| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
32. ආනන්‌තරිකසමාධිඤාණනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
32. Ānantarikasamādhiñāṇaniddesavaṇṇanā
80. ආනන්‌තරිකසමාධිඤාණනිද්‌දෙසෙ නෙක්‌ඛම්‌මවසෙනාතිආදීසු නෙක්‌ඛම්‌මඅබ්‍යාපාදආලොකසඤ්‌ඤාඅවික්‌ඛෙපධම්‌මවවත්‌ථානඤාණපාමොජ්‌ජානි සුක්‌ඛවිපස්‌සකස්‌ස උපචාරජ්‌ඣානසම්‌පයුත්‌තා තස්‌ස තස්‌ස කිලෙසස්‌ස විපක්‌ඛභූතා සත්‌ත ධම්‌මා එකචිත්‌තසම්‌පයුත්‌තා එව. චිත්‌තස්‌ස එකග්‌ගතා අවික්‌ඛෙපොති එකග්‌ගස්‌ස භාවො එකග්‌ගතා, නානාරම්‌මණෙ න වික්‌ඛිපති තෙන චිත්‌තන්‌ති අවික්‌ඛෙපො, චිත්‌තස්‌ස එකග්‌ගතාසඞ්‌ඛාතො අවික්‌ඛෙපොති අත්‌ථො. සමාධීති එකාරම්‌මණෙ සමං ආධීයති තෙන චිත්‌තන්‌ති සමාධි නාමාති අත්‌ථො. තස්‌ස සමාධිස්‌ස වසෙනාති උපචාරසමාධිනාපි සමාහිතචිත්‌තස්‌ස යථාභූතාවබොධතො වුත්‌තප්‌පකාරස්‌ස සමාධිස්‌ස වසෙන. උප්‌පජ්‌ජති ඤාණන්‌ති මග්‌ගඤාණං යථාක්‌කමෙන උප්‌පජ්‌ජති. ඛීයන්‌තීති සමුච්‌ඡෙදවසෙන ඛීයන්‌ති. ඉතීති වුත්‌තප්‌පකාරස්‌ස අත්‌ථස්‌ස නිගමනං. පඨමං සමථොති පුබ්‌බභාගෙ සමාධි හොති. පච්‌ඡා ඤාණන්‌ති අපරභාගෙ මග්‌ගක්‌ඛණෙ ඤාණං හොති.
80. Ānantarikasamādhiñāṇaniddese nekkhammavasenātiādīsu nekkhammaabyāpādaālokasaññāavikkhepadhammavavatthānañāṇapāmojjāni sukkhavipassakassa upacārajjhānasampayuttā tassa tassa kilesassa vipakkhabhūtā satta dhammā ekacittasampayuttā eva. Cittassa ekaggatā avikkhepoti ekaggassa bhāvo ekaggatā, nānārammaṇe na vikkhipati tena cittanti avikkhepo, cittassa ekaggatāsaṅkhāto avikkhepoti attho. Samādhīti ekārammaṇe samaṃ ādhīyati tena cittanti samādhi nāmāti attho. Tassa samādhissa vasenāti upacārasamādhināpi samāhitacittassa yathābhūtāvabodhato vuttappakārassa samādhissa vasena. Uppajjati ñāṇanti maggañāṇaṃ yathākkamena uppajjati. Khīyantīti samucchedavasena khīyanti. Itīti vuttappakārassa atthassa nigamanaṃ. Paṭhamaṃ samathoti pubbabhāge samādhi hoti. Pacchā ñāṇanti aparabhāge maggakkhaṇe ñāṇaṃ hoti.
