො ජීරමානො වඩ්ඪමානො නෙව මාතු න පිතු, න සෙසඤාතකානං අත්ථාය වඩ්ඪති, අථ ඛො නිරත්ථකමෙව ජීරති; එවමෙවං අයම්පි න උපජ්ඣායවත්තං කරොති, න ආචරියවත්තං, න ආගන්තුකවත්තාදීනි, න භාවනං අනුයුඤ්ජති, නිරත්ථකමෙව ජීරති. මංසානි තස්ස වඩ්ඪන්තීති යථා බලිබද්දස්ස ‘‘කසනභාරවහනාදීසු අසමත්ථො එසො’’ති අරඤ්ඤෙ විස්සට්ඨස්ස යථා තථා විචරන්තස්ස ඛාදන්තස්ස පිවන්තස්ස මංසානි තස්ස වඩ්ඪන්ති; එවමෙවං ඉමස්සාපි උපජ්ඣායාදීහි විස්සට්ඨස්ස සඞ්ඝං නිස්සාය චත්තාරො පච්චයෙ ලභිත්වා උද්ධංවිරෙචනාදීනි කත්වා කායං පොසෙන්තස්ස මංසානි වඩ්ඪන්ති ථූලසරීරො හුත්වා විචරති. පඤ්ඤාති ලොකියලොකුත්තරා පනස්ස පඤ්ඤා එකඞ්ගුලිමත්තාපි න වඩ්ඪති, අරඤ්ඤෙ ගච්ඡලතාදීනි විය අස්ස ඡද්වාරානි නිස්සාය තණ්හා චෙව නවවිධමානො ච වඩ්ඪතීති අධිප්පායො.
Athekadā thero sāsane pabbajitvā vipassanādhurepi ganthadhurepi ananuyuttaṃ ekaṃ puggalaṃ disvā bāhusaccābhāve ādīnavaṃ pakāsento ‘‘appassutāya’’nti gāthamāha. Tattha appassutāyanti ekassa dvinnaṃ vā paṇṇāsānaṃ, atha vā pana vaggānaṃ antamaso ekassa dvinnaṃ vā suttantānampi uggahitānaṃ abhāvena appassuto ayaṃ, kammaṭṭhānaṃ pana uggahetvā anuyuñjanto bahussutova. Balibaddova jīratīti yathā balibaddo jīramāno vaḍḍhamāno neva mātu na pitu, na sesañātakānaṃ atthāya vaḍḍhati, atha kho niratthakameva jīrati; evamevaṃ ayampi na upajjhāyavattaṃ karoti, na ācariyavattaṃ, na āgantukavattādīni, na bhāvanaṃ anuyuñjati, niratthakameva jīrati. Maṃsāni tassa vaḍḍhantīti yathā balibaddassa ‘‘kasanabhāravahanādīsu asamattho eso’’ti araññe vissaṭṭhassa yathā tathā vicarantassa khādantassa pivantassa maṃsāni tassa vaḍḍhanti; evamevaṃ imassāpi upajjhāyādīhi vissaṭṭhassa saṅghaṃ nissāya cattāro paccaye labhitvā uddhaṃvirecanādīni katvā kāyaṃ posentassa maṃsāni vaḍḍhanti thūlasarīro hutvā vicarati. Paññāti lokiyalokuttarā panassa paññā ekaṅgulimattāpi na vaḍḍhati, araññe gacchalatādīni viya assa chadvārāni nissāya taṇhā ceva navavidhamāno ca vaḍḍhatīti adhippāyo.
බහුස්සුතොති ගාථා අත්තනො බාහුසච්චං නිස්සාය අඤ්ඤං අතිමඤ්ඤන්තං එකං භික්ඛුං උද්දිස්ස වුත්තා. තත්ථ සුතෙනාති සුතහෙතු අත්තනො බාහුසච්චනිමිත්තං. අතිමඤ්ඤතීති අතික්කමිත්වා මඤ්ඤති අත්තානං උක්කංසෙන්තො පරං පරිභවති. තථෙවාති යථා අන්ධො අන්ධකාරෙ තෙලපජ්ජොතං ධාරෙන්තො ආලොකදානෙන පරෙසංයෙව අත්ථාවහො , න අත්තනො, තථෙව පරියත්තිබාහුසච්චෙන සුතවා පුග්ගලො සුතෙන අනුපපන්නො අත්තනො අත්ථං අපරිපූරෙන්තො අන්ධො ඤාණාලොකදානෙන පරෙසංයෙව අත්ථාවහො, න අත්තනො, දීපධාරො අන්ධො විය මය්හං උපට්ඨාතීති.
