Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഥേരഗാഥാ-അട്ഠകഥാ • Theragāthā-aṭṭhakathā

    ൩. ആനന്ദത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ

    3. Ānandattheragāthāvaṇṇanā

    പിസുണേന ച കോധനേനാതിആദികാ ആയസ്മതോ ആനന്ദത്ഥേരസ്സ ഗാഥാ. കാ ഉപ്പത്തി? അയമ്പി പുരിമബുദ്ധേസു കതാധികാരോ പദുമുത്തരസ്സ ഭഗവതോ കാലേ ഹംസവതീനഗരേ സത്ഥു വേമാതികഭാതാ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി, സുമനോതിസ്സ നാമം അഹോസി. പിതാ പനസ്സ ആനന്ദരാജാ നാമ. സോ അത്തനോ പുത്തസ്സ സുമനകുമാരസ്സ വയപ്പത്തസ്സ ഹംസവതിതോ വീസയോജനസതേ ഠാനേ ഭോഗനഗരം അദാസി. സോ കദാചി കദാചി ആഗന്ത്വാ അത്താനഞ്ച പിതരഞ്ച പസ്സതി. തദാ രാജാ സത്ഥാരഞ്ച സതസഹസ്സപരിമാണം ഭിക്ഖുസങ്ഘഞ്ച സയമേവ സക്കച്ചം ഉപട്ഠഹി, അഞ്ഞേസം ഉപട്ഠാതും ന ദേതി.

    Pisuṇenaca kodhanenātiādikā āyasmato ānandattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare satthu vemātikabhātā hutvā nibbatti, sumanotissa nāmaṃ ahosi. Pitā panassa ānandarājā nāma. So attano puttassa sumanakumārassa vayappattassa haṃsavatito vīsayojanasate ṭhāne bhoganagaraṃ adāsi. So kadāci kadāci āgantvā attānañca pitarañca passati. Tadā rājā satthārañca satasahassaparimāṇaṃ bhikkhusaṅghañca sayameva sakkaccaṃ upaṭṭhahi, aññesaṃ upaṭṭhātuṃ na deti.

    തേന സമയേന പച്ചന്തോ കുപിതോ അഹോസി. കുമാരോ തസ്സ കുപിതഭാവം രഞ്ഞോ അനാരോചേത്വാ സയമേവ തം വൂപസമേതി. തം സുത്വാ രാജാ തുട്ഠമാനസോ പുത്തം പക്കോസാപേത്വാ ‘‘വരം തേ, താത ദമ്മി, വരം ഗണ്ഹാഹീ’’തി ആഹ. കുമാരോ ‘‘സത്ഥാരം ഭിക്ഖുസങ്ഘഞ്ച തേമാസം ഉപട്ഠഹന്തോ ജീവിതം അവഞ്ഝം കാതും ഇച്ഛാമീ’’തി ആഹ. ‘‘ഏതം ന സക്കാ, അഞ്ഞം വദേഹീ’’തി. ‘‘ദേവ, ഖത്തിയാനം ദ്വേകഥാ നാമ നത്ഥി, ഏതദേവ മേ ദേഹി, ന മയ്ഹം അഞ്ഞേന അത്ഥോ’’തി. ‘‘സചേ സത്ഥാ അനുജാനാതി, ദിന്നമേവാ’’തി. സോ ‘‘സത്ഥു ചിത്തം ജാനിസ്സാമീ’’തി വിഹാരം ഗതോ.

    Tena samayena paccanto kupito ahosi. Kumāro tassa kupitabhāvaṃ rañño anārocetvā sayameva taṃ vūpasameti. Taṃ sutvā rājā tuṭṭhamānaso puttaṃ pakkosāpetvā ‘‘varaṃ te, tāta dammi, varaṃ gaṇhāhī’’ti āha. Kumāro ‘‘satthāraṃ bhikkhusaṅghañca temāsaṃ upaṭṭhahanto jīvitaṃ avañjhaṃ kātuṃ icchāmī’’ti āha. ‘‘Etaṃ na sakkā, aññaṃ vadehī’’ti. ‘‘Deva, khattiyānaṃ dvekathā nāma natthi, etadeva me dehi, na mayhaṃ aññena attho’’ti. ‘‘Sace satthā anujānāti, dinnamevā’’ti. So ‘‘satthu cittaṃ jānissāmī’’ti vihāraṃ gato.

    തേന ച സമയേന ഭഗവാ ഭത്തകിച്ചം നിട്ഠാപേത്വാ ഗന്ധകുടിം പവിട്ഠോ ഹോതി. സോ ഭിക്ഖൂ ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘അഹം, ഭന്തേ, ഭഗവന്തം ദസ്സനായ ആഗതോ, ദസ്സേഥ മേ ഭഗവന്ത’’ന്തി ആഹ. ഭിക്ഖൂ ‘‘സുമനോ നാമ ഥേരോ സത്ഥു ഉപട്ഠാകോ, തസ്സ സന്തികം ഗച്ഛാഹീ’’തി ആഹംസു. സോ ഥേരസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ ‘‘സത്ഥാരം, ഭന്തേ, മേ ദസ്സേഥാ’’തി ആഹ. അഥ ഥേരോ തസ്സ പസ്സന്തസ്സേവ പഥവിയം നിമുജ്ജിത്വാ സത്ഥാരം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘ഭന്തേ, രാജപുത്തോ തുമ്ഹാകം ദസ്സനായ ആഗതോ’’തി ആഹ. ‘‘തേന ഹി, ഭിക്ഖു, ബഹി ആസനം പഞ്ഞാപേഹീ’’തി. ഥേരോ പുനപി തസ്സ പസ്സന്തസ്സേവ ബുദ്ധാസനം ഗഹേത്വാ അന്തോഗന്ധകുടിയം നിമുജ്ജിത്വാ ബഹിപരിവേണേ പാതുഭവിത്വാ ഗന്ധകുടിപരിവേണേ ആസനം പഞ്ഞാപേസി. കുമാരോ തം ദിസ്വാ ‘‘മഹന്തോ വതായം ഭിക്ഖൂ’’തി ചിത്തം ഉപ്പാദേസി.

    Tena ca samayena bhagavā bhattakiccaṃ niṭṭhāpetvā gandhakuṭiṃ paviṭṭho hoti. So bhikkhū upasaṅkamitvā ‘‘ahaṃ, bhante, bhagavantaṃ dassanāya āgato, dassetha me bhagavanta’’nti āha. Bhikkhū ‘‘sumano nāma thero satthu upaṭṭhāko, tassa santikaṃ gacchāhī’’ti āhaṃsu. So therassa santikaṃ gantvā vanditvā ‘‘satthāraṃ, bhante, me dassethā’’ti āha. Atha thero tassa passantasseva pathaviyaṃ nimujjitvā satthāraṃ upasaṅkamitvā ‘‘bhante, rājaputto tumhākaṃ dassanāya āgato’’ti āha. ‘‘Tena hi, bhikkhu, bahi āsanaṃ paññāpehī’’ti. Thero punapi tassa passantasseva buddhāsanaṃ gahetvā antogandhakuṭiyaṃ nimujjitvā bahipariveṇe pātubhavitvā gandhakuṭipariveṇe āsanaṃ paññāpesi. Kumāro taṃ disvā ‘‘mahanto vatāyaṃ bhikkhū’’ti cittaṃ uppādesi.

    ഭഗവാപി ഗന്ധകുടിതോ നിക്ഖമിത്വാ പഞ്ഞത്താസനേ നിസീദി. രാജപുത്തോ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ, പടിസന്ഥാരം കത്വാ, അയം, ഭന്തേ, ഥേരോ തുമ്ഹാകം സാസനേ വല്ലഭോ മഞ്ഞേതി. ‘‘ആമ കുമാര, വല്ലഭോ’’തി? ‘‘കിം കത്വാ, ഭന്തേ, ഏസ വല്ലഭോ ഹോതീ’’തി?‘‘ദാനാദീനി പുഞ്ഞാനി കത്വാ’’തി. ‘‘ഭഗവാ , അഹമ്പി അയം ഥേരോ വിയ അനാഗതേ ബുദ്ധസാസനേ വല്ലഭോ ഹോതുകാമോ’’തി സത്ഥാഹം ഖന്ധാവാരഭത്തം നാമ ദത്വാപി സത്തമേ ദിവസേ, ഭന്തേ, മയാ പിതു സന്തികാ തേമാസം തുമ്ഹാകം പടിജഗ്ഗനവരോ ലദ്ധോ, തേമാസം മേ വസ്സാവാസം അധിവാസേഥാതി. ഭഗവാ, ‘‘അത്ഥി നു ഖോ തത്ഥ ഗതേന അത്ഥോ’’തി ഓലോകേത്വാ ‘‘അത്ഥീ’’തി ദിസ്വാ ‘‘സുഞ്ഞാഗാരേ ഖോ, കുമാര, തഥാഗതാ അഭിരമന്തീ’’തി ആഹ. കുമാരോ ‘‘അഞ്ഞാതം ഭഗവാ, അഞ്ഞാതം സുഗതാ’’തി വത്വാ ‘‘അഹം, ഭന്തേ, പുരിമതരം ഗന്ത്വാ വിഹാരം കാരേമി, മയാ പേസിതേ ഭിക്ഖുസതസഹസ്സേന സദ്ധിം ആഗച്ഛഥാ’’തി പടിഞ്ഞം ഗഹേത്വാ പിതു സന്തികം ഗന്ത്വാ ‘‘ദിന്നാ മേ, ദേവ, ഭഗവതാ പടിഞ്ഞാ, മയാ പഹിതേ ഭഗവന്തം പേസേയ്യാഥാ’’തി പിതരം വന്ദിത്വാ, നിക്ഖമിത്വാ യോജനേ യോജനേ വിഹാരം കരോന്തോ വീസയോജനസതം അദ്ധാനം ഗതോ. ഗന്ത്വാ ച അത്തനോ നഗരേ വിഹാരട്ഠാനം വിചിനന്തോ സോഭനസ്സ നാമ കുടുമ്ബികസ്സ ഉയ്യാനം ദിസ്വാ സതസഹസ്സേന കിണിത്വാ സതസഹസ്സം വിസ്സജ്ജേത്വാ വിഹാരം കാരേസി. തത്ഥ ഭഗവതോ ഗന്ധകുടിം സേസഭിക്ഖൂനഞ്ച രത്തിട്ഠാനദിവാട്ഠാനത്ഥായ കുടിലേണമണ്ഡപേ കാരേത്വാ പാകാരപരിക്ഖേപം ദ്വാരകോട്ഠകഞ്ച നിട്ഠാപേത്വാ പിതു സന്തികം പേസേസി ‘‘നിട്ഠിതം മയ്ഹം കിച്ചം, സത്ഥാരം പഹിണഥാ’’തി.

    Bhagavāpi gandhakuṭito nikkhamitvā paññattāsane nisīdi. Rājaputto satthāraṃ vanditvā, paṭisanthāraṃ katvā, ayaṃ, bhante, thero tumhākaṃ sāsane vallabho maññeti. ‘‘Āma kumāra, vallabho’’ti? ‘‘Kiṃ katvā, bhante, esa vallabho hotī’’ti?‘‘Dānādīni puññāni katvā’’ti. ‘‘Bhagavā , ahampi ayaṃ thero viya anāgate buddhasāsane vallabho hotukāmo’’ti satthāhaṃ khandhāvārabhattaṃ nāma datvāpi sattame divase, bhante, mayā pitu santikā temāsaṃ tumhākaṃ paṭijagganavaro laddho, temāsaṃ me vassāvāsaṃ adhivāsethāti. Bhagavā, ‘‘atthi nu kho tattha gatena attho’’ti oloketvā ‘‘atthī’’ti disvā ‘‘suññāgāre kho, kumāra, tathāgatā abhiramantī’’ti āha. Kumāro ‘‘aññātaṃ bhagavā, aññātaṃ sugatā’’ti vatvā ‘‘ahaṃ, bhante, purimataraṃ gantvā vihāraṃ kāremi, mayā pesite bhikkhusatasahassena saddhiṃ āgacchathā’’ti paṭiññaṃ gahetvā pitu santikaṃ gantvā ‘‘dinnā me, deva, bhagavatā paṭiññā, mayā pahite bhagavantaṃ peseyyāthā’’ti pitaraṃ vanditvā, nikkhamitvā yojane yojane vihāraṃ karonto vīsayojanasataṃ addhānaṃ gato. Gantvā ca attano nagare vihāraṭṭhānaṃ vicinanto sobhanassa nāma kuṭumbikassa uyyānaṃ disvā satasahassena kiṇitvā satasahassaṃ vissajjetvā vihāraṃ kāresi. Tattha bhagavato gandhakuṭiṃ sesabhikkhūnañca rattiṭṭhānadivāṭṭhānatthāya kuṭileṇamaṇḍape kāretvā pākāraparikkhepaṃ dvārakoṭṭhakañca niṭṭhāpetvā pitu santikaṃ pesesi ‘‘niṭṭhitaṃ mayhaṃ kiccaṃ, satthāraṃ pahiṇathā’’ti.