කාමාසවොති පඤ්‌චකාමගුණිකරාගො. භවාසවොති රූපාරූපභවෙසු ඡන්‌දරාගො ඣානනිකන්‌ති සස්‌සතදිට්‌ඨිසහජාතො රාගො භවවසෙන පත්‌ථනා. දිට්‌ඨාසවොති ද්‌වාසට්‌ඨි දිට්‌ඨියො. අවිජ්‌ජාසවොති දුක්‌ඛාදීසු අට්‌ඨසු ඨානෙසු අඤ්‌ඤාණං. භුම්‌මවචනෙන ඔකාසපුච්‌ඡං කත්‌වා ‘‘සොතාපත්‌තිමග්‌ගෙනා’’තිආදිනා ආසවක්‌ඛයකරෙන මග්‌ගෙන ආසවක්‌ඛයං දස්‌සෙත්‌වා ‘‘එත්‌ථා’’ති ඔකාසවිස්‌සජ්‌ජනං කතං, මග්‌ගක්‌ඛණෙති වුත්‌තං හොති. අනවසෙසොති නත්‌ථි එතස්‌ස අවසෙසොති අනවසෙසො. අපායගමනීයොති නිරයතිරච්‌ඡානයොනිපෙත්‌තිවිසයාසුරකායා චත්‌තාරො සුඛසඞ්‌ඛාතා අයා අපෙතත්‌තා අපායා, යස්‌ස සංවිජ්‌ජති , තං පුග්‌ගලං අපායෙ ගමෙතීති අපායගමනීයො. ආසවක්‌ඛයකථා දුභතොවුට්‌ඨානකථායං වුත්‌තා.
Kāmāsavoti pañcakāmaguṇikarāgo. Bhavāsavoti rūpārūpabhavesu chandarāgo jhānanikanti sassatadiṭṭhisahajāto rāgo bhavavasena patthanā. Diṭṭhāsavoti dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo. Avijjāsavoti dukkhādīsu aṭṭhasu ṭhānesu aññāṇaṃ. Bhummavacanena okāsapucchaṃ katvā ‘‘sotāpattimaggenā’’tiādinā āsavakkhayakarena maggena āsavakkhayaṃ dassetvā ‘‘etthā’’ti okāsavissajjanaṃ kataṃ, maggakkhaṇeti vuttaṃ hoti. Anavasesoti natthi etassa avasesoti anavaseso. Apāyagamanīyoti nirayatiracchānayonipettivisayāsurakāyā cattāro sukhasaṅkhātā ayā apetattā apāyā, yassa saṃvijjati , taṃ puggalaṃ apāye gametīti apāyagamanīyo. Āsavakkhayakathā dubhatovuṭṭhānakathāyaṃ vuttā.
අවික්‌ඛෙපවසෙනාති පවත්‌තමානස්‌ස සමාධිස්‌ස උපනිස්‌සයභූතසමාධිවසෙන. පථවීකසිණවසෙනාතිආදීසු දස කසිණානි තදාරම්‌මණිකඅප්‌පනාසමාධිවසෙන වුත්‌තානි, බුද්‌ධානුස්‌සතිආදයො මරණස්‌සති උපසමානුස්‌සති ච උපචාරජ්‌ඣානවසෙන වුත්‌තා, ආනාපානස්‌සති කායගතාසති ච අප්‌පනාසමාධිවසෙන වුත්‌තා, දස අසුභා පඨමජ්‌ඣානවසෙන වුත්‌තා.
Avikkhepavasenāti pavattamānassa samādhissa upanissayabhūtasamādhivasena. Pathavīkasiṇavasenātiādīsu dasa kasiṇāni tadārammaṇikaappanāsamādhivasena vuttāni, buddhānussatiādayo maraṇassati upasamānussati ca upacārajjhānavasena vuttā, ānāpānassati kāyagatāsati ca appanāsamādhivasena vuttā, dasa asubhā paṭhamajjhānavasena vuttā.