Bahussutoti gāthā attano bāhusaccaṃ nissāya aññaṃ atimaññantaṃ ekaṃ bhikkhuṃ uddissa vuttā. Tattha sutenāti sutahetu attano bāhusaccanimittaṃ. Atimaññatīti atikkamitvā maññati attānaṃ ukkaṃsento paraṃ paribhavati. Tathevāti yathā andho andhakāre telapajjotaṃ dhārento ālokadānena paresaṃyeva atthāvaho , na attano, tatheva pariyattibāhusaccena sutavā puggalo sutena anupapanno attano atthaṃ aparipūrento andho ñāṇālokadānena paresaṃyeva atthāvaho, na attano, dīpadhāro andho viya mayhaṃ upaṭṭhātīti.
ඉදානි බාහුසච්චෙ ආනිසංසං දස්සෙන්තො ‘‘බහුස්සුත’’න්ති ගාථමාහ. තත්ථ උපාසෙය්යාති පයිරුපාසෙය්ය. සුතඤ්ච න විනාසයෙති බහුස්සුතං පයිරුපාසිත්වා ලද්ධං සුතඤ්ච න විනාසෙය්ය, න සුස්සෙය්ය ධාරණපරිචයපරිපුච්ඡාමනසිකාරෙහි වඩ්ඪෙය්ය. තං මූලං බ්රහ්මචරියස්සාති යස්මා බහුස්සුතං පයිරුපාසිත්වා ලද්ධං තං සුතං පරියත්තිබාහුසච්චං මග්ගබ්රහ්මචරියස්ස මූලං පධානකාරණං. තස්මා ධම්මධරො සියා විමුත්තායතනසීසෙ ඨත්වා යථාසුතස්ස ධම්මස්ස ධාරණෙ පඨමං පරියත්තිධම්මධරො භවෙය්ය.
Idāni bāhusacce ānisaṃsaṃ dassento ‘‘bahussuta’’nti gāthamāha. Tattha upāseyyāti payirupāseyya. Sutañca na vināsayeti bahussutaṃ payirupāsitvā laddhaṃ sutañca na vināseyya, na susseyya dhāraṇaparicayaparipucchāmanasikārehi vaḍḍheyya. Taṃ mūlaṃ brahmacariyassāti yasmā bahussutaṃ payirupāsitvā laddhaṃ taṃ sutaṃ pariyattibāhusaccaṃ maggabrahmacariyassa mūlaṃ padhānakāraṇaṃ. Tasmā dhammadharo siyā vimuttāyatanasīse ṭhatvā yathāsutassa dhammassa dhāraṇe paṭhamaṃ pariyattidhammadharo bhaveyya.
ඉදානි පරියත්තිබාහුසච්චෙන සාධෙතබ්බමත්ථං දස්සෙතුං ‘‘පුබ්බාපරඤ්ඤූ’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ පුබ්බඤ්ච අපරඤ්ච ජානාතීති පුබ්බාපරඤ්ඤූ. එකිස්සා හි ගාථාය පුබ්බභාගෙ අපඤ්ඤායමානෙපි පුබ්බභාගෙ වා පඤ්ඤායමානෙ අපරභාගෙ අපඤ්ඤායමානෙපි ‘‘ඉමස්ස අපරභාගස්ස ඉමිනා පුබ්බභාගෙන , ඉමස්ස වා පුබ්බභාගස්ස ඉමිනා අපරභාගෙන භවිතබ්බ’’න්ති ජානන්තො පුබ්බාපරඤ්ඤූ නාම. අත්තත්ථාදිභෙදං තස්ස තස්ස භාසිතස්ස අත්ථං ජානාතීති අත්ථඤ්ඤූ. නිරුත්තිපදකොවිදොති නිරුත්තියං සෙසපදෙසුපි චාති චතූසුපි පටිසම්භිදාසු ඡෙකො. සුග්ගහීතඤ්ච ගණ්හාතීති තෙනෙව කොවිදභාවෙන අත්ථතො බ්යඤ්ජනතො ච ධම්මං සුගහිතමෙව කත්වා ගණ්හාති. අත්ථඤ්චොපපරික්ඛතීති යථාසුතස්ස යථාපරියත්තස්ස ධම්මස්ස අත්ථං උපපරික්ඛති ‘‘ඉති සීලං, ඉති සමාධි, ඉති පඤ්ඤා, ඉමෙ රූපාරූපධම්මා’’ති මනසා අනුපෙක්ඛති.