    രാജാ ഭഗവന്തം ഭോജേത്വാ ‘‘ഭഗവാ സുമനസ്സ കിച്ചം നിട്ഠിതം, തുമ്ഹാകം ഗമനം പച്ചാസീസതീ’’തി ആഹ. ഭഗവാ സതസഹസ്സഭിക്ഖുപരിവുതോ യോജനേ യോജനേ വിഹാരേസു വസമാനോ അഗമാസി. കുമാരോ ‘‘സത്ഥാ ആഗച്ഛതീ’’തി സുത്വാ യോജനം പച്ചുഗ്ഗന്ത്വാ ഗന്ധമാലാദീഹി പൂജയമാനോ സതസഹസ്സേന കീതേ സോഭനേ നാമ ഉയ്യാനേ സതസഹസ്സേന കാരിതം വിഹാരം പവേസേത്വാ –

    Rājā bhagavantaṃ bhojetvā ‘‘bhagavā sumanassa kiccaṃ niṭṭhitaṃ, tumhākaṃ gamanaṃ paccāsīsatī’’ti āha. Bhagavā satasahassabhikkhuparivuto yojane yojane vihāresu vasamāno agamāsi. Kumāro ‘‘satthā āgacchatī’’ti sutvā yojanaṃ paccuggantvā gandhamālādīhi pūjayamāno satasahassena kīte sobhane nāma uyyāne satasahassena kāritaṃ vihāraṃ pavesetvā –

    ‘‘സതസഹസ്സേന മേ കീതം, സതസഹസ്സേന മാപിതം;

    ‘‘Satasahassena me kītaṃ, satasahassena māpitaṃ;

    സോഭനം നാമ ഉയ്യാനം, പടിഗ്ഗണ്ഹ മഹാമുനീ’’തി. –

    Sobhanaṃ nāma uyyānaṃ, paṭiggaṇha mahāmunī’’ti. –

    തം നിയ്യാദേസി. സോ വസ്സൂപനായികദിവസേ മഹാദാനം പവത്തേത്വാ ‘‘ഇമിനാവ നീഹാരേന ദാനം ദദേയ്യാഥാ’’തി പുത്തദാരേ അമച്ചേ ച കിച്ചകരണീയേസു ച നിയോജേത്വാ സയം സുമനത്ഥേരസ്സ വസനട്ഠാനസമീപേയേവ വസന്തോ തേമാസം സത്ഥാരം ഉപട്ഠഹന്തോ ഉപകട്ഠായ പവാരണായ ഗാമം പവിസിത്വാ സത്താഹം മഹാദാനം പവത്തേത്വാ സത്തമേ ദിവസേ സത്ഥു ഭിക്ഖുസതസഹസ്സസ്സ ച പാദമൂലേ തിചീവരാനി ഠപേത്വാ വന്ദിത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, യദേതം മയാ സത്താഹം ഖന്ധാവാരദാനതോ പട്ഠായ പുഞ്ഞം കതം, ന തം സഗ്ഗസമ്പത്തിആദീനം അത്ഥായ, അഥ ഖോ അഹം അയം സുമനത്ഥേരോ വിയ അനാഗതേ ഏകസ്സ ബുദ്ധസ്സ ഉപട്ഠാകോ ഭവേയ്യ’’ന്തി പണിധാനം അകാസി. സത്ഥാപിസ്സ അനന്തരായതം ദിസ്വാ ബ്യാകരിത്വാ പക്കാമി.

    Taṃ niyyādesi. So vassūpanāyikadivase mahādānaṃ pavattetvā ‘‘imināva nīhārena dānaṃ dadeyyāthā’’ti puttadāre amacce ca kiccakaraṇīyesu ca niyojetvā sayaṃ sumanattherassa vasanaṭṭhānasamīpeyeva vasanto temāsaṃ satthāraṃ upaṭṭhahanto upakaṭṭhāya pavāraṇāya gāmaṃ pavisitvā sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā sattame divase satthu bhikkhusatasahassassa ca pādamūle ticīvarāni ṭhapetvā vanditvā, ‘‘bhante, yadetaṃ mayā sattāhaṃ khandhāvāradānato paṭṭhāya puññaṃ kataṃ, na taṃ saggasampattiādīnaṃ atthāya, atha kho ahaṃ ayaṃ sumanatthero viya anāgate ekassa buddhassa upaṭṭhāko bhaveyya’’nti paṇidhānaṃ akāsi. Satthāpissa anantarāyataṃ disvā byākaritvā pakkāmi.

    സോപി തസ്മിം ബുദ്ധുപ്പാദേ വസ്സസതസഹസ്സം പുഞ്ഞാനി കത്വാ തതോ പരമ്പി തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ ഉളാരാനി പുഞ്ഞകമ്മാനി ഉപചിനിത്വാ ദേവമനുസ്സേസു സംസരന്തോ കസ്സപസ്സ ഭഗവതോ കാലേ പിണ്ഡായ ചരതോ ഏകസ്സ ഥേരസ്സ പത്തഗ്ഗഹണത്ഥം ഉത്തരസാടകം ദത്വാ പൂജം അകാസി. പുന സഗ്ഗേ നിബ്ബത്തിത്വാ തതോ ചുതോ ബാരാണസിരാജാ ഹുത്വാ അട്ഠ പച്ചേകബുദ്ധേ ദിസ്വാ തേ ഭോജേത്വാ അത്തനോ മങ്ഗലുയ്യാനേ അട്ഠ പണ്ണസാലായോ കാരേത്വാ തേസം നിസീദനത്ഥായ അട്ഠ സബ്ബരതനമയപീഠേ ചേവ മണിആധാരകേ ച പടിയാദേത്വാ ദസവസ്സസഹസ്സാനി ഉപട്ഠാനം അകാസി. ഏതാനി പാകടട്ഠാനാനി.

    Sopi tasmiṃ buddhuppāde vassasatasahassaṃ puññāni katvā tato parampi tattha tattha bhave uḷārāni puññakammāni upacinitvā devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle piṇḍāya carato ekassa therassa pattaggahaṇatthaṃ uttarasāṭakaṃ datvā pūjaṃ akāsi. Puna sagge nibbattitvā tato cuto bārāṇasirājā hutvā aṭṭha paccekabuddhe disvā te bhojetvā attano maṅgaluyyāne aṭṭha paṇṇasālāyo kāretvā tesaṃ nisīdanatthāya aṭṭha sabbaratanamayapīṭhe ceva maṇiādhārake ca paṭiyādetvā dasavassasahassāni upaṭṭhānaṃ akāsi. Etāni pākaṭaṭṭhānāni.

    കപ്പസതസഹസ്സം പന തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ പുഞ്ഞാനി കരോന്തോവ അമ്ഹാകം ബോധിസത്തേന സദ്ധിം തുസിതപുരേ നിബ്ബത്തിത്വാ തതോ ചുതോ അമിതോദനസക്കസ്സ ഗേഹേ നിബ്ബത്തി. തസ്സ സബ്ബേ ഞാതകേ ആനന്ദിതേ കരോന്തോ ജാതോതി ആനന്ദോത്വേവ നാമം അഹോസി. സോ അനുക്കമേന വയപ്പത്തോ കതാഭിനിക്ഖമനേ സമ്മാസമ്ബോധിം പത്വാ പവത്തിതവരധമ്മചക്കേ പഠമം കപിലവത്ഥും ഗന്ത്വാ തതോ നിക്ഖന്തേ ഭഗവതി തസ്സ പരിവാരത്ഥം പബ്ബജിതും നിക്ഖന്തേഹി ഭദ്ദിയാദീഹി സദ്ധിം നിക്ഖമിത്വാ ഭഗവതോ സന്തികേ പബ്ബജിത്വാ നചിരസ്സേവ ആയസ്മതോ പുണ്ണസ്സ മന്താണിപുത്തസ്സ സന്തികേ ധമ്മകഥം സുത്വാ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി.

    Kappasatasahassaṃ pana tattha tattha bhave puññāni karontova amhākaṃ bodhisattena saddhiṃ tusitapure nibbattitvā tato cuto amitodanasakkassa gehe nibbatti. Tassa sabbe ñātake ānandite karonto jātoti ānandotveva nāmaṃ ahosi. So anukkamena vayappatto katābhinikkhamane sammāsambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakke paṭhamaṃ kapilavatthuṃ gantvā tato nikkhante bhagavati tassa parivāratthaṃ pabbajituṃ nikkhantehi bhaddiyādīhi saddhiṃ nikkhamitvā bhagavato santike pabbajitvā nacirasseva āyasmato puṇṇassa mantāṇiputtassa santike dhammakathaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhahi.

    തേന ച സമയേന ഭഗവതോ പഠമബോധിയം വീസതിവസ്സാനി അനിബദ്ധഉപട്ഠാകാ അഹേസും. ഏകദാ നാഗസമാലോ പത്തചീവരം ഗഹേത്വാ വിചരി, ഏകദാ നാഗിതോ, ഏകദാ ഉപവാനോ, ഏകദാ സുനക്ഖത്തോ, ഏകദാ ചുന്ദോ സമണുദ്ദേസോ, ഏകദാ സാഗതോ, ഏകദാ മേഘിയോ, തേ യേഭുയ്യേന സത്ഥു ചിത്തം നാരാധയിംസു. അഥേകദിവസം ഭഗവാ ഗന്ധകുടിപരിവേണേ പഞ്ഞത്തവരബുദ്ധാസനേ ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിവുതോ നിസിന്നോ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘അഹം, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനിമ്ഹി മഹല്ലകോ, ഏകച്ചേ ഭിക്ഖൂ ‘ഇമിനാ മഗ്ഗേന ഗച്ഛാമാ’തി വുത്തേ അഞ്ഞേന ഗച്ഛന്തി, ഏകച്ചേ മയ്ഹം പത്തചീവരം ഭൂമിയം നിക്ഖിപന്തി, മയ്ഹം നിബദ്ധുപട്ഠാകം ഭിക്ഖും ജാനാഥാ’’തി. തം സുത്വാ ഭിക്ഖൂനം ധമ്മസംവേഗോ ഉദപാദി. അഥായസ്മാ സാരിപുത്തോ ഉട്ഠായ ഭഗവന്തം വന്ദിത്വാ – ‘‘അഹം, ഭന്തേ, തുമ്ഹേ ഉപട്ഠഹിസ്സാമീ’’തി ആഹ. തം ഭഗവാ പടിക്ഖിപി. ഏതേനുപായേന മഹാമോഗ്ഗല്ലാനം ആദിം കത്വാ സബ്ബേ മഹാസാവകാ – ‘‘അഹം ഉപട്ഠഹിസ്സാമി, അഹം ഉപട്ഠഹിസ്സാമീ’’തി ഉട്ഠഹിംസു ഠപേത്വാ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം, തേപി ഭഗവാ പടിക്ഖിപി . സോ പന തുണ്ഹീയേവ നിസീദി. അഥ നം ഭിക്ഖൂ ആഹംസു – ‘‘ആവുസോ, ത്വമ്പി സത്ഥു ഉപട്ഠാകട്ഠാനം യാചാഹീ’’തി. യാചിത്വാ ലദ്ധട്ഠാനം നാമ കീദിസം ഹോതി, സചേ രുച്ചതി, സത്ഥാ സയമേവ വക്ഖതീതി. അഥ ഭഗവാ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ആനന്ദോ അഞ്ഞേഹി ഉസ്സാഹേതബ്ബോ, സയമേവ ജാനിത്വാ മം ഉപട്ഠഹിസ്സതീ’’തി ആഹ. തതോ ഭിക്ഖൂ ‘‘ഉട്ഠേഹി, ആവുസോ ആനന്ദ, സത്ഥാരം ഉപട്ഠാകട്ഠാനം യാചാഹീ’’തി ആഹംസു.

    Tena ca samayena bhagavato paṭhamabodhiyaṃ vīsativassāni anibaddhaupaṭṭhākā ahesuṃ. Ekadā nāgasamālo pattacīvaraṃ gahetvā vicari, ekadā nāgito, ekadā upavāno, ekadā sunakkhatto, ekadā cundo samaṇuddeso, ekadā sāgato, ekadā meghiyo, te yebhuyyena satthu cittaṃ nārādhayiṃsu. Athekadivasaṃ bhagavā gandhakuṭipariveṇe paññattavarabuddhāsane bhikkhusaṅghaparivuto nisinno bhikkhū āmantesi – ‘‘ahaṃ, bhikkhave, idānimhi mahallako, ekacce bhikkhū ‘iminā maggena gacchāmā’ti vutte aññena gacchanti, ekacce mayhaṃ pattacīvaraṃ bhūmiyaṃ nikkhipanti, mayhaṃ nibaddhupaṭṭhākaṃ bhikkhuṃ jānāthā’’ti. Taṃ sutvā bhikkhūnaṃ dhammasaṃvego udapādi. Athāyasmā sāriputto uṭṭhāya bhagavantaṃ vanditvā – ‘‘ahaṃ, bhante, tumhe upaṭṭhahissāmī’’ti āha. Taṃ bhagavā paṭikkhipi. Etenupāyena mahāmoggallānaṃ ādiṃ katvā sabbe mahāsāvakā – ‘‘ahaṃ upaṭṭhahissāmi, ahaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti uṭṭhahiṃsu ṭhapetvā āyasmantaṃ ānandaṃ, tepi bhagavā paṭikkhipi . So pana tuṇhīyeva nisīdi. Atha naṃ bhikkhū āhaṃsu – ‘‘āvuso, tvampi satthu upaṭṭhākaṭṭhānaṃ yācāhī’’ti. Yācitvā laddhaṭṭhānaṃ nāma kīdisaṃ hoti, sace ruccati, satthā sayameva vakkhatīti. Atha bhagavā ‘‘na, bhikkhave, ānando aññehi ussāhetabbo, sayameva jānitvā maṃ upaṭṭhahissatī’’ti āha. Tato bhikkhū ‘‘uṭṭhehi, āvuso ānanda, satthāraṃ upaṭṭhākaṭṭhānaṃ yācāhī’’ti āhaṃsu.