බුද්‌ධං ආරබ්‌භ උප්‌පන්‌නා අනුස්‌සති බුද්‌ධානුස්‌සති. ‘‘ඉතිපි සො භගවා අරහ’’න්‌තිආදිබුද්‌ධගුණාරම්‌මණාය (ම. නි. 1.74; අ. නි. 3.71; 9.27) සතියා එතං අධිවචනං, තස්‌සා බුද්‌ධානුස්‌සතියා වසෙන. තථා ධම්‌මං ආරබ්‌භ උප්‌පන්‌නා අනුස්‌සති ධම්‌මානුස්‌සති. ‘‘ස්‌වාක්‌ඛාතො භගවතා ධම්‌මො’’තිආදිධම්‌මගුණාරම්‌මණාය සතියා එතං අධිවචනං. සඞ්‌ඝං ආරබ්‌භ උප්‌පන්‌නා අනුස්‌සති සඞ්‌ඝානුස්‌සති. ‘‘සුප්‌පටිපන්‌නො භගවතො සාවකසඞ්‌ඝො’’තිආදිසඞ්‌ඝගුණාරම්‌මණාය සතියා එතං අධිවචනං. සීලං ආරබ්‌භ උප්‌පන්‌නා අනුස්‌සති සීලානුස්‌සති. අත්‌තනො අඛණ්‌ඩතාදිසීලගුණාරම්‌මණාය සතියා එතං අධිවචනං. චාගං ආරබ්‌භ උප්‌පන්‌නා අනුස්‌සති චාගානුස්‌සති. අත්‌තනො මුත්‌තචාගතාදිචාගගුණාරම්‌මණාය සතියා එතං අධිවචනං. දෙවතා ආරබ්‌භ උප්‌පන්‌නා අනුස්‌සති දෙවතානුස්‌සති. දෙවතා සක්‌ඛිට්‌ඨානෙ ඨපෙත්‌වා අත්‌තනො සද්‌ධාදිගුණාරම්‌මණාය සතියා එතං අධිවචනං. ආනාපානෙ ආරබ්‌භ උප්‌පන්‌නා සති ආනාපානස්‌සති. ආනාපානනිමිත්‌තාරම්‌මණාය සතියා එතං අධිවචනං. මරණං ආරබ්‌භ උප්‌පන්‌නා සති මරණස්‌සති. එකභවපරියාපන්‌නජීවිතින්‌ද්‍රියුපච්‌ඡෙදසඞ්‌ඛාතමරණාරම්‌මණාය සතියා එතං අධිවචනං. කුච්‌ඡිතානං කෙසාදීනං පටිකූලානං ආයත්‌තා ආකරත්‌තා කායොතිසඞ්‌ඛාතෙ සරීරෙ ගතා පවත්‌තා, තාදිසං වා කායං ගතා සති කායගතාසති. ‘‘කායගතසතී’’ති වත්‌තබ්‌බෙ රස්‌සං අකත්‌වා ‘‘කායගතාසතී’’ති වුත්‌තා. තථෙව ඉධාපි කායගතාසතිවසෙනාති වුත්‌තං. කෙසාදිකෙසු කායකොට්‌ඨාසෙසු පටිකූලනිමිත්‌තාරම්‌මණාය සතියා එතං අධිවචනං. උපසමං ආරබ්‌භ උප්‌පන්‌නා අනුස්‌සති උපසමානුස්‌සති. සබ්‌බදුක්‌ඛූපසමාරම්‌මණාය සතියා එතං අධිවචනං. දස අසුභා හෙට්‌ඨා වුත්‌තත්‌ථා.