Idāni pariyattibāhusaccena sādhetabbamatthaṃ dassetuṃ ‘‘pubbāparaññū’’tiādi vuttaṃ. Tattha pubbañca aparañca jānātīti pubbāparaññū. Ekissā hi gāthāya pubbabhāge apaññāyamānepi pubbabhāge vā paññāyamāne aparabhāge apaññāyamānepi ‘‘imassa aparabhāgassa iminā pubbabhāgena , imassa vā pubbabhāgassa iminā aparabhāgena bhavitabba’’nti jānanto pubbāparaññū nāma. Attatthādibhedaṃ tassa tassa bhāsitassa atthaṃ jānātīti atthaññū. Niruttipadakovidoti niruttiyaṃ sesapadesupi cāti catūsupi paṭisambhidāsu cheko. Suggahītañca gaṇhātīti teneva kovidabhāvena atthato byañjanato ca dhammaṃ sugahitameva katvā gaṇhāti. Atthañcopaparikkhatīti yathāsutassa yathāpariyattassa dhammassa atthaṃ upaparikkhati ‘‘iti sīlaṃ, iti samādhi, iti paññā, ime rūpārūpadhammā’’ti manasā anupekkhati.
ඛන්ත්යා ඡන්දිකතො හොතීති තෙසු මනසා අනුපෙක්ඛිතෙසු ධම්මෙසු දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්තියා නිජ්ඣානං ඛමාපෙත්වා රූපපරිග්ගහාදිමුඛෙන විපස්සනාභිනිවෙසෙ ඡන්දිකතො ඡන්දජාතො හොති. තථාභූතො ච විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො උස්සහිත්වා තුලෙති තංතංපච්චයනාමරූපදස්සනවසෙන උස්සාහං කත්වා තතො පරං තිලක්ඛණං ආරොපෙත්වා තුලෙති ‘‘අනිච්ච’’න්තිපි, ‘‘දුක්ඛ’’න්තිපි, ‘‘අනත්තා’’තිපි තං නාමරූපං තීරෙති විපස්සති. සමයෙ සො පදහති, අජ්ඣත්තං සුසමාහිතොති සො එවං පස්සන්තො පග්ගහෙතබ්බාදිසමයෙ චිත්තස්ස පග්ගණ්හනාදිනා පදහති, පදහන්තො ච අජ්ඣත්තං ගොචරජ්ඣත්තෙ විපස්සනාසමාධිනා මග්ගසමාධිනා ච සුට්ඨු සමාහිතො භවෙය්ය, අසමාධානහෙතුභූතෙ කිලෙසෙ පජහෙය්ය. ස්වායං ගුණො සබ්බොපි යස්මා බහුස්සුතං ධම්මධරං සප්පඤ්ඤං බුද්ධසාවකං පයිරුපාසන්තස්ස හොති, තස්මා අසඞ්ඛතං ධම්මං ආරබ්භ දුක්ඛාදීසු පරිඤ්ඤාදිවිසිට්ඨකිච්චතාය ධම්මවිඤ්ඤාණසඞ්ඛාතං ධම්මඤාණං ආකඞ්ඛන්තො තථාවිධං වුත්තප්පකාරං කල්යාණමිත්තං භජෙථ, සෙවෙය්ය පයිරුපාසෙය්යාති අත්ථො.
