| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปฎิสมฺภิทามคฺค-อฎฺฐกถา • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
๓๒. อานนฺตริกสมาธิญาณนิเทฺทสวณฺณนา
32. Ānantarikasamādhiñāṇaniddesavaṇṇanā
๘๐. อานนฺตริกสมาธิญาณนิเทฺทเส เนกฺขมฺมวเสนาติอาทีสุ เนกฺขมฺมอพฺยาปาทอาโลกสญฺญาอวิเกฺขปธมฺมววตฺถานญาณปาโมชฺชานิ สุกฺขวิปสฺสกสฺส อุปจารชฺฌานสมฺปยุตฺตา ตสฺส ตสฺส กิเลสสฺส วิปกฺขภูตา สตฺต ธมฺมา เอกจิตฺตสมฺปยุตฺตา เอวฯ จิตฺตสฺส เอกคฺคตา อวิเกฺขโปติ เอกคฺคสฺส ภาโว เอกคฺคตา, นานารมฺมเณ น วิกฺขิปติ เตน จิตฺตนฺติ อวิเกฺขโป, จิตฺตสฺส เอกคฺคตาสงฺขาโต อวิเกฺขโปติ อโตฺถฯ สมาธีติ เอการมฺมเณ สมํ อาธียติ เตน จิตฺตนฺติ สมาธิ นามาติ อโตฺถฯ ตสฺส สมาธิสฺส วเสนาติ อุปจารสมาธินาปิ สมาหิตจิตฺตสฺส ยถาภูตาวโพธโต วุตฺตปฺปการสฺส สมาธิสฺส วเสนฯ อุปฺปชฺชติ ญาณนฺติ มคฺคญาณํ ยถากฺกเมน อุปฺปชฺชติฯ ขียนฺตีติ สมุเจฺฉทวเสน ขียนฺติฯ อิตีติ วุตฺตปฺปการสฺส อตฺถสฺส นิคมนํฯ ปฐมํ สมโถติ ปุพฺพภาเค สมาธิ โหติฯ ปจฺฉา ญาณนฺติ อปรภาเค มคฺคกฺขเณ ญาณํ โหติฯ
80. Ānantarikasamādhiñāṇaniddese nekkhammavasenātiādīsu nekkhammaabyāpādaālokasaññāavikkhepadhammavavatthānañāṇapāmojjāni sukkhavipassakassa upacārajjhānasampayuttā tassa tassa kilesassa vipakkhabhūtā satta dhammā ekacittasampayuttā eva. Cittassa ekaggatā avikkhepoti ekaggassa bhāvo ekaggatā, nānārammaṇe na vikkhipati tena cittanti avikkhepo, cittassa ekaggatāsaṅkhāto avikkhepoti attho. Samādhīti ekārammaṇe samaṃ ādhīyati tena cittanti samādhi nāmāti attho. Tassa samādhissa vasenāti upacārasamādhināpi samāhitacittassa yathābhūtāvabodhato vuttappakārassa samādhissa vasena. Uppajjati ñāṇanti maggañāṇaṃ yathākkamena uppajjati. Khīyantīti samucchedavasena khīyanti. Itīti vuttappakārassa atthassa nigamanaṃ. Paṭhamaṃ samathoti pubbabhāge samādhi hoti. Pacchā ñāṇanti aparabhāge maggakkhaṇe ñāṇaṃ hoti.