Buddhaṃ ārabbha uppannā anussati buddhānussati. ‘‘Itipi so bhagavā araha’’ntiādibuddhaguṇārammaṇāya (ma. ni. 1.74; a. ni. 3.71; 9.27) satiyā etaṃ adhivacanaṃ, tassā buddhānussatiyā vasena. Tathā dhammaṃ ārabbha uppannā anussati dhammānussati. ‘‘Svākkhāto bhagavatā dhammo’’tiādidhammaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Saṅghaṃ ārabbha uppannā anussati saṅghānussati. ‘‘Suppaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho’’tiādisaṅghaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Sīlaṃ ārabbha uppannā anussati sīlānussati. Attano akhaṇḍatādisīlaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Cāgaṃ ārabbha uppannā anussati cāgānussati. Attano muttacāgatādicāgaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Devatā ārabbha uppannā anussati devatānussati. Devatā sakkhiṭṭhāne ṭhapetvā attano saddhādiguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Ānāpāne ārabbha uppannā sati ānāpānassati. Ānāpānanimittārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Maraṇaṃ ārabbha uppannā sati maraṇassati. Ekabhavapariyāpannajīvitindriyupacchedasaṅkhātamaraṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Kucchitānaṃ kesādīnaṃ paṭikūlānaṃ āyattā ākarattā kāyotisaṅkhāte sarīre gatā pavattā, tādisaṃ vā kāyaṃ gatā sati kāyagatāsati. ‘‘Kāyagatasatī’’ti vattabbe rassaṃ akatvā ‘‘kāyagatāsatī’’ti vuttā. Tatheva idhāpi kāyagatāsativasenāti vuttaṃ. Kesādikesu kāyakoṭṭhāsesu paṭikūlanimittārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Upasamaṃ ārabbha uppannā anussati upasamānussati. Sabbadukkhūpasamārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Dasa asubhā heṭṭhā vuttatthā.
81. දීඝං අස්‌සාසවසෙනාතිආදීනි අප්‌පනූපචාරසමාධිභෙදංයෙව දස්‌සෙතුං වුත්‌තානි. දීඝං අස්‌සාසවසෙනාති දීඝන්‌ති වුත්‌තඅස්‌සාසවසෙන. ‘‘දීඝං වා අස්‌සසන්‌තො දීඝං අස්‌සසාමීති පජානාතී’’ති (දී. නි. 2.374; ම. නි. 1.107; 3.148) හි වුත්‌තං. එස නයො සෙසෙසුපි. සබ්‌බකායපටිසංවෙදීති සබ්‌බස්‌ස අස්‌සාසපස්‌සාසකායස්‌ස පටිසංවෙදී. පස්‌සම්‌භයං කායසඞ්‌ඛාරන්‌ති ඔළාරිකං අස්‌සාසපස්‌සාසඞ්‌ඛාතං කායසඞ්‌ඛාරං පස්‌සම්‌භෙන්‌තො වූපසමෙන්‌තො. ‘‘දීඝං රස්‌සං සබ්‌බකායපටිසංවෙදී පස්‌සම්‌භයං කායසඞ්‌ඛාර’’න්‌ති ඉමිනාව චතුක්‌කෙන අප්‌පනාසමාධි වුත්‌තො. පීතිපටිසංවෙදීති පීතිං පාකටං කරොන්‌තො. චිත්‌තසඞ්‌ඛාරපටිසංවෙදීති සඤ්‌ඤාවෙදනාසඞ්‌ඛාතං චිත්‌තසඞ්‌ඛාරං පාකටං කරොන්‌තො. අභිප්‌පමොදයං චිත්‌තන්‌ති චිත්‌තං මොදෙන්‌තො. සමාදහං චිත්‌තන්‌ති ආරම්‌මණෙ චිත්‌තං සමං ඨපෙන්‌තො. විමොචයං චිත්‌තන්‌ති චිත්‌තං නීවරණාදීහි විමොචෙන්‌තො. පීතිපටිසංවෙදී සුඛපටිසංවෙදී චිත්‌තසඞ්‌ඛාරපටිසංවෙදී පස්‌සම්‌භයං චිත්‌තසඞ්‌ඛාරන්‌ති චතුක්‌කඤ්‌ච චිත්‌තපටිසංවෙදී අභිප්‌පමොදයං චිත්‌තං සමාදහං චිත්‌තං විමොචයං චිත්‌තන්‌ති චතුක්‌කඤ්‌ච අප්‌පනාසමාධිවසෙන විපස්‌සනාසම්‌පයුත්‌තසමාධිවසෙන ච වුත්‌තානි. අනිච්‌චානුපස්‌සීති අනිච්‌චානුපස්‌සනාවසෙන. විරාගානුපස්‌සීති නිබ්‌බිදානුපසනාවසෙන. නිරොධානුපස්‌සීති භඞ්‌ගානුපස්‌සනාවසෙන. පටිනිස්‌සග්‌ගානුපස්‌සීති වුට්‌ඨානගාමිනීවිපස්‌සනාවසෙන. සා හි තදඞ්‌ගවසෙන සද්‌ධිං ඛන්‌ධාභිසඞ්‌ඛාරෙහි කිලෙසෙ පරිච්‌චජති. සඞ්‌ඛතදොසදස්‌සනෙන ච තබ්‌බිපරීතෙ නිබ්‌බානෙ තන්‌නින්‌නතාය පක්‌ඛන්‌දති. ඉදං චතුක්‌කං විපස්‌සනාසම්‌පයුත්‌තසමාධිවසෙනෙව වුත්‌තං. අස්‌සාසවසෙන පස්‌සාසවසෙනාති චෙත්‌ථ අස්‌සාසපස්‌සාසපවත්‌තිමත්‌තං ගහෙත්‌වා වුත්‌තං, න තදාරම්‌මණකරණවසෙන. විත්‌ථාරො පනෙත්‌ථ ආනාපානකථායං ආවිභවිස්‌සති.