Khantyā chandikato hotīti tesu manasā anupekkhitesu dhammesu diṭṭhinijjhānakkhantiyā nijjhānaṃ khamāpetvā rūpapariggahādimukhena vipassanābhinivese chandikato chandajāto hoti. Tathābhūto ca vipassanāya kammaṃ karonto ussahitvā tuleti taṃtaṃpaccayanāmarūpadassanavasena ussāhaṃ katvā tato paraṃ tilakkhaṇaṃ āropetvā tuleti ‘‘anicca’’ntipi, ‘‘dukkha’’ntipi, ‘‘anattā’’tipi taṃ nāmarūpaṃ tīreti vipassati. Samaye so padahati, ajjhattaṃ susamāhitoti so evaṃ passanto paggahetabbādisamaye cittassa paggaṇhanādinā padahati, padahanto ca ajjhattaṃ gocarajjhatte vipassanāsamādhinā maggasamādhinā ca suṭṭhu samāhito bhaveyya, asamādhānahetubhūte kilese pajaheyya. Svāyaṃ guṇo sabbopi yasmā bahussutaṃ dhammadharaṃ sappaññaṃ buddhasāvakaṃ payirupāsantassa hoti, tasmā asaṅkhataṃ dhammaṃ ārabbha dukkhādīsu pariññādivisiṭṭhakiccatāya dhammaviññāṇasaṅkhātaṃ dhammañāṇaṃ ākaṅkhanto tathāvidhaṃ vuttappakāraṃ kalyāṇamittaṃ bhajetha, seveyya payirupāseyyāti attho.
එවං බහුපකාරතාය තස්ස පූජනීයකං දස්සෙන්තො ‘‘බහුස්සුතො’’ති ගාථමාහ. තස්සත්ථො – සුත්තගෙය්යාදි බහු සුතං එතස්සාති බහුස්සුතො. තමෙව දෙසනාධම්මං සුවණ්ණභාජනෙ පක්ඛිත්තසීහවසා විය අවිනස්සන්තං ධාරෙතීති ධම්මධරො. තතො එව මහෙසිනො භගවතො ධම්මකොසං ධම්මරතනං ආරක්ඛතීති කොසාරක්ඛො. යස්මා සදෙවකස්ස ලොකස්ස සමදස්සනෙන චක්ඛුභූතො, තස්මා චක්ඛු සබ්බස්ස ලොකස්ස පූජනීයො මානනීයොති, බහුස්සුතභාවෙන බහුජනස්ස පූජනීයභාවදස්සනත්ථං නිගමනවසෙන පුනපි ‘‘බහුස්සුතො’’ති වුත්තං.
Evaṃ bahupakāratāya tassa pūjanīyakaṃ dassento ‘‘bahussuto’’ti gāthamāha. Tassattho – suttageyyādi bahu sutaṃ etassāti bahussuto. Tameva desanādhammaṃ suvaṇṇabhājane pakkhittasīhavasā viya avinassantaṃ dhāretīti dhammadharo. Tato eva mahesino bhagavato dhammakosaṃ dhammaratanaṃ ārakkhatīti kosārakkho. Yasmā sadevakassa lokassa samadassanena cakkhubhūto, tasmā cakkhu sabbassa lokassa pūjanīyo mānanīyoti, bahussutabhāvena bahujanassa pūjanīyabhāvadassanatthaṃ nigamanavasena punapi ‘‘bahussuto’’ti vuttaṃ.
එවරූපං කල්යාණමිත්තං ලභිත්වාපි කාරකස්සෙව අපරිහානි, න අකාරකස්සාති දස්සෙන්තො ‘‘ධම්මාරාමො’’ති ගාථමාහ. තත්ථ නිවාසනට්ඨෙන සමථවිපස්සනාධම්මො ආරාමො, තස්මිං එව ධම්මෙ රතො අභිරතොති ධම්මරතො, තස්සෙව ධම්මස්ස පුනප්පුනං විචින්තනෙන ධම්මං අනුවිචින්තයං ධම්මං ආවජ්ජෙන්තො මනසි කරොතීති අත්ථො. අනුස්සරන්ති තමෙව ධම්මං අනුස්සරන්තො. සද්ධම්මාති එවරූපො භික්ඛු සත්තතිංසපභෙදා බොධිපක්ඛියධම්මා නවවිධලොකුත්තරධම්මා ච න පරිහායති, න කදාචි තස්ස තතො පරිහානි හොතීති අත්ථො.