    ഥേരോ ഉട്ഠഹിത്വാ ‘‘സചേ മേ, ഭന്തേ, ഭഗവാ അത്തനാ ലദ്ധം പണീതചീവരം ന ദസ്സതി, പണീതപിണ്ഡപാതം ന ദസ്സതി, ഏകഗന്ധകുടിയം വസിതും ന ദസ്സതി, നിമന്തനം ഗഹേത്വാ ന ഗമിസ്സതി, ഏവാഹം ഭഗവന്തം ഉപട്ഠഹിസ്സാമീ’’തി ആഹ. ‘‘ഏത്തകേ ഗുണേ ലഭതോ സത്ഥു ഉപട്ഠാനേ കോ ഭാരോ’’തി ഉപവാദമോചനത്ഥം ഇമേ ചത്താരോ പടിക്ഖേപാ ച – ‘‘സചേ, ഭന്തേ, ഭഗവാ മയാ ഗഹിതനിമന്തനം ഗമിസ്സതി, സചാഹം ദേസന്തരതോ ആഗതാഗതേ താവദേവ ദസ്സേതും ലച്ഛാമി; യദാ മേ കങ്ഖാ ഉപ്പജ്ജതി, താവദേവ ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിതും ലച്ഛാമി, സചേ ഭഗവാ പരമ്മുഖാ ദേസിതം ധമ്മം പുന മയ്ഹം കഥേസ്സതി, ഏവാഹം ഭഗവന്തം ഉപട്ഠഹിസ്സാമീ’’തി ‘‘ഏത്തകമ്പി സത്ഥു സന്തികേ അനുഗ്ഗഹം ന ലഭതീ’’തി ഉപവാദമോചനത്ഥഞ്ചേവ ധമ്മഭണ്ഡാഗാരികഭാവപാരമീപൂരണത്ഥഞ്ച ഇമാ ചതസ്സോ ആയാചനാ ചാതി അട്ഠ വരേ ഗഹേത്വാ നിബദ്ധുപട്ഠാകോ അഹോസി. തസ്സേവ ഠാനന്തരസ്സ അത്ഥായ കപ്പസതസഹസ്സം പൂരിതാനം പാരമീനം ഫലം പാപുണി. സോ ഉപട്ഠാകട്ഠാനം ലദ്ധദിവസതോ പട്ഠായ ദസബലം ദുവിധേന ഉദകേന, തിവിധേന ദന്തകട്ഠേന, ഹത്ഥപാദപരികമ്മേന പിട്ഠിപരികമ്മേന, ഗന്ധകുടിപരിവേണസമ്മജ്ജനേനാതി ഏവമാദീഹി കിച്ചേഹി ഉപട്ഠഹന്തോ ‘‘ഇമായ നാമ വേലായ സത്ഥു ഇദം നാമ ലദ്ധും വട്ടതി, ഇദം നാമ കാതും വട്ടതീ’’തി ദിവസഭാഗം സന്തികാവചരോ ഹുത്വാ, രത്തിഭാഗേ മഹന്തം ദണ്ഡദീപികം ഗഹേത്വാ ഗന്ധകുടിപരിവേണം നവ വാരേ അനുപരിയായതി, സത്ഥരി പക്കോസന്തേ പടിവചനദാനായ ഥിനമിദ്ധവിനോദനത്ഥം.

    Thero uṭṭhahitvā ‘‘sace me, bhante, bhagavā attanā laddhaṃ paṇītacīvaraṃ na dassati, paṇītapiṇḍapātaṃ na dassati, ekagandhakuṭiyaṃ vasituṃ na dassati, nimantanaṃ gahetvā na gamissati, evāhaṃ bhagavantaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti āha. ‘‘Ettake guṇe labhato satthu upaṭṭhāne ko bhāro’’ti upavādamocanatthaṃ ime cattāro paṭikkhepā ca – ‘‘sace, bhante, bhagavā mayā gahitanimantanaṃ gamissati, sacāhaṃ desantarato āgatāgate tāvadeva dassetuṃ lacchāmi; yadā me kaṅkhā uppajjati, tāvadeva bhagavantaṃ upasaṅkamituṃ lacchāmi, sace bhagavā parammukhā desitaṃ dhammaṃ puna mayhaṃ kathessati, evāhaṃ bhagavantaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti ‘‘ettakampi satthu santike anuggahaṃ na labhatī’’ti upavādamocanatthañceva dhammabhaṇḍāgārikabhāvapāramīpūraṇatthañca imā catasso āyācanā cāti aṭṭha vare gahetvā nibaddhupaṭṭhāko ahosi. Tasseva ṭhānantarassa atthāya kappasatasahassaṃ pūritānaṃ pāramīnaṃ phalaṃ pāpuṇi. So upaṭṭhākaṭṭhānaṃ laddhadivasato paṭṭhāya dasabalaṃ duvidhena udakena, tividhena dantakaṭṭhena, hatthapādaparikammena piṭṭhiparikammena, gandhakuṭipariveṇasammajjanenāti evamādīhi kiccehi upaṭṭhahanto ‘‘imāya nāma velāya satthu idaṃ nāma laddhuṃ vaṭṭati, idaṃ nāma kātuṃ vaṭṭatī’’ti divasabhāgaṃ santikāvacaro hutvā, rattibhāge mahantaṃ daṇḍadīpikaṃ gahetvā gandhakuṭipariveṇaṃ nava vāre anupariyāyati, satthari pakkosante paṭivacanadānāya thinamiddhavinodanatthaṃ.

    അഥ നം സത്ഥാ ജേതവനേ അരിയഗണമജ്ഝേ നിസിന്നോ അനേകപരിയായേന പസംസിത്വാ ‘‘ബഹുസ്സുതാനം സതിമന്താനം ഗതിമന്താനം ധിതിമന്താനം ഉപട്ഠാകാനഞ്ച ഭിക്ഖൂനം അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപേസി. ഏവം സത്ഥാരാ പഞ്ചസു ഠാനേസു ഏതദഗ്ഗേ ഠപിതോ ചതൂഹി അച്ഛരിയബ്ഭുതധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ സത്ഥു ധമ്മകോസാരക്ഖോ അയം മഹാഥേരോ സേഖോവ സമാനോ സത്ഥരി പരിനിബ്ബുതേ ഹേട്ഠാ വുത്തനയേന ഭിക്ഖൂഹി സമുത്തേജിതോ ദേവതായ ച സംവേജിതോ ‘‘സ്വേയേവ ച ദാനി ധമ്മസങ്ഗീതി കാതബ്ബാ, ന ഖോ പന മേതം പതിരൂപം, യ്വായം സേഖോ സകരണീയോ ഹുത്വാ അസേഖേഹി ഥേരേഹി സദ്ധിം ധമ്മം സങ്ഗായിതും സന്നിപാതം ഗന്തു’’ന്തി സഞ്ജാതുസ്സാഹോ വിപസ്സനം പട്ഠപേത്വാ ബഹുദേവരത്തിം വിപസ്സനായ കമ്മം കരോന്തോ ചങ്കമേ വീരിയസമതം അലഭിത്വാ വിഹാരം പവിസിത്വാ സയനേ നിസീദിത്വാ സയിതുകാമോ കായം ആവട്ടേസി. അപ്പത്തഞ്ച സീസം ബിമ്ബോഹനം പാദാ ച ഭൂമിതോ മുത്തമത്താ, ഏതസ്മിം അന്തരേ അനുപാദായ ആസവേഹി ചിത്തം വിമുച്ചി ഛളഭിഞ്ഞോ അഹോസി. തേന വുത്തം അപദാനേ (അപ॰ ഥേര ൧.൧.൬൪൪-൬൬൩) –

    Atha naṃ satthā jetavane ariyagaṇamajjhe nisinno anekapariyāyena pasaṃsitvā ‘‘bahussutānaṃ satimantānaṃ gatimantānaṃ dhitimantānaṃ upaṭṭhākānañca bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. Evaṃ satthārā pañcasu ṭhānesu etadagge ṭhapito catūhi acchariyabbhutadhammehi samannāgato satthu dhammakosārakkho ayaṃ mahāthero sekhova samāno satthari parinibbute heṭṭhā vuttanayena bhikkhūhi samuttejito devatāya ca saṃvejito ‘‘sveyeva ca dāni dhammasaṅgīti kātabbā, na kho pana metaṃ patirūpaṃ, yvāyaṃ sekho sakaraṇīyo hutvā asekhehi therehi saddhiṃ dhammaṃ saṅgāyituṃ sannipātaṃ gantu’’nti sañjātussāho vipassanaṃ paṭṭhapetvā bahudevarattiṃ vipassanāya kammaṃ karonto caṅkame vīriyasamataṃ alabhitvā vihāraṃ pavisitvā sayane nisīditvā sayitukāmo kāyaṃ āvaṭṭesi. Appattañca sīsaṃ bimbohanaṃ pādā ca bhūmito muttamattā, etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.1.644-663) –

    ‘‘ആരാമദ്വാരാ നിക്ഖമ്മ, പദുമുത്തരോ മഹാമുനി;

    ‘‘Ārāmadvārā nikkhamma, padumuttaro mahāmuni;

    വസ്സേന്തോ അമതം വുട്ഠിം, നിബ്ബാപേസി മഹാജനം.

    Vassento amataṃ vuṭṭhiṃ, nibbāpesi mahājanaṃ.

    ‘‘സതസഹസ്സം തേ ധീരാ, ഛളഭിഞ്ഞാ മഹിദ്ധികാ;

    ‘‘Satasahassaṃ te dhīrā, chaḷabhiññā mahiddhikā;

    പരിവാരേന്തി സമ്ബുദ്ധം, ഛായാവ അനപായിനീ.

    Parivārenti sambuddhaṃ, chāyāva anapāyinī.

    ‘‘ഹത്ഥിക്ഖന്ധഗതോ ആസിം, സേതച്ഛത്തം വരുത്തമം;

    ‘‘Hatthikkhandhagato āsiṃ, setacchattaṃ varuttamaṃ;

    സുചാരുരൂപം ദിസ്വാന, വിത്തി മേ ഉദപജ്ജഥ.

    Sucārurūpaṃ disvāna, vitti me udapajjatha.

    ‘‘ഓരുയ്ഹ ഹത്ഥിഖന്ധമ്ഹാ, ഉപഗച്ഛിം നരാസഭം;

    ‘‘Oruyha hatthikhandhamhā, upagacchiṃ narāsabhaṃ;

    രതനാമയഛത്തം മേ, ബുദ്ധസേട്ഠസ്സ ധാരയിം.

    Ratanāmayachattaṃ me, buddhaseṭṭhassa dhārayiṃ.

    ‘‘മമ സങ്കപ്പമഞ്ഞായ, പദുമുത്തരോ മഹാഇസി;

    ‘‘Mama saṅkappamaññāya, padumuttaro mahāisi;

    തം കഥം ഠപയിത്വാന, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.

    Taṃ kathaṃ ṭhapayitvāna, imā gāthā abhāsatha.

    ‘‘യോ സോ ഛത്തമധാരേസി, സോണ്ണാലങ്കാരഭൂസിതം;

    ‘‘Yo so chattamadhāresi, soṇṇālaṅkārabhūsitaṃ;

    തമഹം കിത്തയിസ്സാമി, സുണോഥ മമ ഭാസതോ.

    Tamahaṃ kittayissāmi, suṇotha mama bhāsato.

    ‘‘ഇതോ ഗന്ത്വാ അയം പോസോ, തുസിതം ആവസിസ്സതി;

    ‘‘Ito gantvā ayaṃ poso, tusitaṃ āvasissati;

    അനുഭോസ്സതി സമ്പത്തിം, അച്ഛരാഹി പുരക്ഖതോ.

    Anubhossati sampattiṃ, accharāhi purakkhato.

    ‘‘ചതുതിംസതിക്ഖത്തുഞ്ച, ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി;

    ‘‘Catutiṃsatikkhattuñca, devarajjaṃ karissati;

    ബലാധിപോ അട്ഠസതം, വസുധം ആവസിസ്സതി.

    Balādhipo aṭṭhasataṃ, vasudhaṃ āvasissati.

    ‘‘അട്ഠപഞ്ഞാസക്ഖത്തുഞ്ച, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി;

    ‘‘Aṭṭhapaññāsakkhattuñca, cakkavattī bhavissati;

    പദേസരജ്ജം വിപുലം, മഹിയാ കാരയിസ്സതി.

    Padesarajjaṃ vipulaṃ, mahiyā kārayissati.

    ‘‘കപ്പസതസഹസ്സമ്ഹി , ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ;

    ‘‘Kappasatasahassamhi , okkākakulasambhavo;

    ഗോതമോ നാമ ഗോത്തേന, സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി.

    Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.

    ‘‘സക്യാനം കുലകേതുസ്സ, ഞാതിബന്ധു ഭവിസ്സതി;

    ‘‘Sakyānaṃ kulaketussa, ñātibandhu bhavissati;

    ആനന്ദോ നാമ നാമേന, ഉപട്ഠാകോ മഹേസിനോ.

    Ānando nāma nāmena, upaṭṭhāko mahesino.

    ‘‘ആതാപീ നിപകോ ചാപി, ബാഹുസച്ചേസു കോവിദോ;

    ‘‘Ātāpī nipako cāpi, bāhusaccesu kovido;

    നിവാതവുത്തി അത്ഥദ്ധോ, സബ്ബപാഠീ ഭവിസ്സതി.

    Nivātavutti atthaddho, sabbapāṭhī bhavissati.

    ‘‘പധാനപഹിതത്തോ സോ, ഉപസന്തോ നിരൂപധി;

    ‘‘Padhānapahitatto so, upasanto nirūpadhi;

    സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, നിബ്ബായിസ്സതിനാസവോ.

    Sabbāsave pariññāya, nibbāyissatināsavo.

    ‘‘സന്തി ആരഞ്ഞകാ നാഗാ, കുഞ്ജരാ സട്ഠിഹായനാ;

    ‘‘Santi āraññakā nāgā, kuñjarā saṭṭhihāyanā;

    തിധാപഭിന്നാ മാതങ്ഗാ, ഈസാദന്താ ഉരൂള്ഹവാ.

    Tidhāpabhinnā mātaṅgā, īsādantā urūḷhavā.

    ‘‘അനേകസതസഹസ്സാ, പണ്ഡിതാപി മഹിദ്ധികാ;

    ‘‘Anekasatasahassā, paṇḍitāpi mahiddhikā;

    സബ്ബേ തേ ബുദ്ധനാഗസ്സ, ന ഹോന്തുപണിധിമ്ഹി തേ.

    Sabbe te buddhanāgassa, na hontupaṇidhimhi te.

    ‘‘ആദിയാ മേ നമസ്സാമി, മജ്ഝിമേ അഥ പച്ഛിമേ;

    ‘‘Ādiyā me namassāmi, majjhime atha pacchime;

    പസന്നചിത്തോ സുമനോ, ബുദ്ധസേട്ഠം ഉപട്ഠഹിം.

    Pasannacitto sumano, buddhaseṭṭhaṃ upaṭṭhahiṃ.

    ‘‘ആതാപീ നിപകോ ചാപി, സമ്പജാനോ പടിസ്സതോ;

    ‘‘Ātāpī nipako cāpi, sampajāno paṭissato;

    സോതാപത്തിഫലം പത്തോ, സേഖഭൂമീസു കോവിദോ.

    Sotāpattiphalaṃ patto, sekhabhūmīsu kovido.

    ‘‘സതസഹസ്സിതോ കപ്പേ, യം കമ്മമഭിനീഹരിം;

    ‘‘Satasahassito kappe, yaṃ kammamabhinīhariṃ;

    താഹം ഭൂമിമനുപ്പത്തോ, ഠിതാ സദ്ധമ്മമാചലാ.