81.Dīghaṃassāsavasenātiādīni appanūpacārasamādhibhedaṃyeva dassetuṃ vuttāni. Dīghaṃ assāsavasenāti dīghanti vuttaassāsavasena. ‘‘Dīghaṃ vā assasanto dīghaṃ assasāmīti pajānātī’’ti (dī. ni. 2.374; ma. ni. 1.107; 3.148) hi vuttaṃ. Esa nayo sesesupi. Sabbakāyapaṭisaṃvedīti sabbassa assāsapassāsakāyassa paṭisaṃvedī. Passambhayaṃ kāyasaṅkhāranti oḷārikaṃ assāsapassāsaṅkhātaṃ kāyasaṅkhāraṃ passambhento vūpasamento. ‘‘Dīghaṃ rassaṃ sabbakāyapaṭisaṃvedī passambhayaṃ kāyasaṅkhāra’’nti imināva catukkena appanāsamādhi vutto. Pītipaṭisaṃvedīti pītiṃ pākaṭaṃ karonto. Cittasaṅkhārapaṭisaṃvedīti saññāvedanāsaṅkhātaṃ cittasaṅkhāraṃ pākaṭaṃ karonto. Abhippamodayaṃ cittanti cittaṃ modento. Samādahaṃ cittanti ārammaṇe cittaṃ samaṃ ṭhapento. Vimocayaṃ cittanti cittaṃ nīvaraṇādīhi vimocento. Pītipaṭisaṃvedī sukhapaṭisaṃvedī cittasaṅkhārapaṭisaṃvedī passambhayaṃ cittasaṅkhāranti catukkañca cittapaṭisaṃvedī abhippamodayaṃ cittaṃ samādahaṃ cittaṃ vimocayaṃ cittanti catukkañca appanāsamādhivasena vipassanāsampayuttasamādhivasena ca vuttāni. Aniccānupassīti aniccānupassanāvasena. Virāgānupassīti nibbidānupasanāvasena. Nirodhānupassīti bhaṅgānupassanāvasena. Paṭinissaggānupassīti vuṭṭhānagāminīvipassanāvasena. Sā hi tadaṅgavasena saddhiṃ khandhābhisaṅkhārehi kilese pariccajati. Saṅkhatadosadassanena ca tabbiparīte nibbāne tanninnatāya pakkhandati. Idaṃ catukkaṃ vipassanāsampayuttasamādhivaseneva vuttaṃ. Assāsavasena passāsavasenāti cettha assāsapassāsapavattimattaṃ gahetvā vuttaṃ, na tadārammaṇakaraṇavasena. Vitthāro panettha ānāpānakathāyaṃ āvibhavissati.
ආනන්‌තරිකසමාධිඤාණනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Ānantarikasamādhiñāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 32. ආනන්‌තරිකසමාධිඤාණනිද්‌දෙසො • 32. Ānantarikasamādhiñāṇaniddeso