Evarūpaṃ kalyāṇamittaṃ labhitvāpi kārakasseva aparihāni, na akārakassāti dassento ‘‘dhammārāmo’’ti gāthamāha. Tattha nivāsanaṭṭhena samathavipassanādhammo ārāmo, tasmiṃ eva dhamme rato abhiratoti dhammarato, tasseva dhammassa punappunaṃ vicintanena dhammaṃ anuvicintayaṃ dhammaṃ āvajjento manasi karotīti attho. Anussaranti tameva dhammaṃ anussaranto. Saddhammāti evarūpo bhikkhu sattatiṃsapabhedā bodhipakkhiyadhammā navavidhalokuttaradhammā ca na parihāyati, na kadāci tassa tato parihāni hotīti attho.
අථෙකදිවසං කායෙ අවීතරාගං කුසීතං හීනවීරියං කොසල්ලායා ති නාමං භික්ඛුං සංවෙජෙන්තො ‘‘කායමච්ඡෙරගරුනො’’ති ගාථමාහ. තත්ථ කායමච්ඡෙරගරුනොති ‘‘කායදළ්හීබහුලස්ස කායෙ මමත්තස්ස ආචරියුපජ්ඣායානම්පි කායෙන කත්තබ්බං කිඤ්චි අකත්වා විචරන්තස්ස. හිය්යමානෙති අත්තනො කායෙ ජීවිතෙ ච ඛණෙ ඛණෙ පරිහිය්යමානෙ. අනුට්ඨහෙති සීලාදීනං පරිපූරණවසෙන උට්ඨානවීරියං න කරෙය්ය. සරීරසුඛගිද්ධස්සාති අත්තනො සරීරස්ස සුඛාපනෙනෙව ගෙධං ආපන්නස්ස. කුතො සමණඵාසුතාති එවරූපස්ස පුග්ගලස්ස සාමඤ්ඤවසෙන කුතො සුඛවිහාරො, ඵාසුවිහාරො න තස්ස විජ්ජතීති අත්ථො.
Athekadivasaṃ kāye avītarāgaṃ kusītaṃ hīnavīriyaṃ kosallāyā ti nāmaṃ bhikkhuṃ saṃvejento ‘‘kāyamaccheragaruno’’ti gāthamāha. Tattha kāyamaccheragarunoti ‘‘kāyadaḷhībahulassa kāye mamattassa ācariyupajjhāyānampi kāyena kattabbaṃ kiñci akatvā vicarantassa. Hiyyamāneti attano kāye jīvite ca khaṇe khaṇe parihiyyamāne. Anuṭṭhaheti sīlādīnaṃ paripūraṇavasena uṭṭhānavīriyaṃ na kareyya. Sarīrasukhagiddhassāti attano sarīrassa sukhāpaneneva gedhaṃ āpannassa. Kuto samaṇaphāsutāti evarūpassa puggalassa sāmaññavasena kuto sukhavihāro, phāsuvihāro na tassa vijjatīti attho.
න පක්ඛන්තීතිආදිකා ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස ධම්මසෙනාපතිනො පරිනිබ්බුතභාවං සුත්වා ථෙරෙන භාසිතා. තත්ථ න පක්ඛන්ති දිසා සබ්බාති පුරත්ථිමාදිභෙදා සබ්බා දිසා න පක්ඛයන්ති, දිසාමූළ්හොති අත්ථො. ධම්මා න පටිභන්ති මන්ති පුබ්බෙ සුට්ඨු පගුණාපි පරියත්තිධම්මා ඉදානි සක්කච්චං සමන්නාහරියමානාපි මය්හං න උපට්ඨහන්ති. ගතෙ කල්යාණමිත්තම්හීති සදෙවකස්ස ලොකස්ස කල්යාණමිත්තභූතෙ ධම්මසෙනාපතිම්හි අනුපාදිසෙසනිබ්බානං ගතෙ. අන්ධකාරංව ඛායතීති සබ්බොපායං ලොකො අන්ධකාරො විය උපට්ඨාති.
Na pakkhantītiādikā āyasmato sāriputtassa dhammasenāpatino parinibbutabhāvaṃ sutvā therena bhāsitā. Tattha na pakkhanti disā sabbāti puratthimādibhedā sabbā disā na pakkhayanti, disāmūḷhoti attho. Dhammā na paṭibhanti manti pubbe suṭṭhu paguṇāpi pariyattidhammā idāni sakkaccaṃ samannāhariyamānāpi mayhaṃ na upaṭṭhahanti. Gate kalyāṇamittamhīti sadevakassa lokassa kalyāṇamittabhūte dhammasenāpatimhi anupādisesanibbānaṃ gate. Andhakāraṃva khāyatīti sabbopāyaṃ loko andhakāro viya upaṭṭhāti.
