| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปญฺจปกรณ-อนุฎีกา • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
๔. อนนฺตรปจฺจยนิเทฺทสวณฺณนา
4. Anantarapaccayaniddesavaṇṇanā
๔. ยถาวุตฺตา นิโรธานนฺตรสุญฺญตา นิโรธปฺปตฺตตา โอกาสทานวิเสโส, อตฺตโน อนุรูปจิตฺตุปฺปาทนสมตฺถตา จิตฺตนิยมเหตุตา, ตตฺถ อนนฺตรุปฺปาทนสมตฺถตา จ สณฺฐานาภาวโต สุฎฺฐุตรํ นิรนฺตรุปฺปาทนสมตฺถตา จ จิตฺตนิยมเหตุวิเสโส ทฎฺฐโพฺพฯ ธาตุวเสนาติ วิญฺญาณธาตุมโนธาตุมโนวิญฺญาณธาตุวเสนฯ เอตฺตกา เอว หิ ธาตุโย ภินฺนสภาวา อนนฺตรปจฺจยตาย นิยเมตฺวา วตฺตพฺพา, อภินฺนสภาวา ปน วิเสสาภาวโต ปุริมตามตฺตํเยว วิเสสํ ปุรกฺขตฺวา วตฺตพฺพาติ ตา กุสลาทิเภเทน ตถา วุตฺตาฯ เตนาห ‘‘กุสลาทิวเสน จา’’ติฯ ยา ปน มโนธาตุมโนวิญฺญาณธาตุวเสน อนนฺตรปจฺจยตา วตฺตพฺพา, ตตฺถ มโนวิญฺญาณธาตุ มโนธาตุยา อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโยติ วุจฺจมาโน สโมฺมโห สิยา, ปุเร มโนธาตุยา อนนฺตรปจฺจยภาเวน วุตฺตา, อิทานิ มโนวิญฺญาณธาตุ มโนธาตุยาติ ปจฺจยปจฺจยุปฺปนฺนวิเสสา น วิญฺญาเยยฺย, มโนธาตุยา ปน จกฺขุวิญฺญาณาทิธาตูนํ อนนฺตรปจฺจยภาเว วุจฺจมาเน นิยโม นตฺถิฯ เตนาห ‘‘มโนธาตุ จกฺขุวิญฺญาณธาตุยาติ จา’’ติ ฯ ตเถวาติ นิยมาภาวโต เอวาติ อโตฺถฯ ตสฺมาติ ยสฺมา อิโต อญฺญถา เทสนาย ปจฺจยปจฺจยุปฺปนฺนานํ วิเสสาภาโว จิตฺตวิเสสทสฺสนวิเจฺฉโท นิยมาภาโว จาติ อิเม โทสา อาปชฺชนฺติ, ตสฺมาฯ นิทสฺสเนนาติ ธาตุวเสน นิทสฺสเนนฯ นยํ ทเสฺสตฺวาติ ‘‘มโนวิญฺญาณธาตุ ตํสมฺปยุตฺตกา จ ธมฺมา มโนธาตุยา ตํสมฺปยุตฺตกานญฺจ ธมฺมานํ อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ เอวมาทิกสฺส อนนฺตรปจฺจยตาคฺคหณสฺส นยํ ทเสฺสตฺวาฯ นิรวเสสทสฺสนตฺถนฺติ นิรวเสสสฺส อนนฺตรปจฺจยภาวิโน จิตฺตุปฺปาทสฺส ทสฺสนตฺถํฯ
4. Yathāvuttā nirodhānantarasuññatā nirodhappattatā okāsadānaviseso, attano anurūpacittuppādanasamatthatā cittaniyamahetutā, tattha anantaruppādanasamatthatā ca saṇṭhānābhāvato suṭṭhutaraṃ nirantaruppādanasamatthatā ca cittaniyamahetuviseso daṭṭhabbo. Dhātuvasenāti viññāṇadhātumanodhātumanoviññāṇadhātuvasena. Ettakā eva hi dhātuyo bhinnasabhāvā anantarapaccayatāya niyametvā vattabbā, abhinnasabhāvā pana visesābhāvato purimatāmattaṃyeva visesaṃ purakkhatvā vattabbāti tā kusalādibhedena tathā vuttā. Tenāha ‘‘kusalādivasena cā’’ti. Yā pana manodhātumanoviññāṇadhātuvasena anantarapaccayatā vattabbā, tattha manoviññāṇadhātu manodhātuyā anantarapaccayena paccayoti vuccamāno sammoho siyā, pure manodhātuyā anantarapaccayabhāvena vuttā, idāni manoviññāṇadhātu manodhātuyāti paccayapaccayuppannavisesā na viññāyeyya, manodhātuyā pana cakkhuviññāṇādidhātūnaṃ anantarapaccayabhāve vuccamāne niyamo natthi. Tenāha ‘‘manodhātu cakkhuviññāṇadhātuyāti cā’’ti . Tathevāti niyamābhāvato evāti attho. Tasmāti yasmā ito aññathā desanāya paccayapaccayuppannānaṃ visesābhāvo cittavisesadassanavicchedo niyamābhāvo cāti ime dosā āpajjanti, tasmā. Nidassanenāti dhātuvasena nidassanena. Nayaṃ dassetvāti ‘‘manoviññāṇadhātu taṃsampayuttakā ca dhammā manodhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ anantarapaccayena paccayo’’ti evamādikassa anantarapaccayatāggahaṇassa nayaṃ dassetvā. Niravasesadassanatthanti niravasesassa anantarapaccayabhāvino cittuppādassa dassanatthaṃ.