กามาสโวติ ปญฺจกามคุณิกราโคฯ ภวาสโวติ รูปารูปภเวสุ ฉนฺทราโค ฌานนิกนฺติ สสฺสตทิฎฺฐิสหชาโต ราโค ภววเสน ปตฺถนาฯ ทิฎฺฐาสโวติ ทฺวาสฎฺฐิ ทิฎฺฐิโยฯ อวิชฺชาสโวติ ทุกฺขาทีสุ อฎฺฐสุ ฐาเนสุ อญฺญาณํฯ ภุมฺมวจเนน โอกาสปุจฺฉํ กตฺวา ‘‘โสตาปตฺติมเคฺคนา’’ติอาทินา อาสวกฺขยกเรน มเคฺคน อาสวกฺขยํ ทเสฺสตฺวา ‘‘เอตฺถา’’ติ โอกาสวิสฺสชฺชนํ กตํ, มคฺคกฺขเณติ วุตฺตํ โหติฯ อนวเสโสติ นตฺถิ เอตสฺส อวเสโสติ อนวเสโสฯ อปายคมนีโยติ นิรยติรจฺฉานโยนิเปตฺติวิสยาสุรกายา จตฺตาโร สุขสงฺขาตา อยา อเปตตฺตา อปายา, ยสฺส สํวิชฺชติ , ตํ ปุคฺคลํ อปาเย คเมตีติ อปายคมนีโยฯ อาสวกฺขยกถา ทุภโตวุฎฺฐานกถายํ วุตฺตาฯ
Kāmāsavoti pañcakāmaguṇikarāgo. Bhavāsavoti rūpārūpabhavesu chandarāgo jhānanikanti sassatadiṭṭhisahajāto rāgo bhavavasena patthanā. Diṭṭhāsavoti dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo. Avijjāsavoti dukkhādīsu aṭṭhasu ṭhānesu aññāṇaṃ. Bhummavacanena okāsapucchaṃ katvā ‘‘sotāpattimaggenā’’tiādinā āsavakkhayakarena maggena āsavakkhayaṃ dassetvā ‘‘etthā’’ti okāsavissajjanaṃ kataṃ, maggakkhaṇeti vuttaṃ hoti. Anavasesoti natthi etassa avasesoti anavaseso. Apāyagamanīyoti nirayatiracchānayonipettivisayāsurakāyā cattāro sukhasaṅkhātā ayā apetattā apāyā, yassa saṃvijjati , taṃ puggalaṃ apāye gametīti apāyagamanīyo. Āsavakkhayakathā dubhatovuṭṭhānakathāyaṃ vuttā.
อวิเกฺขปวเสนาติ ปวตฺตมานสฺส สมาธิสฺส อุปนิสฺสยภูตสมาธิวเสนฯ ปถวีกสิณวเสนาติอาทีสุ ทส กสิณานิ ตทารมฺมณิกอปฺปนาสมาธิวเสน วุตฺตานิ, พุทฺธานุสฺสติอาทโย มรณสฺสติ อุปสมานุสฺสติ จ อุปจารชฺฌานวเสน วุตฺตา, อานาปานสฺสติ กายคตาสติ จ อปฺปนาสมาธิวเสน วุตฺตา, ทส อสุภา ปฐมชฺฌานวเสน วุตฺตาฯ
Avikkhepavasenāti pavattamānassa samādhissa upanissayabhūtasamādhivasena. Pathavīkasiṇavasenātiādīsu dasa kasiṇāni tadārammaṇikaappanāsamādhivasena vuttāni, buddhānussatiādayo maraṇassati upasamānussati ca upacārajjhānavasena vuttā, ānāpānassati kāyagatāsati ca appanāsamādhivasena vuttā, dasa asubhā paṭhamajjhānavasena vuttā.
พุทฺธํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ พุทฺธานุสฺสติฯ ‘‘อิติปิ โส ภควา อรห’’นฺติอาทิพุทฺธคุณารมฺมณาย (ม. นิ. ๑.๗๔; อ. นิ. ๓.๗๑; ๙.๒๗) สติยา เอตํ อธิวจนํ, ตสฺสา พุทฺธานุสฺสติยา วเสนฯ ตถา ธมฺมํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ ธมฺมานุสฺสติฯ ‘‘สฺวากฺขาโต ภควตา ธโมฺม’’ติอาทิธมฺมคุณารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํฯ สงฺฆํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ สงฺฆานุสฺสติฯ ‘‘สุปฺปฎิปโนฺน ภควโต สาวกสโงฺฆ’’ติอาทิสงฺฆคุณารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํฯ สีลํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ สีลานุสฺสติฯ อตฺตโน อขณฺฑตาทิสีลคุณารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํฯ จาคํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ จาคานุสฺสติฯ อตฺตโน มุตฺตจาคตาทิจาคคุณารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํฯ เทวตา อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ เทวตานุสฺสติฯ เทวตา สกฺขิฎฺฐาเน ฐเปตฺวา อตฺตโน สทฺธาทิคุณารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํฯ อานาปาเน อารพฺภ อุปฺปนฺนา สติ อานาปานสฺสติฯ อานาปานนิมิตฺตารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํฯ มรณํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา สติ มรณสฺสติฯ เอกภวปริยาปนฺนชีวิตินฺทฺริยุปเจฺฉทสงฺขาตมรณารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํฯ กุจฺฉิตานํ เกสาทีนํ ปฎิกูลานํ อายตฺตา อากรตฺตา กาโยติสงฺขาเต สรีเร คตา ปวตฺตา, ตาทิสํ วา กายํ คตา สติ กายคตาสติฯ ‘‘กายคตสตี’’ติ วตฺตเพฺพ รสฺสํ อกตฺวา ‘‘กายคตาสตี’’ติ วุตฺตาฯ ตเถว อิธาปิ กายคตาสติวเสนาติ วุตฺตํฯ เกสาทิเกสุ กายโกฎฺฐาเสสุ ปฎิกูลนิมิตฺตารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํฯ อุปสมํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ อุปสมานุสฺสติฯ สพฺพทุกฺขูปสมารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํฯ ทส อสุภา เหฎฺฐา วุตฺตตฺถาฯ
Buddhaṃ ārabbha uppannā anussati buddhānussati. ‘‘Itipi so bhagavā araha’’ntiādibuddhaguṇārammaṇāya (ma. ni. 1.74; a. ni. 3.71; 9.27) satiyā etaṃ adhivacanaṃ, tassā buddhānussatiyā vasena. Tathā dhammaṃ ārabbha uppannā anussati dhammānussati. ‘‘Svākkhāto bhagavatā dhammo’’tiādidhammaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Saṅghaṃ ārabbha uppannā anussati saṅghānussati. ‘‘Suppaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho’’tiādisaṅghaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Sīlaṃ ārabbha uppannā anussati sīlānussati. Attano akhaṇḍatādisīlaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Cāgaṃ ārabbha uppannā anussati cāgānussati. Attano muttacāgatādicāgaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Devatā ārabbha uppannā anussati devatānussati. Devatā sakkhiṭṭhāne ṭhapetvā attano saddhādiguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Ānāpāne ārabbha uppannā sati ānāpānassati. Ānāpānanimittārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Maraṇaṃ ārabbha uppannā sati maraṇassati. Ekabhavapariyāpannajīvitindriyupacchedasaṅkhātamaraṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Kucchitānaṃ kesādīnaṃ paṭikūlānaṃ āyattā ākarattā kāyotisaṅkhāte sarīre gatā pavattā, tādisaṃ vā kāyaṃ gatā sati kāyagatāsati. ‘‘Kāyagatasatī’’ti vattabbe rassaṃ akatvā ‘‘kāyagatāsatī’’ti vuttā. Tatheva idhāpi kāyagatāsativasenāti vuttaṃ. Kesādikesu kāyakoṭṭhāsesu paṭikūlanimittārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Upasamaṃ ārabbha uppannā anussati upasamānussati. Sabbadukkhūpasamārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Dasa asubhā heṭṭhā vuttatthā.
๘๑. ทีฆํ อสฺสาสวเสนาติอาทีนิ อปฺปนูปจารสมาธิเภทํเยว ทเสฺสตุํ วุตฺตานิฯ ทีฆํ อสฺสาสวเสนาติ ทีฆนฺติ วุตฺตอสฺสาสวเสนฯ ‘‘ทีฆํ วา อสฺสสโนฺต ทีฆํ อสฺสสามีติ ปชานาตี’’ติ (ที. นิ. ๒.๓๗๔; ม. นิ. ๑.๑๐๗; ๓.