අබ්භතීතසහායස්සාති අපගතසහායස්ස, කල්යාණමිත්තරහිතස්සාති අත්ථො. අතීතගතසත්ථුනොති ආයස්මතො අතීතො හුත්වා නිබ්බානගතසත්ථුකස්ස, සත්ථරි පරිනිබ්බුතෙති අත්ථො. යථා කායගතා සතීති කායගතාසතිභාවනා තක්කරස්ස යථා එකන්තහිතාවහා, එවං එතාදිසං අනාථස්ස පුග්ගලස්ස එකන්තහිතාවහං අඤ්ඤං මිත්තං නාම නත්ථි, සනාථස්ස අඤ්ඤාපි භාවනා හිතාවහා එවාති අධිප්පායො.
Abbhatītasahāyassāti apagatasahāyassa, kalyāṇamittarahitassāti attho. Atītagatasatthunoti āyasmato atīto hutvā nibbānagatasatthukassa, satthari parinibbuteti attho. Yathā kāyagatā satīti kāyagatāsatibhāvanā takkarassa yathā ekantahitāvahā, evaṃ etādisaṃ anāthassa puggalassa ekantahitāvahaṃ aññaṃ mittaṃ nāma natthi, sanāthassa aññāpi bhāvanā hitāvahā evāti adhippāyo.
පුරාණාති පොරාණා, සාරිපුත්තාදිකෙ කල්යාණමිත්තෙ සන්ධාය වදති. නවෙහීති නවකෙහි. න සමෙති මෙති මය්හං චිත්තං න සමාගච්ඡති, න තෙ මම චිත්තං ආරාධෙන්තීති අත්ථො. ස්වජ්ජ එකොව ඣායාමීති සොහං අජ්ජ වුඩ්ඪතරෙහි විරහිතො එකොව හුත්වා ඣායාමි ඣානපසුතො හොමි. වස්සුපෙතොති වස්සකාලෙ කුලාවකං උපෙතො පක්ඛී විය. ‘‘වාසුපෙතො’’තිපි පාළි, වාසං උපගතොති අත්ථො.
Purāṇāti porāṇā, sāriputtādike kalyāṇamitte sandhāya vadati. Navehīti navakehi. Na sameti meti mayhaṃ cittaṃ na samāgacchati, na te mama cittaṃ ārādhentīti attho. Svajja ekova jhāyāmīti sohaṃ ajja vuḍḍhatarehi virahito ekova hutvā jhāyāmi jhānapasuto homi. Vassupetoti vassakāle kulāvakaṃ upeto pakkhī viya. ‘‘Vāsupeto’’tipi pāḷi, vāsaṃ upagatoti attho.
දස්සනාය අභික්කන්තෙති ගාථා සත්ථාරා භාසිතා. තස්සත්ථො – මම දස්සනාය අභික්කන්තෙ නානාවිධවිදෙසපවාසිකබහුජනෙ, ආනන්ද, මම උපසඞ්කමනං මා වාරෙසි. කස්මා? තෙ සොතාරො ධම්මස්ස, මමං පස්සන්තු, අයමෙව දස්සනාය සමයොති.
Dassanāyaabhikkanteti gāthā satthārā bhāsitā. Tassattho – mama dassanāya abhikkante nānāvidhavidesapavāsikabahujane, ānanda, mama upasaṅkamanaṃ mā vāresi. Kasmā? Te sotāro dhammassa, mamaṃ passantu, ayameva dassanāya samayoti.
තං සුත්වා ථෙරො ‘‘දස්සනාය අභික්කන්තෙ’’ති අපරං ගාථමාහ. ඉමාය හි ගාථාය සම්බන්ධත්ථං පුරිමගාථා ඉධ නික්ඛිත්තා. තෙනෙව සචාහං දෙසන්තරතො ආගතාගතෙ තාවදෙව දස්සෙතුං ලච්ඡාමීති එතස්ස පදස්ස අත්ථසිද්ධිං දස්සෙති.