สทิสกุสลานนฺติ สมานกุสลานํ, สมานตา เจตฺถ เอกวีถิปริยาปนฺนตาย เวทิตพฺพาฯ เตเนวาห ‘‘ภูมิภินฺนานมฺปิ ปจฺจยภาโว วุโตฺต โหตี’’ติฯ สมานวีถิตา จ ยสฺมา สมานเวทนา สมานเหตุกา จ โหนฺติ, ตสฺมา ‘‘เวทนาย วา เหตูหิ วา สทิสกุสลาน’’นฺติ อาหฯ วา-สโทฺท เจตฺถ อนิยมโตฺถฯ เตน ญาณสงฺขาราทิเภทสฺสปิ วิกปฺปนวเสน สงฺคโห ทฎฺฐโพฺพฯ จุติปิ คหิตา ตํสภาวตฺตาฯ ภวงฺคจิตฺตเมว หิ ปริโยสาเน ‘‘จุตี’’ติ วุจฺจติฯ กุสลากุสลานนฺตรญฺจ กทาจิ สา อุปฺปชฺชตีติ ตทารมฺมณมฺปิ คหิตนฺติ ทฎฺฐพฺพํ, กิริยชวนานนฺตรํ ตทารมฺมณุปฺปตฺติยนฺติ อธิปฺปาโยฯ
Sadisakusalānanti samānakusalānaṃ, samānatā cettha ekavīthipariyāpannatāya veditabbā. Tenevāha ‘‘bhūmibhinnānampi paccayabhāvo vutto hotī’’ti. Samānavīthitā ca yasmā samānavedanā samānahetukā ca honti, tasmā ‘‘vedanāya vā hetūhi vā sadisakusalāna’’nti āha. Vā-saddo cettha aniyamattho. Tena ñāṇasaṅkhārādibhedassapi vikappanavasena saṅgaho daṭṭhabbo. Cutipi gahitā taṃsabhāvattā. Bhavaṅgacittameva hi pariyosāne ‘‘cutī’’ti vuccati. Kusalākusalānantarañca kadāci sā uppajjatīti tadārammaṇampi gahitanti daṭṭhabbaṃ, kiriyajavanānantaraṃ tadārammaṇuppattiyanti adhippāyo.
กามาวจรกิริยาย อาวชฺชนสฺสาติ อยเมตฺถ อโตฺถ อธิเปฺปโตติ ทเสฺสโนฺต ‘‘อาวชฺชนคฺคหเณน กามาวจรกิริยํ วิเสเสตี’’ติ อาหฯ ตเมว หิ อตฺถํ ปากฎตรํ กาตุํ ‘‘กามาวจรวิปาโก’’ติอาทิ วุตฺตํฯ โวฎฺฐพฺพนมฺปิ คหิตํ สนฺตีรณานนฺตรตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ
Kāmāvacarakiriyāya āvajjanassāti ayamettha attho adhippetoti dassento ‘‘āvajjanaggahaṇena kāmāvacarakiriyaṃ visesetī’’ti āha. Tameva hi atthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘kāmāvacaravipāko’’tiādi vuttaṃ. Voṭṭhabbanampi gahitaṃ santīraṇānantarattāti adhippāyo.
อนนฺตรปจฺจยนิเทฺทสวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Anantarapaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / ปฎฺฐานปาฬิ • Paṭṭhānapāḷi / (๒) ปจฺจยนิเทฺทโส • (2) Paccayaniddeso
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ปญฺจปกรณ-มูลฎีกา • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ๔. อนนฺตรปจฺจยนิเทฺทสวณฺณนา • 4. Anantarapaccayaniddesavaṇṇanā