๑๔๘) หิ วุตฺตํฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ สพฺพกายปฎิสํเวทีติ สพฺพสฺส อสฺสาสปสฺสาสกายสฺส ปฎิสํเวทีฯ ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารนฺติ โอฬาริกํ อสฺสาสปสฺสาสงฺขาตํ กายสงฺขารํ ปสฺสเมฺภโนฺต วูปสเมโนฺตฯ ‘‘ทีฆํ รสฺสํ สพฺพกายปฎิสํเวที ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขาร’’นฺติ อิมินาว จตุเกฺกน อปฺปนาสมาธิ วุโตฺตฯ ปีติปฎิสํเวทีติ ปีติํ ปากฎํ กโรโนฺตฯ จิตฺตสงฺขารปฎิสํเวทีติ สญฺญาเวทนาสงฺขาตํ จิตฺตสงฺขารํ ปากฎํ กโรโนฺตฯ อภิปฺปโมทยํ จิตฺตนฺติ จิตฺตํ โมเทโนฺตฯ สมาทหํ จิตฺตนฺติ อารมฺมเณ จิตฺตํ สมํ ฐเปโนฺตฯ วิโมจยํ จิตฺตนฺติ จิตฺตํ นีวรณาทีหิ วิโมเจโนฺตฯ ปีติปฎิสํเวที สุขปฎิสํเวที จิตฺตสงฺขารปฎิสํเวที ปสฺสมฺภยํ จิตฺตสงฺขารนฺติ จตุกฺกญฺจ จิตฺตปฎิสํเวที อภิปฺปโมทยํ จิตฺตํ สมาทหํ จิตฺตํ วิโมจยํ จิตฺตนฺติ จตุกฺกญฺจ อปฺปนาสมาธิวเสน วิปสฺสนาสมฺปยุตฺตสมาธิวเสน จ วุตฺตานิฯ อนิจฺจานุปสฺสีติ อนิจฺจานุปสฺสนาวเสนฯ วิราคานุปสฺสีติ นิพฺพิทานุปสนาวเสนฯ นิโรธานุปสฺสีติ ภงฺคานุปสฺสนาวเสนฯ ปฎินิสฺสคฺคานุปสฺสีติ วุฎฺฐานคามินีวิปสฺสนาวเสนฯ สา หิ ตทงฺควเสน สทฺธิํ ขนฺธาภิสงฺขาเรหิ กิเลเส ปริจฺจชติฯ สงฺขตโทสทสฺสเนน จ ตพฺพิปรีเต นิพฺพาเน ตนฺนินฺนตาย ปกฺขนฺทติฯ อิทํ จตุกฺกํ วิปสฺสนาสมฺปยุตฺตสมาธิวเสเนว วุตฺตํฯ อสฺสาสวเสน ปสฺสาสวเสนาติ เจตฺถ อสฺสาสปสฺสาสปวตฺติมตฺตํ คเหตฺวา วุตฺตํ, น ตทารมฺมณกรณวเสนฯ วิตฺถาโร ปเนตฺถ อานาปานกถายํ อาวิภวิสฺสติฯ
81.Dīghaṃassāsavasenātiādīni appanūpacārasamādhibhedaṃyeva dassetuṃ vuttāni. Dīghaṃ assāsavasenāti dīghanti vuttaassāsavasena. ‘‘Dīghaṃ vā assasanto dīghaṃ assasāmīti pajānātī’’ti (dī. ni. 2.374; ma. ni. 1.107; 3.148) hi vuttaṃ. Esa nayo sesesupi. Sabbakāyapaṭisaṃvedīti sabbassa assāsapassāsakāyassa paṭisaṃvedī. Passambhayaṃ kāyasaṅkhāranti oḷārikaṃ assāsapassāsaṅkhātaṃ kāyasaṅkhāraṃ passambhento vūpasamento. ‘‘Dīghaṃ rassaṃ sabbakāyapaṭisaṃvedī passambhayaṃ kāyasaṅkhāra’’nti imināva catukkena appanāsamādhi vutto. Pītipaṭisaṃvedīti pītiṃ pākaṭaṃ karonto. Cittasaṅkhārapaṭisaṃvedīti saññāvedanāsaṅkhātaṃ cittasaṅkhāraṃ pākaṭaṃ karonto. Abhippamodayaṃ cittanti cittaṃ modento. Samādahaṃ cittanti ārammaṇe cittaṃ samaṃ ṭhapento. Vimocayaṃ cittanti cittaṃ nīvaraṇādīhi vimocento. Pītipaṭisaṃvedī sukhapaṭisaṃvedī cittasaṅkhārapaṭisaṃvedī passambhayaṃ cittasaṅkhāranti catukkañca cittapaṭisaṃvedī abhippamodayaṃ cittaṃ samādahaṃ cittaṃ vimocayaṃ cittanti catukkañca appanāsamādhivasena vipassanāsampayuttasamādhivasena ca vuttāni. Aniccānupassīti aniccānupassanāvasena. Virāgānupassīti nibbidānupasanāvasena. Nirodhānupassīti bhaṅgānupassanāvasena. Paṭinissaggānupassīti vuṭṭhānagāminīvipassanāvasena. Sā hi tadaṅgavasena saddhiṃ khandhābhisaṅkhārehi kilese pariccajati. Saṅkhatadosadassanena ca tabbiparīte nibbāne tanninnatāya pakkhandati. Idaṃ catukkaṃ vipassanāsampayuttasamādhivaseneva vuttaṃ. Assāsavasena passāsavasenāti cettha assāsapassāsapavattimattaṃ gahetvā vuttaṃ, na tadārammaṇakaraṇavasena. Vitthāro panettha ānāpānakathāyaṃ āvibhavissati.
อานนฺตริกสมาธิญาณนิเทฺทสวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Ānantarikasamādhiñāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ปฎิสมฺภิทามคฺคปาฬิ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ๓๒. อานนฺตริกสมาธิญาณนิเทฺทโส • 32. Ānantarikasamādhiñāṇaniddeso