Taṃ sutvā thero ‘‘dassanāya abhikkante’’ti aparaṃ gāthamāha. Imāya hi gāthāya sambandhatthaṃ purimagāthā idha nikkhittā. Teneva sacāhaṃ desantarato āgatāgate tāvadeva dassetuṃ lacchāmīti etassa padassa atthasiddhiṃ dasseti.
පණ්ණවීසති වස්සානීති පඤ්ච ගාථා අත්තනො අග්ගුපට්ඨාකභාවං දීපෙතුං වුත්තා. ආරද්ධකම්මට්ඨානභාවෙන හි සත්ථු උපට්ඨානපසුතභාවෙන ච ථෙරස්ස මග්ගෙන අසමුච්ඡින්නාපි කාමසඤ්ඤාදයො න උප්පජ්ජිංසු, කායවචීමනොකම්මානි ච සබ්බකාලං සත්ථරි මෙත්තාපුබ්බඞ්ගමානි මෙත්තානුපරිවත්තානි අහෙසුං. තත්ථ පණ්ණවීසති වස්සානීති පඤ්චවීසති සංවච්ඡරානි. සෙඛභූතස්ස මෙ සතොති සෙඛභූමියං සොතාපත්තිඵලෙ ඨිතස්ස මෙ සතො. කාමසඤ්ඤාති කාමසහගතා සඤ්ඤා න උප්පජ්ජි, එත්ථ ච කාමසඤ්ඤාදිඅනුප්පත්තිවචනෙන අත්තනො ආසයසුද්ධිං දස්සෙති, ‘‘මෙත්තෙන කායකම්මෙනා’’තිආදිනා පයොගසුද්ධිං. තත්ථ ගන්ධකුටියං පරිභණ්ඩකරණාදිනා සත්ථු වත්තපටිවත්තකරණෙන ච මෙත්තං කායකම්මං වෙදිතබ්බං, ධම්මදෙසනාකාලාරොචනාදිනා මෙත්තං වචීකම්මං, රහොගතස්ස සත්ථාරං උද්දිස්ස හිතූපසංහාරමනසිකාරෙන මෙත්තං මනොකම්මං. ඤාණං මෙ උදපජ්ජථාති අත්තනො සෙක්ඛභූමිපත්තිමාහ.
Paṇṇavīsati vassānīti pañca gāthā attano aggupaṭṭhākabhāvaṃ dīpetuṃ vuttā. Āraddhakammaṭṭhānabhāvena hi satthu upaṭṭhānapasutabhāvena ca therassa maggena asamucchinnāpi kāmasaññādayo na uppajjiṃsu, kāyavacīmanokammāni ca sabbakālaṃ satthari mettāpubbaṅgamāni mettānuparivattāni ahesuṃ. Tattha paṇṇavīsati vassānīti pañcavīsati saṃvaccharāni. Sekhabhūtassa me satoti sekhabhūmiyaṃ sotāpattiphale ṭhitassa me sato. Kāmasaññāti kāmasahagatā saññā na uppajji, ettha ca kāmasaññādianuppattivacanena attano āsayasuddhiṃ dasseti, ‘‘mettena kāyakammenā’’tiādinā payogasuddhiṃ. Tattha gandhakuṭiyaṃ paribhaṇḍakaraṇādinā satthu vattapaṭivattakaraṇena ca mettaṃ kāyakammaṃ veditabbaṃ, dhammadesanākālārocanādinā mettaṃ vacīkammaṃ, rahogatassa satthāraṃ uddissa hitūpasaṃhāramanasikārena mettaṃ manokammaṃ. Ñāṇaṃ me udapajjathāti attano sekkhabhūmipattimāha.
අහං සකරණීයොම්හීති සත්ථු පරිනිබ්බානෙ උපට්ඨිතෙ මණ්ඩලමාළං පවිසිත්වා කපිසීසං ආලම්බිත්වා සොකාභිභූතෙන වුත්තගාථා . තත්ථ සකරණීයොම්හීති දුක්ඛපරිජානනාදිනා කරණීයෙන සකරණීයො අම්හි. අප්පත්තමානසොති අනධිගතාරහත්තො. සත්ථු ච පරිනිබ්බානන්ති මය්හං සත්ථු පරිනිබ්බානඤ්ච උපට්ඨිතං. යො අම්හං අනුකම්පකොති යො සත්ථා මය්හං අනුග්ගාහකො.