    Tāhaṃ bhūmimanuppatto, ṭhitā saddhammamācalā.

    ‘‘സ്വാഗതം വത മേ ആസി…പേ॰… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.

    ‘‘Svāgataṃ vata me āsi…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.

    ഛളഭിഞ്ഞോ പന ഹുത്വാ സങ്ഗീതിമണ്ഡപം പവിസിത്വാ ധമ്മം സങ്ഗായന്തോ തത്ഥ തത്ഥ ഭിക്ഖൂനം ഓവാദദാനവസേന അത്തനോ പടിപത്തിദീപനാദിവസേന ച ഭാസിതഗാഥാ ഏകജ്ഝം കത്വാ അനുക്കമേവ ഖുദ്ദകനികായസങ്ഗായനകാലേ ഥേരഗാഥാസു സങ്ഗീതിം ആരോപേന്തോ –

    Chaḷabhiñño pana hutvā saṅgītimaṇḍapaṃ pavisitvā dhammaṃ saṅgāyanto tattha tattha bhikkhūnaṃ ovādadānavasena attano paṭipattidīpanādivasena ca bhāsitagāthā ekajjhaṃ katvā anukkameva khuddakanikāyasaṅgāyanakāle theragāthāsu saṅgītiṃ āropento –

    ൧൦൧൭.

    1017.

    ‘‘പിസുണേന ച കോധനേന ച, മച്ഛരിനാ ച വിഭൂതനന്ദിനാ;

    ‘‘Pisuṇena ca kodhanena ca, maccharinā ca vibhūtanandinā;

    സഖിതം ന കരേയ്യ പണ്ഡിതോ, പാപോ കാപുരിസേന സങ്ഗമോ.

    Sakhitaṃ na kareyya paṇḍito, pāpo kāpurisena saṅgamo.

    ൧൦൧൮.

    1018.

    ‘‘സദ്ധേന ച പേസലേന ച, പഞ്ഞവതാ ബഹുസ്സുതേന ച;

    ‘‘Saddhena ca pesalena ca, paññavatā bahussutena ca;

    സഖിതം കരേയ്യ പണ്ഡിതോ, ഭദ്ദോ സപ്പുരിസേന സങ്ഗമോ.

    Sakhitaṃ kareyya paṇḍito, bhaddo sappurisena saṅgamo.

    ൧൦൧൯.

    1019.

    ‘‘പസ്സ ചിത്തകതം ബിമ്ബം, അരുകായം സമുസ്സിതം;

    ‘‘Passa cittakataṃ bimbaṃ, arukāyaṃ samussitaṃ;

    ആതുരം ബഹുസങ്കപ്പം, യസ്സ നത്ഥി ധുവം ഠിതി.

    Āturaṃ bahusaṅkappaṃ, yassa natthi dhuvaṃ ṭhiti.

    ൧൦൨൦.

    1020.

    ‘‘പസ്സ ചിത്തകതം രൂപം, മണിനാ കുണ്ഡലേന ച;

    ‘‘Passa cittakataṃ rūpaṃ, maṇinā kuṇḍalena ca;

    അട്ഠിതചേന ഓനദ്ധം, സഹ വത്ഥേഹി സോഭതി.

    Aṭṭhitacena onaddhaṃ, saha vatthehi sobhati.

    ൧൦൨൧.

    1021.

    ‘‘അലത്തകകതാ പാദാ, മുഖം ചുണ്ണകമക്ഖിതം;

    ‘‘Alattakakatā pādā, mukhaṃ cuṇṇakamakkhitaṃ;

    അലം ബാലസ്സ മോഹായ, നോ ച പാരഗവേസിനോ.

    Alaṃ bālassa mohāya, no ca pāragavesino.

    ൧൦൨൨.

    1022.

    ‘‘അട്ഠപദകതാ കേസാ, നേത്താ അഞ്ജനമക്ഖിതാ;

    ‘‘Aṭṭhapadakatā kesā, nettā añjanamakkhitā;

    അലം ബാലസ്സ മോഹായ, നോ ച പാരഗവേസിനോ.

    Alaṃ bālassa mohāya, no ca pāragavesino.

    ൧൦൨൩.

    1023.

    ‘‘അഞ്ജനീവ നവാ ചിത്താ, പൂതികായോ അലങ്കതോ;

    ‘‘Añjanīva navā cittā, pūtikāyo alaṅkato;

    അലം ബാലസ്സ മോഹായ, നോ ച പാരഗവേസിനോ.

    Alaṃ bālassa mohāya, no ca pāragavesino.

    ‘‘ഓദഹി മിഗവോ പാസം, നാസദാ വാഗുരം മിഗോ;

    ‘‘Odahi migavo pāsaṃ, nāsadā vāguraṃ migo;

    ഭുത്വാ നിവാപം ഗച്ഛാമ, കന്ദന്തേ മിഗബന്ധകേ.

    Bhutvā nivāpaṃ gacchāma, kandante migabandhake.

    ‘‘ഛിന്നോ പാസോ മിഗവസ്സ, നാസദാ വാഗുരം മിഗോ;

    ‘‘Chinno pāso migavassa, nāsadā vāguraṃ migo;

    ഭുത്വാ നിവാപം ഗച്ഛാമ, സോചന്തേ മിഗലുദ്ദകേ.

    Bhutvā nivāpaṃ gacchāma, socante migaluddake.

    ൧൦൨൪.

    1024.

    ‘‘ബഹുസ്സുതോ ചിത്തകഥീ, ബുദ്ധസ്സ പരിചാരകോ;

    ‘‘Bahussuto cittakathī, buddhassa paricārako;

    പന്നഭാരോ വിസഞ്ഞുത്തോ, സേയ്യം കപ്പേതി ഗോതമോ.

    Pannabhāro visaññutto, seyyaṃ kappeti gotamo.

    ൧൦൨൫.

    1025.

    ‘‘ഖീണാസവോ വിസഞ്ഞുത്തോ, സങ്ഗാതീതോ സുനിബ്ബുതോ;

    ‘‘Khīṇāsavo visaññutto, saṅgātīto sunibbuto;

    ധാരേതി അന്തിമം ദേഹം, ജാതിമരണപാരഗൂ.

    Dhāreti antimaṃ dehaṃ, jātimaraṇapāragū.

    ൧൦൨൬.

    1026.

    ‘‘യസ്മിം പതിട്ഠിതാ ധമ്മാ, ബുദ്ധസ്സാദിച്ചബന്ധുനോ;

    ‘‘Yasmiṃ patiṭṭhitā dhammā, buddhassādiccabandhuno;

    നിബ്ബാനഗമനേ മഗ്ഗേ, സോയം തിട്ഠതി ഗോതമോ.

    Nibbānagamane magge, soyaṃ tiṭṭhati gotamo.

    ൧൦൨൭.

    1027.

    ‘‘ദ്വാസീതി ബുദ്ധതോ ഗണ്ഹിം, ദ്വേ സഹസ്സാനി ഭിക്ഖുതോ;

    ‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dve sahassāni bhikkhuto;

    ചതുരാസീതിസഹസ്സാനി, യേ മേ ധമ്മാ പവത്തിനോ.

    Caturāsītisahassāni, ye me dhammā pavattino.

    ൧൦൨൮.

    1028.

    ‘‘അപ്പസ്സുതായം പുരിസോ, ബലിബദ്ദോവ ജീരതി;

    ‘‘Appassutāyaṃ puriso, balibaddova jīrati;

    മംസാനി തസ്സ വഡ്ഢന്തി, പഞ്ഞാ തസ്സ ന വഡ്ഢതി.

    Maṃsāni tassa vaḍḍhanti, paññā tassa na vaḍḍhati.

    ൧൦൨൯.

    1029.

    ‘‘ബഹുസ്സുതോ അപ്പസ്സുതം, യോ സുതേനാതിമഞ്ഞതി;

    ‘‘Bahussuto appassutaṃ, yo sutenātimaññati;

    അന്ധോ പദീപധാരോവ, തഥേവ പടിഭാതി മം.

    Andho padīpadhārova, tatheva paṭibhāti maṃ.

    ൧൦൩൦.

    1030.

    ‘‘ബഹുസ്സുതം ഉപാസേയ്യ, സുതഞ്ച ന വിനാസയേ;

    ‘‘Bahussutaṃ upāseyya, sutañca na vināsaye;

    തം മൂലം ബ്രഹ്മചരിയസ്സ, തസ്മാ ധമ്മധരോ സിയാ.

    Taṃ mūlaṃ brahmacariyassa, tasmā dhammadharo siyā.

    ൧൦൩൧.

    1031.

    ‘‘പുബ്ബാപരഞ്ഞൂ അത്ഥഞ്ഞൂ, നിരുത്തിപദകോവിദോ;

    ‘‘Pubbāparaññū atthaññū, niruttipadakovido;

    സുഗ്ഗഹീതഞ്ച ഗണ്ഹാതി, അത്ഥഞ്ചോപപരിക്ഖതി.

    Suggahītañca gaṇhāti, atthañcopaparikkhati.

    ൧൦൩൨.

    1032.

    ‘‘ഖന്ത്യാ ഛന്ദികതോ ഹോതി, ഉസ്സഹിത്വാ തുലേതി തം;

    ‘‘Khantyā chandikato hoti, ussahitvā tuleti taṃ;

    സമയേ സോ പദഹതി, അജ്ഝത്തം സുസമാഹിതോ.

    Samaye so padahati, ajjhattaṃ susamāhito.

    ൧൦൩൩.

    1033.

    ‘‘ബഹുസ്സുതം ധമ്മധരം, സപ്പഞ്ഞം ബുദ്ധസാവകം;

    ‘‘Bahussutaṃ dhammadharaṃ, sappaññaṃ buddhasāvakaṃ;

    ധമ്മവിഞ്ഞാണമാകങ്ഖം, തം ഭജേഥ തഥാവിധം.

    Dhammaviññāṇamākaṅkhaṃ, taṃ bhajetha tathāvidhaṃ.

    ൧൦൩൪.

    1034.

    ‘‘ബഹുസ്സുതോ ധമ്മധരോ, കോസാരക്ഖോ മഹേസിനോ;

    ‘‘Bahussuto dhammadharo, kosārakkho mahesino;

    ചക്ഖു സബ്ബസ്സ ലോകസ്സ, പൂജനീയോ ബഹുസ്സുതോ.

    Cakkhu sabbassa lokassa, pūjanīyo bahussuto.

    ൧൦൩൫.

    1035.

    ‘‘ധമ്മാരാമോ ധമ്മരതോ, ധമ്മം അനുവിചിന്തയം;

    ‘‘Dhammārāmo dhammarato, dhammaṃ anuvicintayaṃ;

    ധമ്മം അനുസ്സരം ഭിക്ഖു, സദ്ധമ്മാ ന പരിഹായതി.

    Dhammaṃ anussaraṃ bhikkhu, saddhammā na parihāyati.

    ൧൦൩൬.

    1036.

    ‘‘കായമച്ഛേരഗരുനോ , ഹിയ്യമാനേ അനുട്ഠഹേ;

    ‘‘Kāyamaccheragaruno , hiyyamāne anuṭṭhahe;

    സരീരസുഖഗിദ്ധസ്സ, കുതോ സമണഫാസുതാ.

    Sarīrasukhagiddhassa, kuto samaṇaphāsutā.

    ൧൦൩൭.

    1037.

    ‘‘ന പക്ഖന്തി ദിസാ സബ്ബാ, ധമ്മാ ന പടിഭന്തി മം;

    ‘‘Na pakkhanti disā sabbā, dhammā na paṭibhanti maṃ;

    ഗതേ കല്യാണമിത്തമ്ഹി, അന്ധകാരംവ ഖായതി.

    Gate kalyāṇamittamhi, andhakāraṃva khāyati.

    ൧൦൩൮.

    1038.

    ‘‘അബ്ഭതീതസഹായസ്സ, അതീതഗതസത്ഥുനോ;

    ‘‘Abbhatītasahāyassa, atītagatasatthuno;

    നത്ഥി ഏതാദിസം മിത്തം, യഥാ കായഗതാ സതി.

    Natthi etādisaṃ mittaṃ, yathā kāyagatā sati.

    ൧൦൩൯.

    1039.

    ‘‘യേ പുരാണാ അതീതാ തേ, നവേഹി ന സമേതി മേ;

    ‘‘Ye purāṇā atītā te, navehi na sameti me;

    സ്വജ്ജ ഏകോവ ഝായാമി, വസ്സുപേതോവ പക്ഖിമാ.

    Svajja ekova jhāyāmi, vassupetova pakkhimā.

    ൧൦൪൦.

    1040.

    ‘‘ദസ്സനായ അഭിക്കന്തേ, നാനാവേരജ്ജകേ ബഹൂ;

    ‘‘Dassanāya abhikkante, nānāverajjake bahū;

    മാ വാരയിത്ഥ സോതാരോ, പസ്സന്തു സമയോ മമം.

    Mā vārayittha sotāro, passantu samayo mamaṃ.

    ൧൦൪൧.

    1041.

    ‘‘ദസ്സനായ അഭിക്കന്തേ, നാനാവേരജ്ജകേ പുഥു;

    ‘‘Dassanāya abhikkante, nānāverajjake puthu;

    കരോതി സത്ഥാ ഓകാസം, ന നിവാരേതി ചക്ഖുമാ.

    Karoti satthā okāsaṃ, na nivāreti cakkhumā.

    ൧൦൪൨.

    1042.

    ‘‘പണ്ണവീസതി വസ്സാനി, സേഖഭൂതസ്സ മേ സതോ;

    ‘‘Paṇṇavīsati vassāni, sekhabhūtassa me sato;

    ന കാമസഞ്ഞാ ഉപ്പജ്ജി, പസ്സ ധമ്മസുധമ്മതം.

    Na kāmasaññā uppajji, passa dhammasudhammataṃ.

    ൧൦൪൩.

    1043.

    ‘‘പണ്ണവീസതി വസ്സാനി, സേഖഭൂതസ്സ മേ സതോ;

    ‘‘Paṇṇavīsati vassāni, sekhabhūtassa me sato;

    ന ദോസസഞ്ഞാ ഉപ്പജ്ജി, പസ്സ ധമ്മസുധമ്മതം.

    Na dosasaññā uppajji, passa dhammasudhammataṃ.

    ൧൦൪൪.

    1044.

    ‘‘പണ്ണവീസതി വസ്സാനി, ഭഗവന്തം ഉപട്ഠഹിം;

    ‘‘Paṇṇavīsati vassāni, bhagavantaṃ upaṭṭhahiṃ;

    മേത്തേന കായകമ്മേന, ഛായാവ അനപായിനീ.

    Mettena kāyakammena, chāyāva anapāyinī.

    ൧൦൪൫.

    1045.

    ‘‘പണ്ണവീസതി വസ്സാനി, ഭഗവന്തം ഉപട്ഠഹിം;

    ‘‘Paṇṇavīsati vassāni, bhagavantaṃ upaṭṭhahiṃ;

    മേത്തേന വചീകമ്മേന, ഛായാവ അനപായിനീ.

    Mettena vacīkammena, chāyāva anapāyinī.

    ൧൦൪൬.

    1046.

    ‘‘പണ്ണവീസതി വസ്സാനി, ഭഗവന്തം ഉപട്ഠഹിം;

    ‘‘Paṇṇavīsati vassāni, bhagavantaṃ upaṭṭhahiṃ;

    മേത്തേന മനോകമ്മേന, ഛായാവ അനപായിനീ.

    Mettena manokammena, chāyāva anapāyinī.

    ൧൦൪൭.

    1047.

    ‘‘ബുദ്ധസ്സ ചങ്കമന്തസ്സ, പിട്ഠിതോ അനുചങ്കമിം;

    ‘‘Buddhassa caṅkamantassa, piṭṭhito anucaṅkamiṃ;

    ധമ്മേ ദേസിയമാനമ്ഹി, ഞാണം മേ ഉദപജ്ജഥ.

    Dhamme desiyamānamhi, ñāṇaṃ me udapajjatha.

    ൧൦൪൮.

    1048.

    ‘‘അഹം സകരണീയോമ്ഹി, സേഖോ അപ്പത്തമാനസോ;

    ‘‘Ahaṃ sakaraṇīyomhi, sekho appattamānaso;

    സത്ഥു ച പരിനിബ്ബാനം, യോ അമ്ഹം അനുകമ്പകോ.

    Satthu ca parinibbānaṃ, yo amhaṃ anukampako.

    ൧൦൪൯.

    1049.

    ‘‘തദാസി യം ഭിംസനകം, തദാസി ലോമഹംസനം;

    ‘‘Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ, tadāsi lomahaṃsanaṃ;

    സബ്ബകാരവരൂപേതേ, സമ്ബുദ്ധേ പരിനിബ്ബുതേ.

    Sabbakāravarūpete, sambuddhe parinibbute.

    ൧൦൫൦.

    1050.

    ‘‘ബഹുസ്സുതോ ധമ്മധരോ, കോസാരക്ഖോ മഹേസിനോ;

    ‘‘Bahussuto dhammadharo, kosārakkho mahesino;

    ചക്ഖു സബ്ബസ്സ ലോകസ്സ, ആനന്ദോ പരിനിബ്ബുതോ.

    Cakkhu sabbassa lokassa, ānando parinibbuto.

    ൧൦൫൧.

    1051.

    ‘‘ബഹുസ്സുതോ ധമ്മധരോ, കോസാരക്ഖോ മഹേസിനോ;

    ‘‘Bahussuto dhammadharo, kosārakkho mahesino;

    ചക്ഖു സബ്ബസ്സ ലോകസ്സ, അന്ധകാരേ തമോനുദോ.

    Cakkhu sabbassa lokassa, andhakāre tamonudo.

    ൧൦൫൨.

    1052.

    ‘‘ഗതിമന്തോ സതിമന്തോ, ധിതിമന്തോ ച യോ ഇസി;

    ‘‘Gatimanto satimanto, dhitimanto ca yo isi;

    സദ്ധമ്മധാരകോ ഥേരോ, ആനന്ദോ രതനാകരോ.

    Saddhammadhārako thero, ānando ratanākaro.

    ൧൦൫൩.

    1053.

    ‘‘പരിചിണ്ണോ മയാ സത്ഥാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം;

    ‘‘Pariciṇṇo mayā satthā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ;

    ഓഹിതോ ഗരുകോ ഭാരോ, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ’’തി. –

    Ohito garuko bhāro, natthi dāni punabbhavo’’ti. –

    ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി.

    Imā gāthā abhāsi.

    തത്ഥ പിസുണേന ചാതി ആദിതോ ദ്വേ ഗാഥാ ഛബ്ബഗ്ഗിയേ ഭിക്ഖൂ ദേവദത്തപക്ഖിയേഹി ഭിക്ഖൂഹി സദ്ധിം സംസഗ്ഗം കരോന്തേ ദിസ്വാ തേസം ഓവാദദാനവസേന വുത്താ. തത്ഥ പിസുണേനാതി പിസുണായ വാചായ. തായ ഹി യുത്തോ പുഗ്ഗലോ ‘‘പിസുണോ’’തി വുത്തോ യഥാ നീലഗുണയുത്തോ പടോ നീലോതി. കോധനേനാതി കുജ്ഝനസീലേന. അത്തസമ്പത്തിനിഗൂഹണലക്ഖണസ്സ മച്ഛേരസ്സ സമ്ഭവതോ മച്ഛരിനാ. വിഭൂതനന്ദിനാതി സത്താനം വിഭൂതം വിഭവനം വിനാസം ഇച്ഛന്തേന, വിഭൂതം വാ വിസും ഭാവോ ഭേദോ, തം നന്ദനേന, സബ്ബമേതം ദേവദത്തപക്ഖിയേവ സന്ധായ വുത്തം. തേ ഹി പഞ്ചവത്ഥുദീപനായ ബഹൂ ജനേ സമ്മാപടിപന്നേ ഭിന്ദന്താ സത്ഥരി ബഹിദ്ധതായ ഥദ്ധമച്ഛരിയാദിമച്ഛരിയപകതാ മഹാജനസ്സ മഹതോ അനത്ഥായ പടിപജ്ജിംസു. സഖിതന്തി സഹായഭാവം സംസഗ്ഗം ന കരേയ്യ, കിംകാരണാ? പാപോ കാപുരിസേന സങ്ഗമോ കാപുരിസേന പാപപുഗ്ഗലേന സമാഗമോ നിഹീനോ ലാമകോ. യേ ഹിസ്സ ദിട്ഠാനുഗതിം ആപജ്ജന്തി. തേസം ദുചിന്തിതാദിഭേദം ബാലലക്ഖണമേവ ആവഹതി, പഗേവ വചനകരസ്സ. തേനാഹ ഭഗവാ – ‘‘യാനി കാനിചി, ഭിക്ഖവേ, ഭയാനി ഉപ്പജ്ജന്തി, സബ്ബാനി താനി ബാലതോ ഉപ്പജ്ജന്തി, നോ പണ്ഡിതതോ’’തിആദി (അ॰ നി॰ ൩.൧).

    Tattha pisuṇena cāti ādito dve gāthā chabbaggiye bhikkhū devadattapakkhiyehi bhikkhūhi saddhiṃ saṃsaggaṃ karonte disvā tesaṃ ovādadānavasena vuttā. Tattha pisuṇenāti pisuṇāya vācāya. Tāya hi yutto puggalo ‘‘pisuṇo’’ti vutto yathā nīlaguṇayutto paṭo nīloti. Kodhanenāti kujjhanasīlena. Attasampattinigūhaṇalakkhaṇassa maccherassa sambhavato maccharinā. Vibhūtanandināti sattānaṃ vibhūtaṃ vibhavanaṃ vināsaṃ icchantena, vibhūtaṃ vā visuṃ bhāvo bhedo, taṃ nandanena, sabbametaṃ devadattapakkhiyeva sandhāya vuttaṃ. Te hi pañcavatthudīpanāya bahū jane sammāpaṭipanne bhindantā satthari bahiddhatāya thaddhamacchariyādimacchariyapakatā mahājanassa mahato anatthāya paṭipajjiṃsu. Sakhitanti sahāyabhāvaṃ saṃsaggaṃ na kareyya, kiṃkāraṇā? Pāpokāpurisena saṅgamo kāpurisena pāpapuggalena samāgamo nihīno lāmako. Ye hissa diṭṭhānugatiṃ āpajjanti. Tesaṃ ducintitādibhedaṃ bālalakkhaṇameva āvahati, pageva vacanakarassa. Tenāha bhagavā – ‘‘yāni kānici, bhikkhave, bhayāni uppajjanti, sabbāni tāni bālato uppajjanti, no paṇḍitato’’tiādi (a. ni. 3.1).

    യേന പന സംസഗ്ഗോ കാതബ്ബോ, തം ദസ്സേതും ‘‘സദ്ധേന ചാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ സദ്ധേനാതി കമ്മകമ്മഫലസദ്ധായ ചേവ, രതനത്തയസദ്ധായ ച സമന്നാഗതേന. പേസലേനാതി പിയസീലേന സീലസമ്പന്നേന. പഞ്ഞവതാതി ഉദയത്ഥഗാമിനിയാ നിബ്ബേധികായ പഞ്ഞായ വസേന പഞ്ഞാസമ്പന്നേന. ബഹുസ്സുതേനാതി പരിയത്തിപടിവേധബാഹുസച്ചാനം പാരിപൂരിയാ ബഹുസ്സുതേന. ഭദ്ദോതി തേന താദിസേന സാധുനാ സങ്ഗമോ ഭദ്ദോ സുന്ദരോ കല്യാണോ ദിട്ഠധമ്മികാദിഭേദം അത്ഥം ആവഹതീതി അധിപ്പായോ.

    Yena pana saṃsaggo kātabbo, taṃ dassetuṃ ‘‘saddhena cā’’tiādi vuttaṃ. Tattha saddhenāti kammakammaphalasaddhāya ceva, ratanattayasaddhāya ca samannāgatena. Pesalenāti piyasīlena sīlasampannena. Paññavatāti udayatthagāminiyā nibbedhikāya paññāya vasena paññāsampannena. Bahussutenāti pariyattipaṭivedhabāhusaccānaṃ pāripūriyā bahussutena. Bhaddoti tena tādisena sādhunā saṅgamo bhaddo sundaro kalyāṇo diṭṭhadhammikādibhedaṃ atthaṃ āvahatīti adhippāyo.

    പസ്സ ചിത്തകതന്തിആദികാ സത്ത ഗാഥാ അത്തനോ രൂപസമ്പത്തിം ദിസ്വാ കാമസഞ്ഞം ഉപ്പാദേന്തിയാ ഉത്തരായ നാമ ഉപാസികായ കായവിച്ഛന്ദജനനത്ഥം ഭാസിതാ . ‘‘അമ്ബപാലിം ഗണികം ദിസ്വാ വിക്ഖിത്തചിത്താനം ഓവാദദാനത്ഥ’’ന്തിപി വദന്തി. താ ഹേട്ഠാ വുത്തത്ഥാ ഏവ.

    Passa cittakatantiādikā satta gāthā attano rūpasampattiṃ disvā kāmasaññaṃ uppādentiyā uttarāya nāma upāsikāya kāyavicchandajananatthaṃ bhāsitā . ‘‘Ambapāliṃ gaṇikaṃ disvā vikkhittacittānaṃ ovādadānattha’’ntipi vadanti. Tā heṭṭhā vuttatthā eva.

    ബഹുസ്സുതോ ചിത്തകഥീതിആദികാ ദ്വേ ഗാഥാ ഥേരേന അരഹത്തം പത്വാ ഉദാനവസേന ഭാസിതാ. തത്ഥ പരിചാരകോതി ഉപട്ഠാകോ. സേയ്യം കപ്പേതീതി അരഹത്തപ്പത്തിസമനന്തരം സയിതത്താ വുത്തം. ഥേരോ ഹി ബഹുദേവ രത്തിം ചങ്കമേന വീതിനാമേത്വാ സരീരം ഉതും ഗാഹാപേതും ഓവരകം പവിസിത്വാ സയിതും മഞ്ചകേ നിസിന്നോ പാദാ ച ഭൂമിതോ മുത്താ, അപ്പത്തഞ്ച സീസം ബിമ്ബോഹനം, ഏത്ഥന്തരേ അരഹത്തം പത്വാ സയി.

    Bahussutocittakathītiādikā dve gāthā therena arahattaṃ patvā udānavasena bhāsitā. Tattha paricārakoti upaṭṭhāko. Seyyaṃ kappetīti arahattappattisamanantaraṃ sayitattā vuttaṃ. Thero hi bahudeva rattiṃ caṅkamena vītināmetvā sarīraṃ utuṃ gāhāpetuṃ ovarakaṃ pavisitvā sayituṃ mañcake nisinno pādā ca bhūmito muttā, appattañca sīsaṃ bimbohanaṃ, etthantare arahattaṃ patvā sayi.

    ഖീണാസവോതി പരിക്ഖീണചതുരാസവോ, തതോ ഏവ ചതൂഹിപി യോഗേഹി വിസംയുത്തോ, രാഗസങ്ഗാദീനം അതിക്കന്തത്താ സങ്ഗാതീതോ, സബ്ബസോ കിലേസപരിളാഹസ്സ വൂപസന്തത്താ സുനിബ്ബുതോ സീതിഭൂതോതി അത്ഥോ.

    Khīṇāsavoti parikkhīṇacaturāsavo, tato eva catūhipi yogehi visaṃyutto, rāgasaṅgādīnaṃ atikkantattā saṅgātīto, sabbaso kilesapariḷāhassa vūpasantattā sunibbuto sītibhūtoti attho.