Ahaṃ sakaraṇīyomhīti satthu parinibbāne upaṭṭhite maṇḍalamāḷaṃ pavisitvā kapisīsaṃ ālambitvā sokābhibhūtena vuttagāthā . Tattha sakaraṇīyomhīti dukkhaparijānanādinā karaṇīyena sakaraṇīyo amhi. Appattamānasoti anadhigatārahatto. Satthu ca parinibbānanti mayhaṃ satthu parinibbānañca upaṭṭhitaṃ. Yo amhaṃ anukampakoti yo satthā mayhaṃ anuggāhako.
තදාසි යං භිංසනකන්ති ගාථා සත්ථු පරිනිබ්බානකාලෙ පථවීකම්පනදෙවදුන්දුභිඵලනාදිකෙ දිස්වා සඤ්ජාතසංවෙගෙන වුත්තගාථා.
Tadāsi yaṃ bhiṃsanakanti gāthā satthu parinibbānakāle pathavīkampanadevadundubhiphalanādike disvā sañjātasaṃvegena vuttagāthā.
බහුස්සුතොතිආදිකා තිස්සො ගාථා ථෙරං පසංසන්තෙහි සඞ්ගීතිකාරෙහි ඨපිතා. තත්ථ ගතිමන්තොති අසදිසාය ඤාණගතියා සමන්නාගතො. සතිමන්තොති පරමෙන සතිනෙපක්කෙන සමන්නාගතො. ධිතිමන්තොති අසාධාරණාය බ්යඤ්ජනත්ථාවධාරණසමත්ථාය ධිතිසම්පත්තියා සමන්නාගතො. අයඤ්හි ථෙරො එකපදෙයෙව ඨත්වා සට්ඨිපදසහස්සානි සත්ථාරා කථිතනියාමෙනෙව ගණ්හාති, ගහිතඤ්ච සුවණ්ණභාජනෙ පක්ඛිත්තසීහවසා විය සබ්බකාලං න විනස්සති, අවිපරීතබ්යඤ්ජනාවධාරණසමත්ථාය සතිපුබ්බඞ්ගමාය පඤ්ඤාය, අත්ථාවධාරණසමත්ථාය පඤ්ඤාපුබ්බඞ්ගමාය සතියා ච සමන්නාගතො. තෙනාහ භගවා – ‘‘එතදග්ගං , භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං බහුස්සුතාන’’න්තිආදි (අ. නි. 1.219). තථා චාහ ධම්මසෙනාපති – ‘‘ආයස්මා ආනන්දො අත්ථකුසලො’’තිආදි (අ. නි. 5.169). රතනාකරොති සද්ධම්මරතනස්ස ආකරභූතො.
Bahussutotiādikā tisso gāthā theraṃ pasaṃsantehi saṅgītikārehi ṭhapitā. Tattha gatimantoti asadisāya ñāṇagatiyā samannāgato. Satimantoti paramena satinepakkena samannāgato. Dhitimantoti asādhāraṇāya byañjanatthāvadhāraṇasamatthāya dhitisampattiyā samannāgato. Ayañhi thero ekapadeyeva ṭhatvā saṭṭhipadasahassāni satthārā kathitaniyāmeneva gaṇhāti, gahitañca suvaṇṇabhājane pakkhittasīhavasā viya sabbakālaṃ na vinassati, aviparītabyañjanāvadhāraṇasamatthāya satipubbaṅgamāya paññāya, atthāvadhāraṇasamatthāya paññāpubbaṅgamāya satiyā ca samannāgato. Tenāha bhagavā – ‘‘etadaggaṃ , bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutāna’’ntiādi (a. ni. 1.219). Tathā cāha dhammasenāpati – ‘‘āyasmā ānando atthakusalo’’tiādi (a. ni. 5.169). Ratanākaroti saddhammaratanassa ākarabhūto.
පරිචිණ්ණොති ගාථා පරිනිබ්බානකාලෙ ථෙරෙන භාසිතා, සා වුත්තත්ථා එව.
Pariciṇṇoti gāthā parinibbānakāle therena bhāsitā, sā vuttatthā eva.
ආනන්දත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Ānandattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
තිංසනිපාතවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Tiṃsanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 3. ආනන්දත්ථෙරගාථා • 3. Ānandattheragāthā