    യസ്മിം പതിട്ഠിതാ ധമ്മാതി ഥേരം ഉദ്ദിസ്സ ഖീണാസവമഹാബ്രഹ്മുനാ ഭാസിതാ ഗാഥാ. ഉപട്ഠിതായ ഹി ധമ്മസങ്ഗീതിയാ ഥേരം ഉദ്ദിസ്സ യേഹി ഭിക്ഖൂഹി ‘‘ഏകോ ഭിക്ഖു വിസ്സഗന്ധം വായതീ’’തി വുത്തം. അഥ ഥേരോ അധിഗതേ അരഹത്തേ സത്തപണ്ണിഗുഹാദ്വാരം സങ്ഘസ്സ സാമഗ്ഗീദാനത്ഥം ആഗതോ, തസ്സ ഖീണാസവഭാവപ്പകാസനേന സുദ്ധാവാസമഹാബ്രഹ്മാ. തേ ഭിക്ഖൂ ലജ്ജാപേന്തോ ‘‘യസ്മിം പതിട്ഠിതാ ധമ്മാ’’തി ഗാഥമാഹ. തസ്സത്ഥോ – ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ ധമ്മാ തേനേവ അധിഗതാ പവേദിതാ ച പടിവേധപരിയത്തിധമ്മാ. യസ്മിം പുരിസവിസേസേ പതിട്ഠിതാ, സോയം ഗോത്തതോ ഗോതമോ ധമ്മഭണ്ഡാഗാരികോ സഉപാദിസേസനിബ്ബാനസ്സ അധിഗതത്താ ഇദാനി അനുപാദിസേസനിബ്ബാനഗമനേ മഗ്ഗേ പതിട്ഠഹി, തസ്സ ഏകംസഭാഗീതി.

    Yasmiṃ patiṭṭhitā dhammāti theraṃ uddissa khīṇāsavamahābrahmunā bhāsitā gāthā. Upaṭṭhitāya hi dhammasaṅgītiyā theraṃ uddissa yehi bhikkhūhi ‘‘eko bhikkhu vissagandhaṃ vāyatī’’ti vuttaṃ. Atha thero adhigate arahatte sattapaṇṇiguhādvāraṃ saṅghassa sāmaggīdānatthaṃ āgato, tassa khīṇāsavabhāvappakāsanena suddhāvāsamahābrahmā. Te bhikkhū lajjāpento ‘‘yasmiṃ patiṭṭhitā dhammā’’ti gāthamāha. Tassattho – buddhassa bhagavato dhammā teneva adhigatā paveditā ca paṭivedhapariyattidhammā. Yasmiṃ purisavisese patiṭṭhitā, soyaṃ gottato gotamo dhammabhaṇḍāgāriko saupādisesanibbānassa adhigatattā idāni anupādisesanibbānagamane magge patiṭṭhahi, tassa ekaṃsabhāgīti.

    അഥേകദിവസം ഗോപകമോഗ്ഗല്ലാനോ നാമ ബ്രാഹ്മണോ ഥേരം പുച്ഛി – ‘‘ത്വം ബഹുസ്സുതോതി ബുദ്ധസ്സ സാസനേ പാകടോ, കിത്തകാ ധമ്മാ തേ സത്ഥാരാ ഭാസിതാ, തയാ ധാരിതാ’’തി? തസ്സ ഥേരോ പടിവചനം ദേന്തോ ‘‘ദ്വാസീതീ’’തി ഗാഥമാഹ. തത്ഥ ദ്വാസീതി സഹസ്സാനീതി യോജനാ, ബുദ്ധതോ ഗണ്ഹിന്തി സമ്മാസമ്ബുദ്ധതോ ഉഗ്ഗണ്ഹിം ദ്വിസഹസ്സാധികാനി അസീതിധമ്മക്ഖന്ധസഹസ്സാനി സത്ഥു സന്തികാ അധിഗണ്ഹിന്തി അത്ഥോ. ദ്വേ സഹസ്സാനി ഭിക്ഖുതോതി ദ്വേ ധമ്മക്ഖന്ധസഹസ്സാനി ഭിക്ഖുതോ ഗണ്ഹിം, ധമ്മസേനാപതിആദീനം ഭിക്ഖൂനം സന്തികാ അധിഗച്ഛിം. ചതുരാസീതിസഹസ്സാനീതി തദുഭയം സമോധാനേത്വാ ചതുസഹസ്സാധികാനി അസീതിസഹസ്സാനി. യേ മേ ധമ്മാ പവത്തിനോതി യേ യഥാവുത്തപരിമാണാ ധമ്മക്ഖന്ധാ മയ്ഹം പഗുണാ വാചുഗ്ഗതാ ജിവ്ഹഗ്ഗേ പരിവത്തന്തീതി.

    Athekadivasaṃ gopakamoggallāno nāma brāhmaṇo theraṃ pucchi – ‘‘tvaṃ bahussutoti buddhassa sāsane pākaṭo, kittakā dhammā te satthārā bhāsitā, tayā dhāritā’’ti? Tassa thero paṭivacanaṃ dento ‘‘dvāsītī’’ti gāthamāha. Tattha dvāsīti sahassānīti yojanā, buddhato gaṇhinti sammāsambuddhato uggaṇhiṃ dvisahassādhikāni asītidhammakkhandhasahassāni satthu santikā adhigaṇhinti attho. Dve sahassāni bhikkhutoti dve dhammakkhandhasahassāni bhikkhuto gaṇhiṃ, dhammasenāpatiādīnaṃ bhikkhūnaṃ santikā adhigacchiṃ. Caturāsītisahassānīti tadubhayaṃ samodhānetvā catusahassādhikāni asītisahassāni. Ye me dhammā pavattinoti ye yathāvuttaparimāṇā dhammakkhandhā mayhaṃ paguṇā vācuggatā jivhagge parivattantīti.

    അഥേകദാ ഥേരോ സാസനേ പബ്ബജിത്വാ വിപസ്സനാധുരേപി ഗന്ഥധുരേപി അനനുയുത്തം ഏകം പുഗ്ഗലം ദിസ്വാ ബാഹുസച്ചാഭാവേ ആദീനവം പകാസേന്തോ ‘‘അപ്പസ്സുതായ’’ന്തി ഗാഥമാഹ. തത്ഥ അപ്പസ്സുതായന്തി ഏകസ്സ ദ്വിന്നം വാ പണ്ണാസാനം, അഥ വാ പന വഗ്ഗാനം അന്തമസോ ഏകസ്സ ദ്വിന്നം വാ സുത്തന്താനമ്പി ഉഗ്ഗഹിതാനം അഭാവേന അപ്പസ്സുതോ അയം, കമ്മട്ഠാനം പന ഉഗ്ഗഹേത്വാ അനുയുഞ്ജന്തോ ബഹുസ്സുതോവ. ബലിബദ്ദോവ ജീരതീതി യഥാ ബലിബദ്ദോ ജീരമാനോ വഡ്ഢമാനോ നേവ മാതു ന പിതു, ന സേസഞാതകാനം അത്ഥായ വഡ്ഢതി, അഥ ഖോ നിരത്ഥകമേവ ജീരതി; ഏവമേവം അയമ്പി ന ഉപജ്ഝായവത്തം കരോതി, ന ആചരിയവത്തം, ന ആഗന്തുകവത്താദീനി, ന ഭാവനം അനുയുഞ്ജതി, നിരത്ഥകമേവ ജീരതി. മംസാനി തസ്സ വഡ്ഢന്തീതി യഥാ ബലിബദ്ദസ്സ ‘‘കസനഭാരവഹനാദീസു അസമത്ഥോ ഏസോ’’തി അരഞ്ഞേ വിസ്സട്ഠസ്സ യഥാ തഥാ വിചരന്തസ്സ ഖാദന്തസ്സ പിവന്തസ്സ മംസാനി തസ്സ വഡ്ഢന്തി; ഏവമേവം ഇമസ്സാപി ഉപജ്ഝായാദീഹി വിസ്സട്ഠസ്സ സങ്ഘം നിസ്സായ ചത്താരോ പച്ചയേ ലഭിത്വാ ഉദ്ധംവിരേചനാദീനി കത്വാ കായം പോസേന്തസ്സ മംസാനി വഡ്ഢന്തി ഥൂലസരീരോ ഹുത്വാ വിചരതി. പഞ്ഞാതി ലോകിയലോകുത്തരാ പനസ്സ പഞ്ഞാ ഏകങ്ഗുലിമത്താപി ന വഡ്ഢതി, അരഞ്ഞേ ഗച്ഛലതാദീനി വിയ അസ്സ ഛദ്വാരാനി നിസ്സായ തണ്ഹാ ചേവ നവവിധമാനോ ച വഡ്ഢതീതി അധിപ്പായോ.

    Athekadā thero sāsane pabbajitvā vipassanādhurepi ganthadhurepi ananuyuttaṃ ekaṃ puggalaṃ disvā bāhusaccābhāve ādīnavaṃ pakāsento ‘‘appassutāya’’nti gāthamāha. Tattha appassutāyanti ekassa dvinnaṃ vā paṇṇāsānaṃ, atha vā pana vaggānaṃ antamaso ekassa dvinnaṃ vā suttantānampi uggahitānaṃ abhāvena appassuto ayaṃ, kammaṭṭhānaṃ pana uggahetvā anuyuñjanto bahussutova. Balibaddova jīratīti yathā balibaddo jīramāno vaḍḍhamāno neva mātu na pitu, na sesañātakānaṃ atthāya vaḍḍhati, atha kho niratthakameva jīrati; evamevaṃ ayampi na upajjhāyavattaṃ karoti, na ācariyavattaṃ, na āgantukavattādīni, na bhāvanaṃ anuyuñjati, niratthakameva jīrati. Maṃsāni tassa vaḍḍhantīti yathā balibaddassa ‘‘kasanabhāravahanādīsu asamattho eso’’ti araññe vissaṭṭhassa yathā tathā vicarantassa khādantassa pivantassa maṃsāni tassa vaḍḍhanti; evamevaṃ imassāpi upajjhāyādīhi vissaṭṭhassa saṅghaṃ nissāya cattāro paccaye labhitvā uddhaṃvirecanādīni katvā kāyaṃ posentassa maṃsāni vaḍḍhanti thūlasarīro hutvā vicarati. Paññāti lokiyalokuttarā panassa paññā ekaṅgulimattāpi na vaḍḍhati, araññe gacchalatādīni viya assa chadvārāni nissāya taṇhā ceva navavidhamāno ca vaḍḍhatīti adhippāyo.

    ബഹുസ്സുതോതി ഗാഥാ അത്തനോ ബാഹുസച്ചം നിസ്സായ അഞ്ഞം അതിമഞ്ഞന്തം ഏകം ഭിക്ഖും ഉദ്ദിസ്സ വുത്താ. തത്ഥ സുതേനാതി സുതഹേതു അത്തനോ ബാഹുസച്ചനിമിത്തം. അതിമഞ്ഞതീതി അതിക്കമിത്വാ മഞ്ഞതി അത്താനം ഉക്കംസേന്തോ പരം പരിഭവതി. തഥേവാതി യഥാ അന്ധോ അന്ധകാരേ തേലപജ്ജോതം ധാരേന്തോ ആലോകദാനേന പരേസംയേവ അത്ഥാവഹോ , ന അത്തനോ, തഥേവ പരിയത്തിബാഹുസച്ചേന സുതവാ പുഗ്ഗലോ സുതേന അനുപപന്നോ അത്തനോ അത്ഥം അപരിപൂരേന്തോ അന്ധോ ഞാണാലോകദാനേന പരേസംയേവ അത്ഥാവഹോ, ന അത്തനോ, ദീപധാരോ അന്ധോ വിയ മയ്ഹം ഉപട്ഠാതീതി.

    Bahussutoti gāthā attano bāhusaccaṃ nissāya aññaṃ atimaññantaṃ ekaṃ bhikkhuṃ uddissa vuttā. Tattha sutenāti sutahetu attano bāhusaccanimittaṃ. Atimaññatīti atikkamitvā maññati attānaṃ ukkaṃsento paraṃ paribhavati. Tathevāti yathā andho andhakāre telapajjotaṃ dhārento ālokadānena paresaṃyeva atthāvaho , na attano, tatheva pariyattibāhusaccena sutavā puggalo sutena anupapanno attano atthaṃ aparipūrento andho ñāṇālokadānena paresaṃyeva atthāvaho, na attano, dīpadhāro andho viya mayhaṃ upaṭṭhātīti.

    ഇദാനി ബാഹുസച്ചേ ആനിസംസം ദസ്സേന്തോ ‘‘ബഹുസ്സുത’’ന്തി ഗാഥമാഹ. തത്ഥ ഉപാസേയ്യാതി പയിരുപാസേയ്യ. സുതഞ്ച ന വിനാസയേതി ബഹുസ്സുതം പയിരുപാസിത്വാ ലദ്ധം സുതഞ്ച ന വിനാസേയ്യ, ന സുസ്സേയ്യ ധാരണപരിചയപരിപുച്ഛാമനസികാരേഹി വഡ്ഢേയ്യ. തം മൂലം ബ്രഹ്മചരിയസ്സാതി യസ്മാ ബഹുസ്സുതം പയിരുപാസിത്വാ ലദ്ധം തം സുതം പരിയത്തിബാഹുസച്ചം മഗ്ഗബ്രഹ്മചരിയസ്സ മൂലം പധാനകാരണം. തസ്മാ ധമ്മധരോ സിയാ വിമുത്തായതനസീസേ ഠത്വാ യഥാസുതസ്സ ധമ്മസ്സ ധാരണേ പഠമം പരിയത്തിധമ്മധരോ ഭവേയ്യ.

    Idāni bāhusacce ānisaṃsaṃ dassento ‘‘bahussuta’’nti gāthamāha. Tattha upāseyyāti payirupāseyya. Sutañca na vināsayeti bahussutaṃ payirupāsitvā laddhaṃ sutañca na vināseyya, na susseyya dhāraṇaparicayaparipucchāmanasikārehi vaḍḍheyya. Taṃ mūlaṃ brahmacariyassāti yasmā bahussutaṃ payirupāsitvā laddhaṃ taṃ sutaṃ pariyattibāhusaccaṃ maggabrahmacariyassa mūlaṃ padhānakāraṇaṃ. Tasmā dhammadharo siyā vimuttāyatanasīse ṭhatvā yathāsutassa dhammassa dhāraṇe paṭhamaṃ pariyattidhammadharo bhaveyya.

    ഇദാനി പരിയത്തിബാഹുസച്ചേന സാധേതബ്ബമത്ഥം ദസ്സേതും ‘‘പുബ്ബാപരഞ്ഞൂ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ പുബ്ബഞ്ച അപരഞ്ച ജാനാതീതി പുബ്ബാപരഞ്ഞൂ. ഏകിസ്സാ ഹി ഗാഥായ പുബ്ബഭാഗേ അപഞ്ഞായമാനേപി പുബ്ബഭാഗേ വാ പഞ്ഞായമാനേ അപരഭാഗേ അപഞ്ഞായമാനേപി ‘‘ഇമസ്സ അപരഭാഗസ്സ ഇമിനാ പുബ്ബഭാഗേന , ഇമസ്സ വാ പുബ്ബഭാഗസ്സ ഇമിനാ അപരഭാഗേന ഭവിതബ്ബ’’ന്തി ജാനന്തോ പുബ്ബാപരഞ്ഞൂ നാമ. അത്തത്ഥാദിഭേദം തസ്സ തസ്സ ഭാസിതസ്സ അത്ഥം ജാനാതീതി അത്ഥഞ്ഞൂ. നിരുത്തിപദകോവിദോതി നിരുത്തിയം സേസപദേസുപി ചാതി ചതൂസുപി പടിസമ്ഭിദാസു ഛേകോ. സുഗ്ഗഹീതഞ്ച ഗണ്ഹാതീതി തേനേവ കോവിദഭാവേന അത്ഥതോ ബ്യഞ്ജനതോ ച ധമ്മം സുഗഹിതമേവ കത്വാ ഗണ്ഹാതി. അത്ഥഞ്ചോപപരിക്ഖതീതി യഥാസുതസ്സ യഥാപരിയത്തസ്സ ധമ്മസ്സ അത്ഥം ഉപപരിക്ഖതി ‘‘ഇതി സീലം, ഇതി സമാധി, ഇതി പഞ്ഞാ, ഇമേ രൂപാരൂപധമ്മാ’’തി മനസാ അനുപേക്ഖതി.

    Idāni pariyattibāhusaccena sādhetabbamatthaṃ dassetuṃ ‘‘pubbāparaññū’’tiādi vuttaṃ. Tattha pubbañca aparañca jānātīti pubbāparaññū. Ekissā hi gāthāya pubbabhāge apaññāyamānepi pubbabhāge vā paññāyamāne aparabhāge apaññāyamānepi ‘‘imassa aparabhāgassa iminā pubbabhāgena , imassa vā pubbabhāgassa iminā aparabhāgena bhavitabba’’nti jānanto pubbāparaññū nāma. Attatthādibhedaṃ tassa tassa bhāsitassa atthaṃ jānātīti atthaññū. Niruttipadakovidoti niruttiyaṃ sesapadesupi cāti catūsupi paṭisambhidāsu cheko. Suggahītañca gaṇhātīti teneva kovidabhāvena atthato byañjanato ca dhammaṃ sugahitameva katvā gaṇhāti. Atthañcopaparikkhatīti yathāsutassa yathāpariyattassa dhammassa atthaṃ upaparikkhati ‘‘iti sīlaṃ, iti samādhi, iti paññā, ime rūpārūpadhammā’’ti manasā anupekkhati.

    ഖന്ത്യാ ഛന്ദികതോ ഹോതീതി തേസു മനസാ അനുപേക്ഖിതേസു ധമ്മേസു ദിട്ഠിനിജ്ഝാനക്ഖന്തിയാ നിജ്ഝാനം ഖമാപേത്വാ രൂപപരിഗ്ഗഹാദിമുഖേന വിപസ്സനാഭിനിവേസേ ഛന്ദികതോ ഛന്ദജാതോ ഹോതി. തഥാഭൂതോ ച വിപസ്സനായ കമ്മം കരോന്തോ ഉസ്സഹിത്വാ തുലേതി തംതംപച്ചയനാമരൂപദസ്സനവസേന ഉസ്സാഹം കത്വാ തതോ പരം തിലക്ഖണം ആരോപേത്വാ തുലേതി ‘‘അനിച്ച’’ന്തിപി, ‘‘ദുക്ഖ’’ന്തിപി, ‘‘അനത്താ’’തിപി തം നാമരൂപം തീരേതി വിപസ്സതി. സമയേ സോ പദഹതി, അജ്ഝത്തം സുസമാഹിതോതി സോ ഏവം പസ്സന്തോ പഗ്ഗഹേതബ്ബാദിസമയേ ചിത്തസ്സ പഗ്ഗണ്ഹനാദിനാ പദഹതി, പദഹന്തോ ച അജ്ഝത്തം ഗോചരജ്ഝത്തേ വിപസ്സനാസമാധിനാ മഗ്ഗസമാധിനാ ച സുട്ഠു സമാഹിതോ ഭവേയ്യ, അസമാധാനഹേതുഭൂതേ കിലേസേ പജഹേയ്യ. സ്വായം ഗുണോ സബ്ബോപി യസ്മാ ബഹുസ്സുതം ധമ്മധരം സപ്പഞ്ഞം ബുദ്ധസാവകം പയിരുപാസന്തസ്സ ഹോതി, തസ്മാ അസങ്ഖതം ധമ്മം ആരബ്ഭ ദുക്ഖാദീസു പരിഞ്ഞാദിവിസിട്ഠകിച്ചതായ ധമ്മവിഞ്ഞാണസങ്ഖാതം ധമ്മഞാണം ആകങ്ഖന്തോ തഥാവിധം വുത്തപ്പകാരം കല്യാണമിത്തം ഭജേഥ, സേവേയ്യ പയിരുപാസേയ്യാതി അത്ഥോ.

    Khantyā chandikato hotīti tesu manasā anupekkhitesu dhammesu diṭṭhinijjhānakkhantiyā nijjhānaṃ khamāpetvā rūpapariggahādimukhena vipassanābhinivese chandikato chandajāto hoti. Tathābhūto ca vipassanāya kammaṃ karonto ussahitvā tuleti taṃtaṃpaccayanāmarūpadassanavasena ussāhaṃ katvā tato paraṃ tilakkhaṇaṃ āropetvā tuleti ‘‘anicca’’ntipi, ‘‘dukkha’’ntipi, ‘‘anattā’’tipi taṃ nāmarūpaṃ tīreti vipassati. Samaye so padahati, ajjhattaṃ susamāhitoti so evaṃ passanto paggahetabbādisamaye cittassa paggaṇhanādinā padahati, padahanto ca ajjhattaṃ gocarajjhatte vipassanāsamādhinā maggasamādhinā ca suṭṭhu samāhito bhaveyya, asamādhānahetubhūte kilese pajaheyya. Svāyaṃ guṇo sabbopi yasmā bahussutaṃ dhammadharaṃ sappaññaṃ buddhasāvakaṃ payirupāsantassa hoti, tasmā asaṅkhataṃ dhammaṃ ārabbha dukkhādīsu pariññādivisiṭṭhakiccatāya dhammaviññāṇasaṅkhātaṃ dhammañāṇaṃ ākaṅkhanto tathāvidhaṃ vuttappakāraṃ kalyāṇamittaṃ bhajetha, seveyya payirupāseyyāti attho.

    ഏവം ബഹുപകാരതായ തസ്സ പൂജനീയകം ദസ്സേന്തോ ‘‘ബഹുസ്സുതോ’’തി ഗാഥമാഹ. തസ്സത്ഥോ – സുത്തഗേയ്യാദി ബഹു സുതം ഏതസ്സാതി ബഹുസ്സുതോ. തമേവ ദേസനാധമ്മം സുവണ്ണഭാജനേ പക്ഖിത്തസീഹവസാ വിയ അവിനസ്സന്തം ധാരേതീതി ധമ്മധരോ. തതോ ഏവ മഹേസിനോ ഭഗവതോ ധമ്മകോസം ധമ്മരതനം ആരക്ഖതീതി കോസാരക്ഖോ. യസ്മാ സദേവകസ്സ ലോകസ്സ സമദസ്സനേന ചക്ഖുഭൂതോ, തസ്മാ ചക്ഖു സബ്ബസ്സ ലോകസ്സ പൂജനീയോ മാനനീയോതി, ബഹുസ്സുതഭാവേന ബഹുജനസ്സ പൂജനീയഭാവദസ്സനത്ഥം നിഗമനവസേന പുനപി ‘‘ബഹുസ്സുതോ’’തി വുത്തം.

    Evaṃ bahupakāratāya tassa pūjanīyakaṃ dassento ‘‘bahussuto’’ti gāthamāha. Tassattho – suttageyyādi bahu sutaṃ etassāti bahussuto. Tameva desanādhammaṃ suvaṇṇabhājane pakkhittasīhavasā viya avinassantaṃ dhāretīti dhammadharo. Tato eva mahesino bhagavato dhammakosaṃ dhammaratanaṃ ārakkhatīti kosārakkho. Yasmā sadevakassa lokassa samadassanena cakkhubhūto, tasmā cakkhu sabbassa lokassa pūjanīyo mānanīyoti, bahussutabhāvena bahujanassa pūjanīyabhāvadassanatthaṃ nigamanavasena punapi ‘‘bahussuto’’ti vuttaṃ.

    ഏവരൂപം കല്യാണമിത്തം ലഭിത്വാപി കാരകസ്സേവ അപരിഹാനി, ന അകാരകസ്സാതി ദസ്സേന്തോ ‘‘ധമ്മാരാമോ’’തി ഗാഥമാഹ. തത്ഥ നിവാസനട്ഠേന സമഥവിപസ്സനാധമ്മോ ആരാമോ, തസ്മിം ഏവ ധമ്മേ രതോ അഭിരതോതി ധമ്മരതോ, തസ്സേവ ധമ്മസ്സ പുനപ്പുനം വിചിന്തനേന ധമ്മം അനുവിചിന്തയം ധമ്മം ആവജ്ജേന്തോ മനസി കരോതീതി അത്ഥോ. അനുസ്സരന്തി തമേവ ധമ്മം അനുസ്സരന്തോ. സദ്ധമ്മാതി ഏവരൂപോ ഭിക്ഖു സത്തതിംസപഭേദാ ബോധിപക്ഖിയധമ്മാ നവവിധലോകുത്തരധമ്മാ ച ന പരിഹായതി, ന കദാചി തസ്സ തതോ പരിഹാനി ഹോതീതി അത്ഥോ.

    Evarūpaṃ kalyāṇamittaṃ labhitvāpi kārakasseva aparihāni, na akārakassāti dassento ‘‘dhammārāmo’’ti gāthamāha. Tattha nivāsanaṭṭhena samathavipassanādhammo ārāmo, tasmiṃ eva dhamme rato abhiratoti dhammarato, tasseva dhammassa punappunaṃ vicintanena dhammaṃ anuvicintayaṃ dhammaṃ āvajjento manasi karotīti attho. Anussaranti tameva dhammaṃ anussaranto. Saddhammāti evarūpo bhikkhu sattatiṃsapabhedā bodhipakkhiyadhammā navavidhalokuttaradhammā ca na parihāyati, na kadāci tassa tato parihāni hotīti attho.

    അഥേകദിവസം കായേ അവീതരാഗം കുസീതം ഹീനവീരിയം കോസല്ലായാ തി നാമം ഭിക്ഖും സംവേജേന്തോ ‘‘കായമച്ഛേരഗരുനോ’’തി ഗാഥമാഹ. തത്ഥ കായമച്ഛേരഗരുനോതി ‘‘കായദള്ഹീബഹുലസ്സ കായേ മമത്തസ്സ ആചരിയുപജ്ഝായാനമ്പി കായേന കത്തബ്ബം കിഞ്ചി അകത്വാ വിചരന്തസ്സ. ഹിയ്യമാനേതി അത്തനോ കായേ ജീവിതേ ച ഖണേ ഖണേ പരിഹിയ്യമാനേ. അനുട്ഠഹേതി സീലാദീനം പരിപൂരണവസേന ഉട്ഠാനവീരിയം ന കരേയ്യ. സരീരസുഖഗിദ്ധസ്സാതി അത്തനോ സരീരസ്സ സുഖാപനേനേവ ഗേധം ആപന്നസ്സ. കുതോ സമണഫാസുതാതി ഏവരൂപസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ സാമഞ്ഞവസേന കുതോ സുഖവിഹാരോ, ഫാസുവിഹാരോ ന തസ്സ വിജ്ജതീതി അത്ഥോ.

    Athekadivasaṃ kāye avītarāgaṃ kusītaṃ hīnavīriyaṃ kosallāyā ti nāmaṃ bhikkhuṃ saṃvejento ‘‘kāyamaccheragaruno’’ti gāthamāha. Tattha kāyamaccheragarunoti ‘‘kāyadaḷhībahulassa kāye mamattassa ācariyupajjhāyānampi kāyena kattabbaṃ kiñci akatvā vicarantassa. Hiyyamāneti attano kāye jīvite ca khaṇe khaṇe parihiyyamāne. Anuṭṭhaheti sīlādīnaṃ paripūraṇavasena uṭṭhānavīriyaṃ na kareyya. Sarīrasukhagiddhassāti attano sarīrassa sukhāpaneneva gedhaṃ āpannassa. Kuto samaṇaphāsutāti evarūpassa puggalassa sāmaññavasena kuto sukhavihāro, phāsuvihāro na tassa vijjatīti attho.

    ന പക്ഖന്തീതിആദികാ ആയസ്മതോ സാരിപുത്തസ്സ ധമ്മസേനാപതിനോ പരിനിബ്ബുതഭാവം സുത്വാ ഥേരേന ഭാസിതാ. തത്ഥ ന പക്ഖന്തി ദിസാ സബ്ബാതി പുരത്ഥിമാദിഭേദാ സബ്ബാ ദിസാ ന പക്ഖയന്തി, ദിസാമൂള്ഹോതി അത്ഥോ. ധമ്മാ ന പടിഭന്തി മന്തി പുബ്ബേ സുട്ഠു പഗുണാപി പരിയത്തിധമ്മാ ഇദാനി സക്കച്ചം സമന്നാഹരിയമാനാപി മയ്ഹം ന ഉപട്ഠഹന്തി. ഗതേ കല്യാണമിത്തമ്ഹീതി സദേവകസ്സ ലോകസ്സ കല്യാണമിത്തഭൂതേ ധമ്മസേനാപതിമ്ഹി അനുപാദിസേസനിബ്ബാനം ഗതേ. അന്ധകാരംവ ഖായതീതി സബ്ബോപായം ലോകോ അന്ധകാരോ വിയ ഉപട്ഠാതി.

    Na pakkhantītiādikā āyasmato sāriputtassa dhammasenāpatino parinibbutabhāvaṃ sutvā therena bhāsitā. Tattha na pakkhanti disā sabbāti puratthimādibhedā sabbā disā na pakkhayanti, disāmūḷhoti attho. Dhammā na paṭibhanti manti pubbe suṭṭhu paguṇāpi pariyattidhammā idāni sakkaccaṃ samannāhariyamānāpi mayhaṃ na upaṭṭhahanti. Gate kalyāṇamittamhīti sadevakassa lokassa kalyāṇamittabhūte dhammasenāpatimhi anupādisesanibbānaṃ gate. Andhakāraṃva khāyatīti sabbopāyaṃ loko andhakāro viya upaṭṭhāti.

    അബ്ഭതീതസഹായസ്സാതി അപഗതസഹായസ്സ, കല്യാണമിത്തരഹിതസ്സാതി അത്ഥോ. അതീതഗതസത്ഥുനോതി ആയസ്മതോ അതീതോ ഹുത്വാ നിബ്ബാനഗതസത്ഥുകസ്സ, സത്ഥരി പരിനിബ്ബുതേതി അത്ഥോ. യഥാ കായഗതാ സതീതി കായഗതാസതിഭാവനാ തക്കരസ്സ യഥാ ഏകന്തഹിതാവഹാ, ഏവം ഏതാദിസം അനാഥസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ ഏകന്തഹിതാവഹം അഞ്ഞം മിത്തം നാമ നത്ഥി, സനാഥസ്സ അഞ്ഞാപി ഭാവനാ ഹിതാവഹാ ഏവാതി അധിപ്പായോ.

    Abbhatītasahāyassāti apagatasahāyassa, kalyāṇamittarahitassāti attho. Atītagatasatthunoti āyasmato atīto hutvā nibbānagatasatthukassa, satthari parinibbuteti attho. Yathā kāyagatā satīti kāyagatāsatibhāvanā takkarassa yathā ekantahitāvahā, evaṃ etādisaṃ anāthassa puggalassa ekantahitāvahaṃ aññaṃ mittaṃ nāma natthi, sanāthassa aññāpi bhāvanā hitāvahā evāti adhippāyo.

    പുരാണാതി പോരാണാ, സാരിപുത്താദികേ കല്യാണമിത്തേ സന്ധായ വദതി. നവേഹീതി നവകേഹി. ന സമേതി മേതി മയ്ഹം ചിത്തം ന സമാഗച്ഛതി, ന തേ മമ ചിത്തം ആരാധേന്തീതി അത്ഥോ. സ്വജ്ജ ഏകോവ ഝായാമീതി സോഹം അജ്ജ വുഡ്ഢതരേഹി വിരഹിതോ ഏകോവ ഹുത്വാ ഝായാമി ഝാനപസുതോ ഹോമി. വസ്സുപേതോതി വസ്സകാലേ കുലാവകം ഉപേതോ പക്ഖീ വിയ. ‘‘വാസുപേതോ’’തിപി പാളി, വാസം ഉപഗതോതി അത്ഥോ.

    Purāṇāti porāṇā, sāriputtādike kalyāṇamitte sandhāya vadati. Navehīti navakehi. Na sameti meti mayhaṃ cittaṃ na samāgacchati, na te mama cittaṃ ārādhentīti attho. Svajja ekova jhāyāmīti sohaṃ ajja vuḍḍhatarehi virahito ekova hutvā jhāyāmi jhānapasuto homi. Vassupetoti vassakāle kulāvakaṃ upeto pakkhī viya. ‘‘Vāsupeto’’tipi pāḷi, vāsaṃ upagatoti attho.

    ദസ്സനായ അഭിക്കന്തേതി ഗാഥാ സത്ഥാരാ ഭാസിതാ. തസ്സത്ഥോ – മമ ദസ്സനായ അഭിക്കന്തേ നാനാവിധവിദേസപവാസികബഹുജനേ, ആനന്ദ, മമ ഉപസങ്കമനം മാ വാരേസി. കസ്മാ? തേ സോതാരോ ധമ്മസ്സ, മമം പസ്സന്തു, അയമേവ ദസ്സനായ സമയോതി.

    Dassanāyaabhikkanteti gāthā satthārā bhāsitā. Tassattho – mama dassanāya abhikkante nānāvidhavidesapavāsikabahujane, ānanda, mama upasaṅkamanaṃ mā vāresi. Kasmā? Te sotāro dhammassa, mamaṃ passantu, ayameva dassanāya samayoti.

    തം സുത്വാ ഥേരോ ‘‘ദസ്സനായ അഭിക്കന്തേ’’തി അപരം ഗാഥമാഹ. ഇമായ ഹി ഗാഥായ സമ്ബന്ധത്ഥം പുരിമഗാഥാ ഇധ നിക്ഖിത്താ. തേനേവ സചാഹം ദേസന്തരതോ ആഗതാഗതേ താവദേവ ദസ്സേതും ലച്ഛാമീതി ഏതസ്സ പദസ്സ അത്ഥസിദ്ധിം ദസ്സേതി.

    Taṃ sutvā thero ‘‘dassanāya abhikkante’’ti aparaṃ gāthamāha. Imāya hi gāthāya sambandhatthaṃ purimagāthā idha nikkhittā. Teneva sacāhaṃ desantarato āgatāgate tāvadeva dassetuṃ lacchāmīti etassa padassa atthasiddhiṃ dasseti.

    പണ്ണവീസതി വസ്സാനീതി പഞ്ച ഗാഥാ അത്തനോ അഗ്ഗുപട്ഠാകഭാവം ദീപേതും വുത്താ. ആരദ്ധകമ്മട്ഠാനഭാവേന ഹി സത്ഥു ഉപട്ഠാനപസുതഭാവേന ച ഥേരസ്സ മഗ്ഗേന അസമുച്ഛിന്നാപി കാമസഞ്ഞാദയോ ന ഉപ്പജ്ജിംസു, കായവചീമനോകമ്മാനി ച സബ്ബകാലം സത്ഥരി മേത്താപുബ്ബങ്ഗമാനി മേത്താനുപരിവത്താനി അഹേസും. തത്ഥ പണ്ണവീസതി വസ്സാനീതി പഞ്ചവീസതി സംവച്ഛരാനി. സേഖഭൂതസ്സ മേ സതോതി സേഖഭൂമിയം സോതാപത്തിഫലേ ഠിതസ്സ മേ സതോ. കാമസഞ്ഞാതി കാമസഹഗതാ സഞ്ഞാ ന ഉപ്പജ്ജി, ഏത്ഥ ച കാമസഞ്ഞാദിഅനുപ്പത്തിവചനേന അത്തനോ ആസയസുദ്ധിം ദസ്സേതി, ‘‘മേത്തേന കായകമ്മേനാ’’തിആദിനാ പയോഗസുദ്ധിം. തത്ഥ ഗന്ധകുടിയം പരിഭണ്ഡകരണാദിനാ സത്ഥു വത്തപടിവത്തകരണേന ച മേത്തം കായകമ്മം വേദിതബ്ബം, ധമ്മദേസനാകാലാരോചനാദിനാ മേത്തം വചീകമ്മം, രഹോഗതസ്സ സത്ഥാരം ഉദ്ദിസ്സ ഹിതൂപസംഹാരമനസികാരേന മേത്തം മനോകമ്മം. ഞാണം മേ ഉദപജ്ജഥാതി അത്തനോ സേക്ഖഭൂമിപത്തിമാഹ.

    Paṇṇavīsati vassānīti pañca gāthā attano aggupaṭṭhākabhāvaṃ dīpetuṃ vuttā. Āraddhakammaṭṭhānabhāvena hi satthu upaṭṭhānapasutabhāvena ca therassa maggena asamucchinnāpi kāmasaññādayo na uppajjiṃsu, kāyavacīmanokammāni ca sabbakālaṃ satthari mettāpubbaṅgamāni mettānuparivattāni ahesuṃ. Tattha paṇṇavīsati vassānīti pañcavīsati saṃvaccharāni. Sekhabhūtassa me satoti sekhabhūmiyaṃ sotāpattiphale ṭhitassa me sato. Kāmasaññāti kāmasahagatā saññā na uppajji, ettha ca kāmasaññādianuppattivacanena attano āsayasuddhiṃ dasseti, ‘‘mettena kāyakammenā’’tiādinā payogasuddhiṃ. Tattha gandhakuṭiyaṃ paribhaṇḍakaraṇādinā satthu vattapaṭivattakaraṇena ca mettaṃ kāyakammaṃ veditabbaṃ, dhammadesanākālārocanādinā mettaṃ vacīkammaṃ, rahogatassa satthāraṃ uddissa hitūpasaṃhāramanasikārena mettaṃ manokammaṃ. Ñāṇaṃ me udapajjathāti attano sekkhabhūmipattimāha.

    അഹം സകരണീയോമ്ഹീതി സത്ഥു പരിനിബ്ബാനേ ഉപട്ഠിതേ മണ്ഡലമാളം പവിസിത്വാ കപിസീസം ആലമ്ബിത്വാ സോകാഭിഭൂതേന വുത്തഗാഥാ . തത്ഥ സകരണീയോമ്ഹീതി ദുക്ഖപരിജാനനാദിനാ കരണീയേന സകരണീയോ അമ്ഹി. അപ്പത്തമാനസോതി അനധിഗതാരഹത്തോ. സത്ഥു ച പരിനിബ്ബാനന്തി മയ്ഹം സത്ഥു പരിനിബ്ബാനഞ്ച ഉപട്ഠിതം. യോ അമ്ഹം അനുകമ്പകോതി യോ സത്ഥാ മയ്ഹം അനുഗ്ഗാഹകോ.

    Ahaṃ sakaraṇīyomhīti satthu parinibbāne upaṭṭhite maṇḍalamāḷaṃ pavisitvā kapisīsaṃ ālambitvā sokābhibhūtena vuttagāthā . Tattha sakaraṇīyomhīti dukkhaparijānanādinā karaṇīyena sakaraṇīyo amhi. Appattamānasoti anadhigatārahatto. Satthu ca parinibbānanti mayhaṃ satthu parinibbānañca upaṭṭhitaṃ. Yo amhaṃ anukampakoti yo satthā mayhaṃ anuggāhako.

    തദാസി യം ഭിംസനകന്തി ഗാഥാ സത്ഥു പരിനിബ്ബാനകാലേ പഥവീകമ്പനദേവദുന്ദുഭിഫലനാദികേ ദിസ്വാ സഞ്ജാതസംവേഗേന വുത്തഗാഥാ.

    Tadāsi yaṃ bhiṃsanakanti gāthā satthu parinibbānakāle pathavīkampanadevadundubhiphalanādike disvā sañjātasaṃvegena vuttagāthā.

    ബഹുസ്സുതോതിആദികാ തിസ്സോ ഗാഥാ ഥേരം പസംസന്തേഹി സങ്ഗീതികാരേഹി ഠപിതാ. തത്ഥ ഗതിമന്തോതി അസദിസായ ഞാണഗതിയാ സമന്നാഗതോ. സതിമന്തോതി പരമേന സതിനേപക്കേന സമന്നാഗതോ. ധിതിമന്തോതി അസാധാരണായ ബ്യഞ്ജനത്ഥാവധാരണസമത്ഥായ ധിതിസമ്പത്തിയാ സമന്നാഗതോ. അയഞ്ഹി ഥേരോ ഏകപദേയേവ ഠത്വാ സട്ഠിപദസഹസ്സാനി സത്ഥാരാ കഥിതനിയാമേനേവ ഗണ്ഹാതി, ഗഹിതഞ്ച സുവണ്ണഭാജനേ പക്ഖിത്തസീഹവസാ വിയ സബ്ബകാലം ന വിനസ്സതി, അവിപരീതബ്യഞ്ജനാവധാരണസമത്ഥായ സതിപുബ്ബങ്ഗമായ പഞ്ഞായ, അത്ഥാവധാരണസമത്ഥായ പഞ്ഞാപുബ്ബങ്ഗമായ സതിയാ ച സമന്നാഗതോ. തേനാഹ ഭഗവാ – ‘‘ഏതദഗ്ഗം , ഭിക്ഖവേ, മമ സാവകാനം ഭിക്ഖൂനം ബഹുസ്സുതാന’’ന്തിആദി (അ॰ നി॰ ൧.൨൧൯). തഥാ ചാഹ ധമ്മസേനാപതി – ‘‘ആയസ്മാ ആനന്ദോ അത്ഥകുസലോ’’തിആദി (അ॰ നി॰ ൫.൧൬൯). രതനാകരോതി സദ്ധമ്മരതനസ്സ ആകരഭൂതോ.

    Bahussutotiādikā tisso gāthā theraṃ pasaṃsantehi saṅgītikārehi ṭhapitā. Tattha gatimantoti asadisāya ñāṇagatiyā samannāgato. Satimantoti paramena satinepakkena samannāgato. Dhitimantoti asādhāraṇāya byañjanatthāvadhāraṇasamatthāya dhitisampattiyā samannāgato. Ayañhi thero ekapadeyeva ṭhatvā saṭṭhipadasahassāni satthārā kathitaniyāmeneva gaṇhāti, gahitañca suvaṇṇabhājane pakkhittasīhavasā viya sabbakālaṃ na vinassati, aviparītabyañjanāvadhāraṇasamatthāya satipubbaṅgamāya paññāya, atthāvadhāraṇasamatthāya paññāpubbaṅgamāya satiyā ca samannāgato. Tenāha bhagavā – ‘‘etadaggaṃ , bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutāna’’ntiādi (a. ni. 1.219). Tathā cāha dhammasenāpati – ‘‘āyasmā ānando atthakusalo’’tiādi (a. ni. 5.169). Ratanākaroti saddhammaratanassa ākarabhūto.

    പരിചിണ്ണോതി ഗാഥാ പരിനിബ്ബാനകാലേ ഥേരേന ഭാസിതാ, സാ വുത്തത്ഥാ ഏവ.

    Pariciṇṇoti gāthā parinibbānakāle therena bhāsitā, sā vuttatthā eva.

    ആനന്ദത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Ānandattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    തിംസനിപാതവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Tiṃsanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഥേരഗാഥാപാളി • Theragāthāpāḷi / ൩. ആനന്ദത്ഥേരഗാഥാ • 3. Ānandattheragāthā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact