Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಸಾರತ್ಥದೀಪನೀ-ಟೀಕಾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā

    ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Ānāpānassatisamādhikathāvaṇṇanā

    ೧೬೫. ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥಾಯ। ಅಞ್ಞಂ ಪರಿಯಾಯನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮತ್ಥಾಯ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಕಾರಣಂ। ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋತಿ ಪಸಂಸಾಪುಬ್ಬಕಂ ದೇಸೇನ್ತೋ, ಪಸಂಸಾ ಚ ತತ್ಥ ಅಭಿರುಚಿಜನನೇನ ಉಸ್ಸಾಹನತ್ಥಾ। ತಞ್ಹಿ ಸುತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಭಗವಾ ಇಮಂ ಸಮಾಧಿಂ ಅನೇಕೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಪಸಂಸತಿ, ಸನ್ತೋ ಕಿರಾಯಂ ಸಮಾಧಿ ಪಣೀತೋ ಚ ಅಸೇಚನಕೋ ಚ ಸುಖೋ ಚ ವಿಹಾರೋ, ಪಾಪಧಮ್ಮೇ ಚ ಠಾನಸೋ ಅನ್ತರಧಾಪೇತೀ’’ತಿ ಸಞ್ಜಾತಾಭಿರುಚಿನೋ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅನುಯುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ।

    165.Arahattappattiyāti arahattappattiatthāya. Aññaṃ pariyāyanti arahattādhigamatthāya aññampi kāraṇaṃ. Ācikkhantoti pasaṃsāpubbakaṃ desento, pasaṃsā ca tattha abhirucijananena ussāhanatthā. Tañhi sutvā bhikkhū ‘‘bhagavā imaṃ samādhiṃ anekehi ākārehi pasaṃsati, santo kirāyaṃ samādhi paṇīto ca asecanako ca sukho ca vihāro, pāpadhamme ca ṭhānaso antaradhāpetī’’ti sañjātābhirucino ussāhajātā sakkaccaṃ anuyuñjitabbaṃ paṭipajjitabbaṃ maññanti.

    ಅತ್ಥಯೋಜನಕ್ಕಮನ್ತಿ ಅತ್ಥಞ್ಚ ಯೋಜನಕ್ಕಮಞ್ಚ। ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭೂತಂ ಸಮಾಧಿಂ ದೇಸನಾನುಭಾವೇನ ತೇಸಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆಸನ್ನಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಞ್ಚ ಕರೋನ್ತೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನವಸೇನ ‘‘ಅಯಮ್ಪಿ ಖೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾತಿ ದೀಘರಸ್ಸಾದಿವಿಸೇಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಗಾಹಿಕಾ, ತೇ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Atthayojanakkamanti atthañca yojanakkamañca. Bhagavā attano paccakkhabhūtaṃ samādhiṃ desanānubhāvena tesampi bhikkhūnaṃ āsannaṃ paccakkhañca karonto sampiṇḍanavasena ‘‘ayampi kho’’tiādimāha. Assāsapassāsapariggāhikāti dīgharassādivisesehi saddhiṃ assāsapassāse paricchijja gāhikā, te ārabbha pavattāti attho.

    ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಾ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ನೋ ಪಸ್ಸಾಸೋ ನೋ ಅಸ್ಸಾಸೋತಿ ಸೋ ಸೋಯೇವ ಅತ್ಥೋ ಪಟಿಸೇಧೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತೋ। ಅಸ್ಸಾಸವಸೇನಾತಿ ಅಸ್ಸಾಸಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪಸ್ಸಾಸವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಸತೀತಿ ಅಸಮ್ಮುಸ್ಸನತಾಯ ತಮೇವ ಅಸ್ಸಾಸಂ ಪಸ್ಸಾಸಞ್ಚ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಠಾನಂ ಸತಿ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ತಾವತಾ ಆನಾಪಾನೇಸು ಸತಿ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಇದಾನಿ ಸತಿವಸೇನೇವ ಪುಗ್ಗಲಂ ನಿದ್ದಿಸಿತುಕಾಮೇನ ‘‘ಯೋ ಅಸ್ಸಸತಿ, ತಸ್ಸುಪಟ್ಠಾತಿ, ಯೋ ಪಸ್ಸಸತಿ, ತಸ್ಸುಪಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯೋ ಅಸ್ಸಸತಿ, ತಸ್ಸ ಸತಿ ಅಸ್ಸಾಸಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ। ಯೋ ಪಸ್ಸಸತಿ, ತಸ್ಸ ಸತಿ ಪಸ್ಸಾಸಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Idāni yathāvuttamatthaṃ pāḷiyā vibhāvento āha ‘‘vuttañheta’’ntiādi. Tattha no passāsono assāsoti so soyeva attho paṭisedhena visesetvā vutto. Assāsavasenāti assāsaṃ ārammaṇaṃ katvāti vuttaṃ hoti. Passāsavasenāti etthāpi eseva nayo. Upaṭṭhānaṃ satīti asammussanatāya tameva assāsaṃ passāsañca upagantvā ṭhānaṃ sati nāmāti attho. Ettāvatā ānāpānesu sati ānāpānassatīti ayamattho vutto hoti. Idāni sativaseneva puggalaṃ niddisitukāmena ‘‘yo assasati, tassupaṭṭhāti, yo passasati, tassupaṭṭhātī’’ti vuttaṃ. Yo assasati, tassa sati assāsaṃ upagantvā tiṭṭhati. Yo passasati, tassa sati passāsaṃ upagantvā tiṭṭhatīti attho.

    ಯುತ್ತೋತಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ। ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಯನ್ತಿ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಯಂ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುರಿಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅತ್ಥೇ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಸತಿಯಾ ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ವುತ್ತೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತವಚನತೋ, ದುತಿಯಸ್ಮಿಂ ಪನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭಾವೋಪಿ। ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಸಹಗತಾ ಹಿ ಸತಿ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತೀತಿ ಉಭಯಥಾಪಿ ಸಹಜಾತಾದೀನಂ ಸತ್ತನ್ನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಪುನ ಚಪರಂ, ಉದಾಯಿ, ಅಕ್ಖಾತಾ ಮಯಾ ಸಾವಕಾನಂ ಪಟಿಪದಾ, ಯಥಾಪಟಿಪನ್ನಾ ಮೇ ಸಾವಕಾ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಭಾವೇನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೪೭) ಉಪ್ಪಾದನವಡ್ಢನಟ್ಠೇನ ಭಾವನಾತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ತದುಭಯವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಭಾವಿತೋತಿ ಉಪ್ಪಾದಿತೋ ವಡ್ಢಿತೋ ಚಾ’’ತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ಭಾವಂ ವಿಜ್ಜಮಾನತಂ ಇತೋ ಗತೋತಿ ಭಾವಿತೋ, ಉಪ್ಪಾದಿತೋ ಪಟಿಲದ್ಧಮತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಪನ ಲದ್ಧಾಸೇವನೋ ಭಾವಿತೋ, ಪಗುಣಭಾವಂ ಆಪಾದಿತೋ ವಡ್ಢಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಬಹುಲೀಕತೋತಿ ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತಿತೋ। ತೇನ ಆವಜ್ಜನಾದಿವಸೀಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಮಾಹ। ಯೋ ಹಿ ವಸೀಭಾವಂ ಆಪಾದಿತೋ, ಸೋ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪವತ್ತಿಸ್ಸತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕತೋ’’ತಿ। ಯಥಾ ‘‘ಇಧೇವ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣೋ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೯; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೪೧) ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫೨) ಚ ಏವಮಾದೀಸು ಪಠಮಪದೇ ವುತ್ತೋ ಏವ-ಸದ್ದೋ ದುತಿಯಾದೀಸುಪಿ ವುತ್ತೋಯೇವ ಹೋತಿ, ಏವಮಿಧಾಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉಭಯತ್ಥ ಏವ-ಸದ್ದೇನ ನಿಯಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ।

    Yuttoti sampayutto. Ānāpānassatiyanti ānāpānassatiyaṃ paccayabhūtāyanti attho. Purimasmiñhi atthe samādhissa satiyā sahajātādipaccayabhāvo vutto sampayuttavacanato, dutiyasmiṃ pana upanissayabhāvopi. Upacārajjhānasahagatā hi sati appanāsamādhissa upanissayo hotīti ubhayathāpi sahajātādīnaṃ sattannampi paccayānaṃ vasena paccayabhāvaṃ dasseti. ‘‘Puna caparaṃ, udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭipadā, yathāpaṭipannā me sāvakā cattāro satipaṭṭhāne bhāventī’’tiādīsu (ma. ni. 2.247) uppādanavaḍḍhanaṭṭhena bhāvanāti vuccatīti tadubhayavasena atthaṃ dassento ‘‘bhāvitoti uppādito vaḍḍhito cā’’ti āha. Tattha bhāvaṃ vijjamānataṃ ito gatoti bhāvito, uppādito paṭiladdhamattoti attho. Uppanno pana laddhāsevano bhāvito, paguṇabhāvaṃ āpādito vaḍḍhitoti attho. Bahulīkatoti bahulaṃ pavattito. Tena āvajjanādivasībhāvappattimāha. Yo hi vasībhāvaṃ āpādito, so icchiticchitakkhaṇe samāpajjitabbato punappunaṃ pavattissati. Tena vuttaṃ ‘‘punappunaṃ kato’’ti. Yathā ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo (ma. ni. 1.139; a. ni. 4.241) vivicceva kāmehī’’ti (dī. ni. 1.226; saṃ. ni. 2.152) ca evamādīsu paṭhamapade vutto eva-saddo dutiyādīsupi vuttoyeva hoti, evamidhāpīti āha ‘‘ubhayattha eva-saddena niyamo veditabbo’’ti.

    ಉಭಯಪದನಿಯಮೇನ ಲದ್ಧಗುಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಯಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಸುಭಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅಸುಭಾರಮ್ಮಣಂ ಝಾನಮಾಹ। ತಞ್ಹಿ ಅಸುಭೇಸು ಯೋಗಕಮ್ಮಭಾವತೋ ಯೋಗಿನೋ ಸುಖವಿಸೇಸಾನಂ ಕಾರಣಭಾವತೋ ಚ ‘‘ಅಸುಭಕಮ್ಮಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಕೇವಲನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ನಿವತ್ತೇತಿ। ಪಟಿವೇಧವಸೇನಾತಿ ಝಾನಪಟಿವೇಧವಸೇನ। ಝಾನಞ್ಹಿ ಭಾವನಾವಿಸೇಸೇನ ಇಜ್ಝನ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಮೇವ ಪವತ್ತತಿ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝೀಯತಿ ಚಾತಿ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಓಳಾರಿಕಾರಮ್ಮಣತ್ತಾತಿ ಬೀಭಚ್ಛಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ। ಪಟಿಕೂಲಾರಮ್ಮಣತ್ತಾತಿ ಜಿಗುಚ್ಛಿತಬ್ಬಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ। ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಕಾರಣೇನ ಲೇಸನ್ತರೇನ ವಾ। ಆರಮ್ಮಣಸನ್ತತಾಯಪೀತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವಿಚೇತಬ್ಬತಂ ಪತ್ತಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಪರಮಸುಖುಮತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಸನ್ತೇ ಹಿ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಮಾನೋ ಧಮ್ಮೋ ಸಯಮ್ಪಿ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನೋವ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಸನ್ತೋ ವೂಪಸನ್ತೋ ನಿಬ್ಬುತೋ’’ತಿ, ನಿಬ್ಬುತಸಬ್ಬಪರಿಳಾಹೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆರಮ್ಮಣಸನ್ತತಾಯ ತದಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸನ್ತತಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಾಹಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಹಿ ದೀಪೇತಬ್ಬಾ।

    Ubhayapadaniyamena laddhaguṇaṃ dassetuṃ ‘‘ayaṃ hī’’tiādi vuttaṃ. Asubhakammaṭṭhānanti asubhārammaṇaṃ jhānamāha. Tañhi asubhesu yogakammabhāvato yogino sukhavisesānaṃ kāraṇabhāvato ca ‘‘asubhakammaṭṭhāna’’nti vuccati. Kevalanti iminā ārammaṇaṃ nivatteti. Paṭivedhavasenāti jhānapaṭivedhavasena. Jhānañhi bhāvanāvisesena ijjhantaṃ attano visayaṃ paṭivijjhantameva pavattati yathāsabhāvato paṭivijjhīyati cāti paṭivedhoti vuccati. Oḷārikārammaṇattāti bībhacchārammaṇattā. Paṭikūlārammaṇattāti jigucchitabbārammaṇattā. Pariyāyenāti kāraṇena lesantarena vā. Ārammaṇasantatāyapīti anukkamena vicetabbataṃ pattārammaṇassa paramasukhumataṃ sandhāyāha. Sante hi sannisinne ārammaṇe pavattamāno dhammo sayampi sannisinnova hoti. Tenāha – ‘‘santo vūpasanto nibbuto’’ti, nibbutasabbapariḷāhoti attho. Ārammaṇasantatāya tadārammaṇānaṃ dhammānaṃ santatā lokuttaradhammārammaṇāhi paccavekkhaṇāhi dīpetabbā.

    ನಾಸ್ಸ ಸನ್ತಪಣೀತಭಾವಾವಹಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸೇಚನನ್ತಿ ಅಸೇಚನಕೋ, ಅಸೇಚನಕತ್ತಾ ಅನಾಸಿತ್ತಕೋ, ಅನಾಸಿತ್ತಕತ್ತಾ ಏವ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣೋ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸೋ ಪರಿಕಮ್ಮಾದಿನಾ, ತತೋಯೇವ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ, ವಿಸುಂಯೇವೇಕೋ ಆವೇಣಿಕೋ ಅಸಾಧಾರಣೋ। ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಸರಸತೋ ಏವ ಸನ್ತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ, ಪರಿಕಮ್ಮಂ ವಾ ಸನ್ತಭಾವನಿಮಿತ್ತಂ। ಪರಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ಚ ಕಸಿಣಕರಣಾದಿನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದಪರಿಯೋಸಾನಂ, ತಾದಿಸಂ ಇಧ ನತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತದಾ ಹಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನಿರಸ್ಸಾದತ್ತಾ ಅಸನ್ತಂ ಅಪ್ಪಣೀತಂ ಸಿಯಾ। ಉಪಚಾರೇನ ವಾ ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಸನ್ತತಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಯಥಾ ಉಪಚಾರಕ್ಖಣೇ ನೀವರಣವಿಗಮೇನ ಅಙ್ಗಪಾತುಭಾವೇನ ಚ ಪರೇಸಂ ಸನ್ತತಾ ಹೋತಿ, ನ ಏವಮಿಮಸ್ಸ। ಅಯಂ ಪನ ಆದಿಮನಸಿ…ಪೇ॰… ಪಣೀತೋ ಚಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಕೇಚೀತಿ ಉತ್ತರವಿಹಾರವಾಸಿಕೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಅನಾಸಿತ್ತಕೋತಿ ಉಪಸೇಚನೇನ ಅನಾಸಿತ್ತಕೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಓಜವನ್ತೋ’’ತಿ, ಓಜವನ್ತಸದಿಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಧುರೋತಿ ಇಟ್ಠೋ। ಚೇತಸಿಕಸುಖಪ್ಪಟಿಲಾಭಸಂವತ್ತನಂ ತಿಕಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನವಸೇನ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ವಾ ಸನ್ತಭಾವೇನ ಸುಖಗತಿಕತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಝಾನಸಮುಟ್ಠಾನಪಣೀತರೂಪಫುಟಸರೀರತಾವಸೇನ ಪನ ಕಾಯಿಕಸುಖಪ್ಪಟಿಲಾಭಸಂವತ್ತನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಿತಕಾಲೇ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಅಪ್ಪಿತಪ್ಪಿತಕ್ಖಣೇತಿ ಇದಂ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಭುಮ್ಮವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Nāssa santapaṇītabhāvāvahaṃ kiñci secananti asecanako, asecanakattā anāsittako, anāsittakattā eva abbokiṇṇo asammisso parikammādinā, tatoyeva pāṭiyekko, visuṃyeveko āveṇiko asādhāraṇo. Sabbametaṃ sarasato eva santabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ, parikammaṃ vā santabhāvanimittaṃ. Parikammanti ca kasiṇakaraṇādinimittuppādapariyosānaṃ, tādisaṃ idha natthīti adhippāyo. Tadā hi kammaṭṭhānaṃ nirassādattā asantaṃ appaṇītaṃ siyā. Upacārena vā natthi ettha santatāti yojanā. Yathā upacārakkhaṇe nīvaraṇavigamena aṅgapātubhāvena ca paresaṃ santatā hoti, na evamimassa. Ayaṃ pana ādimanasi…pe… paṇīto cāti yojanā. Kecīti uttaravihāravāsike sandhāyāha. Anāsittakoti upasecanena anāsittako. Tenāha ‘‘ojavanto’’ti, ojavantasadisoti attho. Madhuroti iṭṭho. Cetasikasukhappaṭilābhasaṃvattanaṃ tikacatukkajjhānavasena upekkhāya vā santabhāvena sukhagatikattā sabbesampi vasena veditabbaṃ. Jhānasamuṭṭhānapaṇītarūpaphuṭasarīratāvasena pana kāyikasukhappaṭilābhasaṃvattanaṃ daṭṭhabbaṃ, tañca kho jhānato vuṭṭhitakāle. Imasmiṃ pakkhe appitappitakkhaṇeti idaṃ hetumhi bhummavacanaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೇತಿ ಝಾನೇನ ಸಕಸನ್ತಾನತೋ ಅನೀಹಟೇ ಅಪ್ಪಹೀನೇ। ಅಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತೇತಿ ಅಕೋಸಲ್ಲಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ, ತತೋ ಸಮ್ಭೂತೇ। ಅವಿಜ್ಜಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಹಿ ಸಬ್ಬೇ ಪಾಪಧಮ್ಮಾ। ಖಣೇನೇವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇನೇವ। ಅನ್ತರಧಾಪೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅನ್ತರಧಾಪನಂ ವಿನಾಸನಂ। ತಂ ಪನ ಝಾನಕತ್ತುಕಸ್ಸ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪ್ಪಹಾನಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತೀ’’ತಿ। ವೂಪಸಮೇತೀತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಉಪಸಮೇತಿ। ವಿಸೇಸೇನ ಉಪಸಮನಂ ಪನ ಸಮ್ಮದೇವ ಉಪಸಮನಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಟ್ಠು ಉಪಸಮೇತೀ’’ತಿ।

    Avikkhambhiteti jhānena sakasantānato anīhaṭe appahīne. Akosallasambhūteti akosallaṃ vuccati avijjā, tato sambhūte. Avijjāpubbaṅgamā hi sabbe pāpadhammā. Khaṇenevāti attano pavattikkhaṇeneva. Antaradhāpetīti ettha antaradhāpanaṃ vināsanaṃ. Taṃ pana jhānakattukassa idhādhippetattā pariyuṭṭhānappahānaṃ hotīti āha ‘‘vikkhambhetī’’ti. Vūpasametīti visesena upasameti. Visesena upasamanaṃ pana sammadeva upasamanaṃ hotīti āha ‘‘suṭṭhu upasametī’’ti.

    ನನು ಚ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಸಮಾಧಿ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇನೇವ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮೇ ಅನ್ತರಧಾಪೇತಿ ವೂಪಸಮೇತಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಅಯಮೇವ ಸಮಾಧಿ ಏವಂ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತೋತಿ? ಪುಬ್ಬಭಾಗತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನಾನಾವಿತಕ್ಕವೂಪಸಮನಸಬ್ಭಾವತೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ ವಿತಕ್ಕುಪಚ್ಛೇದಾಯಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೯.೧; ಉದಾ॰ ೩೧)। ಅಪಿಚ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಸ್ಸ ಞಾಣುತ್ತರಸ್ಸೇತಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ಞಾಣುತ್ತರಸ್ಸ ಚ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ಇತರೇಹಿ ಸಾತಿಸಯಂ ಯಥಾ ಸದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತೇಹಿ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಂ ವಿಸೇಸಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಠಾನಸೋ ಅನ್ತರಧಾಪೇತಿ ವೂಪಸಮೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ನಿಮಿತ್ತಪಾತುಭಾವೇ ಸತಿ ಖಣೇನೇವ ಅಙ್ಗಪಾತುಭಾವಸಬ್ಭಾವತೋ ಅಯಮೇವ ಸಮಾಧಿ ‘‘ಠಾನಸೋ ಅನ್ತರಧಾಪೇತಿ ವೂಪಸಮೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ಯಥಾ ತಂ ಮಹತೋ ಅಕಾಲಮೇಘಸ್ಸ ಉಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಧಾರಾನಿಪಾತೇ ಖಣೇನೇವ ಪಥವಿಯಂ ರಜೋಜಲ್ಲಸ್ಸ ವೂಪಸಮೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾ ಅಕಾಲಮೇಘೋ ಉಟ್ಠಿತೋ’’ತಿಆದಿ। ಸಾಸನಿಕಸ್ಸ ಝಾನಭಾವನಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಾವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯತ್ತಾ’’ತಿ। ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಏಕಂಸೇನ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಾವ ಹೋತಿ। ಇಮಮೇವ ಹಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಧಿಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪಾದಕಭೂತೋ ಅಯಂ ಸಮಾಧಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಭಾವಂ ಉಪಗತೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗವುಡ್ಢಿಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ। ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋ ವಿರಾಗನಿರೋಧಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾನಂ ವಸೇನ ಸಮ್ಮದೇವ ಯುಜ್ಜತಿ।

    Nanu ca aññopi samādhi attano pavattikkhaṇeneva paṭipakkhadhamme antaradhāpeti vūpasameti, atha kasmā ayameva samādhi evaṃ visesetvā vuttoti? Pubbabhāgato paṭṭhāya nānāvitakkavūpasamanasabbhāvato. Vuttañhetaṃ ‘‘ānāpānassati bhāvetabbā vitakkupacchedāyā’’ti (a. ni. 9.1; udā. 31). Apica tikkhapaññassa ñāṇuttarassetaṃ kammaṭṭhānaṃ, ñāṇuttarassa ca kilesappahānaṃ itarehi sātisayaṃ yathā saddhādhimuttehi diṭṭhippattassa, tasmā imaṃ visesaṃ sandhāya ‘‘ṭhānaso antaradhāpeti vūpasametī’’ti vuttaṃ. Atha vā nimittapātubhāve sati khaṇeneva aṅgapātubhāvasabbhāvato ayameva samādhi ‘‘ṭhānaso antaradhāpeti vūpasametī’’ti vutto yathā taṃ mahato akālameghassa uṭṭhitassa dhārānipāte khaṇeneva pathaviyaṃ rajojallassa vūpasamo. Tenevāha ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, mahā akālamegho uṭṭhito’’tiādi. Sāsanikassa jhānabhāvanā yebhuyyena nibbedhabhāgiyāva hotīti āha ‘‘nibbedhabhāgiyattā’’ti. Buddhānaṃ pana ekaṃsena nibbedhabhāgiyāva hoti. Imameva hi kammaṭṭhānaṃ bhāvetvā sabbepi sammāsambuddhā sammāsambodhiṃ adhigacchanti, ariyamaggassa pādakabhūto ayaṃ samādhi anukkamena vaḍḍhitvā ariyamaggabhāvaṃ upagato viya hotīti āha ‘‘anupubbena ariyamaggavuḍḍhippatto’’ti. Ayaṃ panattho virāganirodhapaṭinissaggānupassanānaṃ vasena sammadeva yujjati.

    ಕಥನ್ತಿ ಇದಂ ಪುಚ್ಛನಾಕಾರವಿಭಾವನಪದಂ, ಪುಚ್ಛಾ ಚೇತ್ಥ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾವಸೇನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅಸಮ್ಭವತೋ, ಸಾ ಚ ಉಪರಿ ದೇಸನಂ ಆರುಳ್ಹಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಕಾರವಿಸೇಸಾನಂ ಆಮಸನವಸೇನಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಥನ್ತಿ…ಪೇ॰… ವಿತ್ಥಾರೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾ’’ತಿ ಆಹ। ಕಥಂ ಬಹುಲೀಕತೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧೀತಿ ಪದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಕಥನ್ತಿ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿಬಹುಲೀಕಾರಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ವಿತ್ಥಾರೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾ। ಬಹುಲೀಕತೋ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧೀತಿ ತಥಾ ಪುಟ್ಠಧಮ್ಮನಿದಸ್ಸನನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ‘‘ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾಯೇವ ಅತಿದಿಸ್ಸತಿ। ಹೇಟ್ಠಾ ಪಪಞ್ಚವಸೇನ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಸುಖಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ’’ತಿ ಆಹ, ಪಿಣ್ಡತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।

    Kathanti idaṃ pucchanākāravibhāvanapadaṃ, pucchā cettha kathetukamyatāvasena aññesaṃ asambhavato, sā ca upari desanaṃ āruḷhānaṃ sabbesaṃ pakāravisesānaṃ āmasanavasenāti imamatthaṃ dassento ‘‘kathanti…pe… vitthāretukamyatāpucchā’’ti āha. Kathaṃ bahulīkatoti etthāpi ānāpānassatisamādhīti padaṃ ānetvā sambandhitabbaṃ. Tattha kathanti ānāpānassatisamādhibahulīkāraṃ nānappakārato vitthāretukamyatāpucchā. Bahulīkato ānāpānassatisamādhīti tathā puṭṭhadhammanidassananti imamatthaṃ ‘‘eseva nayo’’ti imināyeva atidissati. Heṭṭhā papañcavasena vuttamatthaṃ sukhaggahaṇatthaṃ saṅgahetvā dassento ‘‘ayaṃ panettha saṅkhepattho’’ti āha, piṇḍatthoti vuttaṃ hoti.

    ತಮತ್ಥನ್ತಿ ತಂ ‘‘ಕಥಂ ಭಾವಿತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ। ‘‘ಇಧ ತಥಾಗತೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೯೧; ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೬೧) ಇಧ-ಸದ್ದೋ ಲೋಕಂ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತೋ। ‘‘ಇಧೇವ ತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೬೯) ಓಕಾಸಂ। ‘‘ಇಧಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭುತ್ತಾವೀ ಅಸ್ಸಂ ಪವಾರಿತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೦) ಪದಪೂರಣಮತ್ತಂ। ‘‘ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣಾತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೭೩) ಪನ ಸಾಸನಂ। ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಇಧಾಪಿ ಸಾಸನಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಯಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿನಿಬ್ಬತ್ತಕಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಗ್ಗಹಣಂ ಸೋಳಸ ಪಕಾರೇ ಸನ್ಧಾಯ। ತೇ ಹಿ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಾಸನೇ। ಬಾಹಿರಕಾ ಹಿ ಜಾನನ್ತಾ ಆದಿತೋ ಚತುಪ್ಪಕಾರಮೇವ ಜಾನನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಞ್ಞಸಾಸನಸ್ಸ ತಥಾಭಾವಪ್ಪಟಿಸೇಧನೋ’’ತಿ, ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭಾವಪ್ಪಟಿಸೇಧನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತೇನ ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿ ಇದಂ ಅನ್ತೋಗಧಏವ-ಸದ್ದನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸನ್ತಿ ಹಿ ಏಕಪದಾನಿಪಿ ಅವಧಾರಣಾನಿ ಯಥಾ ವಾಯುಭಕ್ಖೋತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಇಧೇವ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣೋ’’ತಿಆದಿ। ಪರಿಪುಣ್ಣಸಮಣಕರಣಧಮ್ಮೋ ಹಿ ಯೋ, ಸೋ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿನಿಬ್ಬತ್ತಕೋ। ಪರಪ್ಪವಾದಾತಿ ಪರೇಸಂ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರವಾದಾ ತಿತ್ಥಾಯತನಾನಿ।

    Tamatthanti taṃ ‘‘kathaṃ bhāvito’’tiādinā pucchāvasena saṅkhepato vuttamatthaṃ. ‘‘Idha tathāgato loke uppajjatī’’tiādīsu (ma. ni. 1.291; a. ni. 3.61) idha-saddo lokaṃ upādāya vutto. ‘‘Idheva tiṭṭhamānassā’’tiādīsu (dī. ni. 2.369) okāsaṃ. ‘‘Idhāhaṃ, bhikkhave, bhuttāvī assaṃ pavārito’’tiādīsu (ma. ni. 1.30) padapūraṇamattaṃ. ‘‘Idha bhikkhu dhammaṃ pariyāpuṇātī’’tiādīsu (a. ni. 5.73) pana sāsanaṃ. ‘‘Idha, bhikkhave, bhikkhū’’ti idhāpi sāsanamevāti dassento ‘‘bhikkhave, imasmiṃ sāsane bhikkhū’’ti vatvā tamevatthaṃ pākaṭaṃ katvā dassetuṃ ‘‘ayaṃ hī’’tiādimāha. Tattha sabbappakāraānāpānassatisamādhinibbattakassāti sabbappakāraggahaṇaṃ soḷasa pakāre sandhāya. Te hi imasmiṃyeva sāsane. Bāhirakā hi jānantā ādito catuppakārameva jānanti. Tenāha ‘‘aññasāsanassa tathābhāvappaṭisedhano’’ti, yathāvuttassa puggalassa nissayabhāvappaṭisedhanoti attho. Etena ‘‘idha, bhikkhave’’ti idaṃ antogadhaeva-saddanti dasseti. Santi hi ekapadānipi avadhāraṇāni yathā vāyubhakkhoti. Tenevāha ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo’’tiādi. Paripuṇṇasamaṇakaraṇadhammo hi yo, so sabbappakāraānāpānassatisamādhinibbattako. Parappavādāti paresaṃ aññatitthiyānaṃ nānappakāravādā titthāyatanāni.

    ಅರಞ್ಞಾದಿಕಸ್ಸೇವ ಭಾವನಾನುರೂಪಸೇನಾಸನತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ದುದ್ದಮೋ ದಮಥಂ ಅನುಪಗತೋ ಗೋಣೋ ಕೂಟಗೋಣೋ। ಯಥಾ ಥನೇಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಖೀರಂ ನ ಪಗ್ಘರತಿ, ಏವಂ ದೋಹಪಟಿಬನ್ಧಿನೀ ಕೂಟಧೇನು। ಅಸ್ಸಾತಿ ಗೋಪಸ್ಸ। ರೂಪಸದ್ದಾದಿಕೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಅಸ್ಸಾದೋ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದಿರಸೋ। ಪುಬ್ಬೇ ಆಚಿಣ್ಣಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಪಬ್ಬಜಿತತೋ ಪುಬ್ಬೇ, ಅನಾದಿಮತಿ ವಾ ಸಂಸಾರೇ ಪರಿಚಿತಾರಮ್ಮಣಂ। ಉಪಚಾರವಸೇನ ಉಪನಿಸೀದತಿ, ಅಪ್ಪನಾವಸೇನ ಉಪನಿಪಜ್ಜತೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

    Araññādikasseva bhāvanānurūpasenāsanataṃ dassetuṃ ‘‘imassa hī’’tiādi vuttaṃ. Duddamo damathaṃ anupagato goṇo kūṭagoṇo. Yathā thanehi sabbaso khīraṃ na paggharati, evaṃ dohapaṭibandhinī kūṭadhenu. Assāti gopassa. Rūpasaddādike paṭicca uppajjanakaassādo rūpārammaṇādiraso. Pubbe āciṇṇārammaṇanti pabbajitato pubbe, anādimati vā saṃsāre paricitārammaṇaṃ. Upacāravasena upanisīdati, appanāvasena upanipajjatīti yojetabbaṃ.

    ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ। ನಿಬನ್ಧೇಯ್ಯಾತಿ ಬನ್ಧೇಯ್ಯ। ಸತಿಯಾತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಸಪ್ಪವತ್ತಾಯ ಸತಿಯಾ। ಆರಮ್ಮಣೇತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾರಮ್ಮಣೇ। ದಳ್ಹನ್ತಿ ಥಿರಂ, ಯಥಾ ಸತೋಕಾರಿಸ್ಸ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಭೇದೋ ಸಮಾಧಿ ಇಜ್ಝತಿ, ತಥಾ ಥಾಮಗತಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Idhāti imasmiṃ sāsane. Nibandheyyāti bandheyya. Satiyāti sammadeva kammaṭṭhānasallakkhaṇavasappavattāya satiyā. Ārammaṇeti kammaṭṭhānārammaṇe. Daḷhanti thiraṃ, yathā satokārissa upacārappanābhedo samādhi ijjhati, tathā thāmagataṃ katvāti attho.

    ಮುದ್ಧಭೂತನ್ತಿ ಸನ್ತತಾದಿವಿಸೇಸಗುಣವನ್ತತಾಯ ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಅರಿಯೇಹಿ ಸಮಾಸೇವಿತಭಾವತೋ ಚ ಮುದ್ಧಸದಿಸಂ, ಉತ್ತಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಪದಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಞ್ಚ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಚೇವ ಅಞ್ಞಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇನ ಅಧಿಗತವಿಸೇಸಾನಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಸ್ಸ ಚ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತಂ। ವತ್ಥುವಿಜ್ಜಾಚರಿಯೋ ವಿಯ ಭಗವಾ ಯೋಗೀನಂ ಅನುರೂಪನಿವಾಸಟ್ಠಾನುಪದಿಸ್ಸನತೋ। ಭಿಕ್ಖು ದೀಪಿಸದಿಸೋ ಅರಞ್ಞೇ ಏಕಕೋ ವಿಹರಿತ್ವಾ ಪಟಿಪಕ್ಖನಿಮ್ಮಥನೇನ ಇಚ್ಛಿತತ್ಥಸಾಧನತೋ। ಫಲಮುತ್ತಮನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಮಾಹ। ಪರಕ್ಕಮಜವಯೋಗ್ಗಭೂಮಿನ್ತಿ ಭಾವನುಸ್ಸಾಹಜವಸ್ಸ ಯೋಗ್ಗಕರಣಭೂಮಿಭೂತಂ।

    Muddhabhūtanti santatādivisesaguṇavantatāya buddhādīhi ariyehi samāsevitabhāvato ca muddhasadisaṃ, uttamanti attho. Visesādhigamadiṭṭhadhammasukhavihārapadaṭṭhānanti sabbesaṃ buddhānaṃ ekaccānaṃ paccekabuddhānaṃ buddhasāvakānañca visesādhigamassa ceva aññakammaṭṭhānena adhigatavisesānaṃ diṭṭhadhammasukhavihārassa ca padaṭṭhānabhūtaṃ. Vatthuvijjācariyo viya bhagavā yogīnaṃ anurūpanivāsaṭṭhānupadissanato. Bhikkhu dīpisadiso araññe ekako viharitvā paṭipakkhanimmathanena icchitatthasādhanato. Phalamuttamanti sāmaññaphalamāha. Parakkamajavayoggabhūminti bhāvanussāhajavassa yoggakaraṇabhūmibhūtaṃ.

    ಏವಂ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೇಸೂತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇನ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೇಸು। ರುಕ್ಖಸಮೀಪನ್ತಿ ‘‘ಯಾವತಾ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ಕಾಲೇ ಸಮನ್ತಾ ಛಾಯಾ ಫರತಿ, ನಿವಾತೇ ಪಣ್ಣಾನಿ ಪತನ್ತಿ, ಏತ್ತಾವತಾ ರುಕ್ಖಮೂಲನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಮೀಪಟ್ಠಾನಂ। ಅವಸೇಸಸತ್ತವಿಧಸೇನಾಸನನ್ತಿ ಪಬ್ಬತಂ ಕನ್ದರಂ ಗಿರಿಗುಹಂ ಸುಸಾನಂ ವನಪ್ಪತ್ಥಂ ಅಬ್ಭೋಕಾಸಂ ಪಲಾಲಪುಞ್ಜನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ಉತುತ್ತಯಾನುಕೂಲಂ ಧಾತುಚರಿಯಾನುಕೂಲನ್ತಿ ಗಿಮ್ಹಾದಿಉತುತ್ತಯಸ್ಸ ಸೇಮ್ಹಾದಿಧಾತುತ್ತಯಸ್ಸ ಮೋಹಾದಿಚರಿತತ್ತಯಸ್ಸ ಚ ಅನುಕೂಲಂ। ತಥಾ ಹಿ ಗಿಮ್ಹಕಾಲೇ ಅರಞ್ಞಂ ಅನುಕೂಲಂ ಸೋಮ್ಮಸೀತಲಭಾವತೋ, ಹೇಮನ್ತೇ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ ಹಿಮಪಾತನಿವಾರಣತೋ, ವಸ್ಸಕಾಲೇ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಂ ವಸ್ಸನಿವಾರಣಗೇಹಸಮ್ಭವತೋ। ಸೇಮ್ಹಧಾತುಕಸ್ಸ ಸೇಮ್ಹಪಕತಿಕಸ್ಸ ಅರಞ್ಞಂ ಅನುಕೂಲಂ ದೂರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಾಚರಣೇನ ಸೇಮ್ಹಸ್ಸ ವೂಪಸಮನತೋ, ಪಿತ್ತಧಾತುಕಸ್ಸ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ ಅನುಕೂಲಂ ಸೀತವಾತಸಮ್ಫಸ್ಸಸಮ್ಭವತೋ , ವಾತಧಾತುಕಸ್ಸ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಂ ಅನುಕೂಲಂ ವಾತನಿವಾರಣತೋ। ಮೋಹಚರಿತಸ್ಸ ಅರಞ್ಞಂ ಅನುಕೂಲಂ। ಮಹಾಅರಞ್ಞೇ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ನ ಸಙ್ಕುಚತಿ ವಿವಟಙ್ಗಣಭಾವತೋ, ದೋಸಚರಿತಸ್ಸ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ ಅನುಕೂಲಂ ಪಸಾದನೀಯಭಾವತೋ, ರಾಗಚರಿತಸ್ಸ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಂ ಅನುಕೂಲಂ ವಿಸಭಾಗಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಪವೇಸನಿವಾರಣತೋ। ಅಲೀನಾನುದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕನ್ತಿ ಅಸಙ್ಕೋಚಾವಿಕ್ಖೇಪಪಕ್ಖಿಕಂ। ಸಯನಞ್ಹಿ ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖಿಕಂ, ಠಾನಚಙ್ಕಮನಾನಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕಾನಿ, ನ ಏವಂ ನಿಸಜ್ಜಾ। ತತೋ ಏವ ತಸ್ಸಾ ಸನ್ತತಾ। ನಿಸಜ್ಜಾಯ ದಳ್ಹಭಾವಂ ಪಲ್ಲಙ್ಕಾಭುಜನೇನ, ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಪವತ್ತನಸುಖತಂ ಉಪರಿಮಕಾಯಸ್ಸ ಉಜುಕಟ್ಠಪನೇನ, ಆರಮ್ಮಣಪರಿಗ್ಗಹೂಪಾಯಂ ಪರಿಮುಖಂ ಸತಿಯಾ ಠಪನೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ।

    Evaṃ vuttalakkhaṇesūti abhidhammapariyāyena suttantapariyāyena vuttalakkhaṇesu. Rukkhasamīpanti ‘‘yāvatā majjhanhike kāle samantā chāyā pharati, nivāte paṇṇāni patanti, ettāvatā rukkhamūlanti vuccatī’’ti evaṃ vuttaṃ rukkhassa samīpaṭṭhānaṃ. Avasesasattavidhasenāsananti pabbataṃ kandaraṃ giriguhaṃ susānaṃ vanappatthaṃ abbhokāsaṃ palālapuñjanti evaṃ vuttaṃ. Ututtayānukūlaṃ dhātucariyānukūlanti gimhādiututtayassa semhādidhātuttayassa mohādicaritattayassa ca anukūlaṃ. Tathā hi gimhakāle araññaṃ anukūlaṃ sommasītalabhāvato, hemante rukkhamūlaṃ himapātanivāraṇato, vassakāle suññāgāraṃ vassanivāraṇagehasambhavato. Semhadhātukassa semhapakatikassa araññaṃ anukūlaṃ dūraṃ gantvā bhikkhācaraṇena semhassa vūpasamanato, pittadhātukassa rukkhamūlaṃ anukūlaṃ sītavātasamphassasambhavato , vātadhātukassa suññāgāraṃ anukūlaṃ vātanivāraṇato. Mohacaritassa araññaṃ anukūlaṃ. Mahāaraññe hi cittaṃ na saṅkucati vivaṭaṅgaṇabhāvato, dosacaritassa rukkhamūlaṃ anukūlaṃ pasādanīyabhāvato, rāgacaritassa suññāgāraṃ anukūlaṃ visabhāgārammaṇānaṃ pavesanivāraṇato. Alīnānuddhaccapakkhikanti asaṅkocāvikkhepapakkhikaṃ. Sayanañhi kosajjapakkhikaṃ, ṭhānacaṅkamanāni uddhaccapakkhikāni, na evaṃ nisajjā. Tato eva tassā santatā. Nisajjāya daḷhabhāvaṃ pallaṅkābhujanena, assāsapassāsānaṃ pavattanasukhataṃ uparimakāyassa ujukaṭṭhapanena, ārammaṇapariggahūpāyaṃ parimukhaṃ satiyā ṭhapanena dassento.

    ಊರುಬದ್ಧಾಸನನ್ತಿ ಊರೂನಮಧೋಬನ್ಧನವಸೇನ ನಿಸಜ್ಜಾ। ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯಸ್ಸ ಅನುಜುಕಂ ಠಪನಂ ನಿಸಜ್ಜಾವಚನೇನೇವ ಬೋಧಿತನ್ತಿ। ಉಜುಂ ಕಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಯ-ಸದ್ದೋ ಉಪರಿಮಕಾಯವಿಸಯೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಉಪರಿಮಂ ಸರೀರಂ ಉಜುಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ। ತಂ ಪನ ಉಜುಕಟ್ಠಪನಂ ಸರೂಪತೋ ಪಯೋಜನತೋ ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಟ್ಠಾರಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಪಣಮನ್ತೀತಿ ನ ಓಣಮನ್ತಿ। ನ ಪರಿಪತತೀತಿ ನ ವಿಗಚ್ಛತಿ ವೀಥಿಂ ನ ವಿಲಙ್ಘೇತಿ, ತತೋ ಏವ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ವಿಸೇಸುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವುಡ್ಢಿಂ ಫಾತಿಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ। ಇಧ ಪರಿ-ಸದ್ದೋ ಅಭಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಭಿಮುಖ’’ನ್ತಿ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಪುಥುತ್ತಾರಮ್ಮಣತೋ ನಿವಾರೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂಯೇವ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರೀತಿ ಪರಿಗ್ಗಹಟ್ಠೋ ‘‘ಪರಿಣಾಯಿಕಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೧೬, ೨೦) ವಿಯ। ನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೋ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ನಿಗ್ಗಮನಟ್ಠೋ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿಗ್ಗಹಿತನಿಯ್ಯಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಥಾ ಗಹಿತಾಸಮ್ಮೋಸಂ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಸಮ್ಮೋಸಂ ಸತಿಂ ಕತ್ವಾ, ಪರಮಂ ಸತಿನೇಪಕ್ಕಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸತೋವಾತಿ ಸತಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಏವ ಸರನ್ತೋ ಏವ ಅಸ್ಸಸತಿ, ನಾಸ್ಸ ಕಾಚಿ ಸತಿವಿರಹಿತಾ ಅಸ್ಸಾಸಪ್ಪವತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸತೋ ಪಸ್ಸಸತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಸತೋವ ಪಸ್ಸಸತೀತಿ ಏವ-ಸದ್ದೋ ಆನೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಸತೋಕಾರೀತಿ ಸತೋ ಏವ ಹುತ್ವಾ ಸತಿಯಾ ಏವ ವಾ ಕಾತಬ್ಬಸ್ಸ ಕತ್ತಾ, ಕರಣಸೀಲೋ ವಾ।

    Ūrubaddhāsananti ūrūnamadhobandhanavasena nisajjā. Heṭṭhimakāyassa anujukaṃ ṭhapanaṃ nisajjāvacaneneva bodhitanti. Ujuṃ kāyanti ettha kāya-saddo uparimakāyavisayoti āha – ‘‘uparimaṃ sarīraṃ ujukaṃ ṭhapetvā’’ti. Taṃ pana ujukaṭṭhapanaṃ sarūpato payojanato ca dassetuṃ ‘‘aṭṭhārasā’’tiādi vuttaṃ. Na paṇamantīti na oṇamanti. Na paripatatīti na vigacchati vīthiṃ na vilaṅgheti, tato eva pubbenāparaṃ visesuppattiyā vuḍḍhiṃ phātiṃ upagacchati. Idha pari-saddo abhi-saddena samānatthoti āha ‘‘kammaṭṭhānābhimukha’’nti, bahiddhā puthuttārammaṇato nivāretvā kammaṭṭhānaṃyeva purakkhatvāti attho. Parīti pariggahaṭṭho ‘‘pariṇāyikā’’tiādīsu (dha. sa. 16, 20) viya. Niyyānaṭṭho paṭipakkhato niggamanaṭṭho, tasmā pariggahitaniyyānanti sabbathā gahitāsammosaṃ pariccattasammosaṃ satiṃ katvā, paramaṃ satinepakkaṃ upaṭṭhapetvāti attho. Satovāti satiyā samannāgato eva saranto eva assasati, nāssa kāci sativirahitā assāsappavatti hotīti attho. Sato passasatīti etthāpi satova passasatīti eva-saddo ānetvā vattabbo. Satokārīti sato eva hutvā satiyā eva vā kātabbassa kattā, karaṇasīlo vā.

    ಬಾತ್ತಿಂಸಾಯ ಆಕಾರೇಹೀತಿ ಚತೂಸು ಚತುಕ್ಕೇಸು ಆಗತಾನಿ ದೀಘರಸ್ಸಾದೀನಿ ಸೋಳಸ ಪದಾನಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವುತ್ತೇಹಿ ದೀಘಮಸ್ಸಾಸಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸಿಪಸ್ಸಾಸಪರಿಯನ್ತೇಹಿ ಬಾತ್ತಿಂಸಾಕಾರೇಹಿ। ಯದಿ ‘‘ಸತೋವ ಅಸ್ಸಸತಿ, ಸತೋ ಪಸ್ಸಸತೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ವಿಭಙ್ಗೇ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಅಸ್ಸಸತಿ ಪಸ್ಸಸತಿ’’ಚ್ಚೇವ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಸತೋಕಾರೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ? ಏಕರಸಂ ದೇಸನಂ ಕಾತುಕಾಮತಾಯ। ಪಠಮಚತುಕ್ಕೇ ಪದದ್ವಯಮೇವ ಹಿ ವತ್ತಮಾನಕಾಲವಸೇನ ಆಗತಂ, ಇತರಾನಿ ಅನಾಗತಕಾಲವಸೇನ, ತಸ್ಮಾ ಏಕರಸಂ ದೇಸನಂ ಕಾತುಕಾಮತಾಯ ಸಬ್ಬತ್ಥ ‘‘ಸತೋಕಾರಿ’’ಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ। ದೀಘಂಅಸ್ಸಾಸವಸೇನಾತಿ ದೀಘಅಸ್ಸಾಸವಸೇನ, ವಿಭತ್ತಿಅಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋ। ದೀಘನ್ತಿ ವಾ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಅಸ್ಸಾಸವಸೇನ। ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಏಕಗ್ಗತಂ ಅವಿಕ್ಖೇಪನ್ತಿ ವಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ಅವಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಏಕಗ್ಗಭಾವಂ ಪಜಾನತೋ ಸತಿ ಉಪಟ್ಠಿತಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಠಿತಾ ಹೋತಿ। ತಾಯ ಸತಿಯಾ ತೇನ ಞಾಣೇನಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ಸತಿಯಾ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಚ ಞಾಣೇನ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ದೀಘಂ ಅಸ್ಸಾಸಂ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಂ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ವಾ ಸಮ್ಪಜಾನನ್ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ಸತಿ ಉಪಟ್ಠಿತಾವ ಹೋತಿ, ತಂ ಸಮ್ಪಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಅಸಮ್ಮೋಹವಸೇನ ವಾ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ತದಧೀನಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ತಂಸಮಙ್ಗೀ ಯೋಗಾವಚರೋ ಸತೋಕಾರೀ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ। ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸೀ ಅಸ್ಸಾಸವಸೇನಾತಿ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸೀ ಹುತ್ವಾ ಅಸ್ಸಸನಸ್ಸ ವಸೇನ। ‘‘ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸಿಅಸ್ಸಾಸವಸೇನಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಸ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸಿನೋ ಅಸ್ಸಾಸಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸಿಅಸ್ಸಾಸಾ, ತೇಸಂ ವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Bāttiṃsāya ākārehīti catūsu catukkesu āgatāni dīgharassādīni soḷasa padāni assāsapassāsavasena dvidhā vibhajitvā vuttehi dīghamassāsaṃ ādiṃ katvā paṭinissaggānupassipassāsapariyantehi bāttiṃsākārehi. Yadi ‘‘satova assasati, sato passasatī’’ti etassa vibhaṅge vuttaṃ, atha kasmā ‘‘assasati passasati’’cceva avatvā ‘‘satokārī’’ti vuttaṃ? Ekarasaṃ desanaṃ kātukāmatāya. Paṭhamacatukke padadvayameva hi vattamānakālavasena āgataṃ, itarāni anāgatakālavasena, tasmā ekarasaṃ desanaṃ kātukāmatāya sabbattha ‘‘satokāri’’cceva vuttaṃ. Dīghaṃassāsavasenāti dīghaassāsavasena, vibhattialopaṃ katvā niddeso. Dīghanti vā bhagavatā vuttaassāsavasena. Cittassa ekaggataṃ avikkhepanti vikkhepassa paṭipakkhabhāvato avikkhepoti laddhanāmaṃ cittassa ekaggabhāvaṃ pajānato sati upaṭṭhitā ārammaṇaṃ upagantvā ṭhitā hoti. Tāya satiyā tena ñāṇenāti yathāvuttāya satiyā yathāvuttena ca ñāṇena. Idaṃ vuttaṃ hoti – dīghaṃ assāsaṃ ārammaṇabhūtaṃ avikkhittacittassa asammohato vā sampajānantassa tattha sati upaṭṭhitāva hoti, taṃ sampajānantassa ārammaṇakaraṇavasena asammohavasena vā sampajaññaṃ, tadadhīnasatisampajaññena taṃsamaṅgī yogāvacaro satokārī nāma hotīti. Paṭinissaggānupassī assāsavasenāti paṭinissaggānupassī hutvā assasanassa vasena. ‘‘Paṭinissaggānupassiassāsavasenā’’ti vā pāṭho, tassa paṭinissaggānupassino assāsā paṭinissaggānupassiassāsā, tesaṃ vasenāti attho.

    ಅನ್ತೋ ಉಟ್ಠಿತಸಸನಂ ಅಸ್ಸಾಸೋ, ಬಹಿ ಉಟ್ಠಿತಸಸನಂ ಪಸ್ಸಾಸೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಅಸ್ಸಾಸೋತಿ ಬಹಿನಿಕ್ಖಮನವಾತೋ’’ತಿಆದಿ। ಸುತ್ತನ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಬಹಿ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾಪಿ ಅನ್ತೋ ಸಸನತೋ ಅಸ್ಸಾಸೋ, ಅನ್ತೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾಪಿ ಬಹಿ ಸಸನತೋ ಪಸ್ಸಾಸೋತಿ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮಿತುಂ ಅಲದ್ಧೋಕಾಸೋ ನಾಸಿಕಾವಾತೋ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಮತ್ತೇ ಪಠಮಂ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮತೀತಿ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಕಮೇನ ‘‘ಆದಿಮ್ಹಿ ಸಾಸೋ ಅಸ್ಸಾಸೋ’’ತಿ ಬಹಿನಿಕ್ಖಮನವಾತೋ ವುತ್ತೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಸುತ್ತನ್ತಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಪವತ್ತಿಯಂ ಭಾವನಾರಮ್ಭಸಮಯೇ ಪಠಮಂ ನಾಸಿಕಾವಾತಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಬಹಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನತೋ ಪವತ್ತಿಕ್ಕಮೇನ ‘‘ಆದಿಮ್ಹಿ ಸಾಸೋ ಅಸ್ಸಾಸೋ’’ತಿ ಅನ್ತೋಪವಿಸನವಾತೋ ವುತ್ತೋ। ಸುತ್ತನ್ತನಯೋಯೇವ ಚೇತ್ಥ ‘‘ಅಸ್ಸಾಸಾದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಂ ಸತಿಯಾ ಅನುಗಚ್ಛತೋ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಿಕ್ಖೇಪಗತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಕಾಯೋಪಿ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಸಾರದ್ಧಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ ಇಞ್ಜಿತಾ ಚ ಫನ್ದಿತಾ ಚ, ಪಸ್ಸಾಸಾದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಂ ಸತಿಯಾ ಅನುಗಚ್ಛತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಿಕ್ಖೇಪಗತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಕಾಯೋಪಿ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಸಾರದ್ಧಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ ಇಞ್ಜಿತಾ ಚ ಫನ್ದಿತಾ ಚಾ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೫೭) ಇಮಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ಸಮೇತಿ। ‘‘ಭಾವನಾರಮ್ಭೇ ಪವತ್ತಿಕ್ಕಮಸ್ಸೇವ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ ಸುನ್ದರತರೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ತಾಲುಂ ಆಹಚ್ಚ ನಿಬ್ಬಾಯತೀತಿ ತಾಲುಂ ಆಹಚ್ಚ ನಿರುಜ್ಝತಿ। ತೇನ ಕಿರ ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋ ಬಾಲದಾರಕೋ ಖಿಪಿತಂ ಕರೋತಿ। ಏವಂ ತಾವಾತಿಆದಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿಗಮನಂ। ಕೇಚಿ ‘‘ಏವಂ ತಾವಾತಿ ಅನೇನ ಪವತ್ತಿಕ್ಕಮೇನ ಅಸ್ಸಾಸೋ ಬಹಿನಿಕ್ಖಮನವಾತೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।

    Anto uṭṭhitasasanaṃ assāso, bahi uṭṭhitasasanaṃ passāsoti āha – ‘‘assāsoti bahinikkhamanavāto’’tiādi. Suttantaṭṭhakathāyaṃ pana bahi uṭṭhahitvāpi anto sasanato assāso, anto uṭṭhahitvāpi bahi sasanato passāsoti katvā uppaṭipāṭiyā vuttaṃ. Atha vā mātukucchiyaṃ bahi nikkhamituṃ aladdhokāso nāsikāvāto mātukucchito nikkhantamatte paṭhamaṃ bahi nikkhamatīti vinayaṭṭhakathāyaṃ uppattikkamena ‘‘ādimhi sāso assāso’’ti bahinikkhamanavāto vutto. Tenevāha ‘‘sabbesampi gabbhaseyyakāna’’ntiādi. Suttantaṭṭhakathāyaṃ pana pavattiyaṃ bhāvanārambhasamaye paṭhamaṃ nāsikāvātassa anto ākaḍḍhitvā pacchā bahi vissajjanato pavattikkamena ‘‘ādimhi sāso assāso’’ti antopavisanavāto vutto. Suttantanayoyeva cettha ‘‘assāsādimajjhapariyosānaṃ satiyā anugacchato ajjhattaṃ vikkhepagatena cittena kāyopi cittampi sāraddhā ca honti iñjitā ca phanditā ca, passāsādimajjhapariyosānaṃ satiyā anugacchato bahiddhā vikkhepagatena cittena kāyopi cittampi sāraddhā ca honti iñjitā ca phanditā cā’’ti (paṭi. ma. 1.157) imāya pāḷiyā sameti. ‘‘Bhāvanārambhe pavattikkamasseva icchitattā sundarataro’’ti vadanti. Tāluṃ āhacca nibbāyatīti tāluṃ āhacca nirujjhati. Tena kira sampatijāto bāladārako khipitaṃ karoti. Evaṃ tāvātiādi yathāvuttassa atthassa nigamanaṃ. Keci ‘‘evaṃ tāvāti anena pavattikkamena assāso bahinikkhamanavātoti gahetabbanti adhippāyo’’ti vadanti.

    ಅದ್ಧಾನವಸೇನಾತಿ ಕಾಲದ್ಧಾನವಸೇನ। ಅಯಞ್ಹಿ ಅದ್ಧಾನ-ಸದ್ದೋ ಕಾಲಸ್ಸ ದೇಸಸ್ಸ ಚ ವಾಚಕೋತಿ। ತತ್ಥ ದೇಸದ್ಧಾನಂ ಉದಾಹರಣಭಾವೇನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕಾಲದ್ಧಾನಸ್ಸ ವಸೇನ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ದೀಘರಸ್ಸತಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಓಕಾಸದ್ಧಾನನ್ತಿ ಓಕಾಸಭೂತಂ ಅದ್ಧಾನಂ। ಫರಿತ್ವಾತಿ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ। ಚುಣ್ಣವಿಚುಣ್ಣಾಪಿ ಅನೇಕಕಲಾಪಭಾವೇನ, ದೀಘಮದ್ಧಾನನ್ತಿ ದೀಘಂ ಪದೇಸಂ। ತಸ್ಮಾತಿ ಸಣಿಕಂ ಪವತ್ತಿಯಾ ದೀಘಸನ್ತಾನತಾಯ ದೀಘಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಹತ್ಥಿಆದಿಸರೀರೇ ಸುನಖಾದಿಸರೀರೇ ಚ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ದೇಸದ್ಧಾನವಿಸಿಟ್ಠೇನ ಕಾಲದ್ಧಾನವಸೇನೇವ ದೀಘರಸ್ಸತಾ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ‘‘ಸಣಿಕಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಣಿಕಮೇವ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಿ, ಸೀಘಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸೀಘಮೇವ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ। ಮನುಸ್ಸೇಸೂತಿ ಸಮಾನಪ್ಪಮಾಣೇಸುಪಿ ಮನುಸ್ಸಸರೀರೇಸು। ದೀಘಂ ಅಸ್ಸಸನ್ತೀತಿ ದೀಘಂ ಅಸ್ಸಾಸಪ್ಪಬನ್ಧಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಸ್ಸಸನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸುನಖಸಸಾದಯೋ ವಿಯ ರಸ್ಸಂ ಅಸ್ಸಸನ್ತಿ ಪಸ್ಸಸನ್ತಿ ಚಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಇದಂ ಪನ ದೀಘಂ ರಸ್ಸಞ್ಚ ಅಸ್ಸಸನಂ ಪಸ್ಸಸನಞ್ಚ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಸರೀರಸ್ಸ ಸಭಾವೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ। ತೇತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ। ಇತ್ತರಮದ್ಧಾನನ್ತಿ ಅಪ್ಪಕಂ ಕಾಲಂ। ನವಹಾಕಾರೇಹೀತಿ ಭಾವನಮನುಯುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ಅಲದ್ಧವಿಸೇಸಸ್ಸ ಕೇವಲಂ ಅದ್ಧಾನವಸೇನ ಆದಿತೋ ವುತ್ತಾ ತಯೋ ಆಕಾರಾ, ತೇ ಚ ಖೋ ಏಕಚ್ಚೋ ಅಸ್ಸಾಸಂ ಸುಟ್ಠು ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಿ, ಏಕಚ್ಚೋ ಪಸ್ಸಾಸಂ, ಏಕಚ್ಚೋ ತದುಭಯನ್ತಿ ಇಮೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಸೇನ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಅಸ್ಸಸತಿಪಿ ಪಸ್ಸಸತಿಪೀತಿ ಏಕಜ್ಝಂ ವಚನಂ ಭಾವನಾಯ ನಿರನ್ತರಂ ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಛನ್ದವಸೇನ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಯ ತಯೋ, ತಥಾ ಪಾಮೋಜ್ಜವಸೇನಾತಿ ಇಮೇಹಿ ನವಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ।

    Addhānavasenāti kāladdhānavasena. Ayañhi addhāna-saddo kālassa desassa ca vācakoti. Tattha desaddhānaṃ udāharaṇabhāvena dassetvā kāladdhānassa vasena assāsapassāsānaṃ dīgharassataṃ vibhāvetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha okāsaddhānanti okāsabhūtaṃ addhānaṃ. Pharitvāti byāpetvā. Cuṇṇavicuṇṇāpi anekakalāpabhāvena, dīghamaddhānanti dīghaṃ padesaṃ. Tasmāti saṇikaṃ pavattiyā dīghasantānatāya dīghāti vuccanti. Ettha ca hatthiādisarīre sunakhādisarīre ca assāsapassāsānaṃ desaddhānavisiṭṭhena kāladdhānavaseneva dīgharassatā vuttāti veditabbā ‘‘saṇikaṃ pūretvā saṇikameva nikkhamanti, sīghaṃ pūretvā sīghameva nikkhamantī’’ti vacanato. Manussesūti samānappamāṇesupi manussasarīresu. Dīghaṃ assasantīti dīghaṃ assāsappabandhaṃ pavattentīti attho. Passasantīti etthāpi eseva nayo. Sunakhasasādayo viya rassaṃ assasanti passasanti cāti yojanā. Idaṃ pana dīghaṃ rassañca assasanaṃ passasanañca tesaṃ sattānaṃ sarīrassa sabhāvoti daṭṭhabbaṃ. Tesanti tesaṃ sattānaṃ. Teti assāsapassāsā. Ittaramaddhānanti appakaṃ kālaṃ. Navahākārehīti bhāvanamanuyuñjantassa pubbenāparaṃ aladdhavisesassa kevalaṃ addhānavasena ādito vuttā tayo ākārā, te ca kho ekacco assāsaṃ suṭṭhu sallakkheti, ekacco passāsaṃ, ekacco tadubhayanti imesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ vasena. Keci pana ‘‘assasatipi passasatipīti ekajjhaṃ vacanaṃ bhāvanāya nirantaraṃ pavattidassanattha’’nti vadanti. Chandavasena pubbe viya tayo, tathā pāmojjavasenāti imehi navahi ākārehi.

    ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಏಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ತಯೋ ಏವ ಆಕಾರಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತನ್ತಿವಸೇನ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಾಳಿಆರುಳ್ಹತ್ತಾ ತೇಸಂ ವಸೇನ ಪರಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾತಬ್ಬತ್ತಾ ಚ ‘‘ತತ್ರಾಯಂ ಭಿಕ್ಖು ನವಹಾಕಾರೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಂ ಪಜಾನತೋತಿ ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ಪಜಾನತೋ, ತತ್ಥ ಮನಸಿಕಾರಂ ಪವತ್ತೇನ್ತಸ್ಸ। ಏಕೇನಾಕಾರೇನಾತಿ ದೀಘಂಅಸ್ಸಾಸಾದೀಸು ಚತೂಸು ಆಕಾರೇಸು ಏಕೇನ ಆಕಾರೇನ, ನವಸು ತೀಸು ವಾ ಏಕೇನ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ –

    Kāmañcettha ekassa puggalassa tayo eva ākārā labbhanti, tantivasena pana sabbesaṃ pāḷiāruḷhattā tesaṃ vasena parikammassa kātabbattā ca ‘‘tatrāyaṃbhikkhu navahākārehī’’ti vuttaṃ. Evaṃ pajānatoti evaṃ yathāvuttehi ākārehi assāsapassāse pajānato, tattha manasikāraṃ pavattentassa. Ekenākārenāti dīghaṃassāsādīsu catūsu ākāresu ekena ākārena, navasu tīsu vā ekena. Tathā hi vakkhati –

    ‘‘ದೀಘೋ ರಸ್ಸೋ ಚ ಅಸ್ಸಾಸೋ,

    ‘‘Dīgho rasso ca assāso,

    ಪಸ್ಸಾಸೋಪಿ ಚ ತಾದಿಸೋ।

    Passāsopi ca tādiso;

    ಚತ್ತಾರೋ ವಣ್ಣಾ ವತ್ತನ್ತಿ,

    Cattāro vaṇṇā vattanti,

    ನಾಸಿಕಗ್ಗೇವ ಭಿಕ್ಖುನೋ’’ತಿ॥ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೬೫)।

    Nāsikaggeva bhikkhuno’’ti. (pārā. aṭṭha. 2.165);

    ಅಯಂ ಭಾವನಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ।

    Ayaṃ bhāvanā assāsapassāsakāyānupassanāti katvā vuttaṃ ‘‘kāyānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanā sampajjatī’’ti.

    ಇದಾನಿ ಪಾಳಿವಸೇನೇವ ತೇ ನವ ಆಕಾರೇ ಭಾವನಾವಿಧಿಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾಹಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಕಥಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಪಜಾನನವಿಧಿಂ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಯ ಪುಚ್ಛತಿ। ದೀಘಂ ಅಸ್ಸಾಸನ್ತಿ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ದೀಘಂ ಅಸ್ಸಾಸಂ। ಅದ್ಧಾನಸಙ್ಖಾತೇತಿ ಅದ್ಧಾನನ್ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತೇ ದೀಘೇ ಕಾಲೇ, ದೀಘಂ ಖಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೋಟ್ಠಾಸಪರಿಯಾಯೋ ವಾ ಸಙ್ಖಾತ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಥೇಯ್ಯಸಙ್ಖಾತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಅದ್ಧಾನಸಙ್ಖಾತೇತಿ ಅದ್ಧಾನಕೋಟ್ಠಾಸೇ ದೇಸಭಾಗೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಛನ್ದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಭಾವನಾಯ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ವಿಸೇಸಂ ಆವಹನ್ತಿಯಾ ಲದ್ಧಸ್ಸಾದತ್ತಾ ತತ್ಥ ಸಾತಿಸಯೋ ಕತ್ತುಕಾಮತಾಲಕ್ಖಣೋ ಕುಸಲಚ್ಛನ್ದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಛನ್ದವಸೇನಾತಿ ತಥಾಪವತ್ತಛನ್ದಸ್ಸ ವಸೇನ ವಿಸೇಸಭಾವನಮನುಯುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವುಡ್ಢಿಂ ಫಾತಿಂ ಗಮೇನ್ತಸ್ಸ। ತತೋ ಸುಖುಮತರನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಛನ್ದಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಪುರಿಮಕತೋ ಸುಖುಮತರಂ। ಭಾವನಾಬಲೇನ ಹಿ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧದರಥಪರಿಳಾಹತಾಯ ಕಾಯಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಸುಖುಮತರಾ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಸುಖುಮತರಭಾವೇನ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಸನ್ತತರತಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಚ ವೀಥಿಪ್ಪಟಿಪನ್ನತಾಯ ಭಾವನಾಚಿತ್ತಸಹಗತೋ ಪಮೋದೋ ಖುದ್ದಿಕಾದಿಭೇದಾ ತರುಣಪೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಚಿತ್ತಂ ವಿವತ್ತತೀತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಅತಿವಿಯ ಸುಖುಮತರಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅನುಪಟ್ಠಹನೇ ವಿಚೇತಬ್ಬಾಕಾರಪ್ಪತ್ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿನಿವತ್ತತೀತಿ ಕೇಚಿ। ಭಾವನಾಬಲೇನ ಪನ ಸುಖುಮತರಭಾವಪ್ಪತ್ತೇಸು ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇಸು ತತ್ಥ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಪಕತಿಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸತೋ ಚಿತ್ತಂ ನಿವತ್ತತಿ। ಉಪೇಕ್ಖಾ ಸಣ್ಠಾತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತೇ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಭೇದೇ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಪುನ ಝಾನನಿಬ್ಬತ್ತನತ್ಥಂ ಬ್ಯಾಪಾರಾಭಾವತೋ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಂ ಹೋತಿ, ಸಾ ಪನಾಯಂ ಉಪೇಕ್ಖಾ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Idāni pāḷivaseneva te nava ākāre bhāvanāvidhiñca dassetuṃ ‘‘yathāhā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha ‘‘kathaṃ pajānātī’’ti pajānanavidhiṃ kathetukamyatāya pucchati. Dīghaṃ assāsanti vuttalakkhaṇaṃ dīghaṃ assāsaṃ. Addhānasaṅkhāteti addhānanti saṅkhaṃ gate dīghe kāle, dīghaṃ khaṇanti attho. Koṭṭhāsapariyāyo vā saṅkhāta-saddo ‘‘theyyasaṅkhāta’’ntiādīsu viya, tasmā addhānasaṅkhāteti addhānakoṭṭhāse desabhāgeti attho. Chando uppajjatīti bhāvanāya pubbenāparaṃ visesaṃ āvahantiyā laddhassādattā tattha sātisayo kattukāmatālakkhaṇo kusalacchando uppajjati. Chandavasenāti tathāpavattachandassa vasena visesabhāvanamanuyuñjantassa kammaṭṭhānaṃ vuḍḍhiṃ phātiṃ gamentassa. Tato sukhumataranti yathāvuttachandappavattiyā purimakato sukhumataraṃ. Bhāvanābalena hi paṭippassaddhadarathapariḷāhatāya kāyassa assāsapassāsā sukhumatarā hutvā pavattanti. Pāmojjaṃ uppajjatīti assāsapassāsānaṃ sukhumatarabhāvena ārammaṇassa santataratāya kammaṭṭhānassa ca vīthippaṭipannatāya bhāvanācittasahagato pamodo khuddikādibhedā taruṇapīti uppajjati. Cittaṃ vivattatīti anukkamena assāsapassāsānaṃ ativiya sukhumatarabhāvappattiyā anupaṭṭhahane vicetabbākārappattehi tehi cittaṃ vinivattatīti keci. Bhāvanābalena pana sukhumatarabhāvappattesu assāsapassāsesu tattha paṭibhāganimitte uppanne pakatiassāsapassāsato cittaṃ nivattati. Upekkhā saṇṭhātīti tasmiṃ paṭibhāganimitte upacārappanābhede samādhimhi uppanne puna jhānanibbattanatthaṃ byāpārābhāvato ajjhupekkhanaṃ hoti, sā panāyaṃ upekkhā tatramajjhattupekkhāti veditabbā.

    ಇಮೇಹಿ ನವಹಿ ಆಕಾರೇಹೀತಿ ಇಮೇಹಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ನವಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಪವತ್ತಾ। ದೀಘಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಕಾಯೋತಿ ದೀಘಾಕಾರಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಚುಣ್ಣವಿಚುಣ್ಣಾಪಿ ಸಮೂಹಟ್ಠೇನ ಕಾಯೋ। ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನನಿಮಿತ್ತಮ್ಪಿ ಏತ್ಥ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಸಾಮಞ್ಞವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಸತೀತಿ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಸತಿ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ। ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಞಾಣನ್ತಿ ಸಮಥವಸೇನ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ತನ್ನಿಸ್ಸಯಞ್ಚ ಕಾಯಂ ‘‘ರೂಪ’’ನ್ತಿ, ಚಿತ್ತಂ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಚ ‘‘ಅರೂಪ’’ನ್ತಿ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಚ ಞಾಣಂ ತತ್ಥ ಯಥಾಭೂತಾವಬೋಧೋ। ಕಾಯೋ ಉಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸೋ ಕಾಯೋ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಸತಿ ಏತ್ಥ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಕಾಯೋ ಉಪಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಇತರಕಾಯಸ್ಸಪಿ ಸಙ್ಗಹೋತಿ ತಥಾ ವುತ್ತಂ ಸಮ್ಮಸನಚಾರಸ್ಸಪಿ ಇಧ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ। ನೋ ಸತೀತಿ ಸೋ ಕಾಯೋ ಸತಿ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ। ಸತಿ ಉಪಟ್ಠಾನಞ್ಚೇವ ಸತಿ ಚ ಸರಣಟ್ಠೇನ ಉಪಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಚ। ತಾಯ ಸತಿಯಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ಸತಿಯಾ। ತೇನ ಞಾಣೇನಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇನೇವ ಞಾಣೇನ। ತಂ ಕಾಯನ್ತಿ ತಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯಞ್ಚೇವ ತನ್ನಿಸ್ಸಯರೂಪಕಾಯಞ್ಚ। ಅನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಞಾಣೇನ ಚೇವ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇನ ಚ ಅನು ಅನು ಪಸ್ಸತಿ। ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾತಿ ತೇನ ಅನುಪಸ್ಸನೇನ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಕಾಯೇ ಅಯಂ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಾ ಅಯಂ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕಾಯೇ ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭೂತೇ ಕರಜಕಾಯೇ ಚ ಕಾಯಸ್ಸೇವ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಅನುದಕಭೂತಾಯ ಮರೀಚಿಯಾ ಉದಕಾನುಪಸ್ಸನಾ ವಿಯ ನ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಸಭಾವೇ ಕಾಯೇ ನಿಚ್ಚಾದಿಭಾವಾನುಪಸ್ಸನಾ, ಅಥ ಖೋ ಯಥಾರಹಂ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಾನತ್ತಾ ಸುಭಭಾವಸ್ಸೇವ ಅನುಪಸ್ಸನಾ। ಅಥ ವಾ ಕಾಯೇ ‘‘ಅಹನ್ತಿ ವಾ, ಮಮನ್ತಿ ವಾ, ಇತ್ಥೀತಿ ವಾ, ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಭಾವತೋ ತಾದಿಸಂ ಅನನುಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಕಾಯಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾ, ತಾಯ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸತಿಯೇವ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ, ತಸ್ಸ ಭಾವನಾ ವಡ್ಢನಾ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾತಿ।

    Imehi navahi ākārehīti imehi yathāvuttehi navahi pakārehi pavattā. Dīghaṃ assāsapassāsā kāyoti dīghākārā assāsapassāsā cuṇṇavicuṇṇāpi samūhaṭṭhena kāyo. Assāsapassāse nissāya uppannanimittampi ettha assāsapassāsasāmaññavasena vuttaṃ. Upaṭṭhānaṃ satīti taṃ ārammaṇaṃ upagantvā tiṭṭhatīti sati upaṭṭhānaṃ nāma. Anupassanā ñāṇanti samathavasena nimittassa anupassanā vipassanāvasena assāsapassāse tannissayañca kāyaṃ ‘‘rūpa’’nti, cittaṃ taṃsampayuttadhamme ca ‘‘arūpa’’nti vavatthapetvā nāmarūpassa anupassanā ca ñāṇaṃ tattha yathābhūtāvabodho. Kāyo upaṭṭhānanti so kāyo ārammaṇakaraṇavasena upagantvā sati ettha tiṭṭhatīti upaṭṭhānaṃ nāma. Ettha ca ‘‘kāyo upaṭṭhāna’’nti iminā itarakāyassapi saṅgahoti tathā vuttaṃ sammasanacārassapi idha icchitattā. No satīti so kāyo sati nāma na hoti. Sati upaṭṭhānañceva sati ca saraṇaṭṭhena upaṭṭhānaṭṭhena ca. Tāya satiyāti yathāvuttāya satiyā. Tena ñāṇenāti yathāvutteneva ñāṇena. Taṃ kāyanti taṃ assāsapassāsakāyañceva tannissayarūpakāyañca. Anupassatīti jhānasampayuttañāṇena ceva vipassanāñāṇena ca anu anu passati. Tena vuccati kāye kāyānupassanā satipaṭṭhānabhāvanāti tena anupassanena yathāvutte kāye ayaṃ kāyānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanāti vuccati. Idaṃ vuttaṃ hoti – yā ayaṃ yathāvutte assāsapassāsakāye tassa nissayabhūte karajakāye ca kāyasseva anupassanā anudakabhūtāya marīciyā udakānupassanā viya na aniccādisabhāve kāye niccādibhāvānupassanā, atha kho yathārahaṃ aniccadukkhānattā subhabhāvasseva anupassanā. Atha vā kāye ‘‘ahanti vā, mamanti vā, itthīti vā, puriso’’ti vā gahetabbassa kassaci abhāvato tādisaṃ ananupassitvā kāyamattasseva anupassanā kāyānupassanā, tāya kāyānupassanāya sampayuttā satiyeva upaṭṭhānaṃ satipaṭṭhānaṃ, tassa bhāvanā vaḍḍhanā kāyānupassanā satipaṭṭhānabhāvanāti.

    ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ‘‘ನವಹಿ ಆಕಾರೇಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತವಿಧಿಂ ರಸ್ಸ-ಪದೇ ಅತಿದಿಸ್ಸತಿ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಯಥಾದಸ್ಸಿತೇ ‘‘ಕಥಂ ದೀಘಂ ಅಸ್ಸಸನ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಗತೇ ಪಾಳಿನಯೇ। ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ರಸ್ಸಪದವಸೇನ ಆಗತೇ ಪಾಳಿನಯೇ। ಅಯನ್ತಿ ಯೋಗಾವಚರೋ। ಅದ್ಧಾನವಸೇನಾತಿ ದೀಘಕಾಲವಸೇನ। ಇತ್ತರವಸೇನಾತಿ ಪರಿತ್ತಕಾಲವಸೇನ। ಇಮೇಹಿ ಆಕಾರೇಹೀತಿ ಇಮೇಹಿ ನವಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ।

    Eseva nayoti ‘‘navahi ākārehī’’tiādinā vuttavidhiṃ rassa-pade atidissati. Etthāti etasmiṃ yathādassite ‘‘kathaṃ dīghaṃ assasanto’’tiādinā āgate pāḷinaye. Idhāti imasmiṃ rassapadavasena āgate pāḷinaye. Ayanti yogāvacaro. Addhānavasenāti dīghakālavasena. Ittaravasenāti parittakālavasena. Imehi ākārehīti imehi navahi ākārehi.

    ತಾದಿಸೋತಿ ದೀಘೋ ರಸ್ಸೋ ಚ। ಚತ್ತಾರೋ ವಣ್ಣಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಆಕಾರಾ ತೇ ಚ ದೀಘಾದಯೋ ಏವ। ನಾಸಿಕಗ್ಗೇವ ಭಿಕ್ಖುನೋತಿ ಗಾಥಾಸುಖತ್ಥಂ ರಸ್ಸಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ನಾಸಿಕಗ್ಗೇ ವಾತಿ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಅನಿಯಮತ್ಥೋ, ತೇನ ಉತ್ತರೋಟ್ಠಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।

    Tādisoti dīgho rasso ca. Cattāro vaṇṇāti cattāro ākārā te ca dīghādayo eva. Nāsikaggeva bhikkhunoti gāthāsukhatthaṃ rassaṃ katvā vuttaṃ. Nāsikagge vāti vā-saddo aniyamattho, tena uttaroṭṭhaṃ saṅgaṇhāti.

    ಸಬ್ಬಕಾಯಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಪಟಿ ಪಟಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಸಮ್ಮದೇವ ವೇದನಸೀಲೋ ಜಾನನಸೀಲೋ, ತಸ್ಸ ವಾ ಪಟಿ ಪಟಿ ಸಮ್ಮದೇವ ವೇದೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ವಾ ಪಟಿ ಪಟಿ ಸಮ್ಮದೇವ ವೇದಮಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಬ್ಬ-ಗ್ಗಹಣೇನ ಅಸ್ಸಾಸಾದಿಕಾಯಸ್ಸ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನೇ ಸಿದ್ಧೇಪಿ ಅನೇಕಕಲಾಪಸಮುದಾಯಭಾವತೋ ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಭಾಗಾನಂ ಸಂವೇದನದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪಟಿ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ, ತತ್ಥ ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಾರಿಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸಂ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಕಲಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ಸಮಾನೇಸುಪಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇಸು ಯೋಗಿನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿವಿಧಾನೇ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂಯೇವ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವಿಸುಂ ದೇಸನಾ ಕತಾ, ಏವಂ ತಮೇವತ್ಥಂ ದೀಪೇತುಂ ಸತಿಪಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಮಾನತಾಯ ‘‘ಸಕಲಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪದದ್ವಯಸ್ಸ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಕತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತೋತಿ ವಿಭೂತಂ ಕರೋನ್ತೋ, ಸಬ್ಬಸೋ ವಿಭಾವೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಾಕಟೀಕರಣಂ ವಿಭಾವನಂ ತತ್ಥ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನಞಾಣೇನೇವ ನೇಸಂ ಪವತ್ತನೇನ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏವಂ ವಿದಿತಂ ಕರೋನ್ತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ । ತತ್ಥ ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇನೇವ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ಪವತ್ತೇತಿ, ನ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇನ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂಭೂತೋ ಸಬ್ಬಕಾಯಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀ ಅಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮಿ ಪಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಬುದ್ಧಾದೀಹೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಚುಣ್ಣವಿಚುಣ್ಣವಿಸಟೇತಿ ಅನೇಕಕಲಾಪತಾಯ ಚುಣ್ಣವಿಚುಣ್ಣಭಾವೇನ ವಿಸಟೇ। ಆದಿ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ ಸತಿಯಾ ಞಾಣಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ಕತಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಪವತ್ತತ್ತಾ। ತಾದಿಸೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಚತುತ್ಥಪುಗ್ಗಲಸದಿಸೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಪಗೇವ ಸತಿಂ ಞಾಣಞ್ಚ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ತೀಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ಚಿತ್ತಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Sabbakāyappaṭisaṃvedīti sabbassa kāyassa paṭi paṭi paccekaṃ sammadeva vedanasīlo jānanasīlo, tassa vā paṭi paṭi sammadeva vedo etassa atthi, taṃ vā paṭi paṭi sammadeva vedamānoti attho. Tattha tattha sabba-ggahaṇena assāsādikāyassa anavasesapariyādāne siddhepi anekakalāpasamudāyabhāvato tassa sabbesampi bhāgānaṃ saṃvedanadassanatthaṃ paṭi-saddaggahaṇaṃ, tattha sakkaccakāribhāvadassanatthaṃ saṃ-saddaggahaṇanti imamatthaṃ dassento ‘‘sakalassā’’tiādimāha. Tattha yathā samānesupi assāsapassāsesu yogino paṭipattividhāne paccekaṃ sakkaccaṃyeva paṭipajjitabbanti dassetuṃ visuṃ desanā katā, evaṃ tamevatthaṃ dīpetuṃ satipi atthassa samānatāya ‘‘sakalassā’’tiādinā padadvayassa visuṃ visuṃ atthavaṇṇanā katāti veditabbā. Pākaṭaṃ karontoti vibhūtaṃ karonto, sabbaso vibhāventoti attho. Pākaṭīkaraṇaṃ vibhāvanaṃ tattha asammuyhanañāṇeneva nesaṃ pavattanena hotīti dassento ‘‘evaṃ viditaṃ karonto’’tiādimāha . Tattha tasmāti yasmā ñāṇasampayuttacitteneva assāsapassāse pavatteti, na vippayuttacittena, tasmā evaṃbhūto sabbakāyappaṭisaṃvedī assasissāmi passasissāmīti sikkhatīti vuccati buddhādīhīti yojanā. Cuṇṇavicuṇṇavisaṭeti anekakalāpatāya cuṇṇavicuṇṇabhāvena visaṭe. Ādi pākaṭohoti satiyā ñāṇassa ca vasena katapubbābhisaṅkhārassa pavattattā. Tādisena bhavitabbanti catutthapuggalasadisena bhavitabbaṃ, pageva satiṃ ñāṇañca paccupaṭṭhapetvā tīsupi ṭhānesu ñāṇasampayuttameva cittaṃ pavattetabbanti adhippāyo.

    ಏವನ್ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಸಬ್ಬಕಾಯಪ್ಪಟಿಸಂವೇದನವಸೇನೇವ। ಘಟತೀತಿ ಉಸ್ಸಹತಿ। ವಾಯಮತೀತಿ ವಾಯಾಮಂ ಕರೋತಿ, ಮನಸಿಕಾರಂ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾಭೂತಸ್ಸಾತಿ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಂ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸ। ಸಂವರೋತಿ ಸತಿ ವೀರಿಯಮ್ಪಿ ವಾ। ತಾಯ ಸತಿಯಾತಿ ಯಾ ಸಾ ಆನಾಪಾನೇ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಾ ಸತಿ, ತಾಯ। ತೇನ ಮನಸಿಕಾರೇನಾತಿ ಯೋ ಸೋ ತತ್ಥ ಸತಿಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಭಾವನಾಮನಸಿಕಾರೋ, ತೇನ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಆಸೇವತೀತಿ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಅಧಿಕುಸಲಧಮ್ಮೇ ಆಸೇವತಿ। ತದಾಸೇವನಞ್ಹೇತ್ಥ ಸಿಕ್ಖನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಪುರಿಮನಯೇತಿ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಭಾವನಾನಯೇ, ಪಠಮವತ್ಥುದ್ವಯೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತತ್ಥಾಪಿ ಕಾಮಂ ಞಾಣುಪ್ಪಾದನಂ ಲಬ್ಭತೇವ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಯಾಥಾವತೋ ದೀಘರಸ್ಸಭಾವಾವಬೋಧಸಬ್ಭಾವತೋ, ತಥಾಪಿ ತಂ ನ ದುಕ್ಕರಂ ಯಥಾಪವತ್ತಾನಂ ತೇಸಂ ಗಹಣಮತ್ತಭಾವತೋತಿ ತತ್ಥ ವತ್ತಮಾನಕಾಲಪ್ಪಯೋಗೋ ಕತೋ। ಇದಂ ಪನ ದುಕ್ಕರಂ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಖುರಧಾರಾಯಂ ಗಮನಸದಿಸಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಾತಿಸಯೇನೇತ್ಥ ಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದೀಪೇತುಂ ಅನಾಗತಕಾಲಪ್ಪಯೋಗೋ ಕತೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಞಾಣುಪ್ಪಾದನಾದೀಸೂತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಪಸ್ಸಮ್ಭನಪೀತಿಪಟಿಸಂವೇದನಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಸಂವರಸಮಾದಾನಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।

    Evanti vuttappakārena sabbakāyappaṭisaṃvedanavaseneva. Ghaṭatīti ussahati. Vāyamatīti vāyāmaṃ karoti, manasikāraṃ pavattetīti attho. Tathābhūtassāti ānāpānassatiṃ bhāventassa. Saṃvaroti sati vīriyampi vā. Tāya satiyāti yā sā ānāpāne ārabbha pavattā sati, tāya. Tena manasikārenāti yo so tattha satipubbaṅgamo bhāvanāmanasikāro, tena saddhinti adhippāyo. Āsevatīti ‘‘tisso sikkhāyo’’ti vutte adhikusaladhamme āsevati. Tadāsevanañhettha sikkhananti adhippetaṃ. Purimanayeti purimasmiṃ bhāvanānaye, paṭhamavatthudvayeti adhippāyo. Tatthāpi kāmaṃ ñāṇuppādanaṃ labbhateva assāsapassāsānaṃ yāthāvato dīgharassabhāvāvabodhasabbhāvato, tathāpi taṃ na dukkaraṃ yathāpavattānaṃ tesaṃ gahaṇamattabhāvatoti tattha vattamānakālappayogo kato. Idaṃ pana dukkaraṃ purisassa khuradhārāyaṃ gamanasadisaṃ, tasmā sātisayenettha pubbābhisaṅkhārena bhavitabbanti dīpetuṃ anāgatakālappayogo katoti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘tattha yasmā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ñāṇuppādanādīsūti ādi-saddena kāyasaṅkhārapassambhanapītipaṭisaṃvedanādiṃ saṅgaṇhāti. Keci panettha ‘‘saṃvarasamādānānaṃ saṅgaho’’ti vadanti.

    ಕಾಯಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಂ। ಸೋ ಹಿ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಕರಜಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿತಾಯ ತೇನ ಸಙ್ಖರೀಯತೀತಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯೋ ಪನ ‘‘ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೨) ಏವಮಾಗತೋ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಚೇತನಾಲಕ್ಖಣೋ ಸತಿಪಿ ದ್ವಾರನ್ತರುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಯೇಭುಯ್ಯವುತ್ತಿಯಾ ತಬ್ಬಹುಲವುತ್ತಿಯಾ ಚ ಕಾಯದ್ವಾರೇನ ಲಕ್ಖಿತೋ, ಸೋ ಇಧ ನಾಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಪಸ್ಸಮ್ಭೇನ್ತೋತಿಆದೀಸು ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪದಂ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಅತ್ಥವಚನಂ। ತಸ್ಮಾ ಪಸ್ಸಮ್ಭನಂ ನಾಮ ವೂಪಸಮನಂ, ತಞ್ಚ ತಥಾಪಯೋಗೇ ಅಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಸ್ಸ ಓಳಾರಿಕಸ್ಸ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅನುಪ್ಪಾದನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ । ತತ್ರಾತಿ ‘‘ಓಳಾರಿಕಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಂ ಪಸ್ಸಮ್ಭೇನ್ತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ। ಅಪರಿಗ್ಗಹಿತಕಾಲೇತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅನಾರದ್ಧಕಾಲೇ, ತತೋ ಏವ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಅಪರಿಗ್ಗಹಿತಕಾಲೇ। ‘‘ನಿಸೀದತಿ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ಉಜುಂ ಕಾಯಂ ಪಣಿಧಾಯಾ’’ತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ಕಾಯಪರಿಗ್ಗಹೋ , ‘‘ಪರಿಮುಖಂ ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಚಿತ್ತಪರಿಗ್ಗಹೋ ವುತ್ತೋ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಕಾಯೋಪಿ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ। ಕಾಯೋತಿ ಕರಜಕಾಯೋ। ಸದರಥಾತಿ ಸಪರಿಳಾಹಾ। ಸಾ ಚ ನೇಸಂ ಸದರಥತಾ ಗರುಭಾವೇನ ವಿಯ ಓಳಾರಿಕತಾಯ ಅವಿನಾಭಾವಿನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಓಳಾರಿಕಾ’’ತಿ। ಬಲವತರಾತಿ ಸಬಲಾ ಥೂಲಾ। ಸನ್ತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಚಿತ್ತಂ ತಾವ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಿಕ್ಖೇಪಾಭಾವೇನ ಏಕಗ್ಗಂ ಹುತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಸನ್ತಂ ಹೋತಿ ವೂಪಸನ್ತಂ, ತತೋ ಏವ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಾ ರೂಪಧಮ್ಮಾ ಲಹುಮುದುಕಮ್ಮಞ್ಞಭಾವಪ್ಪತ್ತಾ, ತದನುಗುಣತಾಯ ಸೇಸಂ ತಿಸನ್ತತಿರೂಪನ್ತಿ ಏವಂ ಚಿತ್ತೇ ಕಾಯೇ ಚ ವೂಪಸನ್ತೇ ಪವತ್ತಮಾನೇ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಸನ್ತಸಭಾವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸುಖುಮಸುಖುಮತರಸುಖುಮತಮಾ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯದಾ ಪನಸ್ಸ ಕಾಯೋಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಪಸ್ಸಮ್ಭೇಮೀತಿ ಪಠಮಾವಜ್ಜನಾ। ಆಭುಜನಂ ಆಭೋಗೋ, ಸಮ್ಮಾ ಅನು ಅನು ಆಹರಣಂ ಸಮನ್ನಾಹಾರೋ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ಥೇ ಅಪರಾಪರಂ ಪವತ್ತಆವಜ್ಜನಾ ತಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಮನಸಿಕರಣಂ ಚಿತ್ತೇ ಠಪನಂ ಮನಸಿಕಾರೋ, ವೀಮಂಸಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ।

    Kāyasaṅkhāranti assāsapassāsaṃ. So hi cittasamuṭṭhānopi samāno karajakāyapaṭibaddhavuttitāya tena saṅkharīyatīti kāyasaṅkhāroti vuccati. Yo pana ‘‘kāyasaṅkhāro vacīsaṅkhāro’’ti (ma. ni. 1.102) evamāgato kāyasaṅkhāro cetanālakkhaṇo satipi dvārantaruppattiyaṃ yebhuyyavuttiyā tabbahulavuttiyā ca kāyadvārena lakkhito, so idha nādhippeto. Passambhentotiādīsu pacchimaṃ pacchimaṃ padaṃ purimassa purimassa atthavacanaṃ. Tasmā passambhanaṃ nāma vūpasamanaṃ, tañca tathāpayoge asati uppajjanārahassa oḷārikassa kāyasaṅkhārassa payogasampattiyā anuppādananti daṭṭhabbaṃ . Tatrāti ‘‘oḷārikaṃ kāyasaṅkhāraṃ passambhento’’ti ettha. Apariggahitakāleti kammaṭṭhānassa anāraddhakāle, tato eva kāyacittānampi apariggahitakāle. ‘‘Nisīdati pallaṅkaṃ ābhujitvā ujuṃ kāyaṃ paṇidhāyā’’ti hi iminā kāyapariggaho , ‘‘parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā’’ti iminā cittapariggaho vutto. Tenevāha – ‘‘kāyopi cittampi pariggahitā hontī’’ti. Kāyoti karajakāyo. Sadarathāti sapariḷāhā. Sā ca nesaṃ sadarathatā garubhāvena viya oḷārikatāya avinābhāvinīti āha ‘‘oḷārikā’’ti. Balavatarāti sabalā thūlā. Santā hontīti cittaṃ tāva bahiddhā vikkhepābhāvena ekaggaṃ hutvā kammaṭṭhānaṃ pariggahetvā pavattamānaṃ santaṃ hoti vūpasantaṃ, tato eva taṃsamuṭṭhānā rūpadhammā lahumudukammaññabhāvappattā, tadanuguṇatāya sesaṃ tisantatirūpanti evaṃ citte kāye ca vūpasante pavattamāne tannissitā assāsapassāsā santasabhāvā anukkamena sukhumasukhumatarasukhumatamā hutvā pavattanti. Tena vuttaṃ ‘‘yadā panassa kāyopī’’tiādi. Passambhemīti paṭhamāvajjanā. Ābhujanaṃ ābhogo, sammā anu anu āharaṇaṃ samannāhāro, tasmiṃyeva atthe aparāparaṃ pavattaāvajjanā tasseva atthassa manasikaraṇaṃ citte ṭhapanaṃ manasikāro, vīmaṃsā paccavekkhaṇā.

    ಸಾರದ್ಧೇತಿ ಸದರಥೇ ಸಪರಿಳಾಹೇ। ಅಧಿಮತ್ತನ್ತಿ ಬಲವಂ ಓಳಾರಿಕಂ, ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಹಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ‘‘ಅಧಿಮತ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ ಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸನಂ ವಾ ಏತಂ। ಸುಖುಮನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಕಾಯಮ್ಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಚಿತ್ತೇ ಚಾತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ।

    Sāraddheti sadarathe sapariḷāhe. Adhimattanti balavaṃ oḷārikaṃ, liṅgavipallāsena vuttaṃ. Kāyasaṅkhāro hi adhippeto. ‘‘Adhimattaṃ hutvā pavattatī’’ti kiriyāvisesanaṃ vā etaṃ. Sukhumanti etthāpi eseva nayo. Kāyamhīti ettha citte cāti ānetvā sambandhitabbaṃ.

    ಪಠಮಜ್ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಕರಿಯಮಾನಂ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಸ್ಸ ನಾನಾವಜ್ಜನಂ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ವಿಯ ದೂರಸಮುಸ್ಸಾರಿತಪಟಿಪಕ್ಖನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನೋ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ಚ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇ ಚ ಓಳಾರಿಕೋತಿ ಸದಿಸೋ ವುತ್ತೋ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸುಪಚಾರದ್ವಯೇಪಿ। ಅಥ ವಾ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ಅಧಿಗಮಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜತೋ ದುಕ್ಖಾಪಟಿಪದಾದಿವಸೇನ ಕಿಲಮತೋ ಯೋಗಿನೋ ಕಾಯಕಿಲಮಥಚಿತ್ತುಪಘಾತಾದಿವಸೇನ ವಿತಕ್ಕಾದಿಸಙ್ಖೋಭೇನ ಸಪರಿಪ್ಫನ್ದತಾಯ ಚ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದಿಉಪಚಾರೇಸು ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಓಳಾರಿಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅತಿಸುಖುಮೋತಿ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಲಬ್ಭಮಾನೋ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಸುಖುಮೋ। ಸುಖುಮಭಾವೋಪಿಸ್ಸ ತತ್ಥ ನತ್ಥಿ ಕುತೋ ಓಳಾರಿಕತಾ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪ್ಪವತ್ತಿಮೇವ ಪಾಪುಣಾತೀ’’ತಿ।

    Paṭhamajjhānato vuṭṭhāya kariyamānaṃ dutiyajjhānassa nānāvajjanaṃ parikammaṃ paṭhamajjhānaṃ viya dūrasamussāritapaṭipakkhanti katvā taṃsamuṭṭhāno kāyasaṅkhāro paṭhamajjhāne ca dutiyajjhānūpacāre ca oḷārikoti sadiso vutto. Esa nayo sesupacāradvayepi. Atha vā dutiyajjhānādīnaṃ adhigamāya paṭipajjato dukkhāpaṭipadādivasena kilamato yogino kāyakilamathacittupaghātādivasena vitakkādisaṅkhobhena saparipphandatāya ca cittappavattiyā dutiyajjhānādiupacāresu kāyasaṅkhārassa oḷārikatā veditabbā. Atisukhumoti aññattha labbhamāno kāyasaṅkhāro catutthajjhāne atikkantasukhumo. Sukhumabhāvopissa tattha natthi kuto oḷārikatā appavattanato. Tenāha ‘‘appavattimeva pāpuṇātī’’ti.

    ಲಾಭಿಸ್ಸ ಸತೋ ಅನುಪುಬ್ಬಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪಜ್ಜನವೇಲಂ ಏಕಾಸನೇನೇವ ವಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಝಾನಾನಂ ಪಟಿಲಾಭಂ ಸನ್ಧಾಯ ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಹೇಟ್ಠಿಮಜ್ಝಾನತೋ ಉಪರೂಪರಿಝಾನೂಪಚಾರೇಪಿ ಸುಖುಮತರಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಹಿ ಸೋಪಚಾರಾನಂ ಝಾನಾನಂ ಉಪರೂಪರಿ ವಿಸೇಸವನ್ತತಾ ಸನ್ತತಾ ಚ ಸಮ್ಭವೇಯ್ಯ, ಏಕಾವಜ್ಜನೂಪಚಾರಂ ವಾ ಸನ್ಧಾಯ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ಏವಞ್ಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತವಾದೇನ ಇಮಸ್ಸ ವಾದಸ್ಸ ಅವಿರೋಧೋ ಸಿದ್ಧೋ ಭಿನ್ನವಿಸಯತ್ತಾ। ಸಬ್ಬೇಸಂಯೇವಾತಿ ಉಭಯೇಸಮ್ಪಿ। ಯಸ್ಮಾ ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇನ ವಿಧಿನಾ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಮಿಚ್ಛನ್ತಿಯೇವ । ಅಪರಿಗ್ಗಹಿತಕಾಲೇ ಪವತ್ತಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಕಾಲೇ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತೀತಿ ಇದಂ ಸದಿಸಸನ್ತಾನತಾಯ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ತೇ ಏವ ಓಳಾರಿಕಾ ಅಸ್ಸಾಸಾದಯೋ ಸುಖುಮಾ ಹೋನ್ತಿ। ಪಸ್ಸಮ್ಭನಾಕಾರೋ ಪನ ತೇಸಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋಯೇವ।

    Lābhissa sato anupubbasamāpattisamāpajjanavelaṃ ekāsaneneva vā sabbesaṃ jhānānaṃ paṭilābhaṃ sandhāya majjhimabhāṇakā heṭṭhimaheṭṭhimajjhānato uparūparijhānūpacārepi sukhumataraṃ icchanti. Tattha hi sopacārānaṃ jhānānaṃ uparūpari visesavantatā santatā ca sambhaveyya, ekāvajjanūpacāraṃ vā sandhāya evaṃ vuttaṃ. Evañhi heṭṭhā vuttavādena imassa vādassa avirodho siddho bhinnavisayattā. Sabbesaṃyevāti ubhayesampi. Yasmā te sabbepi vuccamānena vidhinā passaddhimicchantiyeva . Apariggahitakāle pavattakāyasaṅkhāro pariggahitakāle paṭippassambhatīti idaṃ sadisasantānatāya vuttaṃ. Na hi te eva oḷārikā assāsādayo sukhumā honti. Passambhanākāro pana tesaṃ heṭṭhā vuttoyeva.

    ಮಹಾಭೂತಪರಿಗ್ಗಹೇ ಸುಖುಮೋತಿ ಚತುಧಾತುಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಸಕಲರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೇ ಸುಖುಮೋ ಭಾವನಾಯ ಉಪರೂಪರಿ ಪಣೀತಭಾವತೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ರೂಪಾರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೇ ಸುಖುಮೋ’’ತಿ। ಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಮಣಿಕವಿಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನಮಾಹ। ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾ, ತತೋ ಓರಂ ದುಬ್ಬಲವಿಪಸ್ಸನಾ। ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ‘‘ಅಪರಿಗ್ಗಹಿತಕಾಲೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಮಥನಯೇ ವುತ್ತನಯೇನ। ‘‘ಅಪರಿಗ್ಗಹೇ ಪವತ್ತೋ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಮಹಾಭೂತಪರಿಗ್ಗಹೇ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾನಯೇಪಿ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।

    Mahābhūtapariggahe sukhumoti catudhātumukhena vipassanābhinivesaṃ sandhāya vuttaṃ. Sakalarūpapariggahe sukhumo bhāvanāya uparūpari paṇītabhāvato. Tenevāha ‘‘rūpārūpapariggahe sukhumo’’ti. Lakkhaṇārammaṇikavipassanāyāti kalāpasammasanamāha. Nibbidānupassanāto paṭṭhāya balavavipassanā, tato oraṃ dubbalavipassanā. Pubbe vuttanayenāti ‘‘apariggahitakāle’’tiādinā samathanaye vuttanayena. ‘‘Apariggahe pavatto kāyasaṅkhāro mahābhūtapariggahe paṭippassambhatī’’tiādinā vipassanānayepi paṭippassaddhi yojetabbāti vuttaṃ hoti.

    ಅಸ್ಸಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ‘‘ಪಸ್ಸಮ್ಭಯಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ। ಚೋದನಾಸೋಧನಾಹೀತಿ ಅನುಯೋಗಪರಿಹಾರೇಹಿ। ಏವನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾಕಾರೇನ। ಕಥನ್ತಿ ಯಂ ಇದಂ ‘‘ಪಸ್ಸಮ್ಭಯಂ…ಪೇ॰… ಸಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಕಥಂ ಕೇನ ಪಕಾರೇನ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಪಸ್ಸಮ್ಭನಂ ಯೋಗಿನೋ ಚ ಸಿಕ್ಖನಂ ಹೋತೀತಿ ಕಥೇತುಕಾಮತಾಯ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೇ ಸರೂಪತೋ ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮತೋ ವೂಪಸಮತೋ ಅನುಯೋಗಪರಿಹಾರತೋ ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕತಮೇ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಕಾಯಿಕಾತಿ ರೂಪಕಾಯೇ ಭವಾ। ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ಕಾಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ। ಕಾಯೇ ಸತಿ ಹೋನ್ತಿ, ಅಸತಿ ನ ಹೋನ್ತಿ, ತತೋ ಏವ ತೇ ಅಕಾಯಸಮುಟ್ಠಾನಾಪಿ ಕಾಯೇನ ಸಙ್ಖರೀಯನ್ತೀತಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾ। ಪಸ್ಸಮ್ಭೇನ್ತೋತಿ ಓಳಾರಿಕೋಳಾರಿಕಂ ಪಸ್ಸಮ್ಭೇನ್ತೋ।

    Assāti imassa ‘‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāra’’nti padassa. Codanāsodhanāhīti anuyogaparihārehi. Evanti idāni vuccamānākārena. Kathanti yaṃ idaṃ ‘‘passambhayaṃ…pe… sikkhatī’’ti vuttaṃ, taṃ kathaṃ kena pakārena kāyasaṅkhārassa passambhanaṃ yogino ca sikkhanaṃ hotīti kathetukāmatāya pucchitvā kāyasaṅkhāre sarūpato oḷārikasukhumato vūpasamato anuyogaparihārato ca dassetuṃ ‘‘katame kāyasaṅkhārā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha kāyikāti rūpakāye bhavā. Kāyappaṭibaddhāti kāyasannissitā. Kāye sati honti, asati na honti, tato eva te akāyasamuṭṭhānāpi kāyena saṅkharīyantīti kāyasaṅkhārā. Passambhentoti oḷārikoḷārikaṃ passambhento.

    ಸೇಸಪದದ್ವಯಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಓಳಾರಿಕಞ್ಹಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಂ ಅವೂಪಸನ್ತಸಭಾವಂ ಸನ್ನಿಸೀದಾಪೇನ್ತೋ ‘‘ಪಸ್ಸಮ್ಭೇನ್ತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧಂ ಪಾಪೇನ್ತೋ ‘‘ನಿರೋಧೇನ್ತೋ’’ತಿ, ಸುಟ್ಠು ಸನ್ತಸಭಾವಂ ನಯನ್ತೋ ‘‘ವೂಪಸಮೇನ್ತೋ’’ತಿ।

    Sesapadadvayaṃ tasseva vevacanaṃ. Oḷārikañhi kāyasaṅkhāraṃ avūpasantasabhāvaṃ sannisīdāpento ‘‘passambhento’’ti vuccati, anuppādanirodhaṃ pāpento ‘‘nirodhento’’ti, suṭṭhu santasabhāvaṃ nayanto ‘‘vūpasamento’’ti.

    ಯಥಾರೂಪೇಹೀತಿ ಯಾದಿಸೇಹಿ। ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೇಹೀತಿ ಓಳಾರಿಕೇಹಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೇಹಿ। ಆನಮನಾತಿ ಅಭಿಮುಖೇನ ಕಾಯಸ್ಸ ನಮನಾ। ವಿನಮನಾತಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪಸ್ಸತೋ ನಮನಾ। ಸನ್ನಮನಾತಿ ಸಬ್ಬತೋ, ಸುಟ್ಠು ವಾ ನಮನಾ। ಪಣಮನಾತಿ ಪಚ್ಛತೋ ನಮನಾ। ಇಞ್ಜನಾದೀನಿ ಆನಮನಾದೀನಂ ವೇವಚನಾನಿ, ಅಧಿಮತ್ತಾನಿ ವಾ ಅಭಿಮುಖಚಲನಾದೀನಿ ಆನಮನಾದಯೋ, ಮನ್ದಾನಿ ಇಞ್ಜನಾದಯೋ। ಪಸ್ಸಮ್ಭಯಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ತಥಾರೂಪಂ ಆನಮನಾದೀನಂ ಕಾರಣಭೂತಂ ಓಳಾರಿಕಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭೇನ್ತೋ। ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಪಸ್ಸಮ್ಭಿತೇ ಆನಮನಾದಯೋಪಿ ಪಸ್ಸಮ್ಭಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ।

    Yathārūpehīti yādisehi. Kāyasaṅkhārehīti oḷārikehi kāyasaṅkhārehi. Ānamanāti abhimukhena kāyassa namanā. Vinamanāti visuṃ visuṃ passato namanā. Sannamanāti sabbato, suṭṭhu vā namanā. Paṇamanāti pacchato namanā. Iñjanādīni ānamanādīnaṃ vevacanāni, adhimattāni vā abhimukhacalanādīni ānamanādayo, mandāni iñjanādayo. Passambhayaṃ kāyasaṅkhāranti tathārūpaṃ ānamanādīnaṃ kāraṇabhūtaṃ oḷārikaṃ kāyasaṅkhāraṃ paṭippassambhento. Tasmiñhi passambhite ānamanādayopi passambhitā eva honti.

    ಸನ್ತಂ ಸುಖುಮನ್ತಿ ಯಥಾರೂಪೇಹಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಅಪರಿಪ್ಫನ್ದನಹೇತೂಹಿ ಆನಮನಾದಯೋ ನ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾರೂಪಂ ದರಥಾಭಾವತೋ ಸನ್ತಂ, ಅನೋಳಾರಿಕತಾಯ ಸುಖುಮಂ। ಪಸ್ಸಮ್ಭಯಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಏಕಂ ಕತ್ವಾ ವದತಿ। ಅಥ ವಾ ಪುಬ್ಬೇ ಓಳಾರಿಕೋಳಾರಿಕಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭೇನ್ತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಕಾಯಸ್ಸ ಅಪರಿಪ್ಫನ್ದನಹೇತುಭೂತೇ ಸುಖುಮಸುಖುಮತರೇ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತೇಪಿ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭೇತ್ವಾ ಪರಮಸುಖುಮತಾಯ ಕೋಟಿಪ್ಪತ್ತಂ ಯಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭೇತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸನ್ತಂ ಸುಖುಮಂ ಪಸ್ಸಮ್ಭಯಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರ’’ನ್ತಿ।

    Santaṃ sukhumanti yathārūpehi kāyasaṅkhārehi kāyassa aparipphandanahetūhi ānamanādayo na honti, tathārūpaṃ darathābhāvato santaṃ, anoḷārikatāya sukhumaṃ. Passambhayaṃ kāyasaṅkhāranti sāmaññato ekaṃ katvā vadati. Atha vā pubbe oḷārikoḷārikaṃ kāyasaṅkhāraṃ paṭippassambhento anukkamena kāyassa aparipphandanahetubhūte sukhumasukhumatare uppādetvā tepi paṭippassambhetvā paramasukhumatāya koṭippattaṃ yaṃ kāyasaṅkhāraṃ paṭippassambheti, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘santaṃ sukhumaṃ passambhayaṃ kāyasaṅkhāra’’nti.

    ಇತೀತಿಆದಿ ಚೋದಕವಚನಂ। ತತ್ಥ ಇತೀತಿ ಪಕಾರತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಕಿರಾತಿ ಅರುಚಿಸೂಚನೇ, ಏವಞ್ಚೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ‘‘ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಯದಿ ಅತಿಸುಖುಮಮ್ಪಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಂ ಪಸ್ಸಮ್ಭೇತೀ’’ತಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇತಿ ಏವಂ ಸತಿ ತಯಾ ವುತ್ತಾಕಾರೇ ಲಬ್ಭಮಾನೇ। ವಾತೂಪಲದ್ಧಿಯಾತಿ ವಾತಸ್ಸ ಉಪಲದ್ಧಿಯಾ। ಚ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ, ಅಸ್ಸಾಸಾದಿವಾತಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಭಾವನಾ ಉಪ್ಪಾದನಾ ಪವತ್ತನಾ ನ ಹೋತಿ, ತೇ ಚ ತೇನ ಪಸ್ಸಮ್ಭೇತಬ್ಬಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಞ್ಚ ಪಭಾವನಾತಿ ಓಳಾರಿಕೇ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ಭಾವನಾಯ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭೇತ್ವಾ ಸುಖುಮಾನಂ ತೇಸಂ ಪಭಾವನಾ ಚ ನ ಹೋತಿ ಉಭಯೇಸಂ ತೇಸಂ ತೇನ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭೇತಬ್ಬತೋ। ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಯಾತಿ ಆನಾಪಾನಾರಮ್ಮಣಾಯ ಸತಿಯಾ ಚ ಪವತ್ತನಂ ನ ಹೋತಿ ಆನಾಪಾನಾನಂ ಅಭಾವತೋ। ತತೋ ಏವ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಚ ಪಭಾವನಾ ಉಪ್ಪಾದನಾಪಿ ನ ಹೋತಿ। ನ ಹಿ ಕದಾಚಿ ಆರಮ್ಮಣೇನ ವಿನಾ ಸಾರಮ್ಮಣಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ। ನ ಚ ನಂ ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ನನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ತಂ ವುತ್ತವಿಧಾನಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಪಣ್ಡಿತಾ ಪಞ್ಞವನ್ತೋ ನ ಚೇವ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಿಪಿ ತತೋ ನ ವುಟ್ಠಹನ್ತಿಪೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಏವಂ ಚೋದಕೋ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅಭಾವೂಪನಯನಂ ಪಸ್ಸಮ್ಭನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಚೋದೇತಿ।

    Itītiādi codakavacanaṃ. Tattha itīti pakāratthe nipāto, kirāti arucisūcane, evañceti attho. Ayañhettha adhippāyo ‘‘vuttappakārena yadi atisukhumampi kāyasaṅkhāraṃ passambhetī’’ti. Evaṃ santeti evaṃ sati tayā vuttākāre labbhamāne. Vātūpaladdhiyāti vātassa upaladdhiyā. Ca-saddo samuccayattho, assāsādivātārammaṇassa cittassa pabhāvanā uppādanā pavattanā na hoti, te ca tena passambhetabbāti adhippāyo. Assāsapassāsānañca pabhāvanāti oḷārike assāsapassāse bhāvanāya paṭippassambhetvā sukhumānaṃ tesaṃ pabhāvanā ca na hoti ubhayesaṃ tesaṃ tena paṭippassambhetabbato. Ānāpānassatiyāti ānāpānārammaṇāya satiyā ca pavattanaṃ na hoti ānāpānānaṃ abhāvato. Tato eva taṃsampayuttassa ānāpānassatisamādhissa ca pabhāvanā uppādanāpi na hoti. Na hi kadāci ārammaṇena vinā sārammaṇā dhammā sambhavanti. Na ca naṃ tanti ettha nanti nipātamattaṃ. Taṃ vuttavidhānaṃ samāpattiṃ paṇḍitā paññavanto na ceva samāpajjantipi tato na vuṭṭhahantipīti yojanā. Evaṃ codako sabbena sabbaṃ abhāvūpanayanaṃ passambhananti adhippāyena codeti.

    ಪುನ ಇತಿ ಕಿರಾತಿಆದಿ ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ಚೋದನಾಯ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾ। ತತ್ಥ ಕಿರಾತಿ ಯದೀತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ಇತಿ ಕಿರ ಸಿಕ್ಖತಿ, ಮಯಾ ವುತ್ತಾಕಾರೇನ ಯದಿ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ಸನ್ತೇತಿ ಏವಂ ಪಸ್ಸಮ್ಭನೇ ಸತಿ। ಪಭಾವನಾ ಹೋತೀತಿ ಯದಿಪಿ ಓಳಾರಿಕಾ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನ್ತಿ, ಸುಖುಮಾ ಪನ ಅತ್ಥೇವಾತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪರಮಸುಖುಮಭಾವಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಯಾ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಚ ಪಭಾವನಾ ಇಜ್ಝತೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Puna iti kirātiādi yathāvuttāya codanāya vissajjanā. Tattha kirāti yadīti etassa atthe nipāto. Iti kira sikkhati, mayā vuttākārena yadi sikkhatīti attho. Evaṃ santeti evaṃ passambhane sati. Pabhāvanā hotīti yadipi oḷārikā kāyasaṅkhārā paṭippassambhanti, sukhumā pana atthevāti anukkamena paramasukhumabhāvappattassa vasena nimittuppattiyā ānāpānassatiyā ānāpānassatisamādhissa ca pabhāvanā ijjhatevāti adhippāyo.

    ಯಥಾ ಕಥಂ ವಿಯಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತವಿಧಾನಂ ತಂ ಕಥಂ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಅತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚಿ ತದತ್ಥಸಮ್ಪಟಿಪಾದನೇ ಓಪಮ್ಮನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಇದಾನಿ ಓಪಮ್ಮಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿ ಓಪಮ್ಮತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ಕಂಸೇತಿ ಕಂಸಭಾಜನೇ। ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ, ತೇಸಂ ಸದ್ದಾನಂ ಪವತ್ತಾಕಾರಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಹಿ ಇದಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ। ಸುಗ್ಗಹಿತತ್ತಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಗಹಿತತ್ತಾ। ಸುಮನಸಿಕತತ್ತಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಚಿತ್ತೇ ಠಪಿತತ್ತಾ। ಸೂಪಧಾರಿತತ್ತಾತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಉಪಧಾರಿತತ್ತಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖಿತತ್ತಾ। ಸುಖುಮಕಾ ಸದ್ದಾತಿ ಅನುರವೇ ಆಹ, ಯೇ ಅಪ್ಪಕಾ। ಅಪ್ಪತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಕ-ಸದ್ದೋ। ಸುಖುಮಸದ್ದನಿಮಿತ್ತಾರಮ್ಮಣತಾಪೀತಿ ಸುಖುಮೋ ಸದ್ದೋವ ನಿಮಿತ್ತಂ ಸುಖುಮಸದ್ದನಿಮಿತ್ತಂ, ತದಾರಮ್ಮಣತಾಯಪೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಕಾಮಂ ತದಾ ಸುಖುಮಾಪಿ ಸದ್ದಾ ನಿರುದ್ಧಾ, ಸದ್ದನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಪನ ಸುಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಸುಖುಮತರಸದ್ದನಿಮಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಭಾವೇನಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಪವತ್ತತಿ। ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ನಿರುದ್ಧಸ್ಸ ಸದ್ದಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಂ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಉಪಧಾರೇನ್ತಸ್ಸ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅತಿಸುಖುಮಸದ್ದನಿಮಿತ್ತಮ್ಪಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಪವತ್ತತೇವ। ಚಿತ್ತಂ ನ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಗಚ್ಛತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಯಥಾಉಪಟ್ಠಿತೇ ನಿಮಿತ್ತೇ ಸಮಾಧಾನಸಬ್ಭಾವತೋ।

    Yathākathaṃ viyāti yathāvuttavidhānaṃ taṃ kathaṃ viya daṭṭhabbaṃ, atthi kiñci tadatthasampaṭipādane opammanti adhippāyo. Idāni opammaṃ dassetuṃ ‘‘seyyathāpī’’tiādi vuttaṃ. Tattha seyyathāpīti opammatthe nipāto. Kaṃseti kaṃsabhājane. Nimittanti nimittassa, tesaṃ saddānaṃ pavattākārassāti attho. Sāmiatthe hi idaṃ upayogavacanaṃ. Suggahitattāti suṭṭhu gahitattā. Sumanasikatattāti suṭṭhu citte ṭhapitattā. Sūpadhāritattāti sammadeva upadhāritattā sallakkhitattā. Sukhumakā saddāti anurave āha, ye appakā. Appattho hi ayaṃ ka-saddo. Sukhumasaddanimittārammaṇatāpīti sukhumo saddova nimittaṃ sukhumasaddanimittaṃ, tadārammaṇatāyapīti vuttaṃ hoti. Kāmaṃ tadā sukhumāpi saddā niruddhā, saddanimittassa pana suggahitattā sukhumatarasaddanimittārammaṇabhāvenapi cittaṃ pavattati. Ādito paṭṭhāya hi tassa tassa niruddhassa saddassa nimittaṃ avikkhittena cittena upadhārentassa anukkamena pariyosāne atisukhumasaddanimittampi ārammaṇaṃ katvā cittaṃ pavattateva. Cittaṃ na vikkhepaṃ gacchati tasmiṃ yathāupaṭṭhite nimitte samādhānasabbhāvato.

    ಏವಂ ಸನ್ತೇತಿಆದಿ ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ನಿಗಮನವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಸ ಸುತ್ತಪದಸ್ಸ ಸದ್ಧಿಂ ಚೋದನಾಸೋಧನಾಹಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ, ತಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನಿ ವಿಭಾಗತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಸ್ಸಮ್ಭಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ । ತತ್ಥ ಪಸ್ಸಮ್ಭಯಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ವುತ್ತಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಕಾಯೋತಿ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಥ ವಾ ಪಸ್ಸಮ್ಭಯಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಕಾಯೋತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೨ ಆದಯೋ; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೫ ಆದಯೋ) ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಂ ಕಥೇನ್ತೇನ ಪಠಮಚತುಕ್ಕಸ್ಸೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ, ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸುತ್ತೇಪಿ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ದೀಘಂ ವಾ ಅಸ್ಸಸನ್ತೋ ದೀಘಂ ಅಸ್ಸಸಾಮೀತಿ ಪಜಾನಾತಿ…ಪೇ॰… ಪಸ್ಸಮ್ಭಯಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಂ ಪಸ್ಸಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಿಕ್ಖತಿ। ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಭಿಕ್ಖು ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೪೯) ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ ‘‘ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ಪಠಮಚತುಕ್ಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Evaṃ santetiādi vuttassevatthassa nigamanavasena vuttaṃ. Tattha yassa suttapadassa saddhiṃ codanāsodhanāhi attho vutto, taṃ uddharitvā kāyānupassanāsatipaṭṭhānāni vibhāgato dassetuṃ ‘‘passambhaya’’ntiādi vuttaṃ . Tattha passambhayaṃ kāyasaṅkhāranti vuttaassāsapassāsā kāyoti yojanā veditabbā. Atha vā passambhayaṃ kāyasaṅkhāranti ettha assāsapassāsā kāyoti evamattho daṭṭhabbo. Mahāsatipaṭṭhānasutte (dī. ni. 2.372 ādayo; ma. ni. 1.105 ādayo) kāyānupassanaṃ kathentena paṭhamacatukkasseva vuttattā, ānāpānassatisuttepi ‘‘yasmiṃ samaye, bhikkhave, bhikkhu dīghaṃ vā assasanto dīghaṃ assasāmīti pajānāti…pe… passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ passasissāmīti sikkhati. Kāye kāyānupassī, bhikkhave, tasmiṃ samaye bhikkhu viharatī’’ti (ma. ni. 2.149) vuttattā ca ‘‘kāyānupassanāvasena vuttassa paṭhamacatukkassā’’ti vuttaṃ.

    ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಸೇನಾತಿ ಸಮಥಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪನ ಇತರಚತುಕ್ಕೇಸುಪಿ ಲಬ್ಭತೇವ। ಏತ್ಥಾತಿ ಪಠಮಚತುಕ್ಕೇ। ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹೀತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇತಂ, ಪುಞ್ಞವನ್ತಾನಂ ಪನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಿ ಸಿಜ್ಝತಿಯೇವ। ಚತುಬ್ಬಿಧನ್ತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಾದಿವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ। ಅನಾಪಜ್ಜನನ್ತಿ ಸತ್ತನ್ನಂ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಅನಾಪಜ್ಜನಂ। ಆಪನ್ನವುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಆಪನ್ನಸಪ್ಪಟಿಕಮ್ಮಾಪತ್ತಿತೋ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಕಮ್ಮಕರಣೇನ ವುಟ್ಠಾನಂ, ದೇಸನಾಗಾಮಿನಿತೋ ದೇಸನಾಯ, ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿತೋ ಪರಿವಾಸಾದಿವಿನಯಕಮ್ಮಕರಣೇನ ವುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ । ದೇಸನಾಯಪಿ ಹಿ ಆಪನ್ನಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತೀತಿ ಸಾಪಿ ವುಟ್ಠಾನೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಚ ಅಪ್ಪಟಿಪೀಳನನ್ತಿ ಕೋಧೋ ಉಪನಾಹೋ ಮಕ್ಖೋ ಪಲಾಸೋ ಇಸ್ಸಾ ಮಚ್ಛರಿಯಂ ಮಾಯಾ ಸಾಠೇಯ್ಯಂ ಥಮ್ಭೋ ಸಾರಮ್ಭೋ ಮಾನೋ ಅತಿಮಾನೋ ಮದೋ ಪಮಾದೋತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ಪಾಪಧಮ್ಮೇಹಿ ಅಪ್ಪಟಿಪೀಳನಂ, ತೇಸಂ ಅನುಪ್ಪಾದನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।

    Ādikammikassa kammaṭṭhānavasenāti samathakammaṭṭhānaṃ sandhāya vuttaṃ, vipassanākammaṭṭhānaṃ pana itaracatukkesupi labbhateva. Etthāti paṭhamacatukke. Saha paṭisambhidāhīti nidassanamattametaṃ, puññavantānaṃ pana upanissayasampannānaṃ abhiññāpi sijjhatiyeva. Catubbidhanti pātimokkhasaṃvarādivasena catubbidhaṃ. Anāpajjananti sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ aññatarassa anāpajjanaṃ. Āpannavuṭṭhānanti āpannasappaṭikammāpattito yathādhammaṃ paṭikammakaraṇena vuṭṭhānaṃ, desanāgāminito desanāya, vuṭṭhānagāminito parivāsādivinayakammakaraṇena vuṭṭhānanti vuttaṃ hoti . Desanāyapi hi āpannāpattito vuṭṭhānaṃ hotīti sāpi vuṭṭhāneneva saṅgahitā. Kilesehi ca appaṭipīḷananti kodho upanāho makkho palāso issā macchariyaṃ māyā sāṭheyyaṃ thambho sārambho māno atimāno mado pamādoti evamādīhi pāpadhammehi appaṭipīḷanaṃ, tesaṃ anuppādananti vuttaṃ hoti.

    ಯಮಿದಂ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಸೀಲಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ದ್ವೇಅಸೀತಿ ಖನ್ಧಕವತ್ತಾನಿ ಚುದ್ದಸವಿಧಂ ಮಹಾವತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಮಹಾವತ್ತಂ ನಾಮ ವತ್ತಕ್ಖನ್ಧಕೇ ವುತ್ತಾನಿ ಆಗನ್ತುಕವತ್ತಂ ಆವಾಸಿಕಗಮಿಕಅನುಮೋದನಭತ್ತಗ್ಗಪಿಣ್ಡಚಾರಿಕಆರಞ್ಞಿಕಸೇನಾಸನಜನ್ತಾಘರವಚ್ಚಕುಟಿಉಪಜ್ಝಾಯಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಆಚರಿಯಅನ್ತೇವಾಸಿಕವತ್ತನ್ತಿ ಚುದ್ದಸ ವತ್ತಾನಿ। ತತೋ ಅಞ್ಞಾನಿ ಪನ ಕದಾಚಿ ತಜ್ಜನೀಯಕಮ್ಮಕತಾದಿಕಾಲೇಯೇವ ಚರಿತಬ್ಬಾನಿ ದ್ವಾಸೀತಿ ಖನ್ಧಕವತ್ತಾನಿ, ನ ಸಬ್ಬಾಸು ಅವತ್ಥಾಸು ಚರಿತಬ್ಬಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ಮಹಾವತ್ತೇಸು ಅಗಣಿತಾನಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಪಾರಿವಾಸಿಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವತ್ತಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆರಭಿತ್ವಾ ‘‘ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ…ಪೇ॰… ನ ಛಮಾಯಂ ಚಙ್ಕಮನ್ತೇ ಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ॰ ೭೬) ವುತ್ತವತ್ತಾನಿ ಛಸಟ್ಠಿ, ತತೋ ಪರಂ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಾರಿವಾಸಿಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಾರಿವಾಸಿಕವುಡ್ಢತರೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಮೂಲಾಯಪಟಿಕಸ್ಸನಾರಹೇನ, ಮಾನತ್ತಾರಹೇನ, ಮಾನತ್ತಚಾರಿಕೇನ, ಅಬ್ಭಾನಾರಹೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಚ್ಛನ್ನೇ ಆವಾಸೇ ವತ್ಥಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಚೂಳವ॰ ೮೨) ವುತ್ತಾನಿ ಪಕತತ್ತೇ ಚರಿತಬ್ಬೇಹಿ ಅನಞ್ಞತ್ತಾ ವಿಸುಂ ತಾನಿ ಅಗಣೇತ್ವಾ ಪಾರಿವಾಸಿಕವುಡ್ಢತರಾದೀಸು ಪುಗ್ಗಲನ್ತರೇಸು ಚರಿತಬ್ಬತ್ತಾ ತೇಸಂ ವಸೇನ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಏಕೇಕಂ ಕತ್ವಾ ಗಣಿತಾನಿ ಪಞ್ಚಾತಿ ಏಕಸತ್ತತಿ ವತ್ತಾನಿ, ಉಕ್ಖೇಪನೀಯಕಮ್ಮಕತವತ್ತೇಸು ವತ್ತಪಞ್ಞಾಪನವಸೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಪಕತತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಭಿವಾದನಂ…ಪೇ॰… ನಹಾನೇ ಪಿಟ್ಠಿಪರಿಕಮ್ಮಂ ಸಾದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ॰ ೫೧) ಇದಂ ಅಭಿವಾದನಾದೀನಂ ಅಸಾದಿಯನಂ ಏಕಂ, ‘‘ನ ಪಕತತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನುದ್ಧಂಸೇತಬ್ಬೋ’’ತಿಆದೀನಿ (ಚೂಳವ॰ ೫೧) ಚ ದಸಾತಿ ಏವಮೇತಾನಿ ದ್ವಾಸೀತಿ। ಏತೇಸ್ವೇವ ಪನ ಕಾನಿಚಿ ತಜ್ಜನೀಯಕಮ್ಮಾದಿವತ್ತಾನಿ ಕಾನಿಚಿ ಪಾರಿವಾಸಿಕಾದಿವತ್ತಾನೀತಿ ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ದ್ವಾಸೀತಿ ಏವ। ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾಪದೇಸೇ ಅಪ್ಪಕಂ ಊನಮಧಿಕಂ ವಾ ಗಣನೂಪಗಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಸೀತಿ ಖನ್ಧಕವತ್ತಾನೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಸೀಲನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಸಮಾಚಾರೋತಿ ಉತ್ತಮಸಮಾಚಾರೋ, ಅಭಿಸಮಾಚಾರೋವ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಂ, ಅಭಿಸಮಾಚಾರಂ ವಾ ಆರಬ್ಭ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಂ, ತದೇವ ಸೀಲನ್ತಿ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಸೀಲಂ। ಖನ್ಧಕವತ್ತಪರಿಯಾಪನ್ನಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಅಹಂ ಸೀಲಂ ರಕ್ಖಾಮಿ, ಕಿಂ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕೇನಾತಿಆದೀಸು ಸೀಲನ್ತಿ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನಮೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಖನ್ಧಕವತ್ತಪರಿಯಾಪನ್ನಸ್ಸ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ। ಪರಿಪೂರೇತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣೇ, ಪರಿಪೂರಿತೇತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ।

    Yamidaṃ ābhisamācārikasīlaṃ vuccatīti sambandho. Dveasīti khandhakavattāni cuddasavidhaṃ mahāvattanti ettha mahāvattaṃ nāma vattakkhandhake vuttāni āgantukavattaṃ āvāsikagamikaanumodanabhattaggapiṇḍacārikaāraññikasenāsanajantāgharavaccakuṭiupajjhāyasaddhivihārikaācariyaantevāsikavattanti cuddasa vattāni. Tato aññāni pana kadāci tajjanīyakammakatādikāleyeva caritabbāni dvāsīti khandhakavattāni, na sabbāsu avatthāsu caritabbāni, tasmā mahāvattesu agaṇitāni. Tattha ‘‘pārivāsikānaṃ bhikkhūnaṃ vattaṃ paññapessāmī’’ti ārabhitvā ‘‘na upasampādetabbaṃ…pe… na chamāyaṃ caṅkamante caṅkame caṅkamitabba’’nti (cūḷava. 76) vuttavattāni chasaṭṭhi, tato paraṃ ‘‘na, bhikkhave, pārivāsikena bhikkhunā pārivāsikavuḍḍhatarena bhikkhunā saddhiṃ mūlāyapaṭikassanārahena, mānattārahena, mānattacārikena, abbhānārahena bhikkhunā saddhiṃ ekacchanne āvāse vatthabba’’ntiādinā (cūḷava. 82) vuttāni pakatatte caritabbehi anaññattā visuṃ tāni agaṇetvā pārivāsikavuḍḍhatarādīsu puggalantaresu caritabbattā tesaṃ vasena sampiṇḍetvā ekekaṃ katvā gaṇitāni pañcāti ekasattati vattāni, ukkhepanīyakammakatavattesu vattapaññāpanavasena vuttaṃ ‘‘na pakatattassa bhikkhuno abhivādanaṃ…pe… nahāne piṭṭhiparikammaṃ sāditabba’’nti (cūḷava. 51) idaṃ abhivādanādīnaṃ asādiyanaṃ ekaṃ, ‘‘na pakatatto bhikkhu sīlavipattiyā anuddhaṃsetabbo’’tiādīni (cūḷava. 51) ca dasāti evametāni dvāsīti. Etesveva pana kānici tajjanīyakammādivattāni kānici pārivāsikādivattānīti aggahitaggahaṇena dvāsīti eva. Aññattha pana aṭṭhakathāpadese appakaṃ ūnamadhikaṃ vā gaṇanūpagaṃ na hotīti asīti khandhakavattānīti vuccati. Ābhisamācārikasīlanti ettha abhisamācāroti uttamasamācāro, abhisamācārova ābhisamācārikaṃ, abhisamācāraṃ vā ārabbha paññattaṃ ābhisamācārikaṃ, tadeva sīlanti ābhisamācārikasīlaṃ. Khandhakavattapariyāpannassa sīlassetaṃ adhivacanaṃ. Ahaṃ sīlaṃ rakkhāmi, kiṃ ābhisamācārikenātiādīsu sīlanti ubhatovibhaṅgapariyāpannameva gahetabbaṃ khandhakavattapariyāpannassa ābhisamācārikaggahaṇena gahitattā. Paripūreti paripuṇṇe, paripūriteti vā attho.

    ತತೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸೀಲವಿಸೋಧನತೋ ಪರಂ। ಆವಾಸೋತಿ ಆವಾಸಪಲಿಬೋಧೋ। ಕುಲನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತತ್ಥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೪೧) ಆವಾಸೋತಿ ಏಕೋಪಿ ಓವರಕೋ ವುಚ್ಚತಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಪರಿವೇಣಂ ಸಕಲೋಪಿ ಸಙ್ಘಾರಾಮೋ। ಸ್ವಾಯಂ ನ ಸಬ್ಬಸ್ಸೇವ ಪಲಿಬೋಧೋ ಹೋತಿ, ಯೋ ಪನೇತ್ಥ ನವಕಮ್ಮಾದಿಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ವಾ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಬಹುಭಣ್ಡಸನ್ನಿಚಯೋ ವಾ ಹೋತಿ, ಯೇನ ಕೇನಚಿ ವಾ ಕಾರಣೇನ ಅಪೇಕ್ಖವಾ ಪಟಿಬದ್ಧಚಿತ್ತೋ, ತಸ್ಸೇವ ಪಲಿಬೋಧೋ ಹೋತಿ, ನ ಇತರಸ್ಸ।

    Tatoti yathāvuttasīlavisodhanato paraṃ. Āvāsoti āvāsapalibodho. Kulantiādīsupi eseva nayo. Tattha (visuddhi. 1.41) āvāsoti ekopi ovarako vuccati ekampi pariveṇaṃ sakalopi saṅghārāmo. Svāyaṃ na sabbasseva palibodho hoti, yo panettha navakammādiussukkaṃ vā āpajjati, bahubhaṇḍasannicayo vā hoti, yena kenaci vā kāraṇena apekkhavā paṭibaddhacitto, tasseva palibodho hoti, na itarassa.

    ಕುಲನ್ತಿ ಞಾತಿಕುಲಂ ವಾ ಉಪಟ್ಠಾಕಕುಲಂ ವಾ। ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಹಿ ಉಪಟ್ಠಾಕಕುಲಮ್ಪಿ ‘‘ಸುಖಿತೇ ಸುಖಿತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಂಸಟ್ಠಸ್ಸ ವಿಹರತೋ ಪಲಿಬೋಧೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಕುಲಮಾನುಸಕೇಹಿ ವಿನಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾಯ ಸಾಮನ್ತವಿಹಾರಮ್ಪಿ ನ ಗಚ್ಛತಿ। ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತರೋಪಿ ಪಲಿಬೋಧಾ ನ ಹೋನ್ತಿ ಕೋರಣ್ಡಕವಿಹಾರವಾಸಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯದಹರಭಿಕ್ಖುನೋ ವಿಯ।

    Kulanti ñātikulaṃ vā upaṭṭhākakulaṃ vā. Ekaccassa hi upaṭṭhākakulampi ‘‘sukhite sukhito’’tiādinā nayena saṃsaṭṭhassa viharato palibodho hoti, so kulamānusakehi vinā dhammassavanāya sāmantavihārampi na gacchati. Ekaccassa mātāpitaropi palibodhā na honti koraṇḍakavihāravāsittherassa bhāgineyyadaharabhikkhuno viya.

    ಲಾಭೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ। ತೇ ಕಥಂ ಪಲಿಬೋಧಾ ಹೋನ್ತಿ? ಪುಞ್ಞವನ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಗತಗತಟ್ಠಾನೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಮಹಾಪರಿವಾರೇ ಪಚ್ಚಯೇ ದೇನ್ತಿ, ಸೋ ತೇಸಂ ಅನುಮೋದೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭತಿ, ಅರುಣುಗ್ಗಮನತೋ ಯಾವ ಪಠಮಯಾಮೋ, ತಾವ ಮನುಸ್ಸಸಂಸಗ್ಗೋ ನ ಉಪಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ, ಪುನ ಬಲವಪಚ್ಚೂಸೇಯೇವ ಬಾಹುಲ್ಲಿಕಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಭನ್ತೇ, ಅಸುಕೋ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ಉಪಾಸಕೋ ಉಪಾಸಿಕಾ ಅಮಚ್ಚೋ ಅಮಚ್ಚಧೀತಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದಸ್ಸನಕಾಮಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ಸೋ ‘‘ಗಣ್ಹಾವುಸೋ ಪತ್ತಚೀವರ’’ನ್ತಿ ಗಮನಸಜ್ಜೋವ ಹೋತಿ ನಿಚ್ಚಬ್ಯಾವಟೋ, ತಸ್ಸೇವ ತೇ ಪಚ್ಚಯಾ ಪಲಿಬೋಧಾ ಹೋನ್ತಿ। ತೇನ ಗಣಂ ಪಹಾಯ ಯತ್ಥ ನಂ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಏಕಕೇನ ಚರಿತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಸೋ ಪಲಿಬೋಧೋ ಉಪಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ।

    Lābhoti cattāro paccayā. Te kathaṃ palibodhā honti? Puññavantassa hi bhikkhuno gatagataṭṭhāne manussā mahāparivāre paccaye denti, so tesaṃ anumodento dhammaṃ desento samaṇadhammaṃ kātuṃ okāsaṃ na labhati, aruṇuggamanato yāva paṭhamayāmo, tāva manussasaṃsaggo na upacchijjati, puna balavapaccūseyeva bāhullikapiṇḍapātikā āgantvā ‘‘bhante, asuko upaṭṭhāko upāsako upāsikā amacco amaccadhītā tumhākaṃ dassanakāmā’’ti vadanti, so ‘‘gaṇhāvuso pattacīvara’’nti gamanasajjova hoti niccabyāvaṭo, tasseva te paccayā palibodhā honti. Tena gaṇaṃ pahāya yattha naṃ na jānanti, tattha ekakena caritabbaṃ. Evaṃ so palibodho upacchijjati.

    ಗಣೋತಿ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಗಣೋ ವಾ ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕಗಣೋ ವಾ। ಯೋ ತಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸಂ ವಾ ಪರಿಪುಚ್ಛಂ ವಾ ದೇನ್ತೋ ಸಮಣಧಮ್ಮಸ್ಸ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭತಿ, ತಸ್ಸ ಗಣೋ ಪಲಿಬೋಧೋ ಹೋತಿ। ತೇನ ಸೋ ಏವಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬೋ – ಸಚೇ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬಹು ಕತಂ ಹೋತಿ, ಅಪ್ಪಂ ಅವಸಿಟ್ಠಂ, ತಂ ನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ಅಪ್ಪಂ ಕತಂ, ಬಹು ಅವಸಿಟ್ಠಂ, ಯೋಜನತೋ ಪರಂ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಅನ್ತೋಯೋಜನಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಅಞ್ಞಂ ಗಣವಾಚಕಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮೇ ಆಯಸ್ಮಾ ಉದ್ದೇಸಾದೀಹಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹತೂ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಏವಮ್ಪಿ ಅಲಭಮಾನೇನ ‘‘ಮಯ್ಹಂ, ಆವುಸೋ, ಏಕಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಅತ್ಥಿ, ತುಮ್ಹೇ ಯಥಾಫಾಸುಕಟ್ಠಾನಾನಿ ಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ಗಣಂ ಪಹಾಯ ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬಂ।

    Gaṇoti suttantikagaṇo vā ābhidhammikagaṇo vā. Yo tassa uddesaṃ vā paripucchaṃ vā dento samaṇadhammassa okāsaṃ na labhati, tassa gaṇo palibodho hoti. Tena so evaṃ upacchinditabbo – sace tesaṃ bhikkhūnaṃ bahu kataṃ hoti, appaṃ avasiṭṭhaṃ, taṃ niṭṭhapetvā araññaṃ pavisitabbaṃ. Sace appaṃ kataṃ, bahu avasiṭṭhaṃ, yojanato paraṃ agantvā antoyojanaparicchede aññaṃ gaṇavācakaṃ upasaṅkamitvā ‘‘ime āyasmā uddesādīhi saṅgaṇhatū’’ti vattabbaṃ. Evampi alabhamānena ‘‘mayhaṃ, āvuso, ekaṃ kiccaṃ atthi, tumhe yathāphāsukaṭṭhānāni gacchathā’’ti gaṇaṃ pahāya attano kammaṃ kātabbaṃ.

    ಕಮ್ಮೇನಾತಿ ಕಮ್ಮಪಲಿಬೋಧೇನ। ‘‘ಕಮ್ಮಞ್ಚ ಪಞ್ಚಮ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ತತ್ಥ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ನವಕಮ್ಮಂ। ತಂ ಕರೋನ್ತೇನ ವಡ್ಢಕೀಆದೀಹಿ ಲದ್ಧಾಲದ್ಧಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ, ಕತಾಕತೇ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಪಲಿಬೋಧೋ ಹೋತಿ। ಸೋಪಿ ಏವಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬೋ – ಸಚೇ ಅಪ್ಪಂ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ಹೋತಿ, ನಿಟ್ಠಪೇತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ಬಹು, ಸಙ್ಘಿಕಂ ಚೇ, ನವಕಮ್ಮಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಾ ಭಾರಹಾರಕಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಾ ನಿಯ್ಯಾತೇತಬ್ಬಂ। ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ಚೇ, ಅತ್ತನೋ ಭಾರಹಾರಕಾನಂ ನಿಯ್ಯಾತೇತಬ್ಬಂ। ತಾದಿಸಂ ಅಲಭನ್ತೇನ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಗನ್ತಬ್ಬಂ।

    Kammenāti kammapalibodhena. ‘‘Kammañca pañcama’’ntipi pāṭho. Tattha kammanti navakammaṃ. Taṃ karontena vaḍḍhakīādīhi laddhāladdhaṃ jānitabbaṃ, katākate ussukkaṃ āpajjitabbanti sabbathāpi palibodho hoti. Sopi evaṃ upacchinditabbo – sace appaṃ avasiṭṭhaṃ hoti, niṭṭhapetabbaṃ. Sace bahu, saṅghikaṃ ce, navakammaṃ saṅghassa vā bhārahārakabhikkhūnaṃ vā niyyātetabbaṃ. Attano santakaṃ ce, attano bhārahārakānaṃ niyyātetabbaṃ. Tādisaṃ alabhantena saṅghassa pariccajitvā gantabbaṃ.

    ಅದ್ಧಾನನ್ತಿ ಮಗ್ಗಗಮನಂ। ಯಸ್ಸ ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಪೇಕ್ಖೋ ವಾ ಹೋತಿ, ಪಚ್ಚಯಜಾತಂ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಲದ್ಧಬ್ಬಂ ಹೋತಿ। ಸಚೇ ತಂ ಅಲಭನ್ತೋ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಅಧಿವಾಸೇತುಂ, ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸಪಿ ಗಮಿಕಚಿತ್ತಂ ನಾಮ ದುಪ್ಪಟಿವಿನೋದಯಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ತೀರೇತ್ವಾವ ಸಮಣಧಮ್ಮೇ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ಕಾತಬ್ಬಂ।

    Addhānanti maggagamanaṃ. Yassa hi katthaci pabbajjāpekkho vā hoti, paccayajātaṃ vā kiñci laddhabbaṃ hoti. Sace taṃ alabhanto na sakkoti adhivāsetuṃ, araññaṃ pavisitvā samaṇadhammaṃ karontassapi gamikacittaṃ nāma duppaṭivinodayaṃ hoti, tasmā gantvā taṃ kiccaṃ tīretvāva samaṇadhamme ussukkaṃ kātabbaṃ.

    ಞಾತೀತಿ ವಿಹಾರೇ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಅನ್ತೇವಾಸಿಕಸಮಾನುಪಜ್ಝಾಯಕಸಮಾನಾಚರಿಯಕಾ, ಘರೇ ಮಾತಾ ಪಿತಾ ಭಾತಾತಿ ಏವಮಾದಿಕಾ। ತೇ ಗಿಲಾನಾ ಇಮಸ್ಸ ಪಲಿಬೋಧಾ ಹೋನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಪಲಿಬೋಧೋ ತೇ ಉಪಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಪಾಕತಿಕಕರಣೇನ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ತಾವ ಗಿಲಾನೋ ಸಚೇ ಲಹುಂ ನ ವುಟ್ಠಾತಿ, ಯಾವಜೀವಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಿತಬ್ಬೋ, ತಥಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಚರಿಯೋ ಉಪಸಮ್ಪದಾಚರಿಯೋ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕೋ ಉಪಸಮ್ಪಾದಿತಪಬ್ಬಾಜಿತಅನ್ತೇವಾಸಿಕಸಮಾನುಪಜ್ಝಾಯಕಾ ಚ। ನಿಸ್ಸಯಾಚರಿಯಉದ್ದೇಸಾಚರಿಯನಿಸ್ಸಯನ್ತೇವಾಸಿಕಉದ್ದೇಸನ್ತೇವಾಸಿಕಸಮಾನಾಚರಿಯಕಾ ಪನ ಯಾವ ನಿಸ್ಸಯಉದ್ದೇಸಾ ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ನಾ, ತಾವ ಪಟಿಜಗ್ಗಿತಬ್ಬಾ। ಪಹೋನ್ತೇನ ತತೋ ಉದ್ಧಮ್ಪಿ ಪಟಿಜಗ್ಗಿತಬ್ಬಾ ಏವ। ಮಾತಾಪಿತೂಸು ಉಪಜ್ಝಾಯೇ ವಿಯ ಪಟಿಜಗ್ಗಿತಬ್ಬಂ। ಸಚೇಪಿ ಹಿ ತೇ ರಜ್ಜೇ ಠಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪುತ್ತತೋ ಚ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸನ್ತಿ, ಕಾತಬ್ಬಮೇವ। ಅಥ ತೇಸಂ ಭೇಸಜ್ಜಂ ನತ್ಥಿ, ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ದಾತಬ್ಬಂ। ಅಸತಿ, ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಾಯ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾಪಿ ದಾತಬ್ಬಮೇವ। ಭಾತುಭಗಿನೀನಂ ಪನ ತೇಸಂ ಸನ್ತಕಮೇವ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಾತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ನತ್ಥಿ, ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ತಾವಕಾಲಿಕಂ ದತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಲಭನ್ತೇನ ಗಣ್ಹಿತಬ್ಬಂ, ಅಲಭನ್ತೇನ ನ ಚೋದೇತಬ್ಬಾ। ಅಞ್ಞಾತಕಸ್ಸ ಭಗಿನಿಯಾ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ಭೇಸಜ್ಜಂ ನೇವ ಕಾತುಂ, ನ ದಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ‘‘ತುಯ್ಹಂ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ದೇಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪನ ಭಗಿನಿಯಾ ದಾತಬ್ಬಂ। ಭಾತು ಜಾಯಾಯಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ, ತೇಸಂ ಪನ ಪುತ್ತಾ ಇಮಸ್ಸ ಞಾತಕಾಯೇವಾತಿ ತೇಸಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ।

    Ñātīti vihāre ācariyupajjhāyasaddhivihārikaantevāsikasamānupajjhāyakasamānācariyakā, ghare mātā pitā bhātāti evamādikā. Te gilānā imassa palibodhā honti. Tasmā so palibodho te upaṭṭhahitvā tesaṃ pākatikakaraṇena upacchinditabbo. Tattha upajjhāyo tāva gilāno sace lahuṃ na vuṭṭhāti, yāvajīvaṃ paṭijaggitabbo, tathā pabbajjācariyo upasampadācariyo saddhivihāriko upasampāditapabbājitaantevāsikasamānupajjhāyakā ca. Nissayācariyauddesācariyanissayantevāsikauddesantevāsikasamānācariyakā pana yāva nissayauddesā anupacchinnā, tāva paṭijaggitabbā. Pahontena tato uddhampi paṭijaggitabbā eva. Mātāpitūsu upajjhāye viya paṭijaggitabbaṃ. Sacepi hi te rajje ṭhitā honti, puttato ca upaṭṭhānaṃ paccāsīsanti, kātabbameva. Atha tesaṃ bhesajjaṃ natthi, attano santakaṃ dātabbaṃ. Asati, bhikkhācariyāya pariyesitvāpi dātabbameva. Bhātubhaginīnaṃ pana tesaṃ santakameva yojetvā dātabbaṃ. Sace natthi, attano santakaṃ tāvakālikaṃ datvā pacchā labhantena gaṇhitabbaṃ, alabhantena na codetabbā. Aññātakassa bhaginiyā sāmikassa bhesajjaṃ neva kātuṃ, na dātuṃ vaṭṭati, ‘‘tuyhaṃ sāmikassa dehī’’ti vatvā pana bhaginiyā dātabbaṃ. Bhātu jāyāyapi eseva nayo, tesaṃ pana puttā imassa ñātakāyevāti tesaṃ kātuṃ vaṭṭati.

    ಆಬಾಧೋತಿ ಯೋ ಕೋಚಿ ರೋಗೋ। ಸೋ ಬಾಧಯಮಾನೋ ಪಲಿಬೋಧೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಭೇಸಜ್ಜಕರಣೇನ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬೋ। ಸಚೇ ಪನ ಕತಿಪಾಹಂ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸಪಿ ನ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ‘‘ನಾಹಂ ತುಯ್ಹಂ ದಾಸೋ, ನ ಭತಕೋ, ತಂಯೇವಮ್ಹಿ ಪೋಸೇನ್ತೋ ಅನಮತಗ್ಗೇ ಸಂಸಾರವಟ್ಟೇ ದುಕ್ಖಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಅತ್ತಭಾವಂ ಗರಹಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮೋ ಕಾತಬ್ಬೋ।

    Ābādhoti yo koci rogo. So bādhayamāno palibodho hoti, tasmā bhesajjakaraṇena upacchinditabbo. Sace pana katipāhaṃ bhesajjaṃ karontassapi na vūpasammati, ‘‘nāhaṃ tuyhaṃ dāso, na bhatako, taṃyevamhi posento anamatagge saṃsāravaṭṭe dukkhappatto’’ti attabhāvaṃ garahitvā samaṇadhammo kātabbo.

    ಗನ್ಥೋತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಪರಿಹರಣಂ। ತಂ ಸಜ್ಝಾಯಾದೀಹಿ ನಿಚ್ಚಬ್ಯಾವಟಸ್ಸೇವ ಪಲಿಬೋಧೋ ಹೋತಿ, ನ ಇತರಸ್ಸ।

    Ganthoti pariyattipariharaṇaṃ. Taṃ sajjhāyādīhi niccabyāvaṭasseva palibodho hoti, na itarassa.

    ಇದ್ಧಿಯಾತಿ ಇದ್ಧಿಪಲಿಬೋಧೇನ। ‘‘ಇದ್ಧೀತಿ ತೇ ದಸಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ತತ್ಥ ಇದ್ಧೀತಿ ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕಾ ಇದ್ಧಿ। ಸಾ ಹಿ ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯಕದಾರಕೋ ವಿಯ ತರುಣಸಸ್ಸಂ ವಿಯ ಚ ದುಪ್ಪರಿಹಾರಾ ಹೋತಿ, ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನ ಚ ಭಿಜ್ಜತಿ। ಸಾ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪಲಿಬೋಧೋ ಹೋತಿ, ನ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಂ ಪತ್ವಾ ಪತ್ತಬ್ಬತೋ, ತಸ್ಮಾ ವಿಪಸ್ಸನಾತ್ಥಿಕೇನ ಇದ್ಧಿಪಲಿಬೋಧೋ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬೋ, ಇತರೇನ ಅವಸೇಸಾತಿ। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಭಾವನಂ ಪರಿಬುನ್ಧೇತಿ ಉಪರೋಧೇತಿ ಪವತ್ತಿತುಂ ನ ದೇತೀತಿ ಪಲಿಬೋಧೋ, ರ-ಕಾರಸ್ಸ ಲ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತೋ, ಪರಿಪನ್ಥೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬೋತಿ ಸಮಾಪನೇನ ಸಙ್ಗಹಣೇನ ಉಪರುನ್ಧಿತಬ್ಬೋ, ಅಪಲಿಬೋಧೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Iddhiyāti iddhipalibodhena. ‘‘Iddhīti te dasā’’tipi pāṭho. Tattha iddhīti pothujjanikā iddhi. Sā hi uttānaseyyakadārako viya taruṇasassaṃ viya ca dupparihārā hoti, appamattakena ca bhijjati. Sā pana vipassanāya palibodho hoti, na samādhissa samādhiṃ patvā pattabbato, tasmā vipassanātthikena iddhipalibodho upacchinditabbo, itarena avasesāti. Kammaṭṭhānabhāvanaṃ paribundheti uparodheti pavattituṃ na detīti palibodho, ra-kārassa la-kāraṃ katvā vutto, paripanthoti attho. Upacchinditabboti samāpanena saṅgahaṇena uparundhitabbo, apalibodho kātabboti attho.

    ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ನಿಯುತ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೋ, ಭಾವನಮನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ। ತೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೇನ। ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಏವಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ। ಸಹವಾಸೀನನ್ತಿ ಸಹವಾಸೀನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ। ಮುದುಚಿತ್ತತಂ ಜನೇತೀತಿ ಅತ್ತನಿ ಮುದುಚಿತ್ತತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ। ಅಯಞ್ಚ ಸಹವಾಸೀನಂ ಚಿತ್ತಮದ್ದವಜನನಾದಿಅತ್ಥೋ ‘‘ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತೇನ ಮೇತ್ತಾನಿಸಂಸಸುತ್ತೇನ (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೧) ದೀಪೇತಬ್ಬೋ।

    Kammaṭṭhāne niyutto kammaṭṭhāniko, bhāvanamanuyuñjanto. Tena kammaṭṭhānikena. Paricchinditvāti ‘‘imasmiṃ vihāre sabbepi bhikkhū’’ti evaṃ paricchinditvā. Sahavāsīnanti sahavāsīnaṃ bhikkhūnaṃ. Muducittataṃ janetīti attani muducittataṃ uppādeti. Ayañca sahavāsīnaṃ cittamaddavajananādiattho ‘‘manussānaṃ piyo hotī’’tiādinayappavattena mettānisaṃsasuttena (a. ni. 8.1) dīpetabbo.

    ಅನೋಲೀನವುತ್ತಿಕೋ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಓಲೀನವುತ್ತಿಕೋ ಹೀನವೀರಿಯೋ ನ ಹೋತಿ, ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಿಬ್ಬೇಸುಪಿ ಆರಮ್ಮಣೇಸು, ಪಗೇವ ಇತರೇಸೂತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಸಮಣಕರಣೀಯೇ, ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗೇ। ಅತ್ಥಯಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಾಸೇವನವಸೇನ ಅತ್ಥಯಿತಬ್ಬಂ। ಯೋಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ ಅನುಯುಞ್ಜನಂ ಯೋಗಾನುಯೋಗೋ, ತದೇವ ಕರಣೀಯಟ್ಠೇನ ಕಮ್ಮಂ, ತಸ್ಸ ಯೋಗಾನುಯೋಗಕಮ್ಮಸ್ಸ। ಪದಟ್ಠಾನತ್ತಾತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಹೇತುತ್ತಾ।

    Anolīnavuttiko hotīti sammāpaṭipattiyaṃ olīnavuttiko hīnavīriyo na hoti, āraddhavīriyo hotīti attho. Dibbesupi ārammaṇesu, pageva itaresūti adhippāyo. Sabbatthāti sabbasmiṃ samaṇakaraṇīye, sabbasmiṃ vā kammaṭṭhānānuyoge. Atthayitabbanti pubbāsevanavasena atthayitabbaṃ. Yogassa bhāvanāya anuyuñjanaṃ yogānuyogo, tadeva karaṇīyaṭṭhena kammaṃ, tassa yogānuyogakammassa. Padaṭṭhānattāti nipphattihetuttā.

    ಓದಾತಕಸಿಣೇ ಆಲೋಕಕಸಿಣಂ, ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸಕಸಿಣೇ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾಕಾಸಕಸಿಣಞ್ಚ ಅನ್ತೋಗಧಂ ಕತ್ವಾ ಪಾಳಿಯಂ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದೀನಂ ರೂಪಜ್ಝಾನಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂಯೇವ ಕಸಿಣಾನಂ ಸರೂಪತೋ ವುತ್ತತ್ತಾ ಆಕಾಸಕಸಿಣಂ ಆಲೋಕಕಸಿಣಞ್ಚ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ‘‘ಅಟ್ಠತಿಂಸಾರಮ್ಮಣೇಸೂ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತನಯೇನೇವ ವುತ್ತಂ। ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೇನ ಪನ ಆಕಾಸಕಸಿಣೇ ಆಲೋಕಕಸಿಣೇ ಚ ವಿಸುಂ ಗಹಿತೇ ಚತ್ತಾಲೀಸಂಯೇವ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ। ತತ್ರಿಮಾನಿ ಚತ್ತಾಲೀಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ – ದಸ ಕಸಿಣಾ, ದಸ ಅಸುಭಾ , ದಸ ಅನುಸ್ಸತಿಯೋ, ಚತ್ತಾರೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಆರುಪ್ಪಾ, ಏಕಾ ಸಞ್ಞಾ, ಏಕಂ ವವತ್ಥಾನನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಪಥವೀಕಸಿಣಂ ಆಪೋಕಸಿಣಂ ತೇಜೋಕಸಿಣಂ ವಾಯೋಕಸಿಣಂ ನೀಲಕಸಿಣಂ ಪೀತಕಸಿಣಂ ಲೋಹಿತಕಸಿಣಂ ಓದಾತಕಸಿಣಂ ಆಲೋಕಕಸಿಣಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾಕಾಸಕಸಿಣನ್ತಿ ಇಮೇ ದಸ ಕಸಿಣಾ। ಉದ್ಧುಮಾತಕಂ ವಿನೀಲಕಂ ವಿಪುಬ್ಬಕಂ ವಿಚ್ಛಿದ್ದಕಂ ವಿಕ್ಖಾಯಿತಕಂ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಕಂ ಹತವಿಕ್ಖಿತ್ತಕಂ ಲೋಹಿತಕಂ ಪುಳವಕಂ ಅಟ್ಠಿಕನ್ತಿ ಇಮೇ ದಸ ಅಸುಭಾ। ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿ ಧಮ್ಮ ಸಙ್ಘ ಸೀಲ ಚಾಗ ದೇವತಾನುಸ್ಸತಿ ಮರಣಸ್ಸತಿ ಕಾಯಗತಾಸತಿ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿ ಉಪಸಮಾನುಸ್ಸತೀತಿ ಇಮಾ ದಸ ಅನುಸ್ಸತಿಯೋ। ಮೇತ್ತಾ ಕರುಣಾ ಮುದಿತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾ। ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಂ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಂ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನನ್ತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಆರುಪ್ಪಾ। ಆಹಾರೇ ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞಾ ಏಕಾ ಸಞ್ಞಾ। ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನಂ ಏಕಂ ವವತ್ಥಾನನ್ತಿ।

    Odātakasiṇe ālokakasiṇaṃ, kasiṇugghāṭimākāsakasiṇe paricchinnākāsakasiṇañca antogadhaṃ katvā pāḷiyaṃ pathavīkasiṇādīnaṃ rūpajjhānārammaṇānaṃ aṭṭhannaṃyeva kasiṇānaṃ sarūpato vuttattā ākāsakasiṇaṃ ālokakasiṇañca vajjetvā ‘‘aṭṭhatiṃsārammaṇesū’’ti pāḷiyaṃ āgatanayeneva vuttaṃ. Aṭṭhakathānayena pana ākāsakasiṇe ālokakasiṇe ca visuṃ gahite cattālīsaṃyeva kammaṭṭhānāni. Tatrimāni cattālīsa kammaṭṭhānāni – dasa kasiṇā, dasa asubhā , dasa anussatiyo, cattāro brahmavihārā, cattāro āruppā, ekā saññā, ekaṃ vavatthānanti. Tattha pathavīkasiṇaṃ āpokasiṇaṃ tejokasiṇaṃ vāyokasiṇaṃ nīlakasiṇaṃ pītakasiṇaṃ lohitakasiṇaṃ odātakasiṇaṃ ālokakasiṇaṃ paricchinnākāsakasiṇanti ime dasa kasiṇā. Uddhumātakaṃ vinīlakaṃ vipubbakaṃ vicchiddakaṃ vikkhāyitakaṃ vikkhittakaṃ hatavikkhittakaṃ lohitakaṃ puḷavakaṃ aṭṭhikanti ime dasa asubhā. Buddhānussati dhamma saṅgha sīla cāga devatānussati maraṇassati kāyagatāsati ānāpānassati upasamānussatīti imā dasa anussatiyo. Mettā karuṇā muditā upekkhāti ime cattāro brahmavihārā. Ākāsānañcāyatanaṃ viññāṇañcāyatanaṃ ākiñcaññāyatanaṃ nevasaññānāsaññāyatananti ime cattāro āruppā. Āhāre paṭikūlasaññā ekā saññā. Catudhātuvavatthānaṃ ekaṃ vavatthānanti.

    ಯಂ ಯಸ್ಸ ಚರಿತಾನುಕೂಲನ್ತಿ ಏತ್ಥ ರಾಗಚರಿತಸ್ಸ ತಾವ ದಸ ಅಸುಭಾ ಕಾಯಗತಾಸತೀತಿ ಏಕಾದಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ ಅನುಕೂಲಾನಿ, ದೋಸಚರಿತಸ್ಸ ಚತ್ತಾರೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾ ಚತ್ತಾರಿ ವಣ್ಣಕಸಿಣಾನೀತಿ ಅಟ್ಠ, ಮೋಹಚರಿತಸ್ಸ ಚ ವಿತಕ್ಕಚರಿತಸ್ಸ ಚ ಏಕಂ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮೇವ, ಸದ್ಧಾಚರಿತಸ್ಸ ಪುರಿಮಾ ಛ ಅನುಸ್ಸತಿಯೋ, ಬುದ್ಧಿಚರಿತಸ್ಸ ಮರಣಸ್ಸತಿ ಉಪಸಮಾನುಸ್ಸತಿ ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನಂ ಆಹಾರೇ ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞಾತಿ ಚತ್ತಾರಿ, ಸೇಸಕಸಿಣಾನಿ ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಆರುಪ್ಪಾ ಸಬ್ಬಚರಿತಾನಂ ಅನುಕೂಲಾನಿ। ಕಸಿಣೇಸು ಚ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪರಿತ್ತಂ ವಿತಕ್ಕಚರಿತಸ್ಸ, ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಮೋಹಚರಿತಸ್ಸ ಅನುಕೂಲನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯಥಾವುತ್ತೇನೇವ ನಯೇನಾತಿ ‘‘ಯೋಗಾನುಯೋಗಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನತ್ತಾ’’ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಅತಿದಿಸತಿ।

    Yaṃ yassa caritānukūlanti ettha rāgacaritassa tāva dasa asubhā kāyagatāsatīti ekādasa kammaṭṭhānāni anukūlāni, dosacaritassa cattāro brahmavihārā cattāri vaṇṇakasiṇānīti aṭṭha, mohacaritassa ca vitakkacaritassa ca ekaṃ ānāpānassatikammaṭṭhānameva, saddhācaritassa purimā cha anussatiyo, buddhicaritassa maraṇassati upasamānussati catudhātuvavatthānaṃ āhāre paṭikūlasaññāti cattāri, sesakasiṇāni cattāro ca āruppā sabbacaritānaṃ anukūlāni. Kasiṇesu ca yaṃ kiñci parittaṃ vitakkacaritassa, appamāṇaṃ mohacaritassa anukūlanti veditabbaṃ. Yathāvutteneva nayenāti ‘‘yogānuyogakammassa padaṭṭhānattā’’ti imamatthaṃ atidisati.

    ಯಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸೇವ ವಸೇನ ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಝಾನಪದಟ್ಠಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಆಸವಕ್ಖಯಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಇಮಿನಾವ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇನ…ಪೇ॰… ಉಗ್ಗಹೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಅರಹನ್ತಾದಯೋ ಹೀತಿಆದಿ ಏಕಚ್ಚಖೀಣಾಸವತೋ ಬಹುಸ್ಸುತೋವ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನದಾನೇ ಸೇಯ್ಯೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಆರದ್ಧಂ। ಮಹಾಹತ್ಥಿಪಥಂ ನೀಹರನ್ತೋ ವಿಯಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಪಥವಿಂ ಮಹಾಹತ್ಥಿಪಥಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವಿಯ। ಸಪ್ಪಾಯಾಸಪ್ಪಾಯಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಯಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖತಿ, ತಸ್ಸ ಉಪಕಾರಾನುಪಕಾರಂ ಯುತ್ತಿಮಗ್ಗನೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ।

    Yaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetukāmo hoti, tasseva vasena catukkapañcakajjhānāni nibbattetvā jhānapadaṭṭhānaṃ vipassanaṃ vaḍḍhetvā āsavakkhayappattassa khīṇāsavassa santike gahetabbanti āha – ‘‘imināva kammaṭṭhānena…pe… uggahetabba’’nti. Arahantādayo hītiādi ekaccakhīṇāsavato bahussutova kammaṭṭhānadāne seyyoti dassanatthaṃ āraddhaṃ. Mahāhatthipathaṃ nīharanto viyāti kammaṭṭhānapathaviṃ mahāhatthipathaṃ katvā dassento viya. Sappāyāsappāyaṃ paricchinditvāti yassa kammaṭṭhānaṃ ācikkhati, tassa upakārānupakāraṃ yuttimagganena paricchinditvā.

    ಇದಾನಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನದಾಯಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತೇನ ಧೋತಮಕ್ಖಿತೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಉಪಾಹನಾ ಆರುಹಿತ್ವಾ ಛತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇಲನಾಳಿಮಧುಫಾಣಿತಾದೀನಿ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಪರಿವುತೇನ ನ ಗನ್ತಬ್ಬಂ, ಗಮಿಕವತ್ತಂ ಪನ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಸಯಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಯಂ ಯಂ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸತಿ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪವಿಟ್ಠಕಾಲೇ ಆಗನ್ತುಕವತ್ತಂ, ನಿಕ್ಖಮನಕಾಲೇ ಗಮಿಕವತ್ತನ್ತಿ ಯಥಾರಹಂ ತಂ ತಂ ವತ್ತಂ ಪೂರೇನ್ತೇನ ಸಲ್ಲಹುಕಪರಿಕ್ಖಾರೇನ ಪರಮಸಲ್ಲೇಖವುತ್ತಿನಾ ಹುತ್ವಾ ಗನ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಲ್ಲಹುಕವುತ್ತಿನಾ ವಿನಯಾಚಾರಸಮ್ಪನ್ನೇನಾ’’ತಿ ಆಹ। ಏವಂ ಪನ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಸನ್ತೇನ ಅನ್ತರಾಯೇವ ದನ್ತಕಟ್ಠಂ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಪವಿಸಿತಬ್ಬಂ, ನ ಚ ಮುಹುತ್ತಂ ವಿಸ್ಸಮಿತ್ವಾ ಪಾದಧೋವನಮಕ್ಖನಾದೀನಿ ಕತ್ವಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಞ್ಞಂ ಪರಿವೇಣಂ ಪವಿಸಿತಬ್ಬಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಸಚೇ ಹಿಸ್ಸ ತತ್ರ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ವಿಸಭಾಗಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ತಂ ತೇ ಆಗಮನಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಅವಣ್ಣಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ‘‘ನಟ್ಠೋಸಿ, ಸಚೇ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗತೋ’’ತಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯುಂ, ಯೇನ ತತೋವ ಪಟಿನಿವತ್ತೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಉಜುಕಂ ತತ್ಥೇವ ಗನ್ತಬ್ಬಂ।

    Idāni kammaṭṭhānadāyakassa santikaṃ gacchantena dhotamakkhitehi pādehi upāhanā āruhitvā chattaṃ gahetvā telanāḷimadhuphāṇitādīni gāhāpetvā antevāsikaparivutena na gantabbaṃ, gamikavattaṃ pana pūretvā attano pattacīvaraṃ sayameva gahetvā antarāmagge yaṃ yaṃ vihāraṃ pavisati, sabbattha paviṭṭhakāle āgantukavattaṃ, nikkhamanakāle gamikavattanti yathārahaṃ taṃ taṃ vattaṃ pūrentena sallahukaparikkhārena paramasallekhavuttinā hutvā gantabbanti imamatthaṃ saṅkhipitvā dassento ‘‘sallahukavuttinā vinayācārasampannenā’’ti āha. Evaṃ pana gantvā taṃ vihāraṃ pavisantena antarāyeva dantakaṭṭhaṃ kappiyaṃ kārāpetvā gahetvā pavisitabbaṃ, na ca muhuttaṃ vissamitvā pādadhovanamakkhanādīni katvā ācariyassa santikaṃ gamissāmīti aññaṃ pariveṇaṃ pavisitabbaṃ. Kasmā? Sace hissa tatra ācariyassa visabhāgā bhikkhū bhaveyyuṃ, taṃ te āgamanakāraṇaṃ pucchitvā ācariyassa avaṇṇaṃ pakāsetvā ‘‘naṭṭhosi, sace tassa santikaṃ āgato’’ti vippaṭisāraṃ uppādeyyuṃ, yena tatova paṭinivatteyya, tasmā ācariyassa vasanaṭṭhānaṃ pucchitvā ujukaṃ tattheva gantabbaṃ.

    ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಮಾಚರಿಯನ್ತಿ –

    Vuttappakāramācariyanti –

    ‘‘ಪಿಯೋ ಗರು ಭಾವನೀಯೋ, ವತ್ತಾ ಚ ವಚನಕ್ಖಮೋ।

    ‘‘Piyo garu bhāvanīyo, vattā ca vacanakkhamo;

    ಗಮ್ಭೀರಞ್ಚ ಕಥಂ ಕತ್ತಾ, ನೋ ಚಟ್ಠಾನೇ ನಿಯೋಜಕೋ’’ತಿ॥ (ಅ॰ ನಿ॰ ೭.೩೭; ನೇತ್ತಿ॰ ೧೧೩) –

    Gambhīrañca kathaṃ kattā, no caṭṭhāne niyojako’’ti. (a. ni. 7.37; netti. 113) –

    ಏವಮಾದಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಸದ್ಧಾದಿಗುಣಸಮನ್ನಾಗತಂ ಏಕನ್ತಹಿತೇಸಿಂ ವುಡ್ಢಿಪಕ್ಖೇ ಠಿತಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಂ ಆಚರಿಯಂ। ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಆರಾಧಿತಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಚೇ ಆಚರಿಯೋ ದಹರತರೋ ಹೋತಿ, ಪತ್ತಚೀವರಪಟಿಗ್ಗಹಣಾದೀನಿ ನ ಸಾದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಸಚೇ ವುಡ್ಢತರೋ, ಗನ್ತ್ವಾ ಆಚರಿಯಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಠಾತಬ್ಬಂ। ‘‘ನಿಕ್ಖಿಪಾವುಸೋ, ಪತ್ತಚೀವರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇನ ನಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ಪಾನೀಯಂ ಪಿವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇನ ಸಚೇ ಇಚ್ಛತಿ, ಪಾತಬ್ಬಂ। ‘‘ಪಾದೇ ಧೋವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇನ ನ ತಾವ ಧೋವಿತಬ್ಬಾ। ಸಚೇ ಹಿ ಆಚರಿಯೇನ ಆಭತಮುದಕಂ ಭವೇಯ್ಯ, ನ ಸಾರುಪ್ಪಂ ಸಿಯಾ। ‘‘ಧೋವಾವುಸೋ, ನ ಮಯಾ ಆಭತಂ, ಅಞ್ಞೇಹಿ ಆಭತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇನ ಪನ ಯತ್ಥ ಆಚರಿಯೋ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ಏವರೂಪೇ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೇ ವಾ ಓಕಾಸೇ ಅಬ್ಭೋಕಾಸವಿಹಾರಸ್ಸಪಿ ವಾ ಏಕಮನ್ತೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪಾದಾ ಧೋವಿತಬ್ಬಾ। ಸಚೇ ಆಚರಿಯೋ ತೇಲನಾಳಿಂ ಆಹರತಿ, ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಉಭೋಹಿ ಹತ್ಥೇಹಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಗಹೇತಬ್ಬಾ। ಸಚೇ ಹಿ ನ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ‘‘ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಇತೋ ಏವ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಮ್ಭೋಗಂ ಕೋಪೇತೀ’’ತಿ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ಭವೇಯ್ಯ। ಗಹೇತ್ವಾ ಪನ ನ ಆದಿತೋವ ಪಾದಾ ಮಕ್ಖೇತಬ್ಬಾ। ಸಚೇ ಹಿ ತಂ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಗತ್ತಬ್ಭಞ್ಜನತೇಲಂ ಭವೇಯ್ಯ, ನ ಸಾರುಪ್ಪಂ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಪಠಮಂ ಸೀಸಂ ಮಕ್ಖೇತ್ವಾ ಖನ್ಧಾದೀನಿ ಮಕ್ಖೇತಬ್ಬಾನಿ। ‘‘ಸಬ್ಬಪಾರಿಹಾರಿಯತೇಲಮಿದಂ, ಆವುಸೋ, ಪಾದೇಪಿ ಮಕ್ಖೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇನ ಪನ ಪಾದೇ ಮಕ್ಖೇತ್ವಾ ‘‘ಇಮಂ ತೇಲನಾಳಿಂ ಠಪೇಮಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಆಚರಿಯೇ ಗಣ್ಹನ್ತೇ ದಾತಬ್ಬಾ।

    Evamādinā vuttappakāraṃ saddhādiguṇasamannāgataṃ ekantahitesiṃ vuḍḍhipakkhe ṭhitaṃ kalyāṇamittaṃ ācariyaṃ. Vattapaṭipattiyā ārādhitacittassāti ettha sace ācariyo daharataro hoti, pattacīvarapaṭiggahaṇādīni na sāditabbāni. Sace vuḍḍhataro, gantvā ācariyaṃ vanditvā ṭhātabbaṃ. ‘‘Nikkhipāvuso, pattacīvara’’nti vuttena nikkhipitabbaṃ. ‘‘Pānīyaṃ pivā’’ti vuttena sace icchati, pātabbaṃ. ‘‘Pāde dhovā’’ti vuttena na tāva dhovitabbā. Sace hi ācariyena ābhatamudakaṃ bhaveyya, na sāruppaṃ siyā. ‘‘Dhovāvuso, na mayā ābhataṃ, aññehi ābhata’’nti vuttena pana yattha ācariyo na passati, evarūpe paṭicchanne vā okāse abbhokāsavihārassapi vā ekamante nisīditvā pādā dhovitabbā. Sace ācariyo telanāḷiṃ āharati, uṭṭhahitvā ubhohi hatthehi sakkaccaṃ gahetabbā. Sace hi na gaṇheyya, ‘‘ayaṃ bhikkhu ito eva paṭṭhāya sambhogaṃ kopetī’’ti ācariyassa aññathattaṃ bhaveyya. Gahetvā pana na āditova pādā makkhetabbā. Sace hi taṃ ācariyassa gattabbhañjanatelaṃ bhaveyya, na sāruppaṃ siyā, tasmā paṭhamaṃ sīsaṃ makkhetvā khandhādīni makkhetabbāni. ‘‘Sabbapārihāriyatelamidaṃ, āvuso, pādepi makkhehī’’ti vuttena pana pāde makkhetvā ‘‘imaṃ telanāḷiṃ ṭhapemi, bhante’’ti vatvā ācariye gaṇhante dātabbā.

    ಗತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಕಥೇಥ’’ಇಚ್ಚೇವಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ದುತಿಯದಿವಸತೋ ಪನ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಚೇ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಪಕತಿಉಪಟ್ಠಾಕೋ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ವತ್ತಂ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ಯಾಚಿತೋಪಿ ನ ದೇತಿ, ಓಕಾಸೇ ಲದ್ಧೇಯೇವ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಕರೋನ್ತೇನ ಚ ಖುದ್ದಕಮಜ್ಝಿಮಮಹನ್ತಾನಿ ತೀಣಿ ದನ್ತಕಟ್ಠಾನಿ ಉಪನಾಮೇತಬ್ಬಾನಿ। ಸೀತಂ ಉಣ್ಹನ್ತಿ ದುವಿಧಂ ಮುಖಧೋವನುದಕಞ್ಚ ನ್ಹಾನೋದಕಞ್ಚ ಪಟಿಯಾದೇತಬ್ಬಂ। ತತೋ ಯಂ ಆಚರಿಯೋ ತೀಣಿ ದಿವಸಾನಿ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ, ತಾದಿಸಮೇವ ನಿಚ್ಚಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇತಬ್ಬಂ, ನಿಯಮಂ ಅಕತ್ವಾ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಯಥಾಲದ್ಧಂ ಉಪನಾಮೇತಬ್ಬಂ। ಕಿಂ ಬಹುನಾ ವುತ್ತೇನ, ಯಂ ತಂ ಭಗವತಾ ‘‘ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಚರಿಯಮ್ಹಿ ಸಮ್ಮಾ ವತ್ತಿತಬ್ಬಂ। ತತ್ರಾಯಂ ಸಮ್ಮಾವತ್ತನಾ – ಕಾಲಸ್ಸೇವ ವುಟ್ಠಾಯ ಉಪಾಹನಾ ಓಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಏಕಂಸಂ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ ಕರಿತ್ವಾ ದನ್ತಕಟ್ಠಂ ದಾತಬ್ಬಂ, ಮುಖೋದಕಂ ದಾತಬ್ಬಂ, ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಪೇತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ಯಾಗು ಹೋತಿ, ಭಾಜನಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಯಾಗು ಉಪನಾಮೇತಬ್ಬಾ’’ತಿಆದಿಕಂ (ಮಹಾವ॰ ೬೬) ಖನ್ಧಕೇ ವತ್ತಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ನಯೇನ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಚಿತ್ತಂ ಆರಾಧೇತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Gatadivasato paṭṭhāya ‘‘kammaṭṭhānaṃ me, bhante, kathetha’’iccevaṃ na vattabbaṃ. Dutiyadivasato pana paṭṭhāya sace ācariyassa pakatiupaṭṭhāko atthi, taṃ yācitvā vattaṃ kātabbaṃ. Sace yācitopi na deti, okāse laddheyeva kātabbaṃ. Karontena ca khuddakamajjhimamahantāni tīṇi dantakaṭṭhāni upanāmetabbāni. Sītaṃ uṇhanti duvidhaṃ mukhadhovanudakañca nhānodakañca paṭiyādetabbaṃ. Tato yaṃ ācariyo tīṇi divasāni paribhuñjati, tādisameva niccaṃ upaṭṭhāpetabbaṃ, niyamaṃ akatvā yaṃ vā taṃ vā paribhuñjantassa yathāladdhaṃ upanāmetabbaṃ. Kiṃ bahunā vuttena, yaṃ taṃ bhagavatā ‘‘antevāsikena, bhikkhave, ācariyamhi sammā vattitabbaṃ. Tatrāyaṃ sammāvattanā – kālasseva vuṭṭhāya upāhanā omuñcitvā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā dantakaṭṭhaṃ dātabbaṃ, mukhodakaṃ dātabbaṃ, āsanaṃ paññapetabbaṃ. Sace yāgu hoti, bhājanaṃ dhovitvā yāgu upanāmetabbā’’tiādikaṃ (mahāva. 66) khandhake vattaṃ paññattaṃ, taṃ sabbampi kātabbaṃ. Iti iminā yathāvuttena nayena paṭipajjanto vattapaṭipattiyā cittaṃ ārādhetīti daṭṭhabbaṃ.

    ಪಞ್ಚಸನ್ಧಿಕನ್ತಿ ಪಞ್ಚಪಬ್ಬಂ, ಪಞ್ಚಭಾಗನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಉಗ್ಗಣ್ಹನನ್ತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಗನ್ಥಸ್ಸ ಉಗ್ಗಣ್ಹನಂ, ತದತ್ಥಪರಿಪುಚ್ಛಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಪರಿಪುಚ್ಛನಾ। ಅಥ ವಾ ಗನ್ಥತೋ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಉಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಉಗ್ಗಹೋ, ತತ್ಥ ಸಂಸಯಪರಿಪುಚ್ಛನಾ ಪರಿಪುಚ್ಛಾ। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ನಿಮಿತ್ತುಪಟ್ಠಾನಂ, ಏವಂ ಭಾವನಮನುಯುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ‘‘ಏವಮಿದಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ ಉಪಧಾರಣಂ, ತಥಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಪ್ಪನಾ ‘‘ಏವಂ ಝಾನಮಪ್ಪೇತೀ’’ತಿ। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಗಣನಾನುಬನ್ಧನಾಫುಸನಾನಂ ವಸೇನ ಭಾವನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಠಪನಾಯ ಸಮ್ಪತ್ತಿ, ತತೋ ಪರಮ್ಪಿ ವಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಾದಿವಸೇನ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತೀತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಭಾವಸ್ಸ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಂ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಭಾವುಪಧಾರಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ।

    Pañcasandhikanti pañcapabbaṃ, pañcabhāganti attho. Kammaṭṭhānassa uggaṇhananti kammaṭṭhānaganthassa uggaṇhanaṃ, tadatthaparipucchā kammaṭṭhānassa paripucchanā. Atha vā ganthato atthato ca kammaṭṭhānassa uggaṇhanaṃ uggaho, tattha saṃsayaparipucchanā paripucchā. Kammaṭṭhānassa upaṭṭhānanti nimittupaṭṭhānaṃ, evaṃ bhāvanamanuyuñjantassa ‘‘evamidaṃ nimittaṃ upaṭṭhātī’’ti upadhāraṇaṃ, tathā kammaṭṭhānappanā ‘‘evaṃ jhānamappetī’’ti. Kammaṭṭhānassa lakkhaṇanti gaṇanānubandhanāphusanānaṃ vasena bhāvanaṃ ussukkāpetvā ṭhapanāya sampatti, tato parampi vā sallakkhaṇādivasena matthakappattīti kammaṭṭhānasabhāvassa sallakkhaṇaṃ. Tenāha – ‘‘kammaṭṭhānasabhāvupadhāraṇanti vuttaṃ hotī’’ti.

    ಅತ್ತನಾಪಿ ನ ಕಿಲಮತಿ ಓಧಿಸೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಉಗ್ಗಣ್ಹನತೋ, ತತೋ ಏವ ಆಚರಿಯಮ್ಪಿ ನ ವಿಹೇಠೇತಿ ಧಮ್ಮಾಧಿಕರಣಮ್ಪಿ ಭಾವನಾಯ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪನತೋ। ತಸ್ಮಾತಿ ತಂನಿಮಿತ್ತಂ ಅತ್ತನೋಅಕಿಲಮನಆಚರಿಯಾವಿಹೇಠನಹೇತು। ಥೋಕನ್ತಿ ಥೋಕಂ ಥೋಕಂ। ತತ್ಥಾತಿ ಯತ್ಥ ಆಚರಿಯೋ ವಸತಿ, ತತ್ಥ। ಸಪ್ಪಾಯಂ ಹೋತೀತಿ ಆವಾಸಸಪ್ಪಾಯಾದಿಲಾಭೇನ ಮನಸಿಕಾರಫಾಸುತಾ ಭಾವನಾನುಕೂಲತಾ ಹೋತಿ। ಯೋಜನಪರಮನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಗಾವುತಅಡ್ಢಯೋಜನಾನಿಪಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಮನ್ದಪಞ್ಞೋ ಗಾವುತೇ ಅಡ್ಢಯೋಜನೇ ಯೋಜನಮತ್ತೇ ವಾ ವಸನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿದೇವ ಠಾನೇ ಸನ್ದೇಹೇ ವಾ ಸತಿಸಮ್ಮೋಸೇ ವಾ ಜಾತೇ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ವಿಹಾರೇ ವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇಯೇವ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ದಿವಸಂ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಆಚರಿಯಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಅಕಿಲಮನ್ತೋಯೇವ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಆಗನ್ತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮನ್ದಪಞ್ಞೋ ಯೋಜನಪರಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ’’ತಿ। ಸಚೇ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞೋ ಯೋಜನಪರಮೇ ಫಾಸುಕಟ್ಠಾನಂ ನ ಲಭತಿ, ತೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಸಬ್ಬಂ ಗಣ್ಠಿಟ್ಠಾನಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಿಸುದ್ಧಂ ಆವಜ್ಜನಪಟಿಬದ್ಧಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ಯೋಜನಪರಮತೋ ದೂರಮ್ಪಿ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞೋ ದೂರಮ್ಪಿ ಗನ್ತ್ವಾ’’ತಿ।

    Attanāpina kilamati odhiso kammaṭṭhānassa uggaṇhanato, tato eva ācariyampi na viheṭheti dhammādhikaraṇampi bhāvanāya matthakaṃ pāpanato. Tasmāti taṃnimittaṃ attanoakilamanaācariyāviheṭhanahetu. Thokanti thokaṃ thokaṃ. Tatthāti yattha ācariyo vasati, tattha. Sappāyaṃ hotīti āvāsasappāyādilābhena manasikāraphāsutā bhāvanānukūlatā hoti. Yojanaparamanti iminā gāvutaaḍḍhayojanānipi saṅgaṇhāti. Yasmā pana mandapañño gāvute aḍḍhayojane yojanamatte vā vasanto kammaṭṭhānassa kismiñcideva ṭhāne sandehe vā satisammose vā jāte kālasseva vihāre vattaṃ katvā antarāmagge piṇḍāya caritvā bhattakiccapariyosāneyeva ācariyassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā taṃ divasaṃ ācariyassa santike kammaṭṭhānaṃ sodhetvā dutiyadivase ācariyaṃ vanditvā nikkhamitvā antarāmagge piṇḍāya caritvā akilamantoyeva attano vasanaṭṭhānaṃ āgantuṃ sakkhissati, tasmā vuttaṃ ‘‘mandapañño yojanaparamaṃ gantvā’’ti. Sace tikkhapañño yojanaparame phāsukaṭṭhānaṃ na labhati, tena kammaṭṭhāne sabbaṃ gaṇṭhiṭṭhānaṃ chinditvā visuddhaṃ āvajjanapaṭibaddhaṃ kammaṭṭhānaṃ katvā yojanaparamato dūrampi gantuṃ vaṭṭatīti āha ‘‘tikkhapañño dūrampi gantvā’’ti.

    ಅಟ್ಠಾರಸಸೇನಾಸನದೋಸವಿವಜ್ಜಿತನ್ತಿ ಮಹತ್ತಂ, ನವತ್ತಂ, ಜಿಣ್ಣತ್ತಂ, ಪನ್ಥನಿಸ್ಸಿತತ್ತಂ, ಸೋಣ್ಡೀ, ಪಣ್ಣಂ, ಪುಪ್ಫಂ, ಫಲಂ, ಪತ್ಥನೀಯತಾ, ನಗರಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತಾ, ದಾರುಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತಾ, ಖೇತ್ತಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತಾ, ವಿಸಭಾಗಾನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅತ್ಥಿತಾ, ಪಟ್ಟನಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತಾ, ಪಚ್ಚನ್ತಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತಾ, ರಜ್ಜಸೀಮಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತಾ, ಅಸಪ್ಪಾಯತಾ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾನಂ ಅಲಾಭೋತಿ ಇಮೇಹಿ ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ ಸೇನಾಸನದೋಸೇಹಿ ವಿವಜ್ಜಿತಂ। ಇಮೇಸಞ್ಹಿ ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ ದೋಸಾನಂ ಅಞ್ಞತರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ಸೇನಾಸನಂ ಭಾವನಾಯ ಅನನುರೂಪಂ।

    Aṭṭhārasasenāsanadosavivajjitanti mahattaṃ, navattaṃ, jiṇṇattaṃ, panthanissitattaṃ, soṇḍī, paṇṇaṃ, pupphaṃ, phalaṃ, patthanīyatā, nagarasannissitatā, dārusannissitatā, khettasannissitatā, visabhāgānaṃ puggalānaṃ atthitā, paṭṭanasannissitatā, paccantasannissitatā, rajjasīmasannissitatā, asappāyatā, kalyāṇamittānaṃ alābhoti imehi aṭṭhārasahi senāsanadosehi vivajjitaṃ. Imesañhi aṭṭhārasannaṃ dosānaṃ aññatarena samannāgataṃ senāsanaṃ bhāvanāya ananurūpaṃ.

    ಕಸ್ಮಾ? ಮಹಾವಿಹಾರೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೫೨) ತಾವ ಬಹೂ ನಾನಾಛನ್ದಾ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ, ತೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಟಿವಿರುದ್ಧತಾಯ ವತ್ತಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ಬೋಧಿಯಙ್ಗಣಾದೀನಿ ಅಸಮ್ಮಟ್ಠಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ, ಅನುಪಟ್ಠಾಪಿತಂ ಪಾನೀಯಂ ಪರಿಭೋಜನೀಯಂ। ತತ್ರಾಯಂ ‘‘ಗೋಚರಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ನಿಕ್ಖನ್ತೋಪಿ ಸಚೇ ಪಸ್ಸತಿ ವತ್ತಂ ಅಕತಂ, ಪಾನೀಯಘಟಂ ವಾ ರಿತ್ತಂ, ಅಥಾನೇನ ವತ್ತಂ ಕಾತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಪಾನೀಯಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇತಬ್ಬಂ , ಅಕರೋನ್ತೋ ವತ್ತಭೇದೇ ದುಕ್ಕಟಂ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಕಾಲೋ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ, ಅತಿದಿವಾ ಪವಿಟ್ಠೋ ನಿಟ್ಠಿತಾಯ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ಲಭತಿ। ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಗತೋಪಿ ಸಾಮಣೇರದಹರಭಿಕ್ಖೂನಂ ಉಚ್ಚಾಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮೇಹಿ ಚ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಯತ್ಥ ಪನ ಸಬ್ಬಂ ವತ್ತಂ ಕತಮೇವ ಹೋತಿ, ಅವಸೇಸಾಪಿ ಚ ಘಟ್ಟನಾ ನತ್ಥಿ, ಏವರೂಪೇ ಮಹಾವಿಹಾರೇಪಿ ವಿಹಾತಬ್ಬಂ।

    Kasmā? Mahāvihāre (visuddhi. 1.52) tāva bahū nānāchandā sannipatanti, te aññamaññaṃ paṭiviruddhatāya vattaṃ na karonti, bodhiyaṅgaṇādīni asammaṭṭhāneva honti, anupaṭṭhāpitaṃ pānīyaṃ paribhojanīyaṃ. Tatrāyaṃ ‘‘gocaragāme piṇḍāya carissāmī’’ti pattacīvaramādāya nikkhantopi sace passati vattaṃ akataṃ, pānīyaghaṭaṃ vā rittaṃ, athānena vattaṃ kātabbaṃ hoti, pānīyaṃ upaṭṭhāpetabbaṃ , akaronto vattabhede dukkaṭaṃ āpajjati. Karontassa kālo atikkamati, atidivā paviṭṭho niṭṭhitāya bhikkhāya kiñci na labhati. Paṭisallānagatopi sāmaṇeradaharabhikkhūnaṃ uccāsaddena saṅghakammehi ca vikkhipati. Yattha pana sabbaṃ vattaṃ katameva hoti, avasesāpi ca ghaṭṭanā natthi, evarūpe mahāvihārepi vihātabbaṃ.

    ನವವಿಹಾರೇ ಬಹು ನವಕಮ್ಮಂ ಹೋತಿ, ಅಕರೋನ್ತಂ ಉಜ್ಝಾಯನ್ತಿ। ಯತ್ಥ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ ಏವಂ ವದನ್ತಿ ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ಯಥಾಸುಖಂ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋತು, ಮಯಂ ನವಕಮ್ಮಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ, ಏವರೂಪೇ ವಿಹಾತಬ್ಬಂ।

    Navavihāre bahu navakammaṃ hoti, akarontaṃ ujjhāyanti. Yattha pana bhikkhū evaṃ vadanti ‘‘āyasmā yathāsukhaṃ samaṇadhammaṃ karotu, mayaṃ navakammaṃ karissāmā’’ti, evarūpe vihātabbaṃ.

    ಜಿಣ್ಣವಿಹಾರೇ ಪನ ಬಹು ಪಟಿಜಗ್ಗಿತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಅನ್ತಮಸೋ ಅತ್ತನೋ ಸೇನಾಸನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪಟಿಜಗ್ಗನ್ತಂ ಉಜ್ಝಾಯನ್ತಿ, ಪಟಿಜಗ್ಗನ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಹಾಯತಿ।

    Jiṇṇavihāre pana bahu paṭijaggitabbaṃ hoti, antamaso attano senāsanamattampi appaṭijaggantaṃ ujjhāyanti, paṭijaggantassa kammaṭṭhānaṃ parihāyati.

    ಪನ್ಥನಿಸ್ಸಿತೇ ಮಹಾಪಥವಿಹಾರೇ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಆಗನ್ತುಕಾ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ। ವಿಕಾಲೇ ಆಗತಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಸೇನಾಸನಂ ದತ್ವಾ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ವಾ ಪಾಸಾಣಪಿಟ್ಠೇ ವಾ ವಸಿತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಪುನದಿವಸೇಪಿ ಏವಮೇವಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ ನ ಹೋತಿ। ಯತ್ಥ ಪನ ಏವರೂಪೋ ಆಗನ್ತುಕಸಮ್ಬಾಧೋ ನ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ವಿಹಾತಬ್ಬಂ।

    Panthanissite mahāpathavihāre rattindivaṃ āgantukā sannipatanti. Vikāle āgatānaṃ attano senāsanaṃ datvā rukkhamūle vā pāsāṇapiṭṭhe vā vasitabbaṃ hoti, punadivasepi evamevāti kammaṭṭhānassa okāso na hoti. Yattha pana evarūpo āgantukasambādho na hoti, tattha vihātabbaṃ.

    ಸೋಣ್ಡೀ ನಾಮ ಪಾಸಾಣಪೋಕ್ಖರಣೀ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಪಾನೀಯತ್ಥಂ ಮಹಾಜನೋ ಸಮೋಸರತಿ, ನಗರವಾಸೀನಂ ರಾಜಕುಲೂಪಕತ್ಥೇರಾನಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ರಜನಕಮ್ಮತ್ಥಾಯ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಭಾಜನದಾರುದೋಣಿಕಾದೀನಿ ಪುಚ್ಛನ್ತಾನಂ ‘‘ಅಸುಕೇ ಚ ಅಸುಕೇ ಚ ಠಾನೇ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಏವಂ ಸಬ್ಬಕಾಲಮ್ಪಿ ನಿಚ್ಚಬ್ಯಾವಟೋ ಹೋತಿ।

    Soṇḍī nāma pāsāṇapokkharaṇī hoti. Tattha pānīyatthaṃ mahājano samosarati, nagaravāsīnaṃ rājakulūpakattherānaṃ antevāsikā rajanakammatthāya āgacchanti, tesaṃ bhājanadārudoṇikādīni pucchantānaṃ ‘‘asuke ca asuke ca ṭhāne’’ti dassetabbāni honti. Evaṃ sabbakālampi niccabyāvaṭo hoti.

    ಯತ್ಥ ನಾನಾವಿಧಂ ಸಾಕಪಣ್ಣಂ ಹೋತಿ, ತತ್ಥಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸಪಿ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಾಕಹಾರಿಕಾ ಗಾಯಮಾನಾ ಪಣ್ಣಂ ಉಚ್ಚಿನನ್ತಿಯೋ ವಿಸಭಾಗಸದ್ದಸಙ್ಘಟ್ಟನೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತರಾಯಂ ಕರೋನ್ತಿ।

    Yattha nānāvidhaṃ sākapaṇṇaṃ hoti, tatthassa kammaṭṭhānaṃ gahetvā divāvihāraṃ nisinnassapi santike sākahārikā gāyamānā paṇṇaṃ uccinantiyo visabhāgasaddasaṅghaṭṭanena kammaṭṭhānantarāyaṃ karonti.

    ಯತ್ಥ ಪನ ನಾನಾವಿಧಾ ಮಾಲಾಗಚ್ಛಾ ಸುಪುಪ್ಫಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ತತ್ರಾಪಿ ತಾದಿಸೋಯೇವ ಉಪದ್ದವೋ।

    Yattha pana nānāvidhā mālāgacchā supupphitā honti, tatrāpi tādisoyeva upaddavo.

    ಯತ್ಥ ನಾನಾವಿಧಂ ಅಮ್ಬಜಮ್ಬುಪನಸಾದಿಫಲಂ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ಫಲತ್ಥಿಕಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಯಾಚನ್ತಿ, ಅದೇನ್ತಸ್ಸ ಕುಜ್ಝನ್ತಿ, ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ವಿಹಾರಮಜ್ಝೇ ಚಙ್ಕಮನ್ತೇನ ತೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಉಪಾಸಕಾ ಏವಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ಯಥಾರುಚಿ ಅಕ್ಕೋಸನ್ತಿ, ಅವಾಸಾಯಪಿಸ್ಸ ಪರಕ್ಕಮನ್ತಿ।

    Yattha nānāvidhaṃ ambajambupanasādiphalaṃ hoti, tattha phalatthikā āgantvā yācanti, adentassa kujjhanti, balakkārena vā gaṇhanti, sāyanhasamaye vihāramajjhe caṅkamantena te disvā ‘‘kiṃ upāsakā evaṃ karothā’’ti vuttā yathāruci akkosanti, avāsāyapissa parakkamanti.

    ಪತ್ಥನೀಯೇ ಪನ ಲೋಕಸಮ್ಮತೇ ದಕ್ಖಿಣಗಿರಿಹತ್ಥಿಕುಚ್ಛಿಚೇತಿಯಗಿರಿಚಿತ್ತಲಪಬ್ಬತಸದಿಸೇ ವಿಹಾರೇ ವಿಹರನ್ತಂ ‘‘ಅಯಂ ಅರಹಾ’’ತಿ ಸಮ್ಭಾವೇತ್ವಾ ವನ್ದಿತುಕಾಮಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಸಮನ್ತಾ ಓಸರನ್ತಿ, ತೇನಸ್ಸ ನ ಫಾಸು ಹೋತಿ। ಯಸ್ಸ ಪನ ತಂ ಸಪ್ಪಾಯಂ ಹೋತಿ, ತೇನ ದಿವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ರತ್ತಿಂ ವಸಿತಬ್ಬಂ।

    Patthanīye pana lokasammate dakkhiṇagirihatthikucchicetiyagiricittalapabbatasadise vihāre viharantaṃ ‘‘ayaṃ arahā’’ti sambhāvetvā vanditukāmā manussā samantā osaranti, tenassa na phāsu hoti. Yassa pana taṃ sappāyaṃ hoti, tena divā aññattha gantvā rattiṃ vasitabbaṃ.

    ನಗರಸನ್ನಿಸ್ಸಿತೇ ವಿಸಭಾಗಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಆಪಾಥಮಾಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಕುಮ್ಭದಾಸಿಯೋಪಿ ಘಟೇಹಿ ನಿಘಂಸನ್ತಿಯೋ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ನ ದೇನ್ತಿ, ಇಸ್ಸರಮನುಸ್ಸಾಪಿ ವಿಹಾರಮಜ್ಝೇ ಸಾಣಿಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ನಿಸೀದನ್ತಿ।

    Nagarasannissite visabhāgārammaṇāni āpāthamāgacchanti, kumbhadāsiyopi ghaṭehi nighaṃsantiyo gacchanti, okkamitvā maggaṃ na denti, issaramanussāpi vihāramajjhe sāṇiṃ parikkhipitvā nisīdanti.

    ದಾರುಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇ ಪನ ಯತ್ಥ ಕಟ್ಠಾನಿ ಚ ದಬ್ಬುಪಕರಣರುಕ್ಖಾ ಚ ಸನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಕಟ್ಠಹಾರಿಕಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಸಾಕಪುಪ್ಫಹಾರಿಕಾ ವಿಯ ಅಫಾಸುಕಂ ಕರೋನ್ತಿ। ವಿಹಾರೇ ರುಕ್ಖಾ ಸನ್ತಿ, ತೇ ‘‘ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಘರಾನಿ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಮನುಸ್ಸಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಛಿನ್ದನ್ತಿ। ಸಚೇ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಪಧಾನಘರಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಮಜ್ಝೇ ಚಙ್ಕಮನ್ತೋ ತೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಉಪಾಸಕಾ ಏವಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ವದತಿ, ಯಥಾರುಚಿ ಅಕ್ಕೋಸನ್ತಿ, ಅವಾಸಾಯಪಿಸ್ಸ ಪರಕ್ಕಮನ್ತಿ।

    Dārusannissaye pana yattha kaṭṭhāni ca dabbupakaraṇarukkhā ca santi, tattha kaṭṭhahārikā pubbe vuttasākapupphahārikā viya aphāsukaṃ karonti. Vihāre rukkhā santi, te ‘‘chinditvā gharāni karissāmā’’ti manussā āgantvā chindanti. Sace sāyanhasamaye padhānagharā nikkhamitvā vihāramajjhe caṅkamanto te disvā ‘‘kiṃ upāsakā evaṃ karothā’’ti vadati, yathāruci akkosanti, avāsāyapissa parakkamanti.

    ಯೋ ಪನ ಖೇತ್ತಸನ್ನಿಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ ಸಮನ್ತಾ ಖೇತ್ತೇಹಿ ಪರಿವಾರಿತೋ, ತತ್ಥ ಮನುಸ್ಸಾ ವಿಹಾರಮಜ್ಝೇಯೇವ ಖಲಂ ಕತ್ವಾ ಧಞ್ಞಂ ಮದ್ದನ್ತಿ, ಪಮುಖೇಸು ಸಯನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಬಹುಂ ಅಫಾಸುಂ ಕರೋನ್ತಿ। ಯತ್ರಪಿ ಮಹಾಸಙ್ಘಭೋಗೋ ಹೋತಿ, ಆರಾಮಿಕಕುಲಾನಂ ಗಾವೋ ರುನ್ಧನ್ತಿ, ಉದಕವಾರಂ ಪಟಿಸೇಧೇನ್ತಿ, ಮನುಸ್ಸಾ ವೀಹಿಸೀಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಪಸ್ಸಥ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಆರಾಮಿಕಕುಲಾನಂ ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ। ತೇನ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ರಾಜರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾನಂ ಘರದ್ವಾರಂ ಗನ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ಖೇತ್ತಸನ್ನಿಸ್ಸಿತೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತೋ।

    Yo pana khettasannissito hoti samantā khettehi parivārito, tattha manussā vihāramajjheyeva khalaṃ katvā dhaññaṃ maddanti, pamukhesu sayanti, aññampi bahuṃ aphāsuṃ karonti. Yatrapi mahāsaṅghabhogo hoti, ārāmikakulānaṃ gāvo rundhanti, udakavāraṃ paṭisedhenti, manussā vīhisīsaṃ gahetvā ‘‘passatha tumhākaṃ ārāmikakulānaṃ kamma’’nti saṅghassa dassenti. Tena tena kāraṇena rājarājamahāmattānaṃ gharadvāraṃ gantabbaṃ hoti, ayampi khettasannissiteneva saṅgahito.

    ಯತ್ಥ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಸಭಾಗಾ ವೇರೀ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಹರನ್ತಿ, ಯೇ ಕಲಹಂ ಕರೋನ್ತಾ ‘‘ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ಏವಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ವಾರಿಯಮಾನಾ ‘‘ಏತಸ್ಸ ಪಂಸುಕೂಲಿಕಸ್ಸ ಆಗತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನಟ್ಠಾಮ್ಹಾ’’ತಿ ವತ್ತಾರೋ ಭವನ್ತಿ।

    Yattha aññamaññavisabhāgā verī bhikkhū viharanti, ye kalahaṃ karontā ‘‘mā, bhante, evaṃ karothā’’ti vāriyamānā ‘‘etassa paṃsukūlikassa āgatakālato paṭṭhāya naṭṭhāmhā’’ti vattāro bhavanti.

    ಯೋಪಿ ಉದಕಪಟ್ಟನಂ ವಾ ಥಲಪಟ್ಟನಂ ವಾ ಸನ್ನಿಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ಅಭಿಣ್ಹಂ ನಾವಾಹಿ ಚ ಸತ್ಥೇಹಿ ಚ ಆಗತಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ಓಕಾಸಂ ದೇಥ, ಪಾನೀಯಂ ದೇಥ, ಲೋಣಂ ದೇಥಾ’’ತಿ ಘಟ್ಟಯನ್ತಾ ಅಫಾಸುಂ ಕರೋನ್ತಿ।

    Yopi udakapaṭṭanaṃ vā thalapaṭṭanaṃ vā sannissito hoti, tattha abhiṇhaṃ nāvāhi ca satthehi ca āgatamanussā ‘‘okāsaṃ detha, pānīyaṃ detha, loṇaṃ dethā’’ti ghaṭṭayantā aphāsuṃ karonti.

    ಪಚ್ಚನ್ತಸನ್ನಿಸ್ಸಿತೇ ಪನ ಮನುಸ್ಸಾ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಅಪ್ಪಸನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ।

    Paccantasannissite pana manussā buddhādīsu appasannā honti.

    ರಜ್ಜಸೀಮಸನ್ನಿಸ್ಸಿತೇ ರಾಜಭಯಂ ಹೋತಿ। ತಞ್ಹಿ ಪದೇಸಂ ಏಕೋ ರಾಜಾ ‘‘ನ ಮಯ್ಹಂ ವಸೇ ವತ್ತತೀ’’ತಿ ಪಹರತಿ, ಇತರೋಪಿ ‘‘ನ ಮಯ್ಹಂ ವಸೇ ವತ್ತತೀ’’ತಿ। ತತ್ರಾಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಕದಾಚಿ ಇಮಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ವಿಜಿತೇ ವಿಚರತಿ, ಕದಾಚಿ ಏತಸ್ಸ, ಅಥ ನಂ ‘‘ಚರಪುರಿಸೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಅನಯಬ್ಯಸನಂ ಪಾಪೇನ್ತಿ।

    Rajjasīmasannissite rājabhayaṃ hoti. Tañhi padesaṃ eko rājā ‘‘na mayhaṃ vase vattatī’’ti paharati, itaropi ‘‘na mayhaṃ vase vattatī’’ti. Tatrāyaṃ bhikkhu kadāci imassa rañño vijite vicarati, kadāci etassa, atha naṃ ‘‘carapuriso aya’’nti maññamānā anayabyasanaṃ pāpenti.

    ಅಸಪ್ಪಾಯತಾತಿ ವಿಸಭಾಗರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಸಮೋಸರಣೇನ ವಾ ಅಮನುಸ್ಸಪರಿಗ್ಗಹಿತತಾಯ ವಾ ಅಸಪ್ಪಾಯತಾ। ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ಏಕೋ ಕಿರ ಥೇರೋ ಅರಞ್ಞೇ ವಸತಿ। ಅಥಸ್ಸ ಏಕಾ ಯಕ್ಖಿನೀ ಪಣ್ಣಸಾಲದ್ವಾರೇ ಠತ್ವಾ ಗಾಯಿ। ಸೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ದ್ವಾರೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ, ಸಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಚಙ್ಕಮನಸೀಸೇ ಗಾಯಿ। ಥೇರೋ ಚಙ್ಕಮನಸೀಸಂ ಅಗಮಾಸಿ, ಸಾ ಸತಪೋರಿಸೇ ಪಪಾತೇ ಠತ್ವಾ ಗಾಯಿ। ಥೇರೋ ಪಟಿನಿವತ್ತಿ, ಅಥ ನಂ ಸಾ ವೇಗೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಮಯಾ, ಭನ್ತೇ, ನ ಏಕೋ, ನ ದ್ವೇ ತುಮ್ಹಾದಿಸಾ ಖಾದಿತಾ’’ತಿ ಆಹ।

    Asappāyatāti visabhāgarūpādiārammaṇasamosaraṇena vā amanussapariggahitatāya vā asappāyatā. Tatridaṃ vatthu – eko kira thero araññe vasati. Athassa ekā yakkhinī paṇṇasāladvāre ṭhatvā gāyi. So nikkhamitvā dvāre aṭṭhāsi, sā gantvā caṅkamanasīse gāyi. Thero caṅkamanasīsaṃ agamāsi, sā sataporise papāte ṭhatvā gāyi. Thero paṭinivatti, atha naṃ sā vegena gantvā gahetvā ‘‘mayā, bhante, na eko, na dve tumhādisā khāditā’’ti āha.

    ಯತ್ಥ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ಆಚರಿಯಂ ವಾ ಆಚರಿಯಸಮಂ ವಾ ಉಪಜ್ಝಾಯಂ ವಾ ಉಪಜ್ಝಾಯಸಮಂ ವಾ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಂ ಲದ್ಧುಂ, ತತ್ಥ ಸೋ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾನಂ ಅಲಾಭೋ ಮಹಾದೋಸೋಯೇವ। ತಸ್ಮಾ ಇಮೇಸಂ ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ ದೋಸಾನಂ ಅಞ್ಞತರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ಸೇನಾಸನಂ ಭಾವನಾಯ ಅನನುರೂಪನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು –

    Yattha na sakkā hoti ācariyaṃ vā ācariyasamaṃ vā upajjhāyaṃ vā upajjhāyasamaṃ vā kalyāṇamittaṃ laddhuṃ, tattha so kalyāṇamittānaṃ alābho mahādosoyeva. Tasmā imesaṃ aṭṭhārasannaṃ dosānaṃ aññatarena samannāgataṃ senāsanaṃ bhāvanāya ananurūpanti veditabbaṃ. Vuttampi cetaṃ aṭṭhakathāsu –

    ‘‘ಮಹಾವಾಸಂ ನವಾವಾಸಂ, ಜರಾವಾಸಞ್ಚ ಪನ್ಥನಿಂ।

    ‘‘Mahāvāsaṃ navāvāsaṃ, jarāvāsañca panthaniṃ;

    ಸೋಣ್ಡಿಂ ಪಣ್ಣಞ್ಚ ಪುಪ್ಫಞ್ಚ, ಫಲಂ ಪತ್ಥಿತಮೇವ ಚ॥

    Soṇḍiṃ paṇṇañca pupphañca, phalaṃ patthitameva ca.

    ‘‘ನಗರಂ ದಾರುನಾ ಖೇತ್ತಂ, ವಿಸಭಾಗೇನ ಪಟ್ಟನಂ।

    ‘‘Nagaraṃ dārunā khettaṃ, visabhāgena paṭṭanaṃ;

    ಪಚ್ಚನ್ತಸೀಮಾಸಪ್ಪಾಯಂ, ಯತ್ಥ ಮಿತ್ತೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ॥

    Paccantasīmāsappāyaṃ, yattha mitto na labbhati.

    ‘‘ಅಟ್ಠಾರಸೇತಾನಿ ಠಾನಾನಿ, ಇತಿ ವಿಞ್ಞಾಯ ಪಣ್ಡಿತೋ।

    ‘‘Aṭṭhārasetāni ṭhānāni, iti viññāya paṇḍito;

    ಆರಕಾ ಪರಿವಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಮಗ್ಗಂ ಸಪ್ಪಟಿಭಯಂ ಯಥಾ’’ತಿ॥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೫೨)।

    Ārakā parivajjeyya, maggaṃ sappaṭibhayaṃ yathā’’ti. (visuddhi. 1.52);

    ಪಞ್ಚಸೇನಾಸನಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತನ್ತಿ ಗಾಮತೋ ನಾತಿದೂರನಾಚ್ಚಾಸನ್ನತಾದೀಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಸೇನಾಸನಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಂ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –

    Pañcasenāsanaṅgasamannāgatanti gāmato nātidūranāccāsannatādīhi pañcahi senāsanaṅgehi samannāgataṃ. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ಕಥಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸೇನಾಸನಂ ಪಞ್ಚಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಹೋತಿ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸೇನಾಸನಂ ನಾತಿದೂರಂ ಹೋತಿ ನಾಚ್ಚಾಸನ್ನಂ ಗಮನಾಗಮನಸಮ್ಪನ್ನಂ, ದಿವಾ ಅಪ್ಪಾಕಿಣ್ಣಂ ರತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪಸದ್ದಂ ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸಂ, ಅಪ್ಪಡಂಸಮಕಸವಾತಾತಪಸರೀಸಪಸಮ್ಫಸ್ಸಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸೇನಾಸನೇ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಸೇನಾಸನಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜಪರಿಕ್ಖಾರಾ, ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸೇನಾಸನೇ ಥೇರಾ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಹರನ್ತಿ ಬಹುಸ್ಸುತಾ ಆಗತಾಗಮಾ ಧಮ್ಮಧರಾ ವಿನಯಧರಾ ಮಾತಿಕಾಧರಾ, ತೇ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪರಿಪುಚ್ಛತಿ ಪರಿಪಞ್ಹತಿ ‘ಇದಂ, ಭನ್ತೇ, ಕಥಂ, ಇಮಸ್ಸ ಕೋ ಅತ್ಥೋ’ತಿ। ತಸ್ಸ ತೇ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಅವಿವಟಞ್ಚೇವ ವಿವರನ್ತಿ, ಅನುತ್ತಾನೀಕತಞ್ಚ ಉತ್ತಾನಿಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಅನೇಕವಿಹಿತೇಸು ಚ ಕಙ್ಖಾಠಾನಿಯೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಕಙ್ಖಂ ಪಟಿವಿನೋದೇನ್ತಿ। ಏವಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸೇನಾಸನಂ ಪಞ್ಚಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧೦.೧೧)।

    ‘‘Kathañca, bhikkhave, senāsanaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ hoti? Idha, bhikkhave, senāsanaṃ nātidūraṃ hoti nāccāsannaṃ gamanāgamanasampannaṃ, divā appākiṇṇaṃ rattiṃ appasaddaṃ appanigghosaṃ, appaḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassaṃ, tasmiṃ kho pana senāsane viharantassa appakasirena uppajjanti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārā, tasmiṃ kho pana senāsane therā bhikkhū viharanti bahussutā āgatāgamā dhammadharā vinayadharā mātikādharā, te kālena kālaṃ upasaṅkamitvā paripucchati paripañhati ‘idaṃ, bhante, kathaṃ, imassa ko attho’ti. Tassa te āyasmanto avivaṭañceva vivaranti, anuttānīkatañca uttāniṃ karonti, anekavihitesu ca kaṅkhāṭhāniyesu dhammesu kaṅkhaṃ paṭivinodenti. Evaṃ kho, bhikkhave, senāsanaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ hotī’’ti (a. ni. 10.11).

    ಏತ್ಥ ಚ ನಾತಿದೂರಂ ನಾಚ್ಚಾಸನ್ನಂ ಗಮನಾಗಮನಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಏಕಂ ಅಙ್ಗಂ, ದಿವಾ ಅಪ್ಪಾಕಿಣ್ಣಂ ರತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪಸದ್ದಂ ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸನ್ತಿ ಏಕಂ, ಅಪ್ಪಡಂಸಮಕಸವಾತಾತಪಸರೀಸಪಸಮ್ಫಸ್ಸನ್ತಿ ಏಕಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸೇನಾಸನೇ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಪರಿಕ್ಖಾರಾತಿ ಏಕಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸೇನಾಸನೇ ಥೇರಾ…ಪೇ॰… ಕಙ್ಖಂ ಪಟಿವಿನೋದೇನ್ತೀತಿ ಏಕಂ। ಏವಂ ಪಞ್ಚಙ್ಗಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।

    Ettha ca nātidūraṃ nāccāsannaṃ gamanāgamanasampannanti ekaṃ aṅgaṃ, divā appākiṇṇaṃ rattiṃ appasaddaṃ appanigghosanti ekaṃ, appaḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassanti ekaṃ, tasmiṃ kho pana senāsane viharantassa…pe… parikkhārāti ekaṃ, tasmiṃ kho pana senāsane therā…pe… kaṅkhaṃ paṭivinodentīti ekaṃ. Evaṃ pañcaṅgāni veditabbāni.

    ಉಪಚ್ಛಿನ್ನಖುದ್ದಕಪಲಿಬೋಧೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಖುದ್ದಕಪಲಿಬೋಧೇ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದನ್ತೇನ ದೀಘಾನಿ ಕೇಸನಖಲೋಮಾನಿ ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬಾನಿ, ಜಿಣ್ಣಚೀವರೇಸು ಅಗ್ಗಳಅನುವಾತಪರಿಭಣ್ಡದಾನಾದಿನಾ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮಂ ವಾ ತನ್ತುಚ್ಛೇದಾದೀಸು ತುನ್ನಕಮ್ಮಂ ವಾ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಕಿಲಿಟ್ಠಾನಿ ವಾ ರಜಿತಬ್ಬಾನಿ। ಸಚೇ ಪತ್ತೇ ಮಲಂ ಹೋತಿ, ಪತ್ತೋ ಪಚಿತಬ್ಬೋ, ಮಞ್ಚಪೀಠಾದೀನಿ ಸೋಧೇತಬ್ಬಾನಿ। ಭತ್ತಸಮ್ಮದಂ ಪಟಿವಿನೋದೇತ್ವಾತಿ ಭೋಜನನಿಮಿತ್ತಂ ಪರಿಸ್ಸಮಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ। ಆಹಾರೇ ಹಿ ಆಸಯಂ ಪವಿಟ್ಠಮತ್ತೇ ತಸ್ಸ ಆಗನ್ತುಕತಾಯ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಸಿಯಾ ಸರೀರಸ್ಸ ಕೋಚಿ ಪರಿಸ್ಸಮೋ, ತಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ। ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅವೂಪಸನ್ತೇ ಸರೀರಖೇದೇನ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗತಂ ನ ಲಭೇಯ್ಯಾತಿ। ಉಗ್ಗಹೇತಬ್ಬತೋ ಉಗ್ಗಹೋ, ಸಬ್ಬೋಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿಧಿ, ನ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಉಗ್ಗಹಮತ್ತಂ। ಆಚರಿಯತೋ ಉಗ್ಗಹೋ ಆಚರಿಯುಗ್ಗಹೋ, ತತೋ। ಏಕಪದಮ್ಪೀತಿ ಏಕಕೋಟ್ಠಾಸಮ್ಪಿ।

    Upacchinnakhuddakapalibodhenāti ettha pana khuddakapalibodhe upacchindantena dīghāni kesanakhalomāni chinditabbāni, jiṇṇacīvaresu aggaḷaanuvātaparibhaṇḍadānādinā daḷhīkammaṃ vā tantucchedādīsu tunnakammaṃ vā kātabbaṃ, kiliṭṭhāni vā rajitabbāni. Sace patte malaṃ hoti, patto pacitabbo, mañcapīṭhādīni sodhetabbāni. Bhattasammadaṃ paṭivinodetvāti bhojananimittaṃ parissamaṃ vinodetvā. Āhāre hi āsayaṃ paviṭṭhamatte tassa āgantukatāya yebhuyyena siyā sarīrassa koci parissamo, taṃ vūpasametvā. Tasmiñhi avūpasante sarīrakhedena cittaṃ ekaggataṃ na labheyyāti. Uggahetabbato uggaho, sabbopi kammaṭṭhānavidhi, na pubbe vuttauggahamattaṃ. Ācariyato uggaho ācariyuggaho, tato. Ekapadampīti ekakoṭṭhāsampi.

    ಅನುಬನ್ಧನಾತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಅನುಗಮನವಸೇನ ಸತಿಯಾ ನಿರನ್ತರಂ ಅನುಪವತ್ತನಾ। ಫುಸನಾತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ಗಣೇನ್ತಸ್ಸ ಗಣನಂ ಪಟಿಸಂಹರಿತ್ವಾ ತೇ ಸತಿಯಾ ಅನುಬನ್ಧನ್ತಸ್ಸ ಯಥಾ ಅಪ್ಪನಾ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇನ್ತಸ್ಸ ಚ ನಾಸಿಕಗ್ಗಾದಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ನೇಸಂ ಫುಸನಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಗಣನಾದಿವಸೇನ ವಿಯ ಫುಸನಾದಿವಸೇನ ವಿಸುಂ ಮನಸಿಕಾರೋ ನತ್ಥಿ, ಫುಟ್ಠಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಗಣನಾ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಧ ಫುಸನಾಗಹಣನ್ತಿ ದೀಪೇನ್ತೋ ‘‘ಫುಸನಾತಿ ಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಠಪನಾತಿ ಸಮಾಧಾನಂ। ತಞ್ಹಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆಧಾನಂ ಠಪನಂ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಸಮಾಧಿ ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಿ ಸಣ್ಠಿತೀ’’ತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ। ಸಮಾಧಿಪ್ಪಧಾನಾ ಪನ ಅಪ್ಪನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಠಪನಾತಿ ಅಪ್ಪನಾ’’ತಿ। ಅನಿಚ್ಚತಾದೀನಂ ಸಂಲಕ್ಖಣತೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ। ಪವತ್ತತೋ ನಿಮಿತ್ತತೋ ಚ ವಿನಿವಟ್ಟನತೋ ವಿನಿವಟ್ಟನಾ ಮಗ್ಗೋ। ಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಭಾವತೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಸುದ್ಧೀತಿ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ಫಲಂ। ತೇಸನ್ತಿ ವಿವಟ್ಟನಾಪಾರಿಸುದ್ಧೀನಂ। ಪಟಿಪಸ್ಸನಾತಿ ಪತಿ ಪತಿ ದಸ್ಸನಂ ಪೇಕ್ಖನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ’’ತಿ।

    Anubandhanāti assāsapassāsānaṃ anugamanavasena satiyā nirantaraṃ anupavattanā. Phusanāti assāsapassāse gaṇentassa gaṇanaṃ paṭisaṃharitvā te satiyā anubandhantassa yathā appanā hoti, tathā cittaṃ ṭhapentassa ca nāsikaggādiṭṭhānassa nesaṃ phusanā. Yasmā pana gaṇanādivasena viya phusanādivasena visuṃ manasikāro natthi, phuṭṭhaphuṭṭhaṭṭhāneyeva gaṇanā kātabbāti dassetuṃ idha phusanāgahaṇanti dīpento ‘‘phusanāti phuṭṭhaṭṭhāna’’nti āha. Ṭhapanāti samādhānaṃ. Tañhi sammadeva ārammaṇe cittassa ādhānaṃ ṭhapanaṃ hoti. Tathā hi samādhi ‘‘cittassa ṭhiti saṇṭhitī’’ti niddiṭṭho. Samādhippadhānā pana appanāti āha ‘‘ṭhapanāti appanā’’ti. Aniccatādīnaṃ saṃlakkhaṇato sallakkhaṇā vipassanā. Pavattato nimittato ca vinivaṭṭanato vinivaṭṭanā maggo. Sakalasaṃkilesapaṭippassaddhibhāvato sabbaso suddhīti pārisuddhi phalaṃ. Tesanti vivaṭṭanāpārisuddhīnaṃ. Paṭipassanāti pati pati dassanaṃ pekkhanaṃ. Tenāha ‘‘paccavekkhaṇā’’ti.

    ಖಣ್ಡನ್ತಿ ಏಕಂ ತೀಣಿ ಪಞ್ಚಾತಿ ಏವಂ ಗಣನಾಯ ಖಣ್ಡನಂ। ಓಕಾಸೇತಿ ಗಣನಾವಿಧಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ, ಗಣನಾನಿಸ್ಸಿತೋವ ನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನಿಸ್ಸಿತೋ। ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಂ ನು ಖೋತಿ ಇದಂ ಚಿರತರಂ ಗಣನಾಯ ಮನಸಿಕರೋನ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಸೋ ಹಿ ತಥಾ ಲದ್ಧಂ ಅವಿಕ್ಖೇಪಮತ್ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಏವಂ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯ। ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇಸು ಯೋ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ತಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಇದಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇಸು ಯಸ್ಸ ಏಕೋವ ಪಠಮಂ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಸ ಪನ ಉಭೋಪಿ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ, ತೇನ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಣೇತಬ್ಬಂ । ಯೋ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ದ್ವೀಸು ನಾಸಾಪುಟವಾತೇಸು ಯೋ ಪಾಕಟತರೋ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಸೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ದೀಪಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪವತ್ತಮಾನಂ ಪವತ್ತಮಾನನ್ತಿ ಆಮೇಡಿತವಚನೇನ ನಿರನ್ತರಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಉಪಲಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏವನ್ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಉಪಲಕ್ಖೇತ್ವಾವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಠಮಂ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಉಪಟ್ಠಿತೇಪಿ ಉಪಲಕ್ಖೇತ್ವಾವ ಗಣೇನ್ತಸ್ಸ ಕಮೇನ ಉಭೋಪಿ ಪಾಕಟಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ। ತೇನ ‘‘ಉಪಲಕ್ಖೇತ್ವಾವ ಗಣೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ‘‘ತಸ್ಸೇವಂ ಗಣಯತೋ…ಪೇ॰… ಪಾಕಟಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಕಾರಣವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಪಾಕಟಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಗಣನಾವಸೇನ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಿಕ್ಖೇಪಾಭಾವತೋ ವಿಭೂತಾ ಹೋನ್ತಿ।

    Khaṇḍanti ekaṃ tīṇi pañcāti evaṃ gaṇanāya khaṇḍanaṃ. Okāseti gaṇanāvidhiṃ sandhāyāha, gaṇanānissitova na kammaṭṭhānanissito. Sikhāppattaṃ nu khoti idaṃ cirataraṃ gaṇanāya manasikarontassa vasena vuttaṃ. So hi tathā laddhaṃ avikkhepamattaṃ nissāya evaṃ maññeyya. Assāsapassāsesu yo upaṭṭhāti, taṃ gahetvāti idaṃ assāsapassāsesu yassa ekova paṭhamaṃ upaṭṭhāti, taṃ sandhāya vuttaṃ. Yassa pana ubhopi upaṭṭhahanti, tena ubhayampi gahetvā gaṇetabbaṃ . Yo upaṭṭhātīti iminā ca dvīsu nāsāpuṭavātesu yo pākaṭataro upaṭṭhāti, so gahetabboti ayampi attho dīpitoti daṭṭhabbaṃ. Pavattamānaṃ pavattamānanti āmeḍitavacanena nirantaraṃ assāsapassāsānaṃ upalakkhaṇaṃ dasseti. Evanti vuttappakārena upalakkhetvāvāti attho. Paṭhamaṃ ekekasmiṃ upaṭṭhitepi upalakkhetvāva gaṇentassa kamena ubhopi pākaṭā hontīti āha – ‘‘assāsapassāsā pākaṭā hontī’’ti. Tena ‘‘upalakkhetvāva gaṇetabba’’nti imassa ‘‘tassevaṃ gaṇayato…pe… pākaṭā hontī’’ti idaṃ kāraṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Tattha pākaṭā hontīti gaṇanāvasena bahiddhā vikkhepābhāvato vibhūtā honti.

    ಪಲಿಘಾಯ ಪರಿವತ್ತನಕಂ ಯತ್ಥ ನಿಕ್ಖಿಪನ್ತಿ, ಸೋ ಪಲಿಘತ್ಥಮ್ಭೋ। ತಿಯಾಮರತ್ತಿನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ। ಪುರಿಮನಯೇನಾತಿ ಸೀಘಗಣನಾಯ, ಗೋಪಾಲಕಗಣನಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕೋ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪಞ್ಚಾತಿ ಗಣನಾವಿಧಿದಸ್ಸನಂ। ತಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯೇವ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಅಟ್ಠಾದೀನಿ ಪಾಪೇತಬ್ಬಾನಿ। ‘‘ಸೀಘಂ ಸೀಘಂ ಗಣೇತಬ್ಬಮೇವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ನಿದಸ್ಸನಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಗಣನಾಪಟಿಬದ್ಧೇ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ। ತತ್ಥ ಅರೀಯತಿ ತೇನ ನಾವಾತಿ ಅರಿತ್ತಂ, ಪಾಜನದಣ್ಡೋ। ಅರಿತ್ತೇನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಂ ಅರಿತ್ತುಪತ್ಥಮ್ಭನಂ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ।

    Palighāya parivattanakaṃ yattha nikkhipanti, so palighatthambho. Tiyāmarattinti accantasaṃyoge upayogavacanaṃ. Purimanayenāti sīghagaṇanāya, gopālakagaṇanāyāti attho. Eko dve tīṇi cattāri pañcāti gaṇanāvidhidassanaṃ. Tasmā aṭṭhātiādīsupi ekato paṭṭhāyeva paccekaṃ aṭṭhādīni pāpetabbāni. ‘‘Sīghaṃ sīghaṃ gaṇetabbamevā’’ti vatvā tattha kāraṇaṃ nidassanañca dasseti ‘‘gaṇanāpaṭibaddhe hī’’tiādinā. Tattha arīyati tena nāvāti arittaṃ, pājanadaṇḍo. Arittena upatthambhanaṃ arittupatthambhanaṃ, tassa vasena.

    ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ನಿರನ್ತರಪ್ಪವತ್ತಿ ನಾಮ ಠಪನಾಯಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿರನ್ತರಪ್ಪವತ್ತಂ ವಿಯಾ’’ತಿ। ಅನ್ತೋ ಪವಿಸನ್ತಂ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋ ಅನ್ತೋ ಚಿತ್ತಂ ಪವೇಸೇತಿ ನಾಮ। ಬಹಿ ಚಿತ್ತನೀಹರಣೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ವಾತಬ್ಭಾಹತನ್ತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರಗತವಾತಂ ಬಹುಲಂ ಮನಸಿಕರೋನ್ತಸ್ಸ ವಾತೇನ ತಂ ಠಾನಂ ಅಬ್ಭಾಹತಂ ವಿಯ ಮೇದೇನ ಪೂರಿತಂ ವಿಯ ಚ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ನೀಹರತೋತಿ ಫುಟ್ಠೋಕಾಸಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ನೀಹರತೋ। ತಥಾ ಪನ ನೀಹರತೋ ವಾತಸ್ಸ ಗತಿಸಮನ್ವೇಸನಮುಖೇನ ನಾನಾರಮ್ಮಣೇಸು ಚಿತ್ತಂ ವಿಧಾವತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಥುತ್ತಾರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಂ ವಿಕ್ಖಿಪತೀ’’ತಿ।

    Nippariyāyato nirantarappavatti nāma ṭhapanāyamevāti āha ‘‘nirantarappavattaṃ viyā’’ti. Anto pavisantaṃ manasikaronto anto cittaṃ paveseti nāma. Bahi cittanīharaṇepi eseva nayo. Vātabbhāhatanti abbhantaragatavātaṃ bahulaṃ manasikarontassa vātena taṃ ṭhānaṃ abbhāhataṃ viya medena pūritaṃ viya ca hoti, tathā upaṭṭhāti. Nīharatoti phuṭṭhokāsaṃ muñcitvā nīharato. Tathā pana nīharato vātassa gatisamanvesanamukhena nānārammaṇesu cittaṃ vidhāvatīti āha ‘‘puthuttārammaṇe cittaṃ vikkhipatī’’ti.

    ಏತನ್ತಿ ಏತಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಜಾತಂ। ಅನುಗಮನನ್ತಿ ಪವತ್ತಪವತ್ತಾನಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಸತಿಯಾ ಅನು ಅನು ಪವತ್ತನಂ ಅನುಗಚ್ಛನಂ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ತಞ್ಚ ಖೋ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಾನುಗಮನವಸೇನಾ’’ತಿ। ನಾಭಿ ಆದಿ ತತ್ಥ ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ। ಪಠಮುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಹಿ ಇಧ ಆದಿಚಿನ್ತಾ, ನ ಉಪ್ಪತ್ತಿಮತ್ತವಸೇನ। ತಥಾ ಹಿ ತೇ ನಾಭಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ನಾಸಿಕಗ್ಗಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೇವ। ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಗಮನಾಭಾವತೋ। ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ಪನ ದೇಸನ್ತರಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಗತಿಸಮಞ್ಞಾ। ಹದಯಂ ಮಜ್ಝನ್ತಿ ಹದಯಸಮೀಪಂ ತಸ್ಸ ಉಪರಿಭಾಗೋ ಮಜ್ಝಂ। ನಾಸಿಕಗ್ಗಂ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ನಾಸಿಕಟ್ಠಾನಂ ತಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಸಮಞ್ಞಾಯ ತದವಧಿಭಾವತೋ। ತಥಾ ಹೇತೇ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾ ವುತ್ತಾ, ನ ಚ ಬಹಿದ್ಧಾ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ ಸಮ್ಭವೋ ಅತ್ಥಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಬ್ಭನ್ತರಪವಿಸನವಾತಸ್ಸ ನಾಸಿಕಗ್ಗಂ ಆದೀ’’ತಿ। ಪವಿಸನನಿಕ್ಖಮನಪರಿಯಾಯೋ ಪನ ತಂಸದಿಸವಸೇನೇವ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ವಿಕ್ಖೇಪಗತನ್ತಿ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಉಪಗತಂ, ವಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಅಸಮಾಹಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಾರದ್ಧಾಯಾತಿ ಸದರಥಭಾವಾಯ। ಇಞ್ಜನಾಯಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಚಲನಾಯ। ವಿಕ್ಖೇಪಗತೇನ ಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಕರಣವಚನಂ, ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಲಕ್ಖಣೇ ವಾ। ಸಾರದ್ಧಾತಿ ಸದರಥಾ। ಇಞ್ಜಿತಾತಿ ಇಞ್ಜನಕಾ ಚಲನಕಾ, ತಥಾ ಫನ್ದಿತಾ।

    Etanti etaṃ assāsapassāsajātaṃ. Anugamananti pavattapavattānaṃ assāsapassāsānaṃ ārammaṇakaraṇavasena satiyā anu anu pavattanaṃ anugacchanaṃ. Tenevāha – ‘‘tañca kho ādimajjhapariyosānānugamanavasenā’’ti. Nābhi ādi tattha paṭhamaṃ uppajjanato. Paṭhamuppattivasena hi idha ādicintā, na uppattimattavasena. Tathā hi te nābhito paṭṭhāya yāva nāsikaggā sabbattha uppajjanteva. Yattha yattha ca uppajjanti, tattha tattheva bhijjanti dhammānaṃ gamanābhāvato. Yathāpaccayaṃ pana desantarappattiyaṃ gatisamaññā. Hadayaṃ majjhanti hadayasamīpaṃ tassa uparibhāgo majjhaṃ. Nāsikaggaṃ pariyosānanti nāsikaṭṭhānaṃ tassa pariyosānaṃ assāsapassāsānaṃ samaññāya tadavadhibhāvato. Tathā hete cittasamuṭṭhānā vuttā, na ca bahiddhā cittasamuṭṭhānānaṃ sambhavo atthi. Tenāha ‘‘abbhantarapavisanavātassa nāsikaggaṃ ādī’’ti. Pavisananikkhamanapariyāyo pana taṃsadisavaseneva vuttoti veditabbo. Vikkhepagatanti vikkhepaṃ upagataṃ, vikkhittaṃ asamāhitanti attho. Sāraddhāyāti sadarathabhāvāya. Iñjanāyāti kammaṭṭhānamanasikārassa calanāya. Vikkhepagatena cittenāti hetumhi karaṇavacanaṃ, itthambhūtalakkhaṇe vā. Sāraddhāti sadarathā. Iñjitāti iñjanakā calanakā, tathā phanditā.

    ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನವಸೇನಾತಿಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಾನುಗಮನವಸೇನ ನ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಅನುಬನ್ಧನಾಯ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೇನ ಫುಸನಾವಸೇನ ಠಪನಾವಸೇನ ಚ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಯೇನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವುತ್ತಂ, ತಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಗಣನಾನುಬನ್ಧನಾವಸೇನ ವಿಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ವಿಸುಂ ಮನಸಿಕಾರೋ ನತ್ಥೀತಿ ಗಣನಾಯ ಅನುಬನ್ಧನಾಯ ಚ ವಿನಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಕೇವಲಂ ಫುಸನಾವಸೇನ ಠಪನಾವಸೇನ ಚ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನಸಿಕಾರೋ ನತ್ಥಿ। ನನು ಫುಸನಾಯ ವಿನಾ ಠಪನಾಯ ವಿಯ ಫುಸನಾಯ ವಿನಾ ಗಣನಾಯಪಿ ಮನಸಿಕಾರೋ ನತ್ಥಿಯೇವಾತಿ? ಯದಿಪಿ ನತ್ಥಿ, ಗಣನಾ ಪನ ಯಥಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಮೂಲಭಾವತೋ ಪಧಾನಭಾವೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ, ಏವಂ ಅನುಬನ್ಧನಾ ಠಪನಾಯ ತಾಯ ವಿನಾ ಠಪನಾಯ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ತಸ್ಮಾ ಸತಿಪಿ ಫುಸನಾಯ ನಾನನ್ತರಿಕಭಾವೇ ಗಣನಾನುಬನ್ಧನಾ ಏವ ಮೂಲಭಾವತೋ ಪಧಾನಭಾವೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಇತರಾಸಂ ತದಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಗಣನಾನುಬನ್ಧನಾವಸೇನ ವಿಯ ಹಿ ಫುಸನಾಠಪನಾವಸೇನ ವಿಸುಂ ಮನಸಿಕಾರೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ತಾ ಕಸ್ಮಾ ಉದ್ದೇಸೇ ವಿಸುಂ ಗಹಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಫುಟ್ಠಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನೇಯೇವಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಫುಟ್ಠಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಗಣೇನ್ತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಗಣನಾಯ ಫುಸನಾ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಗಣನಾಯ ಚ ಫುಸನಾಯ ಚ ಮನಸಿ ಕರೋತೀ’’ತಿ। ತತ್ಥೇವಾತಿ ಫುಟ್ಠಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನೇಯೇವ। ತೇತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ। ಸತಿಯಾ ಅನುಬನ್ಧನ್ತೋತಿ ಗಣನಾವಿಧಿಂ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಸತಿಯಾ ನಿಬನ್ಧನ್ತೋ, ಫುಟ್ಠೋಕಾಸೇಯೇವ ತೇ ನಿರನ್ತರಂ ಉಪಧಾರೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪ್ಪನಾವಸೇನ ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇನ್ತೋತಿ ಯಥಾ ಅಪ್ಪನಾ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಯಥಾಉಪಟ್ಠಿತೇ ನಿಮಿತ್ತೇ ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇನ್ತೋ ಸಮಾದಹನ್ತೋ। ಅನುಬನ್ಧನಾಯ ಚಾತಿಆದೀಸು ಅನುಬನ್ಧನಾಯ ಚ ಫುಸನಾಯ ಚ ಠಪನಾಯ ಚ ಮನಸಿ ಕರೋತೀತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋತಿ ಯ್ವಾಯಂ ‘‘ಫುಟ್ಠಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಗಣೇನ್ತೋ ತತ್ಥೇವ ಗಣನಂ ಪಟಿಸಂಹರಿತ್ವಾ ತೇ ಸತಿಯಾ ಅನುಬನ್ಧನ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಅಯಮತ್ಥೋ। ಯಾ ಅಚ್ಚನ್ತಾಯ ನ ಮಿನೋತಿ ನ ವಿನಿಚ್ಛಿನತಿ, ಸಾ ಮಾನಸ್ಸ ಸಮೀಪೇತಿ ಉಪಮಾ ಯಥಾ ಗೋಣೋ ವಿಯ ಗವಯೋತಿ।

    Ādimajjhapariyosānavasenātiādimajjhapariyosānānugamanavasena na manasi kātabbanti sambandho. ‘‘Anubandhanāya manasikarontena phusanāvasena ṭhapanāvasena ca manasi kātabba’’nti yena adhippāyena vuttaṃ, taṃ vivarituṃ ‘‘gaṇanānubandhanāvasena viyā’’tiādimāha. Tattha visuṃ manasikāro natthīti gaṇanāya anubandhanāya ca vinā yathākkamaṃ kevalaṃ phusanāvasena ṭhapanāvasena ca kammaṭṭhānamanasikāro natthi. Nanu phusanāya vinā ṭhapanāya viya phusanāya vinā gaṇanāyapi manasikāro natthiyevāti? Yadipi natthi, gaṇanā pana yathā kammaṭṭhānamanasikārassa mūlabhāvato padhānabhāvena gahetabbā, evaṃ anubandhanā ṭhapanāya tāya vinā ṭhapanāya asambhavato. Tasmā satipi phusanāya nānantarikabhāve gaṇanānubandhanā eva mūlabhāvato padhānabhāvena gahetvā itarāsaṃ tadabhāvaṃ dassento āha – ‘‘gaṇanānubandhanāvasena viya hi phusanāṭhapanāvasena visuṃ manasikāro natthī’’ti. Yadi evaṃ tā kasmā uddese visuṃ gahitāti āha ‘‘phuṭṭhaphuṭṭhaṭṭhāneyevā’’tiādi. Tattha phuṭṭhaphuṭṭhaṭṭhāneyeva gaṇentoti iminā gaṇanāya phusanā aṅganti dasseti. Tenāha – ‘‘gaṇanāya ca phusanāya ca manasi karotī’’ti. Tatthevāti phuṭṭhaphuṭṭhaṭṭhāneyeva. Teti assāsapassāse. Satiyā anubandhantoti gaṇanāvidhiṃ anugantvā satiyā nibandhanto, phuṭṭhokāseyeva te nirantaraṃ upadhārentoti attho. Appanāvasena cittaṃ ṭhapentoti yathā appanā hoti, evaṃ yathāupaṭṭhite nimitte cittaṃ ṭhapento samādahanto. Anubandhanāya cātiādīsu anubandhanāya ca phusanāya ca ṭhapanāya ca manasi karotīti vuccatīti yojanā. Svāyamatthoti yvāyaṃ ‘‘phuṭṭhaphuṭṭhaṭṭhāneyeva gaṇento tattheva gaṇanaṃ paṭisaṃharitvā te satiyā anubandhanto’’ti vutto, so ayamattho. Yā accantāya na minoti na vinicchinati, sā mānassa samīpeti upamā yathā goṇo viya gavayoti.

    ಪಙ್ಗುಳೋತಿ ಪೀಠಸಪ್ಪೀ। ದೋಲಾತಿ ಪೇಙ್ಖೋಲೋ। ಕೀಳತನ್ತಿ ಕೀಳನ್ತಾನಂ। ಮಾತಾಪುತ್ತಾನನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಭರಿಯಾಯ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಚ। ಉಭೋ ಕೋಟಿಯೋತಿ ಆಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಪುರಿಮಕೋಟಿಂ, ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಕೋಟಿನ್ತಿ ದ್ವೇಪಿ ಕೋಟಿಯೋ। ಮಜ್ಝಞ್ಚಾತಿ ದೋಲಾಫಲಕಸ್ಸೇವ ಮಜ್ಝಂ। ಉಪನಿಬನ್ಧನತ್ಥಮ್ಭೋ ವಿಯಾತಿ ಉಪನಿಬನ್ಧನತ್ಥಮ್ಭೋ, ನಾಸಿಕಗ್ಗಂ ಮುಖನಿಮಿತ್ತಂ ವಾ, ತಸ್ಸ ಮೂಲೇ ಸಮೀಪೇ ಠತ್ವಾ। ಕಥಂ ಠತ್ವಾ ? ಸತಿಯಾ ವಸೇನ। ಸತಿಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಸೂಪಟ್ಠಿತಂ ಕರೋನ್ತೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ತತ್ಥ ಠಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ ಅವಯವಧಮ್ಮೇನ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಅಪದಿಸಿತಬ್ಬತೋ । ನಿಮಿತ್ತೇತಿ ನಾಸಿಕಗ್ಗಾದಿನಿಮಿತ್ತೇ। ಸತಿಯಾ ನಿಸಿನ್ನೋತಿ ಸತಿವಸೇನ ನಿಸೀದನ್ತೋ। ‘‘ಸತಿಞ್ಹಿ ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಠಾನೇ ವಿಯ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥಾತಿ ಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನೇ। ತೇತಿ ನಗರಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಬಹಿ ಚ ಗತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ತೇಸಂ ಸಙ್ಗಹಾ ಚ ಹತ್ಥಗತಾ। ಆದಿತೋ ಪಭುತೀತಿ ಉಪಮೇಯ್ಯತ್ಥದಸ್ಸನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ।

    Paṅguḷoti pīṭhasappī. Dolāti peṅkholo. Kīḷatanti kīḷantānaṃ. Mātāputtānanti attano bhariyāya puttassa ca. Ubho koṭiyoti āgacchantassa purimakoṭiṃ, gacchantassa pacchimakoṭinti dvepi koṭiyo. Majjhañcāti dolāphalakasseva majjhaṃ. Upanibandhanatthambho viyāti upanibandhanatthambho, nāsikaggaṃ mukhanimittaṃ vā, tassa mūle samīpe ṭhatvā. Kathaṃ ṭhatvā ? Satiyā vasena. Satiñhi tattha sūpaṭṭhitaṃ karonto yogāvacaro tattha ṭhito nāma hoti avayavadhammena samudāyassa apadisitabbato . Nimitteti nāsikaggādinimitte. Satiyā nisinnoti sativasena nisīdanto. ‘‘Satiñhi tatthā’’tiādinā ṭhāne viya vattabbaṃ. Tatthāti phuṭṭhaṭṭhāne. Teti nagarassa anto bahi ca gatā manussā tesaṃ saṅgahā ca hatthagatā. Ādito pabhutīti upameyyatthadassanato paṭṭhāya.

    ಗಾಥಾಯಂ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಉಪನಿಬನ್ಧನನಿಮಿತ್ತಂ। ಅನಾರಮ್ಮಣಮೇಕಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಏಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನ ಆರಮ್ಮಣಂ, ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಜಾನತೋ ಚ ತಯೋ ಧಮ್ಮೇತಿ ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಸ್ಸಾಸೋ ಪಸ್ಸಾಸೋತಿ ಇಮೇ ನಿಮಿತ್ತಾದಯೋ ತಯೋ ಧಮ್ಮೇ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಅವಿನ್ದನ್ತಸ್ಸ। ಚ-ಸದ್ದೋ ಬ್ಯತಿರೇಕೇ। ಭಾವನಾತಿ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿಭಾವನಾ। ನುಪಲಬ್ಭತೀತಿ ನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ ನ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ ಅಯಂ ಚೋದನಾಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥೋ। ದುತಿಯಾ ಪನ ಪರಿಹಾರಗಾಥಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾವ।

    Gāthāyaṃ nimittanti upanibandhananimittaṃ. Anārammaṇamekacittassāti ekassa cittassa na ārammaṇaṃ, ārammaṇaṃ na hontīti attho. Ajānato ca tayo dhammeti nimittaṃ assāso passāsoti ime nimittādayo tayo dhamme ārammaṇakaraṇavasena avindantassa. Ca-saddo byatireke. Bhāvanāti ānāpānassatisamādhibhāvanā. Nupalabbhatīti na upalabbhati na sijjhatīti ayaṃ codanāgāthāya attho. Dutiyā pana parihāragāthā suviññeyyāva.

    ಕಥನ್ತಿ ತಾಸಂ ಚೋದನಾಪರಿಹಾರಗಾಥಾನಂ ಅತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾ। ಇಮೇ ತಯೋ ಧಮ್ಮಾತಿಆದೀಸು ಪದಯೋಜನಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಅಯಮತ್ಥನಿದ್ದೇಸೋ – ಇಮೇ ನಿಮಿತ್ತಾದಯೋ ತಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಏಕಚಿತ್ತಸ್ಸ ಕಥಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಅಸತಿಪಿ ಆರಮ್ಮಣಭಾವೇ ನ ಚಿಮೇ ನ ಚ ಇಮೇ ತಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಅವಿದಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕಥಞ್ಚ ನ ಹೋನ್ತಿ ಅವಿದಿತಾ, ತೇಸಞ್ಹಿ ಅವಿದಿತತ್ತೇ ಚಿತ್ತಞ್ಚ ಕಥಂ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ, ಪಧಾನಞ್ಚ ಭಾವನಾಯ ನಿಪ್ಫಾದಕಂ ವೀರಿಯಞ್ಚ ಕಥಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ನೀವರಣಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಕಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಮಾಧಾನಾವಹಂ ಭಾವನಾನುಯೋಗಸಙ್ಖಾತಂ ಪಯೋಗಞ್ಚ ಯೋಗೀ ಕಥಂ ಸಾಧೇತಿ, ಉಪರೂಪರಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಞ್ಚ ವಿಸೇಸಂ ಕಥಮಧಿಗಚ್ಛತೀತಿ।

    Kathanti tāsaṃ codanāparihāragāthānaṃ atthaṃ vivarituṃ kathetukamyatāpucchā. Ime tayo dhammātiādīsu padayojanāya saddhiṃ ayamatthaniddeso – ime nimittādayo tayo dhammā ekacittassa kathaṃ ārammaṇaṃ na honti, asatipi ārammaṇabhāve na cime na ca ime tayo dhammā aviditā honti, kathañca na honti aviditā, tesañhi aviditatte cittañca kathaṃ vikkhepaṃ na gacchati, padhānañca bhāvanāya nipphādakaṃ vīriyañca kathaṃ paññāyati, nīvaraṇānaṃ vikkhambhakaṃ sammadeva samādhānāvahaṃ bhāvanānuyogasaṅkhātaṃ payogañca yogī kathaṃ sādheti, uparūpari lokiyalokuttarañca visesaṃ kathamadhigacchatīti.

    ಇದಾನಿ ತಮತ್ಥಂ ಕಕಚೋಪಮಾಯ ಸಾಧೇತುಂ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಭೂಮಿಭಾಗಸ್ಸ ವಿಸಮತಾಯ ಚಞ್ಚಲೇ ರುಕ್ಖೇ ಛೇದನಕಿರಿಯಾ ನ ಸುಕರಾ ಸಿಯಾ, ತಥಾ ಚ ಸತಿ ಕಕಚದನ್ತಗತಿ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಸಮೇ ಭೂಮಿಭಾಗೇ’’ತಿ। ಕಕಚೇನಾತಿ ಖುದ್ದಕೇನ ಖರಪತ್ತೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪುರಿಸೋ’’ತಿ। ಫುಟ್ಠಕಕಚದನ್ತಾನನ್ತಿ ಫುಟ್ಠಫುಟ್ಠಕಕಚದನ್ತಾನಂ ವಸೇನ। ತೇನ ಕಕಚದನ್ತೇಹಿ ಫುಟ್ಠಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸತಿಯಾ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ನ ಆಗತೇ ವಾ ಗತೇ ವಾ ಕಕಚದನ್ತೇ ಮನಸಿ ಕರೋತೀ’’ತಿ।

    Idāni tamatthaṃ kakacopamāya sādhetuṃ ‘‘seyyathāpī’’tiādi vuttaṃ. Bhūmibhāgassa visamatāya cañcale rukkhe chedanakiriyā na sukarā siyā, tathā ca sati kakacadantagati duviññeyyāti āha – ‘‘same bhūmibhāge’’ti. Kakacenāti khuddakena kharapattena. Tenāha ‘‘puriso’’ti. Phuṭṭhakakacadantānanti phuṭṭhaphuṭṭhakakacadantānaṃ vasena. Tena kakacadantehi phuṭṭhaphuṭṭhaṭṭhāneyeva purisassa satiyā upaṭṭhānaṃ dasseti. Tenāha – ‘‘na āgate vā gate vā kakacadante manasi karotī’’ti.

    ಕಕಚಸ್ಸ ಆಕಡ್ಢನಕಾಲೇ ಪುರಿಸಾಭಿಮುಖಂ ಪವತ್ತಾ ಆಗತಾ, ಪೇಲ್ಲನಕಾಲೇ ತತೋ ವಿಗತಾ ಗತಾತಿ ವುತ್ತಾ, ನ ಚ ಆಗತಾ ವಾ ಗತಾ ವಾ ಕಕಚದನ್ತಾ ಅವಿದಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸತಿಯಾ ಉಪಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ ಅಫುಸಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾನಞ್ಚ ಕಕಚದನ್ತಾನಂ ಅಭಾವತೋ। ಪಧಾನನ್ತಿ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಛೇದನವೀರಿಯಂ। ಪಯೋಗನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ಛೇದನಕಿರಿಯಂ। ಉಪಮಾಯಂ ‘‘ವಿಸೇಸಮಧಿಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಪದಂ ಪಾಳಿಯಂ ನತ್ಥಿ, ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪನ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಂ। ತೇನೇವ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೨೨೭) ಉಪಮಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ವಿಸೇಸಮಧಿಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಪದಂ ಯೋಜೇತ್ವಾವ ವುತ್ತಂ। ತಂಸಂವಣ್ಣನಾಯಞ್ಚ ‘‘ವಿಸೇಸನ್ತಿ ಅನೇಕಭಾವಾಪಾದನಂ, ತೇನ ಚ ಸಾಧೇತಬ್ಬಂ ಪಯೋಜನವಿಸೇಸ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ।

    Kakacassa ākaḍḍhanakāle purisābhimukhaṃ pavattā āgatā, pellanakāle tato vigatā gatāti vuttā, na ca āgatā vā gatā vā kakacadantā aviditā honti sabbattha satiyā upaṭṭhitattā chinditabbaṭṭhānaṃ aphusitvā gacchantānaṃ āgacchantānañca kakacadantānaṃ abhāvato. Padhānanti rukkhassa chedanavīriyaṃ. Payoganti tasseva chedanakiriyaṃ. Upamāyaṃ ‘‘visesamadhigacchatī’’ti padaṃ pāḷiyaṃ natthi, yojetvā pana dassetabbaṃ. Teneva visuddhimagge (visuddhi. 1.227) upamāyampi ‘‘visesamadhigacchatī’’ti padaṃ yojetvāva vuttaṃ. Taṃsaṃvaṇṇanāyañca ‘‘visesanti anekabhāvāpādanaṃ, tena ca sādhetabbaṃ payojanavisesa’’nti attho vutto.

    ಯಥಾ ರುಕ್ಖೋತಿಆದಿ ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನಂ। ಉಪನಿಬನ್ಧತಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಏತಾಯಾತಿ ಸತಿ ಉಪನಿಬನ್ಧನಾ ನಾಮ, ತಸ್ಸಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಉಪನಿಬನ್ಧನಾನಿಮಿತ್ತಂ, ನಾಸಿಕಗ್ಗಂ ಮುಖನಿಮಿತ್ತಂ ವಾ। ಏವಮೇವನ್ತಿ ಯಥಾ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಕಕಚೇನ ರುಕ್ಖಂ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಆಗತಗತೇ ಕಕಚದನ್ತೇ ಅಮನಸಿಕರೋನ್ತೋಪಿ ಫುಟ್ಠಫುಟ್ಠಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಸತಿಯಾ ಉಪಟ್ಠಪನೇನ ಆಗತಗತೇ ಕಕಚದನ್ತೇ ಜಾನಾತಿ, ಸುತ್ತಪದಞ್ಚ ಅವಿರಜ್ಝನ್ತೋ ಅತ್ಥಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇತಿ, ಏವಮೇವಂ। ನಾಸಿಕಗ್ಗೇ ಮುಖನಿಮಿತ್ತೇತಿ ದೀಘನಾಸಿಕೋ ನಾಸಿಕಗ್ಗೇ, ಇತರೋ ಮುಖಂ ಅಸನಂ ನಿಮೀಯತಿ ಛಾದೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಮುಖನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇ ಉತ್ತರೋಟ್ಠೇ।

    Yathā rukkhotiādi upamāsaṃsandanaṃ. Upanibandhati ārammaṇe cittaṃ etāyāti sati upanibandhanā nāma, tassā assāsapassāsānaṃ sallakkhaṇassa nimittanti upanibandhanānimittaṃ, nāsikaggaṃ mukhanimittaṃ vā. Evamevanti yathā so puriso kakacena rukkhaṃ chindanto āgatagate kakacadante amanasikarontopi phuṭṭhaphuṭṭhaṭṭhāneyeva satiyā upaṭṭhapanena āgatagate kakacadante jānāti, suttapadañca avirajjhanto atthakiccaṃ sādheti, evamevaṃ. Nāsikagge mukhanimitteti dīghanāsiko nāsikagge, itaro mukhaṃ asanaṃ nimīyati chādīyati etenāti mukhanimittanti laddhanāme uttaroṭṭhe.

    ಇದಂ ಪಧಾನನ್ತಿ ಯೇನ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೇನ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ಕಾಯೋಪಿ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮನಿಯಂ ಭಾವನಾಕಮ್ಮಕ್ಖಮಂ ಭಾವನಾಕಮ್ಮಯೋಗ್ಗಂ ಹೋತಿ, ಇದಂ ವೀರಿಯಂ ಪಧಾನನ್ತಿ ಫಲೇನ ಹೇತುಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾ ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಭೂತಾನಿ ನೀವರಣಾನಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ। ವಿತಕ್ಕಾ ವೂಪಸಮ್ಮನ್ತೀತಿ ತತೋ ಏವ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕಾ ಉಪಸಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನೇನ ವಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾಧಿಗಮಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ವಿತಕ್ಕವೂಪಸಮಾಪದೇಸೇನ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದೀನಮಧಿಗಮಮಾಹ। ಅಯಂ ಪಯೋಗೋತಿ ಅಯಂ ಝಾನಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಹೇತುಭೂತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗೋ ಪಯೋಗೋ। ಸಂಯೋಜನಾ ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ ದಸಪಿ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ। ಅನುಸಯಾ ಬ್ಯನ್ತೀ ಹೋನ್ತೀತಿ ತಥಾ ಸತ್ತಪಿ ಅನುಸಯಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾಪಾದನೇನ ಭಙ್ಗಮತ್ತಸ್ಸಪಿ ಅನವಸೇಸತೋ ವಿಗತನ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಸಂಯೋಜನಪ್ಪಹಾನಂ ನಾಮ ಅನುಸಯನಿರೋಧೇನೇವ ಹೋತಿ, ಪಹೀನೇಸು ಚ ಸಂಯೋಜನೇಸು ಅನುಸಯಾನಂ ಲೇಸೋಪಿ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಚ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಸಂಯೋಜನಾ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ಅನುಸಯಾ ಬ್ಯನ್ತೀ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋತಿ ಇಮಂ ಸಮಾಧಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಲಬ್ಭಮಾನೋ ಅಯಂ ಸಂಯೋಜನಪ್ಪಹಾನಾದಿಕೋ ಇಮಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ವಿಸೇಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Idaṃ padhānanti yena vīriyārambhena āraddhavīriyassa yogino kāyopi cittampi kammaniyaṃ bhāvanākammakkhamaṃ bhāvanākammayoggaṃ hoti, idaṃ vīriyaṃ padhānanti phalena hetuṃ dasseti. Upakkilesā pahīyantīti cittassa upakkilesabhūtāni nīvaraṇāni vikkhambhanavasena pahīyanti. Vitakkā vūpasammantīti tato eva kāmavitakkādayo micchāvitakkā upasamaṃ gacchanti, nīvaraṇappahānena vā paṭhamajjhānādhigamaṃ dassetvā vitakkavūpasamāpadesena dutiyajjhānādīnamadhigamamāha. Ayaṃ payogoti ayaṃ jhānādhigamassa hetubhūto kammaṭṭhānānuyogo payogo. Saṃyojanā pahīyantīti dasapi saṃyojanāni maggappaṭipāṭiyā samucchedavasena pahīyanti. Anusayā byantī hontīti tathā sattapi anusayā anuppattidhammatāpādanena bhaṅgamattassapi anavasesato vigatantā honti. Ettha ca saṃyojanappahānaṃ nāma anusayanirodheneva hoti, pahīnesu ca saṃyojanesu anusayānaṃ lesopi na bhavissatīti ca dassanatthaṃ ‘‘saṃyojanā pahīyanti, anusayā byantī hontī’’ti vuttaṃ. Ayaṃ visesoti imaṃ samādhiṃ nissāya anukkamena labbhamāno ayaṃ saṃyojanappahānādiko imassa samādhissa visesoti attho.

    ಯಸ್ಸಾತಿ ಯೇನ। ಅನುಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ। ಪರಿಚಿತಾತಿ ಪರಿಚಿಣ್ಣಾ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿ ಯಥಾ ಬುದ್ಧೇನ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತಾ, ತಥಾ ಯೇನ ದೀಘರಸ್ಸಪಜಆನನಾದಿವಿಧಿನಾ ಅನುಪುಬ್ಬಂ ಪರಿಚಿತಾ ಸುಟ್ಠು ಭಾವಿತಾ, ತತೋ ಏವ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಸೋಳಸನ್ನಂ ವತ್ಥೂನಂ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಪುಣ್ಣಾ, ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಇಮಂ ಅತ್ತನೋ ಖನ್ಧಾದಿಲೋಕಂ ಪಞ್ಞೋಭಾಸೇನ ಪಭಾಸೇತಿ। ಯಥಾ ಕಿಂ? ಅಬ್ಭಾ ಮುತ್ತೋವ ಚನ್ದಿಮಾ ಅಬ್ಭಾದಿಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಮುತ್ತೋ ಚನ್ದಿಮಾ ತಾರಕರಾಜಾ ವಿಯಾತಿ। ‘‘ಅಬ್ಭಾ ಮುತ್ತೋವ ಚನ್ದಿಮಾ’’ತಿ ಹಿ ಪದಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸೇ ಮಹಿಕಾದೀನಮ್ಪಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದಲೋಪೋ ಕತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Yassāti yena. Anupubbanti anukkamena. Paricitāti pariciṇṇā. Ayañhettha saṅkhepattho – ānāpānassati yathā buddhena bhagavatā desitā, tathā yena dīgharassapajaānanādividhinā anupubbaṃ paricitā suṭṭhu bhāvitā, tato eva paripuṇṇā soḷasannaṃ vatthūnaṃ pāripūriyā sabbaso puṇṇā, so bhikkhu imaṃ attano khandhādilokaṃ paññobhāsena pabhāseti. Yathā kiṃ? Abbhā muttova candimā abbhādiupakkilesavimutto candimā tārakarājā viyāti. ‘‘Abbhā muttova candimā’’ti hi padassa niddese mahikādīnampi vuttattā ettha ādi-saddalopo katoti veditabbo.

    ಇಧಾತಿ ಕಕಚೂಪಮಾಯ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಯೋಗಿನೋ। ಇಧಾತಿ ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಉಪಮಾಭೂತಸ್ಸ ಕಕಚಸ್ಸ। ಆಗತಗತವಸೇನ ಯಥಾ ತಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅಮನಸಿಕಾರೋ, ಏವಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಆಗತಗತವಸೇನ ಅಮನಸಿಕಾರಮತ್ತಮೇವ ಆನಯನಪ್ಪಯೋಜನಂ। ನ ಚಿರೇನೇವಾತಿ ಇದಂ ಕತಾಧಿಕಾರಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಂ। ಅವಸೇಸಜ್ಝಾನಙ್ಗಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾತಿ ವಿತಕ್ಕಾದಿಅವಸೇಸಜ್ಝಾನಙ್ಗಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾತಿ ವದನ್ತಿ, ವಿಚಾರಾದೀತಿ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಅಪ್ಪನಾಭಾವತೋ। ಸೋ ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಅಪ್ಪನಾ ಬ್ಯಪ್ಪನಾ’’ತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ, ತಂಸಮ್ಪಯೋಗತೋ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಝಾನಂ ಅಪ್ಪನಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವೋಹಾರೋ, ಝಾನಙ್ಗೇಸು ಚ ಸಮಾಧಿ ಪಧಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅಪ್ಪನಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅವಸೇಸಜ್ಝಾನಙ್ಗಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾ ಅಪ್ಪನಾಸಙ್ಖಾತಾ ಠಪನಾ ಚ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಕಸ್ಸಚಿ ಪನ ಗಣನಾವಸೇನೇವ ಮನಸಿಕಾರಕಾಲತೋ ಪಭುತೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅನುಕ್ಕಮತೋ…ಪೇ॰… ಪತ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕೋವ ಗನ್ಥೋ ಪರಿಹೀನೋ, ಪುರಾಣಪೋತ್ಥಕೇಸು ಪನ ಕತ್ಥಚಿ ಸೋ ಗನ್ಥೋ ಲಿಖಿತೋಯೇವ ತಿಟ್ಠತಿ।

    Idhāti kakacūpamāya. Assāti yogino. Idhāti vā imasmiṃ ṭhāne. Assāti upamābhūtassa kakacassa. Āgatagatavasena yathā tassa purisassa amanasikāro, evaṃ assāsapassāsānaṃ āgatagatavasena amanasikāramattameva ānayanappayojanaṃ. Na cirenevāti idaṃ katādhikāraṃ sandhāya vuttaṃ. Nimittanti paṭibhāganimittaṃ. Avasesajjhānaṅgapaṭimaṇḍitāti vitakkādiavasesajjhānaṅgapaṭimaṇḍitāti vadanti, vicārādīti pana vattabbaṃ nippariyāyena vitakkassa appanābhāvato. So hi pāḷiyaṃ ‘‘appanā byappanā’’ti niddiṭṭho, taṃsampayogato vā yasmā jhānaṃ appanāti aṭṭhakathāvohāro, jhānaṅgesu ca samādhi padhānaṃ, tasmā taṃ appanāti dassento ‘‘avasesajjhānaṅgapaṭimaṇḍitā appanāsaṅkhātā ṭhapanā ca sampajjatī’’ti āha. Kassaci pana gaṇanāvaseneva manasikārakālato pabhutīti ettha ‘‘anukkamato…pe… pattaṃ viya hotī’’ti ettakova gantho parihīno, purāṇapotthakesu pana katthaci so gantho likhitoyeva tiṭṭhati.

    ಸಾರದ್ಧಕಾಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ। ಓನಮತಿ ವತ್ಥಿಕಾದಿಪಲಮ್ಬನೇನ। ವಿಕೂಜತೀತಿ ಸದ್ದಂ ಕರೋತಿ। ವಲಿಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ। ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಲಿನಂ ಹೋತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಸಾರದ್ಧಕಾಯೋ ಗರುಕೋ ಹೋತೀತಿ। ಕಾಯದರಥವೂಪಸಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಿಜ್ಝಮಾನೋ ಓಳಾರಿಕಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸನಿರೋಧೋ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ತಸ್ಸ ಸಾಧನಂ ವಿಯ ವುತ್ತೋ। ಓಳಾರಿಕಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸನಿರೋಧವಸೇನಾತಿ ಅನ್ವಯವಸೇನ ತದತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧನಂ। ಕಾಯದರಥೇ ವೂಪಸನ್ತೇತಿ ಚಿತ್ತಜರೂಪಾನಂ ಲಹುಮುದುಕಮ್ಮಞ್ಞಭಾವೇನ ಯೋ ಸೇಸತಿಸನ್ತತಿರೂಪಾನಮ್ಪಿ ಲಹುಆದಿಭಾವೋ, ಸೋ ಇಧ ಕಾಯಸ್ಸ ಲಹುಭಾವೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಸ್ವಾಯಂ ಯಸ್ಮಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಲಹುಆದಿಭಾವೇನ ವಿನಾ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾಯೋಪಿ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಲಹುಕಂ ಹೋತೀ’’ತಿ।

    Sāraddhakāyassa kassaci puggalassa. Onamati vatthikādipalambanena. Vikūjatīti saddaṃ karoti. Valiṃ gaṇhātīti. Tattha tattha valinaṃ hoti. Kasmā? Yasmā sāraddhakāyo garuko hotīti. Kāyadarathavūpasamena saddhiṃ sijjhamāno oḷārikaassāsapassāsanirodho byatirekamukhena tassa sādhanaṃ viya vutto. Oḷārikaassāsapassāsanirodhavasenāti anvayavasena tadatthassa sādhanaṃ. Kāyadarathe vūpasanteti cittajarūpānaṃ lahumudukammaññabhāvena yo sesatisantatirūpānampi lahuādibhāvo, so idha kāyassa lahubhāvoti adhippeto. Svāyaṃ yasmā cittassa lahuādibhāvena vinā natthi, tasmā vuttaṃ ‘‘kāyopi cittampi lahukaṃ hotī’’ti.

    ಓಳಾರಿಕೇ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ನಿರುದ್ಧೇತಿಆದಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮ್ಹಿ ವಿಚೇತಬ್ಬಾಕಾರಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ವಿಚಯನವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆನೀತಂ।

    Oḷārike assāsapassāse niruddhetiādi heṭṭhā vuttanayamhi vicetabbākārappattassa kāyasaṅkhārassa vicayanavidhiṃ dassetuṃ ānītaṃ.

    ಉಪರೂಪರಿ ವಿಭೂತಾನೀತಿ ಭಾವನಾಬಲೇನ ಉದ್ಧಂ ಉದ್ಧಂ ಪಾಕಟಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ದೇಸತೋತಿ ಪಕತಿಯಾ ಫುಸನದೇಸತೋ, ಪುಬ್ಬೇ ಅತ್ತನೋ ಫುಸನವಸೇನ ಉಪಧಾರಿತಟ್ಠಾನತೋ।

    Uparūparivibhūtānīti bhāvanābalena uddhaṃ uddhaṃ pākaṭāni honti. Desatoti pakatiyā phusanadesato, pubbe attano phusanavasena upadhāritaṭṭhānato.

    ‘‘ಕತ್ಥ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಠಾನವಸೇನ ‘‘ಕಸ್ಸ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಚ ವೀಮಂಸಿಯಮಾನಮತ್ಥಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಅನ್ತೋಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಯಥಾ ಉದಕೇ ನಿಮುಗ್ಗಸ್ಸ ನಿರುದ್ಧೋಕಾಸತಾಯ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ನ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಏವಂ ಅನ್ತೋಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂ। ಯಥಾ ಮತಾನಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪಕಚಿತ್ತಾಭಾವತೋ, ಏವಂ ಅಸಞ್ಞೀಭೂತಾನಂ ಮುಚ್ಛಾಪರೇತಾನಂ ಅಸಞ್ಞೀಸು ವಾ ಜಾತಾನಂ, ತಥಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪನ್ನಾನ’’ನ್ತಿ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ। ಮಹಾಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ಮುಚ್ಛಾಪರೇತಾನಂ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ದುಬ್ಬಲಭಾವತೋ’’ತಿ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಂ। ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಪನ್ನಾನಂ ಧಮ್ಮತಾವಸೇನೇವ ನೇಸಂ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನಂ, ತಥಾ ರೂಪಾರೂಪಭವಸಮಙ್ಗೀನಂ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಅನುಪುಬ್ಬತೋ ಸುಖುಮಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ, ರೂಪಭವೇ ರೂಪಾನಂ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಚ ಸುಖುಮಭಾವತೋ ರೂಪಭವಸಮಙ್ಗೀನಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಕಾರಣಂ ವದನ್ತಿ। ಅತ್ಥಿಯೇವ ತೇ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಪಾರಿಸೇಸತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಯಥಾವುತ್ತಸತ್ತಟ್ಠಾನವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ಪಕತಿಫುಟ್ಠವಸೇನಾತಿ ಪಕತಿಯಾ ಫುಸನಟ್ಠಾನವಸೇನ। ನಿಮಿತ್ತಂ ಠಪೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಸತಿಯಾ ತತ್ಥ ಸುಖಪ್ಪವತ್ತನತ್ಥಂ ಥಿರತರಂ ಸಞ್ಞಾಣಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಂ। ಥಿರಸಞ್ಞಾಪದಟ್ಠಾನಾ ಹಿ ಸತಿ। ಇಮಮೇವಾತಿ ಇಮಂ ಏವ ಅನುಪಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಕಣ್ಟಕುಟ್ಠಾಪನಞಾಯೇನ ಉಪಟ್ಠಾಪನವಿಧಿಮೇವ। ಅತ್ಥವಸನ್ತಿ ಹೇತುಂ। ಅತ್ಥೋ ಹಿ ಫಲಂ। ಸೋ ಯಸ್ಸ ವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ಸೋ ಅತ್ಥವಸೋತಿ। ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿಸ್ಸಾತಿ ವಿನಟ್ಠಸ್ಸತಿಸ್ಸ। ಅಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಿರಹಿತಸ್ಸ, ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅನುಪಟ್ಠಹನ್ತೇ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮೇ ತೇ’’ತಿ ಉಪಧಾರೇತುಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಜಾನಿತುಞ್ಚ ಸಮತ್ಥಾಹಿ ಸತಿಪಞ್ಞಾಹಿ ವಿರಹಿತಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಇತೋ ಅಞ್ಞಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ। ಗರುಕನ್ತಿ ಭಾರಿಯಂ। ಸಾ ಚಸ್ಸ ಗರುಕತಾ ಭಾವನಾಯ ಸುದುಕ್ಕರಭಾವೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಗರುಕಭಾವನ’’ನ್ತಿ।

    ‘‘Kattha natthī’’ti ṭhānavasena ‘‘kassa natthī’’ti puggalavasena ca vīmaṃsiyamānamatthaṃ ekajjhaṃ katvā vibhāvetuṃ ‘‘antomātukucchiya’’ntiādi vuttaṃ. Tattha ‘‘yathā udake nimuggassa niruddhokāsatāya assāsapassāsā na pavattanti, evaṃ antomātukucchiyaṃ. Yathā matānaṃ samuṭṭhāpakacittābhāvato, evaṃ asaññībhūtānaṃ mucchāparetānaṃ asaññīsu vā jātānaṃ, tathā nirodhasamāpannāna’’nti ācariyadhammapālattherena vuttaṃ. Mahāgaṇṭhipade pana ‘‘mucchāparetānaṃ cittappavattiyā dubbalabhāvato’’ti kāraṇaṃ vuttaṃ. Catutthajjhānasamāpannānaṃ dhammatāvaseneva nesaṃ anuppajjanaṃ, tathā rūpārūpabhavasamaṅgīnaṃ. Keci pana ‘‘anupubbato sukhumabhāvappattiyā catutthajjhānasamāpannassa, rūpabhave rūpānaṃ bhavaṅgassa ca sukhumabhāvato rūpabhavasamaṅgīnaṃ natthī’’ti kāraṇaṃ vadanti. Atthiyeva te assāsapassāsā pārisesatoti adhippāyo yathāvuttasattaṭṭhānavinimuttassa assāsapassāsānaṃ anuppajjanaṭṭhānassa abhāvato. Pakatiphuṭṭhavasenāti pakatiyā phusanaṭṭhānavasena. Nimittaṃ ṭhapetabbanti satiyā tattha sukhappavattanatthaṃ thirataraṃ saññāṇaṃ pavattetabbaṃ. Thirasaññāpadaṭṭhānā hi sati. Imamevāti imaṃ eva anupaṭṭhahantassa kāyasaṅkhārassa kaṇṭakuṭṭhāpanañāyena upaṭṭhāpanavidhimeva. Atthavasanti hetuṃ. Attho hi phalaṃ. So yassa vasena pavattati, so atthavasoti. Muṭṭhassatissāti vinaṭṭhassatissa. Asampajānassāti sampajaññavirahitassa, bhāventassa anukkamena anupaṭṭhahante assāsapassāse vīmaṃsitvā ‘‘ime te’’ti upadhāretuṃ sammadeva jānituñca samatthāhi satipaññāhi virahitassāti adhippāyo. Ito aññaṃ kammaṭṭhānaṃ. Garukanti bhāriyaṃ. Sā cassa garukatā bhāvanāya sudukkarabhāvenāti āha ‘‘garukabhāvana’’nti.

    ಉಪರೂಪರಿ ಸನ್ತಸುಖುಮಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ ‘‘ಬಲವತೀ ಸುವಿಸದಾ ಸೂರಾ ಚ ಸತಿ ಪಞ್ಞಾ ಚ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಸುಖುಮಸ್ಸ ನಾಮ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧನೇನಪಿ ಸುಖುಮೇನೇವ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಇದಾನಿ ಅನುಪಟ್ಠಹನ್ತಾನಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಪರಿಯೇಸನುಪಾಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಾಹಿ ಚ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅನುಪದನ್ತಿ ಪದಾನುಪದಂ। ಚರಿತ್ವಾತಿ ಗೋಚರಂ ಗಹೇತ್ವಾ। ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾನೇತಿ ಉಪನಿಬನ್ಧನನಿಮಿತ್ತಸಞ್ಞಿತೇ ಠಾನೇ। ಯೋಜೇತ್ವಾತಿ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ। ‘‘ಸತಿರಸ್ಮಿಯಾ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ’’ತಿ ವಾ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಮಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾನೇ ಯೋಜೇತ್ವಾ’’ತಿ। ನ ಹಿ ಉಪಮೇಯ್ಯೇ ಬನ್ಧನಯೋಜನಟ್ಠಾನಾನಿ ವಿಸುಂ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಂ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಂ ವಾ। ಉಭಯಮ್ಪಿ ಹಿ ಇಧ ಏಕಜ್ಝಂ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ತೂಲಪಿಚುಆದಿ ಉಪಮತ್ತಯಂ ಉಗ್ಗಹೇ ಯುಜ್ಜತಿ, ಸೇಸಂ ಉಭಯತ್ಥ। ಏಕಚ್ಚೇತಿ ಏಕೇ ಆಚರಿಯಾ।

    Uparūpari santasukhumabhāvāpattito ‘‘balavatī suvisadā sūrā ca sati paññā ca icchitabbā’’ti vatvā sukhumassa nāma atthassa sādhanenapi sukhumeneva bhavitabbanti dassetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Idāni anupaṭṭhahantānaṃ assāsapassāsānaṃ pariyesanupāyaṃ dassento ‘‘tāhi ca panā’’tiādimāha. Tattha anupadanti padānupadaṃ. Caritvāti gocaraṃ gahetvā. Tasmiṃyeva ṭhāneti upanibandhananimittasaññite ṭhāne. Yojetvāti manasikārena yojetvā. ‘‘Satirasmiyā bandhitvā’’ti vā vuttamevatthamāha ‘‘tasmiṃyeva ṭhāne yojetvā’’ti. Na hi upameyye bandhanayojanaṭṭhānāni visuṃ labbhanti. Nimittanti uggahanimittaṃ paṭibhāganimittaṃ vā. Ubhayampi hi idha ekajjhaṃ vuttaṃ. Tathā hi tūlapicuādi upamattayaṃ uggahe yujjati, sesaṃ ubhayattha. Ekacceti eke ācariyā.

    ತಾರಕರೂಪಂ ವಿಯಾತಿ ತಾರಕಾಯ ಪಭಾರೂಪಂ ವಿಯ। ಮಣಿಗುಳಿಕಾದಿಉಪಮಾ ಪಟಿಭಾಗೇ ವಟ್ಟನ್ತಿ। ಕಥಂ ಪನೇತಂ ಏಕಂಯೇವ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅನೇಕಾಕಾರತೋ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಞ್ಚ ಪನೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಸುತ್ತನ್ತನ್ತಿ ಏಕಂ ಸುತ್ತಂ। ಪಗುಣಪ್ಪವತ್ತಿಭಾವೇನ ಅವಿಚ್ಛೇದಂ ಮಹಾವಿಸಯತಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಮಹತೀ ಪಬ್ಬತೇಯ್ಯಾ ನದೀ ವಿಯಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಮನ್ತಭದ್ದಕಂ ಸುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಭಾಗಮನೋಹರಾ ಸಬ್ಬಪಾಲಿಫುಲ್ಲಾ ವನಘಟಾ ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಾ ವನರಾಜಿ ವಿಯಾ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ವನಪ್ಪಗುಮ್ಬೇ ಯಥ ಫುಸ್ಸಿತಗ್ಗೇ’’ತಿ (ಖು॰ ಪಾ॰ ೬.೧೩; ಸು॰ ನಿ॰ ೨೩೬) ನಾನಾನುಸನ್ಧಿಯಂ ನಾನಾಪೇಯ್ಯಾಲಂ ವಿವಿಧನಯನಿಪುಣಂ ಬಹುವಿಧಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮುಖಂ ಸುತ್ತನ್ತಂ ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸಮುಪಪಜ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಸೀತಚ್ಛಾಯೋ…ಪೇ॰… ರುಕ್ಖೋ ವಿಯಾ’’ತಿ। ಸಞ್ಞಾನಾನತಾಯಾತಿ ನಿಮಿತ್ತುಪಟ್ಠಾನತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪವತ್ತಸಞ್ಞಾನಂ ನಾನಾವಿಧಭಾವತೋ। ಸಞ್ಞಜನ್ತಿ ಭಾವನಾಸಞ್ಞಾಜನಿತಂ ಭಾವನಾಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಜಾನನಮತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಅಸಭಾವಸ್ಸ ಕುತೋಚಿ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಅತ್ಥಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ನಾನತೋ ಉಪಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ, ಉಪಟ್ಠಾನಾಕಾರಮತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।

    Tārakarūpaṃ viyāti tārakāya pabhārūpaṃ viya. Maṇiguḷikādiupamā paṭibhāge vaṭṭanti. Kathaṃ panetaṃ ekaṃyeva kammaṭṭhānaṃ anekākārato upaṭṭhātīti āha ‘‘tañca paneta’’ntiādi. Suttantanti ekaṃ suttaṃ. Paguṇappavattibhāvena avicchedaṃ mahāvisayatañca sandhāyāha ‘‘mahatī pabbateyyā nadī viyā’’ti. Tattha byañjanasampattiyā samantabhaddakaṃ suttaṃ sabbabhāgamanoharā sabbapāliphullā vanaghaṭā viyāti āha ‘‘ekā vanarāji viyā’’ti. Tenāha bhagavā ‘‘vanappagumbe yatha phussitagge’’ti (khu. pā. 6.13; su. ni. 236) nānānusandhiyaṃ nānāpeyyālaṃ vividhanayanipuṇaṃ bahuvidhakammaṭṭhānamukhaṃ suttantaṃ atthikehi sakkaccaṃ samupapajjitabbanti āha – ‘‘sītacchāyo…pe… rukkhoviyā’’ti. Saññānānatāyāti nimittupaṭṭhānato pubbe pavattasaññānaṃ nānāvidhabhāvato. Saññajanti bhāvanāsaññājanitaṃ bhāvanāsaññāya sañjānanamattaṃ. Na hi asabhāvassa kutoci samuṭṭhānaṃ atthi. Tenāha – ‘‘nānato upaṭṭhātī’’ti, upaṭṭhānākāramattanti vuttaṃ hoti.

    ಇಮೇ ತಯೋ ಧಮ್ಮಾತಿ ಅಸ್ಸಾಸೋ ಪಸ್ಸಾಸೋ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಇಮೇ ತಯೋ ಧಮ್ಮಾ। ನತ್ಥೀತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಸೇನ ಮನಸಿಕಾತಬ್ಬಭಾವೇನ ನತ್ಥಿ ನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ। ನ ಉಪಚಾರನ್ತಿ ಉಪಚಾರಮ್ಪಿ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಪಗೇವ ಅಪ್ಪನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯಸ್ಸ ಪನಾತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಪಕ್ಖೋ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Ime tayo dhammāti assāso passāso nimittanti ime tayo dhammā. Natthīti kammaṭṭhānavasena manasikātabbabhāvena natthi na upalabbhati. Na upacāranti upacārampi na pāpuṇāti, pageva appananti adhippāyo. Yassa panāti vijjamānapakkho vuttanayānusāreneva veditabbo.

    ಇದಾನಿ ವುತ್ತಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಮತ್ಥನತ್ಥಂ ಕಕಚೂಪಮಾಯಂ ಆಗತಾ ‘‘ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾ ಗಾಥಾ ಪಚ್ಚಾನೀತಾ। ನಿಮಿತ್ತೇತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತೇ। ಏವಂ ಹೋತೀತಿ ಭಾವನಮನುಯುತ್ತಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪುನಪ್ಪುನಂ ಏವಂ ಮನಸಿ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ವೋಸಾನಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ‘‘ನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ ದುಕ್ಕರಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ, ತಯಿದಂ ಲದ್ಧಂ, ಹನ್ದಾಹಂ ದಾನಿ ಯದಾ ವಾ ತದಾ ವಾ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಙ್ಕೋಚಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ। ವಿಸೀದೇಯ್ಯಾತಿ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಭಾವನಮನುಯುತ್ತಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ಅಭಬ್ಬೋ ಮಞ್ಞೇ ವಿಸೇಸಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಿಸಾದಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ। ‘‘ಇಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಜರಾಮರಣತೋ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಕಥಂ ಸಙ್ಕೋಚಾಪತ್ತಿ, ಭಿಯ್ಯೋಸೋ ಮತ್ತಾಯ ಉಸ್ಸಾಹಮೇವ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ ‘‘ನಿಮಿತ್ತಮಿದಂ…ಪೇ॰… ವತ್ತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾ ಆಹು। ಏವನ್ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತೇಯೇವ ಭಾವನಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಪನೇನ। ಇತೋ ಪಭುತೀತಿ ಇತೋ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ। ಪುಬ್ಬೇ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನುಬನ್ಧನಾಯ ಫುಸನಾಯ ಠಪನಾಯ ಚ ಮನಸಿ ಕರೋತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿಕಥಾ), ತತ್ಥ ಅನುಬನ್ಧನಂ ಫುಸನಞ್ಚ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಠಪನಾವಸೇನೇವ ಭಾವೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಠಪನಾವಸೇನ ಭಾವನಾ ಹೋತೀ’’ತಿ।

    Idāni vuttasseva atthassa samatthanatthaṃ kakacūpamāyaṃ āgatā ‘‘nimitta’’ntiādikā gāthā paccānītā. Nimitteti yathāvutte paṭibhāganimitte. Evaṃ hotīti bhāvanamanuyuttassa evaṃ hoti, tasmā ‘‘punappunaṃ evaṃ manasi karohī’’ti vattabbo. Vosānaṃ āpajjeyyāti ‘‘nimittaṃ nāma dukkaraṃ uppādetuṃ, tayidaṃ laddhaṃ, handāhaṃ dāni yadā vā tadā vā visesaṃ nibbattessāmī’’ti saṅkocaṃ āpajjeyya. Visīdeyyāti ‘‘ettakaṃ kālaṃ bhāvanamanuyuttassa nimittampi na uppannaṃ, abhabbo maññe visesassā’’ti visādaṃ āpajjeyya. ‘‘Imāya paṭipadāya jarāmaraṇato muccissāmīti paṭipannassa nimitta’’nti vutte kathaṃ saṅkocāpatti, bhiyyoso mattāya ussāhameva kareyyāti ‘‘nimittamidaṃ…pe… vattabbo’’ti majjhimabhāṇakā āhu. Evanti vuttappakārena paṭibhāganimitteyeva bhāvanācittassa ṭhapanena. Ito pabhutīti ito paṭibhāganimittuppattito paṭṭhāya. Pubbe yaṃ vuttaṃ ‘‘anubandhanāya phusanāya ṭhapanāya ca manasi karotī’’ti (pārā. aṭṭha. 2.ānāpānassatisamādhikathā), tattha anubandhanaṃ phusanañca vissajjetvā ṭhapanāvaseneva bhāvetabbanti āha ‘‘ṭhapanāvasena bhāvanā hotī’’ti.

    ಪೋರಾಣೇಹಿ ವುತ್ತೋವಾಯಮತ್ಥೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನಿಮಿತ್ತೇ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ನಿಮಿತ್ತೇತಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತೇ। ಠಪಯಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಭಾವನಾಚಿತ್ತಂ ಠಪೇನ್ತೋ, ಠಪನಾವಸೇನ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಾನಾಕಾರನ್ತಿ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ವಣ್ಣಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ನಾನಾಕಾರಂ। ಆಕಾರಸಾಮಞ್ಞವಸೇನ ಹೇತಂ ಏಕವಚನಂ। ವಿಭಾವಯನ್ತಿ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಅನ್ತರಧಾಪೇನ್ತೋ। ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ತೇ ಆಕಾರಾ ಅಮನಸಿಕಾರತೋ ಅನ್ತರಹಿತಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ। ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ಯೋ ನಾನಾಕಾರೋ, ತಂ ವಿಭಾವಯಂ, ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಸಮ್ಭೂತೇ ವಾ ನಿಮಿತ್ತೇ। ಸಕಂ ಚಿತ್ತಂ ನಿಬನ್ಧತೀತಿ ತಾಯ ಏವ ಠಪನಾಯ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಂ ಉಪನಿಬನ್ಧತಿ, ಅಪ್ಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ವಿಭಾವಯನ್ತಿ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ, ವಿದಿತಂ ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತೋ’’ತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗವಸೇನ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಧಿತಿಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಧೀರೋ ಯೋಗೀ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ನಾನಾಕಾರಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ನಾನಾಕಾರತೋ ತೇ ಪಜಾನನ್ತೋ ವಿದಿತೇ ಪಾಕಟೇ ಕರೋನ್ತೋ ನಾನಾಕಾರಂ ವಾ ಓಳಾರಿಕೋಳಾರಿಕೇ ಪಸ್ಸಮ್ಭೇನ್ತೋ ವೂಪಸಮೇನ್ತೋ ತತ್ಥ ಯಂ ಲದ್ಧಂ ನಿಮಿತ್ತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇನ್ತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಕಂ ಚಿತ್ತಂ ನಿಬನ್ಧತಿ ಅಪ್ಪೇತೀತಿ।

    Porāṇehi vuttovāyamatthoti dassento ‘‘nimitte’’ti gāthamāha. Tattha nimitteti paṭibhāganimitte. Ṭhapayaṃ cittanti bhāvanācittaṃ ṭhapento, ṭhapanāvasena manasikarontoti attho. Nānākāranti ‘‘cattāro vaṇṇā’’ti evaṃ vuttaṃ nānākāraṃ. Ākārasāmaññavasena hetaṃ ekavacanaṃ. Vibhāvayanti vibhāvento antaradhāpento. Nimittuppattito paṭṭhāya hi te ākārā amanasikārato antarahitā viya honti. Assāsapassāseti assāsapassāse yo nānākāro, taṃ vibhāvayaṃ, assāsapassāsasambhūte vā nimitte. Sakaṃ cittaṃ nibandhatīti tāya eva ṭhapanāya attano cittaṃ upanibandhati, appetīti attho. Keci pana ‘‘vibhāvayanti vibhāvento, viditaṃ pākaṭaṃ karonto’’ti atthaṃ vadanti, taṃ pubbabhāgavasena yujjeyya. Ayañhettha attho – dhitisampannattā dhīro yogī assāsapassāse nānākāraṃ vibhāvento nānākārato te pajānanto vidite pākaṭe karonto nānākāraṃ vā oḷārikoḷārike passambhento vūpasamento tattha yaṃ laddhaṃ nimittaṃ, tasmiṃ cittaṃ ṭhapento anukkamena sakaṃ cittaṃ nibandhati appetīti.

    ಯದಾ ಸದ್ಧಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಸುವಿಸದಾನಿ ತಿಕ್ಖಾನಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತದಾ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಾದೀನಂ ದೂರೀಭಾವೇನ ಸಾತಿಸಯಂ ಥಾಮಪ್ಪತ್ತೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ಬಲೇಹಿ ಲದ್ಧುಪತ್ಥಮ್ಭಾನಿ ವಿತಕ್ಕಾದೀನಿ ಕಾಮಾವಚರಾನೇವ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಬಹೂನಿ ಹುತ್ವಾ ಪಾತುಭವನ್ತಿ। ತತೋ ಏವ ತೇಸಂ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಭೂತಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಯೋ ಸದ್ಧಿಂ ತದೇಕಟ್ಠೇಹಿ ಪಾಪಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿದೂರೀ ಭವನ್ತಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ, ತಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಮಿತ್ತುಪಟ್ಠಾನತೋ ಪಭುತಿ ನೀವರಣಾನಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾನೇವ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾವಾತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ನಿಸೀದಿಂಸು ಏವ, ಉಪಸನ್ತಾಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾನೇವ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾವಾತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ಪನ ತದತ್ಥಂ ಉಸ್ಸಾಹೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹೀತಿ ಝಾನಧಮ್ಮಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖದೂರೀಭಾವೋ ಥಿರಭಾವಪ್ಪತ್ತಿ ಚಾತಿ ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ। ಇದಾನಿ ತಾನಿ ಕಾರಣಾನಿ ಅವತ್ಥಾಮುಖೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಉಪಚಾರಭೂಮಿಯಂ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಉಪಚಾರಭೂಮಿಯನ್ತಿ ಉಪಚಾರಾವತ್ಥಾಯಂ। ಯದಿಪಿ ಹಿ ತದಾ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಪಟುತರಾನಿ ಮಹಗ್ಗತಭಾವಪ್ಪತ್ತಾನಿ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಪನ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇನ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನೇನಾ’’ತಿ। ಪಟಿಲಾಭಭೂಮಿಯನ್ತಿ ಝಾನಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾವತ್ಥಾಯಂ। ತದಾ ಹಿ ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಝಾನಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಙ್ಗಪಾತುಭಾವೇನಾ’’ತಿ।

    Yadā saddhādīni indriyāni suvisadāni tikkhāni pavattanti, tadā assaddhiyādīnaṃ dūrībhāvena sātisayaṃ thāmappattehi sattahi balehi laddhupatthambhāni vitakkādīni kāmāvacarāneva jhānaṅgāni bahūni hutvā pātubhavanti. Tato eva tesaṃ ujuvipaccanīkabhūtā kāmacchandādayo saddhiṃ tadekaṭṭhehi pāpadhammehi vidūrī bhavanti paṭibhāganimittuppattiyā saddhiṃ, taṃ ārabbha upacārajjhānaṃ uppajjati. Tena vuttaṃ ‘‘nimittupaṭṭhānato pabhuti nīvaraṇāni vikkhambhitāneva hontī’’tiādi. Tattha sannisinnāvāti sammadeva nisīdiṃsu eva, upasantāyevāti attho. Vikkhambhitāneva sannisinnāvāti avadhāraṇena pana tadatthaṃ ussāho kātabboti dasseti. Dvīhākārehīti jhānadhammānaṃ paṭipakkhadūrībhāvo thirabhāvappatti cāti imehi dvīhi kāraṇehi. Idāni tāni kāraṇāni avatthāmukhena dassetuṃ ‘‘upacārabhūmiyaṃ vā’’tiādi vuttaṃ. Tattha upacārabhūmiyanti upacārāvatthāyaṃ. Yadipi hi tadā jhānaṅgāni paṭutarāni mahaggatabhāvappattāni nuppajjanti, tesaṃ pana paṭipakkhadhammānaṃ vikkhambhanena cittaṃ samādhiyati. Tenāha ‘‘nīvaraṇappahānenā’’ti. Paṭilābhabhūmiyanti jhānassa adhigamāvatthāyaṃ. Tadā hi appanāppattānaṃ jhānadhammānaṃ uppattiyā cittaṃ samādhiyati. Tenāha ‘‘aṅgapātubhāvenā’’ti.

    ಉಪಚಾರೇ ಅಙ್ಗಾನಿ ನ ಥಾಮಜಾತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ಅಙ್ಗಾನಂ ಅಥಾಮಜಾತತ್ತಾ। ಯಥಾ ನಾಮ ದಹರೋ ಕುಮಾರಕೋ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಪಿಯಮಾನೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಭೂಮಿಯಂ ಪತತಿ, ಏವಮೇವ ಉಪಚಾರೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಚಿತ್ತಂ ಕಾಲೇನ ನಿಮಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ, ಕಾಲೇನ ಭವಙ್ಗಂ ಓತರತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿ ಕುಸಲವೀಥಿಯಂ ಜವಿತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಂ ಓತರತೀ’’ತಿ। ಅಪ್ಪನಾಯಂ ಪನ ಅಙ್ಗಾನಿ ಥಾಮಜಾತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ತೇಸಂ ಥಾಮಜಾತತ್ತಾ। ಯಥಾ ನಾಮ ಬಲವಾ ಪುರಿಸೋ ಆಸನಾ ವುಟ್ಠಾಯ ದಿವಸಮ್ಪಿ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಚಿತ್ತಂ ಸಕಿಂ ಭವಙ್ಗವಾರಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಕೇವಲಮ್ಪಿ ರತ್ತಿಂ ಕೇವಲಮ್ಪಿ ದಿವಸಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ಕುಸಲಜವನಪಟಿಪಾಟಿವಸೇನೇವ ಪವತ್ತತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿ…ಪೇ॰… ನ ಭವಙ್ಗಂ ಓತರತೀ’’ತಿ। ವಣ್ಣತೋತಿ ಪಿಚುಪಿಣ್ಡತಾರಕರೂಪಾದೀಸು ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಿತವಣ್ಣತೋ। ಲಕ್ಖಣತೋತಿ ಖರಭಾವಾದಿಸಭಾವತೋ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಸಭಾವತೋ ವಾ। ರಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ತಂ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।

    Upacāre aṅgāni na thāmajātāni honti aṅgānaṃ athāmajātattā. Yathā nāma daharo kumārako ukkhipitvā ṭhapiyamāno punappunaṃ bhūmiyaṃ patati, evameva upacāre uppanne cittaṃ kālena nimittaṃ ārammaṇaṃ karoti, kālena bhavaṅgaṃ otarati. Tena vuttaṃ ‘‘upacārasamādhi kusalavīthiyaṃ javitvā bhavaṅgaṃ otaratī’’ti. Appanāyaṃ pana aṅgāni thāmajātāni honti tesaṃ thāmajātattā. Yathā nāma balavā puriso āsanā vuṭṭhāya divasampi tiṭṭheyya, evameva appanāsamādhimhi uppanne cittaṃ sakiṃ bhavaṅgavāraṃ chinditvā kevalampi rattiṃ kevalampi divasaṃ tiṭṭhati, kusalajavanapaṭipāṭivaseneva pavattati. Tenāha – ‘‘appanāsamādhi…pe… na bhavaṅgaṃ otaratī’’ti. Vaṇṇatoti picupiṇḍatārakarūpādīsu viya upaṭṭhitavaṇṇato. Lakkhaṇatoti kharabhāvādisabhāvato aniccādisabhāvato vā. Rakkhitabbaṃ taṃ nimittanti sambandho.

    ಲದ್ಧಪರಿಹಾನೀತಿ ಲದ್ಧಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಪರಿಹಾನಿ। ನಿಮಿತ್ತೇ ಅವಿನಸ್ಸನ್ತೇ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಝಾನಂ ಅಪರಿಹೀನಮೇವ ಹೋತಿ, ನಿಮಿತ್ತೇ ಪನ ಆರಕ್ಖಾಭಾವೇನ ವಿನಟ್ಠೇ ಲದ್ಧಂ ಲದ್ಧಂ ಝಾನಮ್ಪಿ ವಿನಸ್ಸತಿ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆರಕ್ಖಮ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ।

    Laddhaparihānīti laddhaupacārajjhānaparihāni. Nimitte avinassante tadārammaṇaṃ jhānaṃ aparihīnameva hoti, nimitte pana ārakkhābhāvena vinaṭṭhe laddhaṃ laddhaṃ jhānampi vinassati tadāyattavuttito. Tenāha ‘‘ārakkhamhī’’tiādi.

    ಇದಾನಿ ತತ್ರಾಯಂ ರಕ್ಖಣೂಪಾಯೋತಿಆದಿನಾ –

    Idāni tatrāyaṃ rakkhaṇūpāyotiādinā –

    ‘‘ಆವಾಸೋ ಗೋಚರೋ ಭಸ್ಸಂ, ಪುಗ್ಗಲೋ ಭೋಜನಂ ಉತು।

    ‘‘Āvāso gocaro bhassaṃ, puggalo bhojanaṃ utu;

    ಇರಿಯಾಪಥೋತಿ ಸತ್ತೇತೇ, ಅಸಪ್ಪಾಯೇ ವಿವಜ್ಜಯೇ॥

    Iriyāpathoti sattete, asappāye vivajjaye.

    ‘‘ಸಪ್ಪಾಯೇ ಸತ್ತ ಸೇವೇಥ, ಏವಞ್ಹಿ ಪಟಿಪಜ್ಜತೋ।

    ‘‘Sappāye satta sevetha, evañhi paṭipajjato;

    ನ ಚಿರೇನೇವ ಕಾಲೇನ, ಹೋತಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಪ್ಪನಾ’’ತಿ॥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೫೯) –

    Na cireneva kālena, hoti kassaci appanā’’ti. (visuddhi. 1.59) –

    ಏವಂ ವುತ್ತಂ ರಕ್ಖಣವಿಧಿಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವಿಭಾವೇತಿ। ತತ್ರಾಯಂ ವಿತ್ಥಾರೋ – ಯಸ್ಮಿಂ ಆವಾಸೇ ವಸನ್ತಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪನ್ನಂ ವಾ ನಿಮಿತ್ತಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವಾ ವಿನಸ್ಸತಿ, ಅನುಪಟ್ಠಿತಾ ಚ ಸತಿ ನ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಅಸಮಾಹಿತಞ್ಚ ಚಿತ್ತಂ ನ ಸಮಾಧಿಯತಿ, ಅಯಂ ಅಸಪ್ಪಾಯೋ। ಯತ್ಥ ನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚೇವ ಥಾವರಞ್ಚ ಹೋತಿ, ಸತಿ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತಿ, ಅಯಂ ಸಪ್ಪಾಯೋ। ತಸ್ಮಾ ಯಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ಬಹೂ ಆವಾಸಾ ಹೋನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿಂ ತೀಣಿ ತೀಣಿ ದಿವಸಾನಿ ವಸಿತ್ವಾ ಯತ್ಥಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ವಸಿತಬ್ಬಂ।

    Evaṃ vuttaṃ rakkhaṇavidhiṃ saṅkhepato vibhāveti. Tatrāyaṃ vitthāro – yasmiṃ āvāse vasantassa anuppannaṃ vā nimittaṃ nuppajjati, uppannaṃ vā vinassati, anupaṭṭhitā ca sati na upaṭṭhāti, asamāhitañca cittaṃ na samādhiyati, ayaṃ asappāyo. Yattha nimittaṃ uppajjati ceva thāvarañca hoti, sati upaṭṭhāti, cittaṃ samādhiyati, ayaṃ sappāyo. Tasmā yasmiṃ vihāre bahū āvāsā honti, tattha ekamekasmiṃ tīṇi tīṇi divasāni vasitvā yatthassa cittaṃ ekaggaṃ hoti, tattha vasitabbaṃ.

    ಗೋಚರಗಾಮೋ ಪನ ಯೋ ಸೇನಾಸನತೋ ಉತ್ತರೇನ ವಾ ದಕ್ಖಿಣೇನ ವಾ ನಾತಿದೂರೇ ದಿಯಡ್ಢಕೋಸಬ್ಭನ್ತರೇ ಹೋತಿ ಸುಲಭಸಮ್ಪನ್ನಭಿಕ್ಖೋ, ಸೋ ಸಪ್ಪಾಯೋ, ವಿಪರೀತೋ ಅಸಪ್ಪಾಯೋ।

    Gocaragāmo pana yo senāsanato uttarena vā dakkhiṇena vā nātidūre diyaḍḍhakosabbhantare hoti sulabhasampannabhikkho, so sappāyo, viparīto asappāyo.

    ಭಸ್ಸನ್ತಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸತಿರಚ್ಛಾನಕಥಾಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ। ತಞ್ಹಿಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತನ್ತರಧಾನಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ। ದಸಕಥಾವತ್ಥುನಿಸ್ಸಿತಂ ಸಪ್ಪಾಯಂ, ತಮ್ಪಿಮತ್ತಾಯ ಭಾಸಿತಬ್ಬಂ।

    Bhassanti dvattiṃsatiracchānakathāpariyāpannaṃ asappāyaṃ. Tañhissa nimittantaradhānāya saṃvattati. Dasakathāvatthunissitaṃ sappāyaṃ, tampimattāya bhāsitabbaṃ.

    ಪುಗ್ಗಲೋಪಿ ಅತಿರಚ್ಛಾನಕಥಿಕೋ ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅಸಮಾಹಿತಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತಿ, ಸಮಾಹಿತಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಥಿರತರಂ ಹೋತಿ, ಏವರೂಪೋ ಸಪ್ಪಾಯೋ। ಕಾಯದಳ್ಹೀಬಹುಲೋ ಪನ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಿಕೋ ಅಸಪ್ಪಾಯೋ। ಸೋ ಹಿ ತಂ ಕದ್ದಮೋದಕಮಿವ ಅಚ್ಛಂ ಉದಕಂ ಮಲೀನಮೇವ ಕರೋತಿ, ತಾದಿಸಞ್ಚ ಆಗಮ್ಮ ಕೋಟಪಬ್ಬತವಾಸೀದಹರಸ್ಸೇವ ಸಮಾಪತ್ತಿ ವಿನಸ್ಸತಿ, ಪಗೇವ ನಿಮಿತ್ತಂ।

    Puggalopi atiracchānakathiko sīlādiguṇasampanno, yaṃ nissāya asamāhitaṃ vā cittaṃ samādhiyati, samāhitaṃ vā cittaṃ thirataraṃ hoti, evarūpo sappāyo. Kāyadaḷhībahulo pana tiracchānakathiko asappāyo. So hi taṃ kaddamodakamiva acchaṃ udakaṃ malīnameva karoti, tādisañca āgamma koṭapabbatavāsīdaharasseva samāpatti vinassati, pageva nimittaṃ.

    ಭೋಜನಂ ಪನ ಕಸ್ಸಚಿ ಮಧುರಂ, ಕಸ್ಸಚಿ ಅಮ್ಬಿಲಂ ಸಪ್ಪಾಯಂ ಹೋತಿ। ಉತುಪಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಸೀತೋ, ಕಸ್ಸಚಿ ಉಣ್ಹೋ ಸಪ್ಪಾಯೋ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯಂ ಭೋಜನಂ ವಾ ಉತುಂ ವಾ ಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತಿ, ಅಸಮಾಹಿತಂ ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತಿ, ಸಮಾಹಿತಂ ವಾ ಥಿರತರಂ ಹೋತಿ। ತಂ ಭೋಜನಂ, ಸೋ ಚ ಉತು ಸಪ್ಪಾಯೋ। ಇತರಂ ಭೋಜನಂ, ಇತರೋ ಚ ಉತು ಅಸಪ್ಪಾಯೋ।

    Bhojanaṃ pana kassaci madhuraṃ, kassaci ambilaṃ sappāyaṃ hoti. Utupi kassaci sīto, kassaci uṇho sappāyo hoti. Tasmā yaṃ bhojanaṃ vā utuṃ vā sevantassa phāsu hoti, asamāhitaṃ vā cittaṃ samādhiyati, samāhitaṃ vā thirataraṃ hoti. Taṃ bhojanaṃ, so ca utu sappāyo. Itaraṃ bhojanaṃ, itaro ca utu asappāyo.

    ಇರಿಯಾಪಥೇಸುಪಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಚಙ್ಕಮೋ ಸಪ್ಪಾಯೋ ಹೋತಿ, ಕಸ್ಸಚಿ ಸಯನಟ್ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾನಂ ಅಞ್ಞತರೋ। ತಸ್ಮಾ ತಂ ಆವಾಸಂ ವಿಯ ತೀಣಿ ದಿವಸಾನಿ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಅಸಮಾಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತಿ, ಸಮಾಹಿತಂ ವಾ ಥಿರತರಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ಸಪ್ಪಾಯೋ, ಇತರೋ ಅಸಪ್ಪಾಯೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇತಿ ಇಮಂ ಸತ್ತವಿಧಂ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಪ್ಪಾಯಂ ಸೇವಿತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಹಿ ನಿಮಿತ್ತಾಸೇವನಬಹುಲಸ್ಸ ನ ಚಿರೇನೇವ ಕಾಲೇನ ಹೋತಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಪ್ಪನಾ।

    Iriyāpathesupi kassaci caṅkamo sappāyo hoti, kassaci sayanaṭṭhānanisajjānaṃ aññataro. Tasmā taṃ āvāsaṃ viya tīṇi divasāni upaparikkhitvā yasmiṃ iriyāpathe asamāhitaṃ cittaṃ samādhiyati, samāhitaṃ vā thirataraṃ hoti, so sappāyo, itaro asappāyoti veditabbo. Iti imaṃ sattavidhaṃ asappāyaṃ vajjetvā sappāyaṃ sevitabbaṃ. Evaṃ paṭipannassa hi nimittāsevanabahulassa na cireneva kālena hoti kassaci appanā.

    ಯಸ್ಸ ಪನ ಏವಮ್ಪಿ ಪಟಿಪಜ್ಜತೋ ನ ಹೋತಿ, ತೇನ ದಸವಿಧಂ ಅಪ್ಪನಾಕೋಸಲ್ಲಂ ಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೮೫; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೧೮; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೫.೨೩೨; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೪೧೮) ವಿತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯಾ ನಾಮ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾನಂ ವತ್ಥೂನಂ ವಿಸದಭಾವಕರಣಂ। ಯದಾ ಹಿಸ್ಸ ಕೇಸನಖಲೋಮಾನಿ ದೀಘಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಸರೀರಂ ವಾ ಸೇದಮಲಗ್ಗಹಿತಂ, ತದಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ವತ್ಥು ಅವಿಸದಂ ಹೋತಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧಂ। ಯದಾ ಪನಸ್ಸ ಚೀವರಂ ಜಿಣ್ಣಂ ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ದುಗ್ಗನ್ಧಂ ಹೋತಿ, ಸೇನಾಸನಂ ವಾ ಉಕ್ಲಾಪಂ, ತದಾ ಬಾಹಿರಂ ವತ್ಥು ಅವಿಸದಂ ಹೋತಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧಂ। ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರೇ ಹಿ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಅವಿಸದೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕೇಸು ಞಾಣಮ್ಪಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧಂ ಹೋತಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧಾನಿ ದೀಪಕಪಲ್ಲಿಕವಟ್ಟಿತೇಲಾನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನದೀಪಸಿಖಾಯ ಓಭಾಸೋ ವಿಯ। ಅಪರಿಸುದ್ಧೇನ ಚ ಞಾಣೇನ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸತೋ ಸಙ್ಖಾರಾಪಿ ಅವಿಭೂತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನುಯುಞ್ಜತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ವುದ್ಧಿಂ ವಿರುಳ್ಹಿಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ। ವಿಸದೇ ಪನ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರೇ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕೇಸು ಞಾಣಮ್ಪಿ ವಿಸದಂ ಹೋತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಾನಿ ದೀಪಕಪಲ್ಲಿಕವಟ್ಟಿತೇಲಾನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನದೀಪಸಿಖಾಯ ಓಭಾಸೋ ವಿಯ। ಪರಿಸುದ್ಧೇನ ಚ ಞಾಣೇನ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸತೋ ಸಙ್ಖಾರಾಪಿ ವಿಭೂತಾಹೋನ್ತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನುಯುಞ್ಜತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ವುದ್ಧಿಂ ವಿರುಳ್ಹಿಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಗಚ್ಛತಿ।

    Yassa pana evampi paṭipajjato na hoti, tena dasavidhaṃ appanākosallaṃ sampādetabbanti dassetuṃ ‘‘vatthuvisadakiriyā’’tiādimāha. Tattha (dī. ni. aṭṭha. 2.385; ma. ni. aṭṭha. 1.118; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.232; a. ni. aṭṭha. 1.1.418) vitthuvisadakiriyā nāma ajjhattikabāhirānaṃ vatthūnaṃ visadabhāvakaraṇaṃ. Yadā hissa kesanakhalomāni dīghāni honti, sarīraṃ vā sedamalaggahitaṃ, tadā ajjhattikaṃ vatthu avisadaṃ hoti aparisuddhaṃ. Yadā panassa cīvaraṃ jiṇṇaṃ kiliṭṭhaṃ duggandhaṃ hoti, senāsanaṃ vā uklāpaṃ, tadā bāhiraṃ vatthu avisadaṃ hoti aparisuddhaṃ. Ajjhattikabāhire hi vatthumhi avisade uppannesu cittacetasikesu ñāṇampi aparisuddhaṃ hoti aparisuddhāni dīpakapallikavaṭṭitelāni nissāya uppannadīpasikhāya obhāso viya. Aparisuddhena ca ñāṇena saṅkhāre sammasato saṅkhārāpi avibhūtā honti, kammaṭṭhānamanuyuñjato kammaṭṭhānampi vuddhiṃ viruḷhiṃ vepullaṃ na gacchati. Visade pana ajjhattikabāhire vatthumhi uppannesu cittacetasikesu ñāṇampi visadaṃ hoti parisuddhāni dīpakapallikavaṭṭitelāni nissāya uppannadīpasikhāya obhāso viya. Parisuddhena ca ñāṇena saṅkhāre sammasato saṅkhārāpi vibhūtāhonti, kammaṭṭhānamanuyuñjato kammaṭṭhānampi vuddhiṃ viruḷhiṃ vepullaṃ gacchati.

    ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಪಟಿಪಾದನತಾ ನಾಮ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಸಮಭಾವಕರಣಂ। ಸಚೇ ಹಿಸ್ಸ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಬಲವಂ ಹೋತಿ, ಇತರಾನಿ ಮನ್ದಾನಿ, ತತೋ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಗ್ಗಹಕಿಚ್ಚಂ, ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಉಪಟ್ಠಾನಕಿಚ್ಚಂ, ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅವಿಕ್ಖೇಪಕಿಚ್ಚಂ, ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದಸ್ಸನಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ತಂ ಧಮ್ಮಸಭಾವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ವಾ ಯಥಾ ವಾ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಬಲವಂ ಜಾತಂ, ತಥಾ ಅಮನಸಿಕಾರೇನ ಹಾಪೇತಬ್ಬಂ। ವಕ್ಕಲಿತ್ಥೇರವತ್ಥು ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ। ಸಚೇ ಪನ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಬಲವಂ ಹೋತಿ, ಅಥ ನೇವ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ನ ಇತರಾನಿ ಇತರಕಿಚ್ಚಭೇದಂ। ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪಸ್ಸದ್ಧಾದಿಭಾವನಾಯ ಹಾಪೇತಬ್ಬಂ। ತತ್ರಾಪಿ ಸೋಣತ್ಥೇರವತ್ಥು ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಕಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೇ ಸತಿ ಇತರೇಸಂ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚೇಸು ಅಸಮತ್ಥತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Indriyasamattapaṭipādanatā nāma saddhādīnaṃ indriyānaṃ samabhāvakaraṇaṃ. Sace hissa saddhindriyaṃ balavaṃ hoti, itarāni mandāni, tato vīriyindriyaṃ paggahakiccaṃ, satindriyaṃ upaṭṭhānakiccaṃ, samādhindriyaṃ avikkhepakiccaṃ, paññindriyaṃ dassanakiccaṃ kātuṃ na sakkoti. Tasmā taṃ dhammasabhāvapaccavekkhaṇena vā yathā vā manasikaroto balavaṃ jātaṃ, tathā amanasikārena hāpetabbaṃ. Vakkalittheravatthu cettha nidassanaṃ. Sace pana vīriyindriyaṃ balavaṃ hoti, atha neva saddhindriyaṃ adhimokkhakiccaṃ kātuṃ sakkoti, na itarāni itarakiccabhedaṃ. Tasmā taṃ passaddhādibhāvanāya hāpetabbaṃ. Tatrāpi soṇattheravatthu dassetabbaṃ. Evaṃ sesesupi ekassa balavabhāve sati itaresaṃ attano kiccesu asamatthatā veditabbā.

    ವಿಸೇಸತೋ ಪನೇತ್ಥ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾನಂ ಸಮಾಧಿವೀರಿಯಾನಞ್ಚ ಸಮತಂ ಪಸಂಸನ್ತಿ। ಬಲವಸದ್ಧೋ ಹಿ ಮನ್ದಪಞ್ಞೋ ಮುಧಪ್ಪಸನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಅವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪಸೀದತಿ। ಬಲವಪಞ್ಞೋ ಮನ್ದಸದ್ಧೋ ಕೇರಾಟಿಕಪಕ್ಖಂ ಭಜತಿ, ಭೇಸಜ್ಜಸಮುಟ್ಠಿತೋ ವಿಯ ರೋಗೋ ಅತೇಕಿಚ್ಛೋ ಹೋತಿ। ಉಭಿನ್ನಂ ಸಮತಾಯ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪಸೀದತಿ। ಬಲವಸಮಾಧಿಂ ಪನ ಮನ್ದವೀರಿಯಂ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖತ್ತಾ ಕೋಸಜ್ಜಂ ಅಭಿಭವತಿ, ಬಲವವೀರಿಯಂ ಮನ್ದಸಮಾಧಿಂವೀರಿಯಸ್ಸ ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖತ್ತಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಅಭಿಭವತಿ। ಸಮಾಧಿ ಪನ ವೀರಿಯೇನ ಸಂಯೋಜಿತೋ ಕೋಸಜ್ಜೇ ಪತಿತುಂ ನ ಲಭತಿ, ವೀರಿಯಂ ಸಮಾಧಿನಾ ಸಂಯೋಜಿತಂ ಉದ್ಧಚ್ಚೇ ಪತಿತುಂ ನ ಲಭತಿ। ತಸ್ಮಾ ತದುಭಯಂ ಸಮಂ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಉಭಯಸಮತಾಯ ಹಿ ಅಪ್ಪನಾ ಹೋತಿ। ಅಪಿಚ ಸಮಾಧಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಬಲವತೀಪಿ ಸದ್ಧಾ ವಟ್ಟತಿ। ಏವಞ್ಹಿ ಸದ್ದಹನ್ತೋ ಓಕಪ್ಪೇನ್ತೋ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸತಿ, ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಸು ಪನ ಸಮಾಧಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಏಕಗ್ಗತಾ ಬಲವತೀ ವಟ್ಟತಿ। ಏವಞ್ಹಿ ಸೋ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾ ಬಲವತೀ ವಟ್ಟತಿ । ಏವಞ್ಹಿ ಸೋ ಲಕ್ಖಣಪ್ಪಟಿವೇಧಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಉಭಿನ್ನಂ ಪನ ಸಮತಾಯಪಿ ಅಪ್ಪನಾ ಹೋತಿಯೇವ। ಸತಿ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಬಲವತೀ ವಟ್ಟತಿ। ಸತಿ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕಾನಂ ಸದ್ಧಾವೀರಿಯಪಞ್ಞಾನಂ ವಸೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚಪಾತತೋ ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖೇನ ಚ ಸಮಾಧಿನಾ ಕೋಸಜ್ಜಪಾತತೋ ರಕ್ಖತಿ। ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಲೋಣಧೂಪನಂ ವಿಯ ಸಬ್ಬಬ್ಯಞ್ಜನೇಸು, ಸಬ್ಬಕಮ್ಮಿಕಅಮಚ್ಚೋ ವಿಯ ಚ ಸಬ್ಬರಾಜಕಿಚ್ಚೇಸು ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ।

    Visesato panettha saddhāpaññānaṃ samādhivīriyānañca samataṃ pasaṃsanti. Balavasaddho hi mandapañño mudhappasanno hoti, avatthusmiṃ pasīdati. Balavapañño mandasaddho kerāṭikapakkhaṃ bhajati, bhesajjasamuṭṭhito viya rogo atekiccho hoti. Ubhinnaṃ samatāya vatthusmiṃyeva pasīdati. Balavasamādhiṃ pana mandavīriyaṃ samādhissa kosajjapakkhattā kosajjaṃ abhibhavati, balavavīriyaṃ mandasamādhiṃvīriyassa uddhaccapakkhattā uddhaccaṃ abhibhavati. Samādhi pana vīriyena saṃyojito kosajje patituṃ na labhati, vīriyaṃ samādhinā saṃyojitaṃ uddhacce patituṃ na labhati. Tasmā tadubhayaṃ samaṃ kātabbaṃ. Ubhayasamatāya hi appanā hoti. Apica samādhikammikassa balavatīpi saddhā vaṭṭati. Evañhi saddahanto okappento appanaṃ pāpuṇissati, samādhipaññāsu pana samādhikammikassa ekaggatā balavatī vaṭṭati. Evañhi so appanaṃ pāpuṇāti, vipassanākammikassa paññā balavatī vaṭṭati . Evañhi so lakkhaṇappaṭivedhaṃ pāpuṇāti, ubhinnaṃ pana samatāyapi appanā hotiyeva. Sati pana sabbattha balavatī vaṭṭati. Sati hi cittaṃ uddhaccapakkhikānaṃ saddhāvīriyapaññānaṃ vasena uddhaccapātato kosajjapakkhena ca samādhinā kosajjapātato rakkhati. Tasmā sā loṇadhūpanaṃ viya sabbabyañjanesu, sabbakammikaamacco viya ca sabbarājakiccesu sabbattha icchitabbā.

    ನಿಮಿತ್ತಕುಸಲತಾ ನಾಮ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅಕತಸ್ಸ ಕರಣಕೋಸಲ್ಲಂ, ಕತಸ್ಸ ಭಾವನಾಕೋಸಲ್ಲಂ, ಭಾವನಾಯ ಲದ್ಧಸ್ಸ ರಕ್ಖಣಕೋಸಲ್ಲಞ್ಚ, ತಂ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ।

    Nimittakusalatā nāma pathavīkasiṇādikassa cittekaggatānimittassa akatassa karaṇakosallaṃ, katassa bhāvanākosallaṃ, bhāvanāya laddhassa rakkhaṇakosallañca, taṃ idha adhippetaṃ.

    ಕಥಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ? ಯದಾಸ್ಸ ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯತಾದೀಹಿ ಉದ್ಧತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತದಾ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಯೋ ತಯೋ ಅಭಾವೇತ್ವಾ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಯೋ ಭಾವೇತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨೩೪) –

    Kathaṃ yasmiṃ samaye cittaṃ niggahetabbaṃ, tasmiṃ samaye cittaṃ niggaṇhāti? Yadāssa accāraddhavīriyatādīhi uddhataṃ cittaṃ hoti, tadā dhammavicayasambojjhaṅgādayo tayo abhāvetvā passaddhisambojjhaṅgādayo bhāveti. Vuttañhetaṃ bhagavatā (saṃ. ni. 5.234) –

    ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸೋ ಮಹನ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇತುಕಾಮೋ ಅಸ್ಸ, ಸೋ ತತ್ಥ ಸುಕ್ಖಾನಿ ಚೇವ ತಿಣಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಸುಕ್ಖಾನಿ ಚ ಗೋಮಯಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಸುಕ್ಖಾನಿ ಚ ಕಟ್ಠಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಮುಖವಾತಞ್ಚ ದದೇಯ್ಯ, ನ ಚ ಪಂಸುಕೇನ ಓಕಿರೇಯ್ಯ, ಭಬ್ಬೋ ನು ಖೋ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ತಂ ಮಹನ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇತುನ್ತಿ। ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ। ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಉದ್ಧತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಅಕಾಲೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ। ಅಕಾಲೋ ವೀರಿಯ…ಪೇ॰… ಅಕಾಲೋ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ। ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ಉದ್ಧತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿತ್ತಂ, ತಂ ಏತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ದುವೂಪಸಮಯಂ ಹೋತಿ।

    ‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, puriso mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetukāmo assa, so tattha sukkhāni ceva tiṇāni pakkhipeyya, sukkhāni ca gomayāni pakkhipeyya, sukkhāni ca kaṭṭhāni pakkhipeyya, mukhavātañca dadeyya, na ca paṃsukena okireyya, bhabbo nu kho so puriso taṃ mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetunti. No hetaṃ, bhante. Evameva kho, bhikkhave, yasmiṃ samaye uddhataṃ cittaṃ hoti, akālo tasmiṃ samaye dhammavicayasambojjhaṅgassa bhāvanāya. Akālo vīriya…pe… akālo pītisambojjhaṅgassa bhāvanāya. Taṃ kissa hetu? Uddhataṃ, bhikkhave, cittaṃ, taṃ etehi dhammehi duvūpasamayaṃ hoti.

    ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಯೇ ಉದ್ಧತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಕಾಲೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ। ಕಾಲೋ ಸಮಾಧಿ…ಪೇ॰… ಕಾಲೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ। ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ಉದ್ಧತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿತ್ತಂ, ತಂ ಏತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸುವೂಪಸಮಯಂ ಹೋತಿ। ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸೋ ಮಹನ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇತುಕಾಮೋ ಅಸ್ಸ, ಸೋ ತತ್ಥ ಅಲ್ಲಾನಿ ಚೇವ ತಿಣಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಅಲ್ಲಾನಿ ಚ ಗೋಮಯಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಅಲ್ಲಾನಿ ಚ ಕಟ್ಠಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಉದಕವಾತಞ್ಚ ದದೇಯ್ಯ, ಪಂಸುಕೇನ ಚ ಓಕಿರೇಯ್ಯ, ಭಬ್ಬೋ ನು ಖೋ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ತಂ ಮಹನ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇತುನ್ತಿ। ಏವಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ।

    ‘‘Yasmiṃ kho, bhikkhave, samaye uddhataṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya. Kālo samādhi…pe… kālo upekkhāsambojjhaṅgassa bhāvanāya. Taṃ kissa hetu? Uddhataṃ, bhikkhave, cittaṃ, taṃ etehi dhammehi suvūpasamayaṃ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, puriso mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetukāmo assa, so tattha allāni ceva tiṇāni pakkhipeyya, allāni ca gomayāni pakkhipeyya, allāni ca kaṭṭhāni pakkhipeyya, udakavātañca dadeyya, paṃsukena ca okireyya, bhabbo nu kho so puriso taṃ mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetunti. Evaṃ, bhante’’ti.

    ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾಸಕಂ ಆಹಾರವಸೇನ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದೀನಂ ಭಾವನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –

    Ettha ca yathāsakaṃ āhāravasena passaddhisambojjhaṅgādīnaṃ bhāvanā veditabbā. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಯಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿ, ತತ್ಥ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ ಅಯಮಾಹಾರೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ , ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ವೇಪುಲ್ಲಾಯ ಭಾವನಾಯ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸಂವತ್ತತಿ। ತಥಾ ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಂ ಅಬ್ಯಗ್ಗನಿಮಿತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ ಅಯಮಾಹಾರೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ, ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ವೇಪುಲ್ಲಾಯ ಭಾವನಾಯ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸಂವತ್ತತಿ…ಪೇ॰… ತಥಾ ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ, ತತ್ಥ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ ಅಯಮಾಹಾರೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ, ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ವೇಪುಲ್ಲಾಯ ಭಾವನಾಯ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨೩೨)।

    ‘‘Atthi, bhikkhave, kāyappassaddhi cittappassaddhi, tattha yonisomanasikārabahulīkāro ayamāhāro anuppannassa vā passaddhisambojjhaṅgassa uppādāya , uppannassa vā passaddhisambojjhaṅgassa bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattati. Tathā atthi, bhikkhave, samathanimittaṃ abyagganimittaṃ, tattha yonisomanasikārabahulīkāro ayamāhāro anuppannassa vā samādhisambojjhaṅgassa uppādāya, uppannassa vā samādhisambojjhaṅgassa bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattati…pe… tathā atthi, bhikkhave, upekkhāsambojjhaṅgaṭṭhānīyā dhammā, tattha yonisomanasikārabahulīkāro ayamāhāro anuppannassa vā upekkhāsambojjhaṅgassa uppādāya, uppannassa vā upekkhāsambojjhaṅgassa bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattatī’’ti (saṃ. ni. 5.232).

    ತತ್ಥ ಯಥಾಸ್ಸ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಆದಯೋ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬಾ, ತಂ ಆಕಾರಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಉಪ್ಪಾದನವಸೇನ ಪವತ್ತಮನಸಿಕಾರೋವ ತೀಸು ಪದೇಸುಪಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ನಾಮ। ಸಮಥನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಚ ಸಮಥಸ್ಸೇವೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ಅವಿಕ್ಖೇಪಟ್ಠೇನ ಚ ತಸ್ಸೇವ ಅಬ್ಯಗ್ಗನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ।

    Tattha yathāssa passaddhiādayo uppannapubbā, taṃ ākāraṃ sallakkhetvā tesaṃ uppādanavasena pavattamanasikārova tīsu padesupi yonisomanasikāro nāma. Samathanimittanti ca samathassevetaṃ adhivacanaṃ, avikkhepaṭṭhena ca tasseva abyagganimittanti.

    ಅಪಿಚ ಸತ್ತ ಧಮ್ಮಾ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ – ಪಣೀತಭೋಜನಸೇವನತಾ, ಉತುಸುಖಸೇವನತಾ, ಇರಿಯಾಪಥಸುಖಸೇವನತಾ, ಮಜ್ಝತ್ತಪ್ಪಯೋಗತಾ, ಸಾರದ್ಧಕಾಯಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾ, ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯಪುಗ್ಗಲಸೇವನತಾ, ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ।

    Apica satta dhammā passaddhisambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti – paṇītabhojanasevanatā, utusukhasevanatā, iriyāpathasukhasevanatā, majjhattappayogatā, sāraddhakāyapuggalaparivajjanatā, passaddhakāyapuggalasevanatā, tadadhimuttatāti.

    ಏಕಾದಸ ಧಮ್ಮಾ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ – ವತ್ಥುವಿಸದತಾ, ನಿಮಿತ್ತಕುಸಲತಾ, ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಪಟಿಪಾದನತಾ, ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಹಣತಾ, ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹಣತಾ, ನಿರಸ್ಸಾದಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸದ್ಧಾಸಂವೇಗವಸೇನ ಸಮ್ಪಹಂಸನತಾ, ಸಮಪ್ಪವತ್ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನತಾ, ಅಸಮಾಹಿತಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾ, ಸಮಾಹಿತಪುಗ್ಗಲಸೇವನತಾ, ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾ, ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ।

    Ekādasa dhammā samādhisambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti – vatthuvisadatā, nimittakusalatā, indriyasamattapaṭipādanatā, samaye cittassa niggahaṇatā, samaye cittassa paggahaṇatā, nirassādassa cittassa saddhāsaṃvegavasena sampahaṃsanatā, samappavattassa ajjhupekkhanatā, asamāhitapuggalaparivajjanatā, samāhitapuggalasevanatā, jhānavimokkhapaccavekkhaṇatā, tadadhimuttatāti.

    ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ – ಸತ್ತಮಜ್ಝತ್ತತಾ, ಸಙ್ಖಾರಮಜ್ಝತ್ತತಾ, ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಕೇಲಾಯನಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾ, ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಮಜ್ಝತ್ತಪುಗ್ಗಲಸೇವನತಾ, ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ। ಇತಿ ಇಮೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಏತೇ ಧಮ್ಮೇ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಯೋ ಭಾವೇತಿ ನಾಮ। ಏವಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ।

    Pañca dhammā upekkhāsambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti – sattamajjhattatā, saṅkhāramajjhattatā, sattasaṅkhārakelāyanapuggalaparivajjanatā, sattasaṅkhāramajjhattapuggalasevanatā, tadadhimuttatāti. Iti imehi ākārehi ete dhamme uppādento passaddhisambojjhaṅgādayo bhāveti nāma. Evaṃ yasmiṃ samaye cittaṃ niggahetabbaṃ, tasmiṃ samaye cittaṃ niggaṇhāti.

    ಕಥಞ್ಚ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ? ಯದಾಸ್ಸ ಅತಿಸಿಥಿಲವೀರಿಯತಾದೀಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಲೀನಂ ಹೋತಿ, ತದಾ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಯೋ ತಯೋ ಅಭಾವೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಯೋ ಭಾವೇತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨೩೪) –

    Kathañca yasmiṃ samaye cittaṃ paggahetabbaṃ, tasmiṃ samaye cittaṃ paggaṇhāti? Yadāssa atisithilavīriyatādīhi cittaṃ līnaṃ hoti, tadā passaddhisambojjhaṅgādayo tayo abhāvetvā dhammavicayasambojjhaṅgādayo bhāveti. Vuttañhetaṃ bhagavatā (saṃ. ni. 5.234) –

    ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸೋ ಪರಿತ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಂ ಉಜ್ಜಾಲೇತುಕಾಮೋ ಅಸ್ಸ, ಸೋ ತತ್ಥ ಅಲ್ಲಾನಿ ಚೇವ ತಿಣಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ…ಪೇ॰… ಪಂಸುಕೇನ ಚ ಓಕಿರೇಯ್ಯ, ಭಬ್ಬೋ ನು ಖೋ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ತಂ ಪರಿತ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಂ ಉಜ್ಜಾಲೇತುನ್ತಿ। ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ। ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಲೀನಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಕಾಲೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ। ಅಕಾಲೋ ಸಮಾಧಿ…ಪೇ॰… ಅಕಾಲೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ। ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ಲೀನಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿತ್ತಂ, ತಂ ಏತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ದುಸಮುಟ್ಠಾಪಯಂ ಹೋತಿ।

    ‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, puriso parittaṃ aggiṃ ujjāletukāmo assa, so tattha allāni ceva tiṇāni pakkhipeyya…pe… paṃsukena ca okireyya, bhabbo nu kho so puriso taṃ parittaṃ aggiṃ ujjāletunti. No hetaṃ, bhante. Evameva kho, bhikkhave, yasmiṃ samaye līnaṃ cittaṃ hoti. Akālo tasmiṃ samaye passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya. Akālo samādhi…pe… akālo upekkhāsambojjhaṅgassa bhāvanāya. Taṃ kissa hetu? Līnaṃ, bhikkhave, cittaṃ, taṃ etehi dhammehi dusamuṭṭhāpayaṃ hoti.

    ‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಯೇ ಲೀನಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಕಾಲೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ, ಕಾಲೋ ವೀರಿಯ…ಪೇ॰… ಕಾಲೋ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ। ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ಲೀನಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿತ್ತಂ, ತಂ ಏತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸುಸಮುಟ್ಠಾಪಯಂ ಹೋತಿ। ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸೋ ಪರಿತ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಂ ಉಜ್ಜಾಲೇತುಕಾಮೋ ಅಸ್ಸ, ಸೋ ತತ್ಥ ಸುಕ್ಖಾನಿ ಚೇವ ತಿಣಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ…ಪೇ॰… ನ ಚ ಪಂಸುಕೇನ ಓಕಿರೇಯ್ಯ, ಭಬ್ಬೋ ನು ಖೋ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ತಂ ಪರಿತ್ತಂ ಅಗ್ಗಿಂ ಉಜ್ಜಾಲೇತುನ್ತಿ। ಏವಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ।

    ‘‘Yasmiñca kho, bhikkhave, samaye līnaṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye dhammavicayasambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo vīriya…pe… kālo pītisambojjhaṅgassa bhāvanāya. Taṃ kissa hetu? Līnaṃ, bhikkhave, cittaṃ, taṃ etehi dhammehi susamuṭṭhāpayaṃ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, puriso parittaṃ aggiṃ ujjāletukāmo assa, so tattha sukkhāni ceva tiṇāni pakkhipeyya…pe… na ca paṃsukena okireyya, bhabbo nu kho so puriso taṃ parittaṃ aggiṃ ujjāletunti. Evaṃ, bhante’’ti.

    ಏತ್ಥಾಪಿ ಯಥಾಸಕಂ ಆಹಾರವಸೇನ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದೀನಂ ಭಾವನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨೩೨) –

    Etthāpi yathāsakaṃ āhāravasena dhammavicayasambojjhaṅgādīnaṃ bhāvanā veditabbā. Vuttañhetaṃ bhagavatā (saṃ. ni. 5.232) –

    ‘‘ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಾ ಧಮ್ಮಾ ಹೀನಪ್ಪಣೀತಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ ಧಮ್ಮಾ, ತತ್ಥ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ ಅಯಮಾಹಾರೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ, ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ವೇಪುಲ್ಲಾಯ ಭಾವನಾಯ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸಂವತ್ತತಿ। ತಥಾ ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆರಮ್ಭಧಾತು ನಿಕ್ಕಮಧಾತು ಪರಕ್ಕಮಧಾತು, ತತ್ಥ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ ಅಯಮಾಹಾರೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ, ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ವೇಪುಲ್ಲಾಯ ಭಾವನಾಯ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸಂವತ್ತತಿ। ತಥಾ ಅತ್ಥಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ, ತತ್ಥ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಬಹುಲೀಕಾರೋ ಅಯಮಾಹಾರೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ, ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ವೇಪುಲ್ಲಾಯ ಭಾವನಾಯ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಸಂವತ್ತತೀ’’ತಿ।

    ‘‘Atthi, bhikkhave, kusalākusalā dhammā sāvajjānavajjā dhammā hīnappaṇītā dhammā kaṇhasukkasappaṭibhāgā dhammā, tattha yonisomanasikārabahulīkāro ayamāhāro anuppannassa vā dhammavicayasambojjhaṅgassa uppādāya, uppannassa vā dhammavicayasambojjhaṅgassa bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattati. Tathā atthi, bhikkhave, ārambhadhātu nikkamadhātu parakkamadhātu, tattha yonisomanasikārabahulīkāro ayamāhāro anuppannassa vā vīriyasambojjhaṅgassa uppādāya, uppannassa vā vīriyasambojjhaṅgassa bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattati. Tathā atthi, bhikkhave, pītisambojjhaṅgaṭṭhānīyā dhammā, tattha yonisomanasikārabahulīkāro ayamāhāro anuppannassa vā pītisambojjhaṅgassa uppādāya, uppannassa vā pītisambojjhaṅgassa bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattatī’’ti.

    ತತ್ಥ ಸಭಾವಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಪ್ಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಪವತ್ತಮನಸಿಕಾರೋ ಕುಸಲಾದೀಸು ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ನಾಮ। ಆರಮ್ಭಧಾತುಆದೀನಂ ಉಪ್ಪಾದವಸೇನ ಪವತ್ತಮನಸಿಕಾರೋ ಆರಮ್ಭಧಾತುಆದೀಸು ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ನಾಮ। ತತ್ಥ ಆರಮ್ಭಧಾತೂತಿ ಪಠಮವೀರಿಯಂ ವುಚ್ಚತಿ। ನಿಕ್ಕಮಧಾತೂತಿ ಕೋಸಜ್ಜತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತತ್ತಾ ತತೋ ಬಲವತರಂ। ಪರಕ್ಕಮಧಾತೂತಿ ಪರಂ ಪರಂ ಠಾನಂ ಅಕ್ಕಮನತೋ ತತೋಪಿ ಬಲವತರಂ। ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಪನ ಪೀತಿಯಾ ಏವೇತಂ ನಾಮಂ, ತಸ್ಸಾಪಿ ಉಪ್ಪಾದಕಮನಸಿಕಾರೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ನಾಮ।

    Tattha sabhāvasāmaññalakkhaṇappaṭivedhavasena pavattamanasikāro kusalādīsu yonisomanasikāro nāma. Ārambhadhātuādīnaṃ uppādavasena pavattamanasikāro ārambhadhātuādīsu yonisomanasikāro nāma. Tattha ārambhadhātūti paṭhamavīriyaṃ vuccati. Nikkamadhātūti kosajjato nikkhantattā tato balavataraṃ. Parakkamadhātūti paraṃ paraṃ ṭhānaṃ akkamanato tatopi balavataraṃ. Pītisambojjhaṅgaṭṭhānīyā dhammāti pana pītiyā evetaṃ nāmaṃ, tassāpi uppādakamanasikāro yonisomanasikāro nāma.

    ಅಪಿಚ ಸತ್ತ ಧಮ್ಮಾ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ – ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾ, ವತ್ಥುವಿಸದಕಿರಿಯಾ, ಇನ್ದ್ರಿಯಸಮತ್ತಪಟಿಪಾದನಾ, ದುಪ್ಪಞ್ಞಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಾ, ಪಞ್ಞವನ್ತಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ, ಗಮ್ಭೀರಞಾಣಚರಿಯಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ, ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ।

    Apica satta dhammā dhammavicayasambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti – paripucchakatā, vatthuvisadakiriyā, indriyasamattapaṭipādanā, duppaññapuggalaparivajjanā, paññavantapuggalasevanā, gambhīrañāṇacariyapaccavekkhaṇā, tadadhimuttatāti.

    ಏಕಾದಸ ಧಮ್ಮಾ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ – ಅಪಾಯಾದಿಭಯಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾ, ವೀರಿಯಾಯತ್ತಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾನಿಸಂಸದಸ್ಸಿತಾ, ‘‘ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಮಹಆಸಾವಕೇಹಿ ಗತಮಗ್ಗೋ ಮಯಾ ಗನ್ತಬ್ಬೋ, ಸೋ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕುಸೀತೇನ ಗನ್ತು’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಗಮನವೀಥಿಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾ, ದಾಯಕಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲತಾಕರಣೇನ ಪಿಣ್ಡಾಪಚಾಯನತಾ, ‘‘ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಸ್ಸ ವಣ್ಣವಾದೀ ಮೇ ಸತ್ಥಾ, ಸೋ ಚ ಅನತಿಕ್ಕಮನೀಯಸಾಸನೋ, ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಬಹೂಪಕಾರೋ, ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಪೂಜಿಯಮಾನೋ ಪೂಜಿತೋ ಹೋತಿ, ನ ಇತರಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ಸತ್ಥು ಮಹತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾ, ‘‘ಸದ್ಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಂ ಮೇ ಮಹಾದಾಯಜ್ಜಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ತಞ್ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕುಸೀತೇನ ಗಹೇತು’’ನ್ತಿ ಏವಂ ದಾಯಜ್ಜಮಹತ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾ, ಆಲೋಕಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಇರಿಯಾಪಥಪರಿವತ್ತನಅಬ್ಭೋಕಾಸಸೇವನಾದೀಹಿ ಥಿನಮಿದ್ಧವಿನೋದನತಾ, ಕುಸೀತಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾ, ಆರದ್ಧವೀರಿಯಪುಗ್ಗಲಸೇವನತಾ, ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾ, ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ।

    Ekādasa dhammā vīriyasambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti – apāyādibhayapaccavekkhaṇatā, vīriyāyattalokiyalokuttaravisesādhigamānisaṃsadassitā, ‘‘buddhapaccekabuddhamahaāsāvakehi gatamaggo mayā gantabbo, so ca na sakkā kusītena gantu’’nti evaṃ gamanavīthipaccavekkhaṇatā, dāyakānaṃ mahapphalatākaraṇena piṇḍāpacāyanatā, ‘‘vīriyārambhassa vaṇṇavādī me satthā, so ca anatikkamanīyasāsano, amhākañca bahūpakāro, paṭipattiyā ca pūjiyamāno pūjito hoti, na itarathā’’ti evaṃ satthu mahattapaccavekkhaṇatā, ‘‘saddhammasaṅkhātaṃ me mahādāyajjaṃ gahetabbaṃ, tañca na sakkā kusītena gahetu’’nti evaṃ dāyajjamahattapaccavekkhaṇatā, ālokasaññāmanasikārairiyāpathaparivattanaabbhokāsasevanādīhi thinamiddhavinodanatā, kusītapuggalaparivajjanatā, āraddhavīriyapuggalasevanatā, sammappadhānapaccavekkhaṇatā, tadadhimuttatāti.

    ಏಕಾದಸ ಧಮ್ಮಾ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ – ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿ, ಧಮ್ಮಸಙ್ಘಸೀಲಚಾಗದೇವತಾನುಸ್ಸತಿ, ಉಪಸಮಾನುಸ್ಸತಿ, ಲೂಖಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನತಾ, ಸಿನಿದ್ಧಪುಗ್ಗಲಸೇವನತಾ, ಪಸಾದನೀಯಸುತ್ತನ್ತಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತಾ, ತದಧಿಮುತ್ತತಾತಿ। ಇತಿ ಇಮೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಏತೇ ಧಮ್ಮೇ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಯೋ ಭಾವೇತಿ ನಾಮ। ಏವಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ।

    Ekādasa dhammā pītisambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti – buddhānussati, dhammasaṅghasīlacāgadevatānussati, upasamānussati, lūkhapuggalaparivajjanatā, siniddhapuggalasevanatā, pasādanīyasuttantapaccavekkhaṇatā, tadadhimuttatāti. Iti imehi ākārehi ete dhamme uppādento dhammavicayasambojjhaṅgādayo bhāveti nāma. Evaṃ yasmiṃ samaye cittaṃ paggahetabbaṃ, tasmiṃ samaye cittaṃ paggaṇhāti.

    ಕಥಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ಸಮ್ಪಹಂಸೇತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ಸಮ್ಪಹಂಸೇತಿ? ಯದಾಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗಮನ್ದತಾಯ ವಾ ಉಪಸಮಸುಖಾನಧಿಗಮೇನ ವಾ ನಿರಸ್ಸಾದಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತದಾ ನಂ ಅಟ್ಠಸಂವೇಗವತ್ಥುಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣೇನ ಸಂವೇಜೇತಿ। ಅಟ್ಠ ಸಂವೇಗವತ್ಥೂನಿ ನಾಮ ಜಾತಿಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ, ಅಪಾಯದುಕ್ಖಂ ಪಞ್ಚಮಂ, ಅತೀತೇ ವಟ್ಟಮೂಲಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ಅನಾಗತೇ ವಟ್ಟಮೂಲಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಆಹಾರಪರಿಯೇಟ್ಠಿಮೂಲಕಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ। ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಸಙ್ಘಗುಣಾನುಸ್ಸರಣೇನ ಚಸ್ಸ ಪಸಾದಂ ಜನೇತಿ। ಏವಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ಸಮ್ಪಹಂಸೇತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ಸಮ್ಪಹಂಸೇತಿ।

    Kathaṃ yasmiṃ samaye cittaṃ sampahaṃsetabbaṃ, tasmiṃ samaye cittaṃ sampahaṃseti? Yadāssa paññāpayogamandatāya vā upasamasukhānadhigamena vā nirassādaṃ cittaṃ hoti, tadā naṃ aṭṭhasaṃvegavatthupaccavekkhaṇena saṃvejeti. Aṭṭha saṃvegavatthūni nāma jātijarābyādhimaraṇāni cattāri, apāyadukkhaṃ pañcamaṃ, atīte vaṭṭamūlakaṃ dukkhaṃ, anāgate vaṭṭamūlakaṃ dukkhaṃ, paccuppanne āhārapariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhanti. Buddhadhammasaṅghaguṇānussaraṇena cassa pasādaṃ janeti. Evaṃ yasmiṃ samaye cittaṃ sampahaṃsetabbaṃ, tasmiṃ samaye cittaṃ sampahaṃseti.

    ಕಥಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತಿ? ಯದಾಸ್ಸ ಏವಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತೋ ಅಲೀನಂ ಅನುದ್ಧತಂ ಅನಿರಸ್ಸಾದಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಂ ಸಮಥವೀಥಿಪ್ಪಟಿಪನ್ನಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತದಾ ತಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹನಿಗ್ಗಹಸಮ್ಪಹಂಸನೇಸು ಅಬ್ಯಾಪಾರಂ ಆಪಜ್ಜತಿ ಸಾರಥಿ ವಿಯ ಚ ಸಮಪ್ಪವತ್ತೇಸು ಅಸ್ಸೇಸು। ಏವಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತಿ।

    Kathaṃ yasmiṃ samaye cittaṃ ajjhupekkhitabbaṃ, tasmiṃ samaye cittaṃ ajjhupekkhati? Yadāssa evaṃ paṭipajjato alīnaṃ anuddhataṃ anirassādaṃ ārammaṇe samappavattaṃ samathavīthippaṭipannaṃ cittaṃ hoti, tadā tassa paggahaniggahasampahaṃsanesu abyāpāraṃ āpajjati sārathi viya ca samappavattesu assesu. Evaṃ yasmiṃ samaye cittaṃ ajjhupekkhitabbaṃ, tasmiṃ samaye cittaṃ ajjhupekkhati.

    ಅಸಮಾಹಿತಪುಗ್ಗಲಪರಿವಜ್ಜನಾ ನಾಮ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಟಿಪದಂ ಅನಾರುಳ್ಹಪುಬ್ಬಾನಂ ಅನೇಕಕಿಚ್ಚಪ್ಪಸುತಾನಂ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಹದಯಾನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಆರಕಾ ಪರಿಚ್ಚಾಗೋ। ಸಮಾಹಿತಪುಗ್ಗಲಸೇವನಾ ನಾಮ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನಾನಂ ಸಮಾಧಿಲಾಭೀನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನಂ। ತದಧಿಮುತ್ತತಾ ನಾಮ ಸಮಾಧಿಮುತ್ತತಾ, ಸಮಾಧಿಗರುಸಮಾಧಿನಿನ್ನಸಮಾಧಿಪೋಣಸಮಾಧಿಪಬ್ಭಾರತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಮೇತಂ ದಸವಿಧಂ ಅಪ್ಪನಾಕೋಸಲ್ಲಂ ಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಇಮಾನಿ ದಸ ಅಪ್ಪನಾಕೋಸಲ್ಲಾನಿ ಅವಿಜಹನ್ತೇನಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಯೇನ ವಿಧಿನಾ ಅಪ್ಪನಾಯ ಕುಸಲೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ದಸವಿಧೋಪಿ ವಿಧಿ ಅಪ್ಪನಾಕೋಸಲ್ಲಂ ತನ್ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ವಾ ಞಾಣಂ, ಏವಮೇತಂ ದಸವಿಧಂ ಅಪ್ಪನಾಕೋಸಲ್ಲಂ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಲದ್ಧನಿಮಿತ್ತಸ್ಮಿಂ ಅಪ್ಪನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

    Asamāhitapuggalaparivajjanā nāma nekkhammapaṭipadaṃ anāruḷhapubbānaṃ anekakiccappasutānaṃ vikkhittahadayānaṃ puggalānaṃ ārakā pariccāgo. Samāhitapuggalasevanā nāma nekkhammapaṭipadaṃ paṭipannānaṃ samādhilābhīnaṃ puggalānaṃ kālena kālaṃ upasaṅkamanaṃ. Tadadhimuttatā nāma samādhimuttatā, samādhigarusamādhininnasamādhipoṇasamādhipabbhāratāti attho. Evametaṃ dasavidhaṃ appanākosallaṃ sampādetabbaṃ. Tenāha – ‘‘imāni dasa appanākosallāni avijahantenā’’ti. Tattha yena vidhinā appanāya kusalo hoti, so dasavidhopi vidhi appanākosallaṃ tannibbattaṃ vā ñāṇaṃ, evametaṃ dasavidhaṃ appanākosallaṃ sampādentassa paṭiladdhanimittasmiṃ appanā uppajjati. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ಏವಞ್ಹಿ ಸಮ್ಪಾದಯತೋ, ಅಪ್ಪನಾಕೋಸಲ್ಲಂ ಇಮಂ।

    ‘‘Evañhi sampādayato, appanākosallaṃ imaṃ;

    ಪಟಿಲದ್ಧೇ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಮಿಂ, ಅಪ್ಪನಾ ಸಮ್ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ॥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೬೭)।

    Paṭiladdhe nimittasmiṃ, appanā sampavattatī’’ti. (visuddhi. 1.67);

    ಯೋಗೋ ಕರಣೀಯೋತಿ ಅಪ್ಪನಾಕೋಸಲ್ಲಂ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಸ್ಸಪಿ ಯದಿ ಅಪ್ಪನಾ ನ ಹೋತಿ, ತೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನುಯೋಗಂ ಅವಿಜಹಿತ್ವಾ ರೇಣುಆದೀಸು ಮಧುಕರಾದೀನಂ ಪವತ್ತಿ ಆಕಾರಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಲೀನುದ್ಧತಭಾವೇಹಿ ಮಾನಸಂ ಮೋಚೇತ್ವಾ ವೀರಿಯಸಮತಂ ಯೋಜೇನ್ತೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಯೋಗೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

    Yogo karaṇīyoti appanākosallaṃ sampādentassapi yadi appanā na hoti, tena kammaṭṭhānānuyogaṃ avijahitvā reṇuādīsu madhukarādīnaṃ pavatti ākāraṃ sallakkhetvā līnuddhatabhāvehi mānasaṃ mocetvā vīriyasamataṃ yojentena punappunaṃ yogo kātabbo. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ಏವಞ್ಹಿ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ, ಸಚೇ ಸಾ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ।

    ‘‘Evañhi paṭipannassa, sace sā nappavattati;

    ತಥಾಪಿ ನ ಜಹೇ ಯೋಗಂ, ವಾಯಮೇಥೇವ ಪಣ್ಡಿತೋ॥

    Tathāpi na jahe yogaṃ, vāyametheva paṇḍito.

    ‘‘ಹಿತ್ವಾ ಹಿ ಸಮ್ಮವಾಯಾಮಂ, ವಿಸೇಸಂ ನಾಮ ಮಾಣವೋ।

    ‘‘Hitvā hi sammavāyāmaṃ, visesaṃ nāma māṇavo;

    ಅಧಿಗಚ್ಛೇ ಪರಿತ್ತಮ್ಪಿ, ಠಾನಮೇತಂ ನ ವಿಜ್ಜತಿ॥

    Adhigacche parittampi, ṭhānametaṃ na vijjati.

    ‘‘ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಆಕಾರಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖಯಂ ಬುಧೋ।

    ‘‘Cittappavattiākāraṃ, tasmā sallakkhayaṃ budho;

    ಸಮತಂ ವೀರಿಯಸ್ಸೇವ, ಯೋಜಯೇಥ ಪುನಪ್ಪುನಂ॥

    Samataṃ vīriyasseva, yojayetha punappunaṃ.

    ‘‘ಈಸಕಮ್ಪಿ ಲಯಂ ಯನ್ತಂ, ಪಗ್ಗಣ್ಹೇಥೇವ ಮಾನಸಂ।

    ‘‘Īsakampi layaṃ yantaṃ, paggaṇhetheva mānasaṃ;

    ಅಚ್ಚಾರದ್ಧಂ ನಿಸೇಧೇತ್ವಾ, ಸಮಮೇವ ಪವತ್ತಯೇ॥

    Accāraddhaṃ nisedhetvā, samameva pavattaye.

    ‘‘ರೇಣುಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪಲದಲೇ, ಸುತ್ತೇ ನಾವಾಯ ನಾಳಿಯಾ।

    ‘‘Reṇumhi uppaladale, sutte nāvāya nāḷiyā;

    ಯಥಾ ಮಧುಕರಾದೀನಂ, ಪವತ್ತಿ ಸಮ್ಮವಣ್ಣಿತಾ॥

    Yathā madhukarādīnaṃ, pavatti sammavaṇṇitā.

    ‘‘ಲೀನಉದ್ಧತಭಾವೇಹಿ, ಮೋಚಯಿತ್ವಾನ ಸಬ್ಬಸೋ।

    ‘‘Līnauddhatabhāvehi, mocayitvāna sabbaso;

    ಏವಂ ನಿಮಿತ್ತಾಭಿಮುಖಂ, ಮಾನಸಂ ಪಟಿಪಾದಯೇ’’ತಿ॥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೬೭)।

    Evaṃ nimittābhimukhaṃ, mānasaṃ paṭipādaye’’ti. (visuddhi. 1.67);

    ಯಥಾ ಹಿ ಅಛೇಕೋ ಮಧುಕರೋ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖೇ ಪುಪ್ಫಂ ಪುಪ್ಫಿತ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ತಿಕ್ಖೇನ ವೇಗೇನ ಪಕ್ಖನ್ದೋ ತಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಟಿನಿವತ್ತೇನ್ತೋ ಖೀಣೇ ರೇಣುಮ್ಹಿ ಸಮ್ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಪರೋ ಅಛೇಕೋ ಮನ್ದೇನ ಜವೇನ ಪಕ್ಖನ್ದೋ ಖೀಣೇಯೇವ ಸಮ್ಪಾಪುಣಾತಿ, ಛೇಕೋ ಪನ ಸಮೇನ ಜವೇನ ಪಕ್ಖನ್ದೋ ಸುಖೇನ ಪುಪ್ಫರಾಸಿಂ ಸಮ್ಪತ್ವಾ ಯಾವದಿಚ್ಛಕಂ ರೇಣುಂ ಆದಾಯ ಮಧುಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಮಧುಂ ಅನುಭವತಿ, ಯಥಾ ಚ ಸಲ್ಲಕತ್ತಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಸು ಉದಕಥಾಲಗತೇ ಉಪ್ಪಲಪತ್ತೇ ಸತ್ಥಕಮ್ಮಂ ಸಿಕ್ಖನ್ತೇಸು ಏಕೋ ಅಛೇಕೋ ವೇಗೇನ ಸತ್ಥಂ ಪಾತೇನ್ತೋ ಉಪ್ಪಲಪತ್ತಂ ದ್ವಿಧಾ ವಾ ಛಿನ್ದತಿ, ಉದಕೇ ವಾ ಪವೇಸೇತಿ, ಅಪರೋ ಅಛೇಕೋ ಛಿಜ್ಜನಪವೇಸನಭಯಾ ಸತ್ಥಕೇನ ಫುಸಿತುಮ್ಪಿ ನ ವಿಸಹತಿ, ಛೇಕೋ ಪನ ಸಮೇನ ಪಯೋಗೇನ ತತ್ಥ ಸತ್ಥಪದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪರಿಯೋದಾತಸಿಪ್ಪೋ ಹುತ್ವಾ ತಥಾರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸು ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಲಾಭಂ ಲಭತಿ, ಯಥಾ ಚ ‘‘ಯೋ ಚತುಬ್ಯಾಮಪ್ಪಮಾಣಂ ಮಕ್ಕಟಕಸುತ್ತಂ ಆಹರತಿ, ಸೋ ಚತ್ತಾರಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಲಭತೀ’’ತಿ ರಞ್ಞಾ ವುತ್ತೇ ಏಕೋ ಅಛೇಕಪುರಿಸೋ ವೇಗೇನ ಮಕ್ಕಟಕಸುತ್ತಂ ಆಕಡ್ಢನ್ತೋ ತಹಿಂ ತಹಿಂ ಛಿನ್ದತಿಯೇವ, ಅಪರೋ ಅಛೇಕೋ ಛೇದನಭಯಾ ಹತ್ಥೇನ ಫುಸಿತುಮ್ಪಿ ನ ವಿಸಹತಿ, ಛೇಕೋ ಪನ ಕೋಟಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಮೇನ ಪಯೋಗೇನ ದಣ್ಡಕೇ ವೇಠೇತ್ವಾ ಆಹರಿತ್ವಾ ಲಾಭಂ ಲಭತಿ, ಯಥಾ ಚ ಅಛೇಕೋ ನಿಯಾಮಕೋ ಬಲವವಾತೇ ಲಙ್ಕಾರಂ ಪೂರೇನ್ತೋ ನಾವಂ ವಿದೇಸಂ ಪಕ್ಖನ್ದಾಪೇತಿ, ಅಪರೋ ಅಛೇಕೋ ಮನ್ದವಾತೇ ಲಙ್ಕಾರಂ ಓರೋಪೇನ್ತೋ ನಾವಂ ತತ್ಥೇವ ಠಪೇತಿ, ಛೇಕೋ ಪನ ಮನ್ದವಾತೇ ಪೂರೇತ್ವಾ ಬಲವವಾತೇ ಅಡ್ಢಲಙ್ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಸೋತ್ಥಿನಾ ಇಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಯಥಾ ಚ ‘‘ಯೋ ತೇಲೇನ ಅಛಡ್ಡೇನ್ತೋ ನಾಳಿಂ ಪೂರೇತಿ, ಸೋ ಲಾಭಂ ಲಭತೀ’’ತಿ ಆಚರಿಯೇನ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾನಂ ವುತ್ತೇ ಏಕೋ ಅಛೇಕೋ ಲಾಭಲುದ್ಧೋ ವೇಗೇನ ಪೂರೇನ್ತೋ ತೇಲಂ ಛಡ್ಡೇತಿ, ಅಪರೋ ಅಛೇಕೋ ತೇಲಛಡ್ಡನಭಯಾ ಆಸಿಞ್ಚಿತುಮ್ಪಿ ನ ವಿಸಹತಿ, ಛೇಕೋ ಪನ ಸಮೇನ ಪಯೋಗೇನ ಪೂರೇತ್ವಾ ಲಾಭಂ ಲಭತಿ, ಏವಮೇವ ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಉಪ್ಪನ್ನೇ ನಿಮಿತ್ತೇ ‘‘ಸೀಘಮೇವ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗಾಳ್ಹಂ ವೀರಿಯಂ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯತ್ತಾ ಉದ್ಧಚ್ಚೇ ಪತತಿ, ಸೋ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ। ಏಕೋ ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯತಾಯ ದೋಸಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ದಾನಿ ಮೇ ಅಪ್ಪನಾಯಾ’’ತಿ ವೀರಿಯಂ ಹಾಪೇತಿ, ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಅತಿಲೀನವೀರಿಯತ್ತಾ ಕೋಸಜ್ಜೇ ಪತತಿ, ಸೋಪಿ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ। ಯೋ ಪನ ಈಸಕಮ್ಪಿ ಲೀನಂ ಲೀನಭಾವತೋ, ಉದ್ಧತಂ ಉದ್ಧಚ್ಚತೋ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಸಮೇನ ಪಯೋಗೇನ ನಿಮಿತ್ತಾಭಿಮುಖಂ ಪವತ್ತೇತಿ, ಸೋ ಅಪ್ಪನಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಾದಿಸೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ।

    Yathā hi acheko madhukaro ‘‘asukasmiṃ rukkhe pupphaṃ pupphita’’nti ñatvā tikkhena vegena pakkhando taṃ atikkamitvā paṭinivattento khīṇe reṇumhi sampāpuṇāti, aparo acheko mandena javena pakkhando khīṇeyeva sampāpuṇāti, cheko pana samena javena pakkhando sukhena puppharāsiṃ sampatvā yāvadicchakaṃ reṇuṃ ādāya madhuṃ sampādetvā madhuṃ anubhavati, yathā ca sallakattaantevāsikesu udakathālagate uppalapatte satthakammaṃ sikkhantesu eko acheko vegena satthaṃ pātento uppalapattaṃ dvidhā vā chindati, udake vā paveseti, aparo acheko chijjanapavesanabhayā satthakena phusitumpi na visahati, cheko pana samena payogena tattha satthapadaṃ dassetvā pariyodātasippo hutvā tathārūpesu ṭhānesu kammaṃ katvā lābhaṃ labhati, yathā ca ‘‘yo catubyāmappamāṇaṃ makkaṭakasuttaṃ āharati, so cattāri sahassāni labhatī’’ti raññā vutte eko achekapuriso vegena makkaṭakasuttaṃ ākaḍḍhanto tahiṃ tahiṃ chindatiyeva, aparo acheko chedanabhayā hatthena phusitumpi na visahati, cheko pana koṭito paṭṭhāya samena payogena daṇḍake veṭhetvā āharitvā lābhaṃ labhati, yathā ca acheko niyāmako balavavāte laṅkāraṃ pūrento nāvaṃ videsaṃ pakkhandāpeti, aparo acheko mandavāte laṅkāraṃ oropento nāvaṃ tattheva ṭhapeti, cheko pana mandavāte pūretvā balavavāte aḍḍhalaṅkāraṃ katvā sotthinā icchitaṭṭhānaṃ pāpuṇāti, yathā ca ‘‘yo telena achaḍḍento nāḷiṃ pūreti, so lābhaṃ labhatī’’ti ācariyena antevāsikānaṃ vutte eko acheko lābhaluddho vegena pūrento telaṃ chaḍḍeti, aparo acheko telachaḍḍanabhayā āsiñcitumpi na visahati, cheko pana samena payogena pūretvā lābhaṃ labhati, evameva eko bhikkhu uppanne nimitte ‘‘sīghameva appanaṃ pāpuṇissāmī’’ti gāḷhaṃ vīriyaṃ karoti, tassa cittaṃ accāraddhavīriyattā uddhacce patati, so na sakkoti appanaṃ pāpuṇituṃ. Eko accāraddhavīriyatāya dosaṃ disvā ‘‘kiṃ dāni me appanāyā’’ti vīriyaṃ hāpeti, tassa cittaṃ atilīnavīriyattā kosajje patati, sopi na sakkoti appanaṃ pāpuṇituṃ. Yo pana īsakampi līnaṃ līnabhāvato, uddhataṃ uddhaccato mocetvā samena payogena nimittābhimukhaṃ pavatteti, so appanaṃ pāpuṇāti, tādisena bhavitabbaṃ.

    ಇದಾನಿ ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಅಪ್ಪನಾಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಸ್ಸೇವಂ ಅನುಯುತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಪಠಮಂ ಪರಿಕಮ್ಮನ್ತಿಆದಿ ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ವುತ್ತಂ, ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಪನ ಅವಿಸೇಸೇನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಬ್ಬಾ ಸಮಞ್ಞಾ। ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಹಿ ಅಪ್ಪನಾಯ ಪರಿಕಮ್ಮತ್ತಾ ಪಟಿಸಙ್ಖಾರಕತ್ತಾ ‘‘ಪರಿಕಮ್ಮಾನೀ’’ತಿಪಿ, ಯಥಾ ಗಾಮಾದೀನಂ ಆಸನ್ನಪ್ಪದೇಸೋ ‘‘ಗಾಮೂಪಚಾರೋ ಘರೂಪಚಾರೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಅಪ್ಪನಾಯ ಆಸನ್ನತ್ತಾ ಸಮೀಪಚಾರಿತ್ತಾ ವಾ ‘‘ಉಪಚಾರಾನೀ’’ತಿಪಿ, ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪರಿಕಮ್ಮಾನಂ ಉಪರಿ ಅಪ್ಪನಾಯ ಚ ಅನುಲೋಮನತೋ ‘‘ಅನುಲೋಮಾನೀ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಯಞ್ಚೇತ್ಥ ಸಬ್ಬನ್ತಿಮಂ, ತಂ ಪರಿತ್ತಗೋತ್ತಾಭಿಭವನತೋ ಮಹಗ್ಗತಗೋತ್ತಭಾವನತೋ ಚ ‘‘ಗೋತ್ರಭೂ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಗಂ ತಾಯತೀತಿ ಹಿ ಗೋತ್ತಂ, ಪರಿತ್ತನ್ತಿ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಅಭಿಧಾನಂ ಬುದ್ಧಿಞ್ಚ ಏಕಂಸಿಕವಿಸಯತಾಯ ರಕ್ಖತೀತಿ ಪರಿತ್ತಗೋತ್ತಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಿ ಆರಮ್ಮಣಭೂತೇನ ಅತ್ಥೇನ ವಿನಾ ನ ವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಅಭಿಧಾನಂ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಭೂತೇನ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ತಾನಿ ತಾಯತಿ ರಕ್ಖತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಂ ಪನ ಮಹಗ್ಗತಾನುತ್ತರವಿಧುರಂ ಕಾಮತಣ್ಹಾಯ ಗೋಚರಭೂತಂ ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮಾನಂ ಆವೇಣಿಕರೂಪಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಮಹಗ್ಗತಗೋತ್ತೇಪಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇತಿ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಪರಿತ್ತಗೋತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿಭವನತೋ ಮಹಗ್ಗತಗೋತ್ತಸ್ಸ ಚ ಭಾವನತೋ ಉಪ್ಪಾದನತೋ ಅನ್ತಿಮಂ ‘‘ಗೋತ್ರಭೂ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಚತುತ್ಥಮೇವ ಹಿ ಪಞ್ಚಮಂ ವಾತಿ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಸ್ಸ ಹಿ ಚತುತ್ಥಂ ಅಪ್ಪೇತಿ, ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಸ್ಸ ಪಞ್ಚಮಂ। ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಚತುತ್ಥಂ ಪಞ್ಚಮಂ ವಾ ಅಪ್ಪೇತಿ, ನ ಛಟ್ಠಂ ವಾ ಸತ್ತಮಂ ವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಆಸನ್ನಭವಙ್ಗಪಾತತ್ತಾ’’ತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಪುರಿಸೋ ಛಿನ್ನಪಪಾತಾಭಿಮುಖೋ ಧಾವನ್ತೋ ಠಾತುಕಾಮೋಪಿ ಪರಿಯನ್ತೇ ಪಾದಂ ಕತ್ವಾ ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಪಪಾತೇ ಏವ ಪತತಿ, ಏವಂ ಛಟ್ಠಂ ವಾ ಸತ್ತಮಂ ವಾ ಅಪ್ಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಆಸನ್ನತ್ತಾ। ತಸ್ಮಾ ಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮೇಸುಯೇವ ಅಪ್ಪನಾ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Idāni evaṃ paṭipannassa appanāpavattiṃ dassento ‘‘tassevaṃ anuyuttassā’’tiādimāha. Tattha paṭhamaṃ parikammantiādi aggahitaggahaṇena vuttaṃ, gahitaggahaṇena pana avisesena sabbesaṃ sabbā samaññā. Sabbānipi hi appanāya parikammattā paṭisaṅkhārakattā ‘‘parikammānī’’tipi, yathā gāmādīnaṃ āsannappadeso ‘‘gāmūpacāro gharūpacāro’’ti vuccati, evaṃ appanāya āsannattā samīpacārittā vā ‘‘upacārānī’’tipi, ito pubbe parikammānaṃ upari appanāya ca anulomanato ‘‘anulomānī’’tipi vuccanti. Yañcettha sabbantimaṃ, taṃ parittagottābhibhavanato mahaggatagottabhāvanato ca ‘‘gotrabhū’’tipi vuccati. Gaṃ tāyatīti hi gottaṃ, parittanti pavattamānaṃ abhidhānaṃ buddhiñca ekaṃsikavisayatāya rakkhatīti parittagottaṃ. Yathā hi buddhi ārammaṇabhūtena atthena vinā na vattati, evaṃ abhidhānaṃ abhidheyyabhūtena, tasmā so tāni tāyati rakkhatīti vuccati. Taṃ pana mahaggatānuttaravidhuraṃ kāmataṇhāya gocarabhūtaṃ kāmāvacaradhammānaṃ āveṇikarūpaṃ daṭṭhabbaṃ. Mahaggatagottepi iminā nayena attho veditabbo. Iti evarūpassa parittagottassa abhibhavanato mahaggatagottassa ca bhāvanato uppādanato antimaṃ ‘‘gotrabhū’’tipi vuccati. Catutthameva hi pañcamaṃ vāti khippābhiññadandhābhiññānaṃ vasena vuttaṃ. Khippābhiññassa hi catutthaṃ appeti, dandhābhiññassa pañcamaṃ. Kasmā pana catutthaṃ pañcamaṃ vā appeti, na chaṭṭhaṃ vā sattamaṃ vāti āha ‘‘āsannabhavaṅgapātattā’’ti. Yathā hi puriso chinnapapātābhimukho dhāvanto ṭhātukāmopi pariyante pādaṃ katvā ṭhātuṃ na sakkoti, papāte eva patati, evaṃ chaṭṭhaṃ vā sattamaṃ vā appetuṃ na sakkoti bhavaṅgassa āsannattā. Tasmā catutthapañcamesuyeva appanā hotīti veditabbā.

    ‘‘ಪುರಿಮಾ ಪುರಿಮಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೧೨) ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೇನ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಯಥಾ ಅಲದ್ಧಾಸೇವನಂ ಪಠಮಂ ಜವನಂ ದುಬ್ಬಲತ್ತಾ ಗೋತ್ರಭುಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಲದ್ಧಾಸೇವನಂ ಪನ ಬಲವಭಾವತೋ ದುತಿಯಂ ವಾ ತತಿಯಂ ವಾ ಗೋತ್ರಭುಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಏವಂ ಲದ್ಧಾಸೇವನತಾಯ ಬಲವಭಾವತೋ ಛಟ್ಠಮ್ಪಿ ಸತ್ತಮಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪೇತೀತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನಾಹ – ‘‘ತಸ್ಮಾ ಛಟ್ಠಂ ಸತ್ತಮಂ ವಾ ಅಪ್ಪೇತೀ’’ತಿ। ತನ್ತಿ ಥೇರಸ್ಸ ವಚನಂ। ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತನ್ತಿ ಸುತ್ತಸುತ್ತಾನುಲೋಮಆಚರಿಯವಾದೇಹಿ ಅನುಪತ್ಥಮ್ಭಿತತ್ತಾ ‘‘ಅತ್ತನೋಮತಿಮತ್ತಂ ಥೇರಸ್ಸೇತ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ। ‘‘ಪುರಿಮಾ ಪುರಿಮಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಪನ ಸುತ್ತಪದಮಕಾರಣಂ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯಲಾಭಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೇ ಅನೇಕನ್ತಿಕತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ಅಲದ್ಧಾಸೇವನಾಪಿ ಪಠಮಚೇತನಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಾ ಹೋತಿ, ಲದ್ಧಾಸೇವನಾ ದುತಿಯಚೇತನಾ ಯಾವ ಛಟ್ಠಚೇತನಾ ಅಪರಾಪರಿಯವೇದನೀಯಾ। ಯದಿ ಛಟ್ಠಂ ಸತ್ತಮಞ್ಚ ಪರಿಕ್ಖೀಣಜವತ್ತಾ ದುಬ್ಬಲಂ, ನ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೇನ ಬಲವಂ, ಕಥಂ ಸತ್ತಮಜವನಚೇತನಾ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಾ ಆನನ್ತರಿಯಾ ಚ ಹೋತೀತಿ? ನಾಯಂ ವಿಸೇಸೋ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯಲಾಭೇನ ಬಲವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಿಞ್ಚರಹಿ ಕಿರಿಯಾವತ್ಥಾವಿಸೇಸತೋ। ಕಿರಿಯಾವತ್ಥಾ ಹಿ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನವಸೇನ ತಿವಿಧಾ। ತತ್ಥ ಪರಿಯೋಸಾನಾವತ್ಥಾಯ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾಭಾವೇನ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಾದಿತಾ ಹೋತಿ, ನ ಬಲವಭಾವೇನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಭಾವಿನೋ ವಿಪಾಕಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ತಥಾ ಅಭಿಸಙ್ಖತತ್ತಾ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಛಟ್ಠಸತ್ತಮಾನಂ ಪಪಾತಾಭಿಮುಖತಾಯ ಪರಿಕ್ಖೀಣಜವತಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ನಿವಾರೇತುಂ। ಪುಬ್ಬಭಾಗಚಿತ್ತಾನೀತಿ ತೀಣಿ ಚತ್ತಾರಿ ವಾ ಚಿತ್ತಾನಿ।

    ‘‘Purimā purimā kusalā dhammā pacchimānaṃ pacchimānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ āsevanapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.12) vuttattā ‘‘āsevanapaccayena kusalā dhammā balavanto hontī’’ti āha. Yathā aladdhāsevanaṃ paṭhamaṃ javanaṃ dubbalattā gotrabhuṃ na uppādeti, laddhāsevanaṃ pana balavabhāvato dutiyaṃ vā tatiyaṃ vā gotrabhuṃ uppādeti, evaṃ laddhāsevanatāya balavabhāvato chaṭṭhampi sattamampi appetīti therassa adhippāyo. Tenāha – ‘‘tasmā chaṭṭhaṃ sattamaṃ vā appetī’’ti. Tanti therassa vacanaṃ. Paṭikkhittanti suttasuttānulomaācariyavādehi anupatthambhitattā ‘‘attanomatimattaṃ therasseta’’nti vatvā paṭikkhittaṃ. ‘‘Purimā purimā kusalā dhammā’’ti pana suttapadamakāraṇaṃ āsevanapaccayalābhassa balavabhāve anekantikattā. Tathā hi aladdhāsevanāpi paṭhamacetanā diṭṭhadhammavedanīyā hoti, laddhāsevanā dutiyacetanā yāva chaṭṭhacetanā aparāpariyavedanīyā. Yadi chaṭṭhaṃ sattamañca parikkhīṇajavattā dubbalaṃ, na āsevanapaccayena balavaṃ, kathaṃ sattamajavanacetanā upapajjavedanīyā ānantariyā ca hotīti? Nāyaṃ viseso āsevanapaccayalābhena balavappattiyā kiñcarahi kiriyāvatthāvisesato. Kiriyāvatthā hi ādimajjhapariyosānavasena tividhā. Tattha pariyosānāvatthāya sanniṭṭhāpakacetanābhāvena upapajjavedanīyāditā hoti, na balavabhāvenāti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Paṭisandhiyā anantarapaccayabhāvino vipākasantānassa anantarapaccayabhāvena tathā abhisaṅkhatattā’’ti ca vadanti, tasmā chaṭṭhasattamānaṃ papātābhimukhatāya parikkhīṇajavatā na sakkā nivāretuṃ. Pubbabhāgacittānīti tīṇi cattāri vā cittāni.

    ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಿಸ್ಸಂ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯಂ। ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಪತ್ತುಕಾಮೋತಿ ಅಧಿಗನ್ತುಕಾಮೋ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಕಾಮೋ ಚ। ತತ್ಥ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಾವಿವಟ್ಟನಾವಸೇನ ಅಧಿಗನ್ತುಕಾಮೋ, ಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಕಾಮೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಆವಜ್ಜನಸಮಾಪಜ್ಜನ…ಪೇ॰… ವಸಿಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಏವಂ ತಾವ ಪಞ್ಚ ವಸಿಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಪಠಮಜ್ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಪಠಮಂ ವಿತಕ್ಕಂ ಆವಜ್ಜಯತೋ ಭವಙ್ಗಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾವಜ್ಜನಾನನ್ತರಂ ವಿತಕ್ಕಾರಮ್ಮಣಾನೇವ ಚತ್ತಾರಿ ಪಞ್ಚ ಜವನಾನಿ ಜವನ್ತಿ, ತತೋ ದ್ವೇ ಭವಙ್ಗಾನಿ, ತತೋ ಪನ ವಿಚಾರಾರಮ್ಮಣಂ ಆವಜ್ಜನಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಜವನಾನೀತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚಸು ಝಾನಙ್ಗೇಸು ಯದಾ ನಿರನ್ತರಂ ಚಿತ್ತಂ ಪೇಸೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಥಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನವಸೀ ಸಿದ್ಧಾ ಹೋತಿ। ಅಯಂ ಪನ ಭವಙ್ಗದ್ವಯನ್ತರಿತಾ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಾ ವಸೀ ಭಗವತೋ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯೇ ಲಬ್ಭತಿ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ವಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಆದೀನಂ ಏವರೂಪೇ ಉಟ್ಠಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾಯ ಲಹುತರಂ ಆವಜ್ಜನವಸೀನಿಬ್ಬತ್ತನಕಾಲೇ। ಸಾ ಚ ಖೋ ಇತ್ತರಾ ಪರಿತ್ತಕಾಲಾ, ನ ಸತ್ಥು ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯೇ ವಿಯ ಚಿರತರಪ್ಪಬನ್ಧವತೀ। ತಥಾ ಹಿ ತಂ ಸಾವಕೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ ವುತ್ತಂ। ಇತೋ ಪರಂ ಸೀಘತರಾ ಆವಜ್ಜನವಸೀ ನಾಮ ನತ್ಥಿ।

    Etthāti etissaṃ kāyānupassanāyaṃ. Pārisuddhiṃ pattukāmoti adhigantukāmo samāpajjitukāmo ca. Tattha sallakkhaṇāvivaṭṭanāvasena adhigantukāmo, sallakkhaṇavasena samāpajjitukāmoti yojetabbaṃ. Āvajjanasamāpajjana…pe… vasippattanti ettha evaṃ tāva pañca vasiyo veditabbā – paṭhamajjhānato vuṭṭhāya paṭhamaṃ vitakkaṃ āvajjayato bhavaṅgaṃ upacchinditvā uppannāvajjanānantaraṃ vitakkārammaṇāneva cattāri pañca javanāni javanti, tato dve bhavaṅgāni, tato pana vicārārammaṇaṃ āvajjanaṃ vuttanayeneva javanānīti evaṃ pañcasu jhānaṅgesu yadā nirantaraṃ cittaṃ pesetuṃ sakkoti, athassa āvajjanavasī siddhā hoti. Ayaṃ pana bhavaṅgadvayantaritā matthakappattā vasī bhagavato yamakapāṭihāriye labbhati, aññesaṃ vā dhammasenāpatiādīnaṃ evarūpe uṭṭhāya samuṭṭhāya lahutaraṃ āvajjanavasīnibbattanakāle. Sā ca kho ittarā parittakālā, na satthu yamakapāṭihāriye viya ciratarappabandhavatī. Tathā hi taṃ sāvakehi asādhāraṇaṃ vuttaṃ. Ito paraṃ sīghatarā āvajjanavasī nāma natthi.

    ಆಯಸ್ಮತೋ ಪನ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸ್ಸ ನನ್ದೋಪನನ್ದನಾಗರಾಜದಮನೇ ವಿಯ ಸೀಘಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನಸಮತ್ಥತಾ ಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೀ ನಾಮ। ಏತ್ಥ ಚ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಕಾಮತಾನನ್ತರಂ ದ್ವೀಸು ಭವಙ್ಗೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಭವಙ್ಗಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾವಜ್ಜನಾನನ್ತರಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನಂ ಸೀಘಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನಸಮತ್ಥತಾ। ಅಯಞ್ಚ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಾ ಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೀ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯಂ ಲಬ್ಭತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋ ಖೋ ಅಹಂ, ಅಗ್ಗಿವೇಸ್ಸನ, ತಸ್ಸಾಯೇವ ಕಥಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಧಿನಿಮಿತ್ತೇ ಅಜ್ಝತ್ತಮೇವ ಚಿತ್ತಂ ಸಣ್ಠಪೇಮಿ ಸನ್ನಿಸಾದೇಮಿ ಏಕೋದಿಂ ಕರೋಮಿ ಸಮಾದಹಾಮಿ, ಯೇನ ಸುದಂ ನಿಚ್ಚಕಪ್ಪಂ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೮೭)। ಇತೋ ಸೀಘತರಾ ಹಿ ಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೀ ನಾಮ ನತ್ಥಿ।

    Āyasmato pana mahāmoggallānassa nandopanandanāgarājadamane viya sīghaṃ samāpajjanasamatthatā samāpajjanavasī nāma. Ettha ca samāpajjitukāmatānantaraṃ dvīsu bhavaṅgesu uppannesu bhavaṅgaṃ upacchinditvā uppannāvajjanānantaraṃ samāpajjanaṃ sīghaṃ samāpajjanasamatthatā. Ayañca matthakappattā samāpajjanavasī satthu dhammadesanāyaṃ labbhati, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘so kho ahaṃ, aggivessana, tassāyeva kathāya pariyosāne tasmiṃyeva purimasmiṃ samādhinimitte ajjhattameva cittaṃ saṇṭhapemi sannisādemi ekodiṃ karomi samādahāmi, yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’ti (ma. ni. 1.387). Ito sīghatarā hi samāpajjanavasī nāma natthi.

    ಅಚ್ಛರಾಮತ್ತಂ ವಾ ದಸಚ್ಛರಾಮತ್ತಂ ವಾ ಖಣಂ ಝಾನಂ ಠಪೇತುಂ ಸಮತ್ಥತಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಸೀ ನಾಮ। ತಥೇವ ಅಚ್ಛರಾಮತ್ತಂ ವಾ ದಸಚ್ಛರಾಮತ್ತಂ ವಾ ಲಹುಕಂ ಖಣಂ ಝಾನಸಮಙ್ಗೀ ಹುತ್ವಾ ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾತುಂ ಸಮತ್ಥತಾ ವುಟ್ಠಾನವಸೀ ನಾಮ। ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಯೇವ ಹೇತ್ಥ ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ‘‘ಏತ್ತಕಮೇವ ಖಣಂ ಝಾನಂ ಠಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪುಬ್ಬಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾನಸಮತ್ಥತಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಸೀ, ಏವಂ ‘‘ಏತ್ತಕಮೇವ ಖಣಂ ಝಾನಸಮಙ್ಗೀ ಹುತ್ವಾ ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪುಬ್ಬಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ವುಟ್ಠಾನಸಮತ್ಥತಾ ವುಟ್ಠಾನವಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಯಾ ಸಮಾಪತ್ತಿವುಟ್ಠಾನಕುಸಲತಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೀ ಪನ ಆವಜ್ಜನವಸಿಯಾ ಏವ ವುತ್ತಾ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಜವನಾನೇವ ಹಿ ತತ್ಥ ಆವಜ್ಜನಾನನ್ತರಾನಿ। ಯದಗ್ಗೇನ ಹಿ ಆವಜ್ಜನವಸೀಸಿದ್ಧಿ, ತದಗ್ಗೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೀಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Accharāmattaṃ vā dasaccharāmattaṃ vā khaṇaṃ jhānaṃ ṭhapetuṃ samatthatā adhiṭṭhānavasī nāma. Tatheva accharāmattaṃ vā dasaccharāmattaṃ vā lahukaṃ khaṇaṃ jhānasamaṅgī hutvā jhānato vuṭṭhātuṃ samatthatā vuṭṭhānavasī nāma. Bhavaṅgacittappavattiyeva hettha jhānato vuṭṭhānaṃ nāma. Ettha ca yathā ‘‘ettakameva khaṇaṃ jhānaṃ ṭhapessāmī’’ti pubbaparikammavasena adhiṭṭhānasamatthatā adhiṭṭhānavasī, evaṃ ‘‘ettakameva khaṇaṃ jhānasamaṅgī hutvā jhānato vuṭṭhahissāmī’’ti pubbaparikammavasena vuṭṭhānasamatthatā vuṭṭhānavasīti veditabbā, yā samāpattivuṭṭhānakusalatāti vuccati. Paccavekkhaṇavasī pana āvajjanavasiyā eva vuttā. Paccavekkhaṇajavanāneva hi tattha āvajjanānantarāni. Yadaggena hi āvajjanavasīsiddhi, tadaggena paccavekkhaṇavasīsiddhi veditabbā.

    ಅರೂಪಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ವಾ…ಪೇ॰… ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತೀತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಥ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ವಿತಕ್ಕಾದೀನಿ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಸಲಕ್ಖಣರಸಾದಿವಸೇನ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ। ‘‘ಝಾನಙ್ಗಾನೀ’’ತಿ ಹಿ ಇದಂ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ, ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಪನ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಪಸ್ಸತಿ। ತೇಸಂ ನಿಸ್ಸಯಂ ಹದಯವತ್ಥುನ್ತಿ ಯಥಾ ನಾಮ ಪುರಿಸೋ ಅನ್ತೋಗೇಹೇ ಸಪ್ಪಂ ದಿಸ್ವಾ ಅನುಬನ್ಧಮಾನೋ ತಸ್ಸ ಆಸಯಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಏವಮೇವ ಖೋ ಅಯಮ್ಪಿ ಯೋಗಾವಚರೋ ತೇ ಅರೂಪಧಮ್ಮೇ ಉಪಪರಿಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ ಪರಿಯೇಸಮಾನೋ ತೇಸಂ ನಿಸ್ಸಯಂ ಹದಯವತ್ಥುಂ ಪಸ್ಸತಿ। ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಅರೂಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Arūpapubbaṅgamaṃ vā…pe… vipassanaṃ paṭṭhapetīti saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘katha’’ntiādi vuttaṃ. Tattha jhānaṅgāni pariggahetvāti vitakkādīni jhānaṅgāni taṃsampayutte ca dhamme salakkhaṇarasādivasena pariggahetvā. ‘‘Jhānaṅgānī’’ti hi idaṃ nidassanamattaṃ, jhānaṅgāni pana passanto taṃsampayutte ca dhamme passati. Tesaṃ nissayaṃ hadayavatthunti yathā nāma puriso antogehe sappaṃ disvā anubandhamāno tassa āsayaṃ passati, evameva kho ayampi yogāvacaro te arūpadhamme upaparikkhanto ‘‘ime dhammā kiṃ nissāya pavattantī’’ti pariyesamāno tesaṃ nissayaṃ hadayavatthuṃ passati. Jhānaṅgāni arūpanti ettha taṃsampayuttadhammānampi gahaṇaṃ veditabbaṃ.

    ಅರೂಪಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ರೂಪಪರಿಗ್ಗಹಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ರೂಪಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಅರೂಪಪರಿಗ್ಗಹಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕೇಸಾದೀಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು…ಪೇ॰… ತಂನಿಸ್ಸಿತರೂಪಾನಿ ಚ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಕೇಸೇ ತಾವ ಥದ್ಧಲಕ್ಖಣಂ ಪಥವೀಧಾತೂತಿ ಪರಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ತತ್ಥೇವ ಆಬನ್ಧನಲಕ್ಖಣಂ ಆಪೋಧಾತೂತಿ, ಪರಿಪಾಚನಲಕ್ಖಣಂ ತೇಜೋಧಾತೂತಿ, ವಿತ್ಥಮ್ಭನಲಕ್ಖಣಂ ವಾಯೋಧಾತೂತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಚತ್ತಾರಿ ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ। ಅಥಾನೇನ ಯಾಥಾವತೋ ಸರಸಲಕ್ಖಣತೋ ಆವಿಭೂತಾಸು ಧಾತೂಸು ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಮ್ಹಿ ತಾವ ಕೇಸೇ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಾ ತಾ ಚತಸ್ಸೋ ಚ ಧಾತುಯೋ ತಂನಿಸ್ಸಿತೋ ಚ ವಣ್ಣೋ ಗನ್ಧೋ ರಸೋ ಓಜಾ ಜೀವಿತಂ ಕಾಯಪಸಾದೋತಿ ಏವಂ ಕಾಯದಸಕವಸೇನ ದಸ ರೂಪಾನಿ, ತತ್ಥೇವ ಭಾವಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಭಾವದಸಕವಸೇನ ದಸ ರೂಪಾನಿ, ಆಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಓಜಟ್ಠಮಕಂ, ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅಪರಾನಿಪಿ ಚತುವೀಸತೀತಿ ಏವಂ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನೇಸು ಚತುವೀಸತಿಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸ ರೂಪಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ। ಸೇದೋ ಅಸ್ಸು ಖೇಳೋ ಸಿಙ್ಘಾಣಿಕಾತಿ ಇಮೇ ಪನ ಚತೂಸು ಉತುಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನೇಸು ದ್ವಿನ್ನಂ ಓಜಟ್ಠಮಕಾನಂ ವಸೇನ ಸೋಳಸ ಸೋಳಸ ರೂಪಾನಿ। ಉದರಿಯಂ ಕರೀಸಂ ಪುಬ್ಬಂ ಮುತ್ತನ್ತಿ ಇಮೇಸು ಚತೂಸು ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನೇಸು ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸೇವ ಓಜಟ್ಠಮಕಸ್ಸ ವಸೇನ ಅಟ್ಠ ಅಟ್ಠ ರೂಪಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ। ಏಸ ತಾವ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರೇ ನಯೋ।

    Arūpapubbaṅgamaṃ rūpapariggahaṃ dassetvā idāni rūpapubbaṅgamaṃ arūpapariggahaṃ dassento ‘‘atha vā’’tiādimāha. Kesādīsu koṭṭhāsesu…pe… taṃnissitarūpāni ca pariggahetvāti ettha pana kese tāva thaddhalakkhaṇaṃ pathavīdhātūti pariggahetabbaṃ, tattheva ābandhanalakkhaṇaṃ āpodhātūti, paripācanalakkhaṇaṃ tejodhātūti, vitthambhanalakkhaṇaṃ vāyodhātūti evaṃ sabbakoṭṭhāsesu ekekasmiṃ koṭṭhāse cattāri cattāri mahābhūtāni pariggahetabbāni. Athānena yāthāvato sarasalakkhaṇato āvibhūtāsu dhātūsu kammasamuṭṭhānamhi tāva kese vuttalakkhaṇā tā catasso ca dhātuyo taṃnissito ca vaṇṇo gandho raso ojā jīvitaṃ kāyapasādoti evaṃ kāyadasakavasena dasa rūpāni, tattheva bhāvassa atthitāya bhāvadasakavasena dasa rūpāni, āhārasamuṭṭhānaṃ ojaṭṭhamakaṃ, utusamuṭṭhānaṃ cittasamuṭṭhānanti aparānipi catuvīsatīti evaṃ catusamuṭṭhānesu catuvīsatikoṭṭhāsesu catucattālīsa rūpāni pariggahetabbāni. Sedo assu kheḷo siṅghāṇikāti ime pana catūsu utucittasamuṭṭhānesu dvinnaṃ ojaṭṭhamakānaṃ vasena soḷasa soḷasa rūpāni. Udariyaṃ karīsaṃ pubbaṃ muttanti imesu catūsu utusamuṭṭhānesu utusamuṭṭhānasseva ojaṭṭhamakassa vasena aṭṭha aṭṭha rūpāni pariggahetabbāni. Esa tāva dvattiṃsākāre nayo.

    ಯೇ ಪನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರೇ ಆವಿಭೂತೇ ಅಪರೇ ಚತ್ತಾರೋ ತೇಜೋಕೋಟ್ಠಾಸಾ, ಛ ವಾಯೋಕೋಟ್ಠಾಸಾತಿ ದಸ ಆಕಾರಾ ಆವಿ ಭವನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಅಸಿತಾದಿಪರಿಪಾಚಕೇ ತಾವ ಕಮ್ಮಜತೇಜೋಕೋಟ್ಠಾಸಮ್ಹಿ ಓಜಟ್ಠಮಕಞ್ಚೇವ ಜೀವಿತಞ್ಚಾತಿ ನವ ರೂಪಾನಿ, ತಥಾ ಚಿತ್ತಜೇ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಓಜಟ್ಠಮಕಞ್ಚೇವ ಸದ್ದೋ ಚಾತಿ ನವ, ಸೇಸೇಸು ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನೇಸು ಅಟ್ಠಸು ಜೀವಿತನವಕಞ್ಚೇವ ತೀಣಿ ಚ ಓಜಟ್ಠಮಕಾನೀತಿ ತೇತ್ತಿಂಸ ತೇತ್ತಿಂಸ ರೂಪಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ। ಏವಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದ್ವಾಚತ್ತಾಲೀಸಾಕಾರವಸೇನ ಇಮೇಸು ಭೂತುಪಾದಾಯರೂಪೇಸು ಪಾಕಟೇಸು ಜಾತೇಸು ವತ್ಥುದ್ವಾರವಸೇನ ಪಞ್ಚ ಚಕ್ಖುದಸಕಾದಯೋ ಹದಯವತ್ಥುದಸಕಞ್ಚಾತಿ ಅಪರಾನಿಪಿ ಸಟ್ಠಿ ರೂಪಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾನಿ। ಸಚೇ ಪನಸ್ಸ ತೇನ ತೇನ ಮುಖೇನ ರೂಪಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅರೂಪಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹತೋ ಸುಖುಮತ್ತಾ ಅರೂಪಂ ನ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ತೇನ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಂ ಅಕತ್ವಾ ರೂಪಮೇವ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಮ್ಮಸಿತಬ್ಬಂ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬಂ। ಯಥಾ ಯಥಾ ಹಿಸ್ಸ ರೂಪಂ ಸುವಿಕ್ಖಾಲಿತಂ ಹೋತಿ ನಿಜ್ಜಟಂ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಂ, ತಥಾ ತಥಾ ತದಾರಮ್ಮಣಾ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಸಯಮೇವ ಪಾಕಟಾ ಹೋನ್ತಿ।

    Ye pana imasmiṃ dvattiṃsākāre āvibhūte apare cattāro tejokoṭṭhāsā, cha vāyokoṭṭhāsāti dasa ākārā āvi bhavanti, tattha asitādiparipācake tāva kammajatejokoṭṭhāsamhi ojaṭṭhamakañceva jīvitañcāti nava rūpāni, tathā cittaje assāsapassāsakoṭṭhāse ojaṭṭhamakañceva saddo cāti nava, sesesu catusamuṭṭhānesu aṭṭhasu jīvitanavakañceva tīṇi ca ojaṭṭhamakānīti tettiṃsa tettiṃsa rūpāni pariggahetabbāni. Evaṃ vitthārato dvācattālīsākāravasena imesu bhūtupādāyarūpesu pākaṭesu jātesu vatthudvāravasena pañca cakkhudasakādayo hadayavatthudasakañcāti aparānipi saṭṭhi rūpāni pariggahetabbāni. Sace panassa tena tena mukhena rūpaṃ pariggahetvā arūpaṃ pariggaṇhato sukhumattā arūpaṃ na upaṭṭhāti, tena dhuranikkhepaṃ akatvā rūpameva punappunaṃ sammasitabbaṃ manasi kātabbaṃ pariggahetabbaṃ vavatthapetabbaṃ. Yathā yathā hissa rūpaṃ suvikkhālitaṃ hoti nijjaṭaṃ suparisuddhaṃ, tathā tathā tadārammaṇā arūpadhammā sayameva pākaṭā honti.

    ಯಥಾ ಹಿ ಚಕ್ಖುಮತೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅಪರಿಸುದ್ಧೇ ಆದಾಸೇ ಮುಖನಿಮಿತ್ತಂ ಓಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಂ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ನ ಆದಾಸಂ ಛಡ್ಡೇತಿ, ಅಥ ಖೋ ನಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪರಿಮಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧೇ ಆದಾಸೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ಸಯಮೇವ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಂ ಅಕತ್ವಾ ರೂಪಮೇವ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಮ್ಮಸಿತಬ್ಬಂ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬಂ। ಯಥಾ ಯಥಾ ಹಿಸ್ಸ ರೂಪಂ ಸುವಿಕ್ಖಾಲಿತಂ ಹೋತಿ ನಿಜ್ಜಟಂ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಂ, ತಥಾ ತಥಾ ತದಾರಮ್ಮಣಾ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಸಯಮೇವ ಪಾಕಟಾ ಹೋನ್ತಿ। ಏವಂ ಸುವಿಸುದ್ಧರೂಪಪರಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಪನಸ್ಸ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ ಫಸ್ಸವಸೇನ ವಾ ವೇದನಾವಸೇನ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಣವಸೇನ ವಾ।

    Yathā hi cakkhumato purisassa aparisuddhe ādāse mukhanimittaṃ olokentassa nimittaṃ na paññāyatīti na ādāsaṃ chaḍḍeti, atha kho naṃ punappunaṃ parimajjati, tassa parisuddhe ādāse nimittaṃ sayameva pākaṭaṃ hoti, evameva tena bhikkhunā dhuranikkhepaṃ akatvā rūpameva punappunaṃ sammasitabbaṃ manasi kātabbaṃ pariggahetabbaṃ vavatthapetabbaṃ. Yathā yathā hissa rūpaṃ suvikkhālitaṃ hoti nijjaṭaṃ suparisuddhaṃ, tathā tathā tadārammaṇā arūpadhammā sayameva pākaṭā honti. Evaṃ suvisuddharūpapariggahassa panassa arūpadhammā tīhākārehi upaṭṭhahanti phassavasena vā vedanāvasena vā viññāṇavasena vā.

    ಕಥಂ ? ಏಕಸ್ಸ ತಾವ ‘‘ಕೇಸೇ ಪಥವೀಧಾತು ಕಕ್ಖಳಲಕ್ಖಣಾ…ಪೇ॰… ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ಪಥವೀಧಾತು ಕಕ್ಖಳಲಕ್ಖಣಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಧಾತುಯೋ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಪಠಮಾಭಿನಿಪಾತೋ ಫಸ್ಸೋ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವೇದನಾ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ಸಞ್ಞಾ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ಸದ್ಧಿಂ ಫಸ್ಸೇನ ಚೇತನಾ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ, ಚಿತ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ಏವಂ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಫಸ್ಸವಸೇನ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ। ಏಕಸ್ಸ ‘‘ಕೇಸೇ ಪಥವೀಧಾತು ಕಕ್ಖಳಲಕ್ಖಣಾ…ಪೇ॰… ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ಪಥವೀಧಾತು ಕಕ್ಖಳಲಕ್ಖಣಾ’’ತಿ ತದಾರಮ್ಮಣರಸಾನುಭವನಕವೇದನಾ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಫಸ್ಸೋ ಚ ಚೇತನಾ ಚ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ಏವಂ ವೇದನಾವಸೇನ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ। ಅಪರಸ್ಸ ‘‘ಕೇಸೇ ಪಥವೀಧಾತು ಕಕ್ಖಳಲಕ್ಖಣಾ…ಪೇ॰… ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ಪಥವೀಧಾತು ಕಕ್ಖಳಲಕ್ಖಣಾ’’ತಿ ಆರಮ್ಮಣಪಟಿವಿಜಾನನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವೇದನಾ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ಸಞ್ಞಾ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ಫಸ್ಸೋ ಚ ಚೇತನಾ ಚ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ಏವಂ ವಿಞ್ಞಾಣವಸೇನ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ। ಏತೇನೇವುಪಾಯೇನ ‘‘ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನೇ ಕೇಸೇ ಪಥವೀಧಾತು ಕಕ್ಖಳಲಕ್ಖಣಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ದ್ವಾಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಧಾತುಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಚತುನ್ನಂ ಚತುನ್ನಂ ಧಾತೂನಂ ವಸೇನ ಸೇಸೇಸುಪಿ ವತ್ಥು ಚಕ್ಖಾದೀಸು ದಸಕೇಸು ಮನೋಧಾತುಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂನಂ ನಿಸ್ಸಯಲಕ್ಖಣಂ ಹದಯವತ್ಥು ರೂಪಾಭಿಘಾತಾರಹಭೂತಪ್ಪಸಾದಲಕ್ಖಣಂ ಚಕ್ಖೂತಿಆದಿನಾ ವತ್ಥುದ್ವಾರವಸೇನ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಪಠಮಾಭಿನಿಪಾತೋ ಫಸ್ಸೋ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವೇದನಾ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋತಿಆದಿನಾ ಫಸ್ಸಾದಿವಸೇನ ತೀಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಥಾಪರಿಗ್ಗಹಿತರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಯಥಾಪರಿಗ್ಗಹಿತರೂಪವತ್ಥುದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣಂ ವಾ ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಂ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ।

    Kathaṃ ? Ekassa tāva ‘‘kese pathavīdhātu kakkhaḷalakkhaṇā…pe… assāsapassāse pathavīdhātu kakkhaḷalakkhaṇā’’tiādinā nayena dhātuyo pariggaṇhantassa paṭhamābhinipāto phasso, taṃsampayuttā vedanā vedanākkhandho, saññā saññākkhandho, saddhiṃ phassena cetanā saṅkhārakkhandho, cittaṃ viññāṇakkhandhoti upaṭṭhāti. Evaṃ arūpadhammā phassavasena upaṭṭhahanti. Ekassa ‘‘kese pathavīdhātu kakkhaḷalakkhaṇā…pe… assāsapassāse pathavīdhātu kakkhaḷalakkhaṇā’’ti tadārammaṇarasānubhavanakavedanā vedanākkhandho, taṃsampayuttā saññā saññākkhandho, taṃsampayutto phasso ca cetanā ca saṅkhārakkhandho, taṃsampayuttaṃ cittaṃ viññāṇakkhandhoti upaṭṭhāti. Evaṃ vedanāvasena arūpadhammā upaṭṭhahanti. Aparassa ‘‘kese pathavīdhātu kakkhaḷalakkhaṇā…pe… assāsapassāse pathavīdhātu kakkhaḷalakkhaṇā’’ti ārammaṇapaṭivijānanaṃ viññāṇakkhandho, taṃsampayuttā vedanā vedanākkhandho, saññā saññākkhandho, phasso ca cetanā ca saṅkhārakkhandhoti upaṭṭhāti. Evaṃ viññāṇavasena arūpadhammā upaṭṭhahanti. Etenevupāyena ‘‘kammasamuṭṭhāne kese pathavīdhātu kakkhaḷalakkhaṇā’’tiādinā nayena dvācattālīsāya dhātukoṭṭhāsesu catunnaṃ catunnaṃ dhātūnaṃ vasena sesesupi vatthu cakkhādīsu dasakesu manodhātumanoviññāṇadhātūnaṃ nissayalakkhaṇaṃ hadayavatthu rūpābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇaṃ cakkhūtiādinā vatthudvāravasena pariggaṇhantassa paṭhamābhinipāto phasso, taṃsampayuttā vedanā vedanākkhandhotiādinā phassādivasena tīhi ākārehi arūpadhammā upaṭṭhahanti. Tena vuttaṃ ‘‘yathāpariggahitarūpārammaṇaṃ yathāpariggahitarūpavatthudvārārammaṇaṃ vā sasampayuttadhammaṃ viññāṇañca passatī’’ti.

    ಇದಾನಿ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ರೂಪಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಅರೂಪಪರಿಗ್ಗಹಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ಹೀತಿಆದಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಚ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಸಮುದಯಭಾವದಸ್ಸನಂ। ಕಮ್ಮಾರಗಗ್ಗರೀತಿ ಕಮ್ಮಾರಾನಂ ಉಕ್ಕಾಯ ಅಗ್ಗಿಧಮನಭಸ್ತಾ। ಧಮಮಾನಾಯಾತಿ ಧೂಮಾಯನ್ತಿಯಾ, ವಾತಂ ಗಾಹಾಪೇನ್ತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಜ್ಜನ್ತಿ ತದನುರೂಪಂ। ಏವಮೇವನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಮ್ಮಾರಗಗ್ಗರೀ ವಿಯ ಕರಜಕಾಯೋ, ವಾಯಾಮೋ ವಿಯ ಚಿತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾ, ಕರಜಕಾಯಂ ಪನ ವಿನಾ ತೇಸಂ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ ‘‘ಕಾಯಞ್ಚ ಚಿತ್ತಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Idāni aññathāpi rūpapubbaṅgamaṃ arūpapariggahaṃ dassento ‘‘atha vā’’tiādimāha. Tattha yathā hītiādi kāyassa cittassa ca assāsapassāsānaṃ samudayabhāvadassanaṃ. Kammāragaggarīti kammārānaṃ ukkāya aggidhamanabhastā. Dhamamānāyāti dhūmāyantiyā, vātaṃ gāhāpentiyāti attho. Tajjanti tadanurūpaṃ. Evamevanti ettha kammāragaggarī viya karajakāyo, vāyāmo viya cittaṃ daṭṭhabbaṃ. Kiñcāpi assāsapassāsā cittasamuṭṭhānā, karajakāyaṃ pana vinā tesaṃ appavattanato ‘‘kāyañca cittañca paṭicca assāsapassāsā’’ti vuttaṃ.

    ತಸ್ಸಾತಿ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ। ಪಚ್ಚಯಂ ಪರಿಯೇಸತೀತಿ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯಾ ರೂಪಸಮುದಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕಂ ಪಚ್ಚಯಂ ಪರಿಯೇಸತಿ ವೀಮಂಸತಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಕಙ್ಖಂ ವಿತರತೀತಿ ‘‘ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ಅಹಂ ಅತೀತಮದ್ಧಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಂ ಸೋಳಸವತ್ಥುಕಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಂ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ ಪಜಹತಿ। ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಂ ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನಂ। ಪುಬ್ಬಭಾಗೇತಿ ಪಟಿಪದಾಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿಪರಿಯಾಪನ್ನಾಯ ಉದಯಬ್ಬಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ। ಓಭಾಸಾದಯೋತಿ ಓಭಾಸೋ ಞಾಣಂ ಪೀತಿ ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಸುಖಂ ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋ ಪಗ್ಗಹೋ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ನಿಕನ್ತೀತಿ ಇಮೇ ಓಭಾಸಾದಯೋ ದಸ।

    Tassāti nāmarūpassa. Paccayaṃ pariyesatīti ‘‘avijjāsamudayā rūpasamudayo’’tiādinā avijjādikaṃ paccayaṃ pariyesati vīmaṃsati pariggaṇhāti. Kaṅkhaṃ vitaratīti ‘‘ahosiṃ nu kho ahaṃ atītamaddhāna’’ntiādinayappavattaṃ soḷasavatthukaṃ vicikicchaṃ atikkamati pajahati. ‘‘Yaṃ kiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppanna’’ntiādinayappavattaṃ kalāpasammasanaṃ. Pubbabhāgeti paṭipadāñāṇadassanavisuddhipariyāpannāya udayabbayānupassanāya pubbabhāge uppanne. Obhāsādayoti obhāso ñāṇaṃ pīti passaddhi sukhaṃ adhimokkho paggaho upekkhā upaṭṭhānaṃ nikantīti ime obhāsādayo dasa.

    ತತ್ಥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೭೩೩; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨.೬) ಓಭಾಸೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನೋಭಾಸೋ, ಸೋ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಿತಂ ಸನ್ತತಿಪತಿತಂ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಪಭಸ್ಸರರೂಪಂ। ತತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಿತಂ ಯೋಗಿನೋ ಸರೀರಟ್ಠಮೇವ ಪಭಸ್ಸರಂ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ ಚಿತ್ತಜರೂಪಾನಂ ಸರೀರಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ, ಇತರಂ ಸರೀರಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಞಾಣಾನುಭಾವಾನುರೂಪಂ ಸಮನ್ತತೋ ಪತ್ಥರತಿ, ತಂ ತಸ್ಸೇವ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ತೇನ ಫುಟ್ಠೋಕಾಸೇ ರೂಪಗತಮ್ಪಿ ಪಸ್ಸತಿ, ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಚ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಪಸ್ಸತಿ, ಉದಾಹು ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣೇನಾತಿ ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಲಾಭಿನೋ ವಿಯ ತಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವಾತಿ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ। ಸೋ ಖೋ ಪನಾಯಂ ಓಭಾಸೋ ಕಸ್ಸಚಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಲ್ಲಙ್ಕಟ್ಠಾನಮತ್ತಮೇವ ಓಭಾಸೇನ್ತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಕಸ್ಸಚಿ ಅನ್ತೋಗಬ್ಭಂ, ಕಸ್ಸಚಿ ಬಹಿಗಬ್ಭಮ್ಪಿ, ಕಸ್ಸಚಿ ಸಕಲವಿಹಾರಂ, ಗಾವುತಂ, ಅಡ್ಢಯೋಜನಂ, ಯೋಜನಂ, ದ್ವಿಯೋಜನಂ, ತಿಯೋಜನಂ, ಕಸ್ಸಚಿ ಪಥವೀತಲತೋ ಯಾವ ಅಕನಿಟ್ಠಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಏಕಾಲೋಕಂ ಕುರುಮಾನೋ। ಭಗವತೋ ಪನ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಓಭಾಸೇನ್ತೋ ಉದಪಾದಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಯೋಗಾವಚರೋ ‘‘ನ ವತ ಮೇ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಏವರೂಪೋ ಓಭಾಸೋ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬೋ, ಅದ್ಧಾ ಮಗ್ಗಪ್ಪತ್ತೋಸ್ಮಿ ಫಲಪ್ಪತ್ತೋಸ್ಮೀ’’ತಿ ಅಮಗ್ಗಮೇವ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ, ಅಫಲಮೇವ ಚ ‘‘ಫಲ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ। ತಸ್ಸ ಅಮಗ್ಗಂ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಅಫಲಂ ವಾ ‘‘ಫಲ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಹತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾವೀಥಿ ಉಕ್ಕನ್ತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಓಭಾಸಮೇವ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೋ ನಿಸೀದತಿ।

    Tattha (visuddhi. 2.733; paṭi. ma. aṭṭha. 2.2.6) obhāsoti vipassanobhāso, so ca vipassanācittasamuṭṭhitaṃ santatipatitaṃ utusamuṭṭhānañca pabhassararūpaṃ. Tattha vipassanācittasamuṭṭhitaṃ yogino sarīraṭṭhameva pabhassaraṃ hutvā tiṭṭhati cittajarūpānaṃ sarīraṃ muñcitvā bahi appavattanato, itaraṃ sarīraṃ muñcitvā ñāṇānubhāvānurūpaṃ samantato pattharati, taṃ tasseva paññāyati. Tena phuṭṭhokāse rūpagatampi passati, passanto ca cakkhuviññāṇena passati, udāhu manoviññāṇenāti vīmaṃsitabbanti vadanti. Dibbacakkhulābhino viya taṃ manoviññāṇaviññeyyamevāti vattuṃ yuttaṃ viya dissati. So kho panāyaṃ obhāso kassaci bhikkhuno pallaṅkaṭṭhānamattameva obhāsento uppajjati, kassaci antogabbhaṃ, kassaci bahigabbhampi, kassaci sakalavihāraṃ, gāvutaṃ, aḍḍhayojanaṃ, yojanaṃ, dviyojanaṃ, tiyojanaṃ, kassaci pathavītalato yāva akaniṭṭhabrahmalokā ekālokaṃ kurumāno. Bhagavato pana dasasahassilokadhātuṃ obhāsento udapādi. Tasmiṃ pana uppanne yogāvacaro ‘‘na vata me ito pubbe evarūpo obhāso uppannapubbo, addhā maggappattosmi phalappattosmī’’ti amaggameva ‘‘maggo’’ti, aphalameva ca ‘‘phala’’nti gaṇhāti. Tassa amaggaṃ ‘‘maggo’’ti aphalaṃ vā ‘‘phala’’nti gaṇhato vipassanāvīthi ukkantā nāma hoti. So attano mūlakammaṭṭhānaṃ vissajjetvā obhāsameva assādento nisīdati.

    ಞಾಣನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ। ತಸ್ಸ ಕಿರ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇ ತುಲಯನ್ತಸ್ಸ ತೀರಯನ್ತಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಇನ್ದವಜಿರಮಿವ ಅವಿಹತವೇಗಂ ತಿಖಿಣಂ ಸೂರಂ ಅತಿವಿಸದಂ ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।

    Ñāṇanti vipassanāñāṇaṃ. Tassa kira rūpārūpadhamme tulayantassa tīrayantassa vissaṭṭhaindavajiramiva avihatavegaṃ tikhiṇaṃ sūraṃ ativisadaṃ ñāṇaṃ uppajjati.

    ಪೀತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪೀತಿ। ತಸ್ಸ ಕಿರ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಖುದ್ದಿಕಾ ಪೀತಿ ಖಣಿಕಾ ಪೀತಿ ಓಕ್ಕನ್ತಿಕಾ ಪೀತಿ ಉಬ್ಬೇಗಾ ಪೀತಿ ಫರಣಾ ಪೀತೀತಿ ಅಯಂ ಪಞ್ಚವಿಧಾ ಪೀತಿ ಸಕಲಸರೀರಂ ಪೂರಯಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।

    Pītīti vipassanāpīti. Tassa kira tasmiṃ samaye khuddikā pīti khaṇikā pīti okkantikā pīti ubbegā pīti pharaṇā pītīti ayaṃ pañcavidhā pīti sakalasarīraṃ pūrayamānā uppajjati.

    ಪಸ್ಸದ್ಧೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಸ್ಸದ್ಧಿ। ತಸ್ಸ ಕಿರ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ ವಾ ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ನೇವ ದರಥೋ, ನ ಗಾರವಂ, ನ ಕಕ್ಖಳತಾ, ನ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ, ನ ಗೇಲಞ್ಞಂ, ನ ವಙ್ಕತಾ ಹೋತಿ, ಅಥ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಿ ಪಸ್ಸದ್ಧಾನಿ ಲಹೂನಿ ಮುದೂನಿ ಕಮ್ಮಞ್ಞಾನಿ ಸುವಿಸದಾನಿ ಉಜುಕಾನಿಯೇವ ಹೋನ್ತಿ। ಸೋ ಇಮೇಹಿ ಪಸ್ಸದ್ಧಾದೀಹಿ ಅನುಗ್ಗಹಿತಕಾಯಚಿತ್ತೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅಮಾನುಸಿಂ ನಾಮ ರತಿಂ ಅನುಭವತಿ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ –

    Passaddhīti vipassanāpassaddhi. Tassa kira tasmiṃ samaye rattiṭṭhāne vā divāṭṭhāne vā nisinnassa kāyacittānaṃ neva daratho, na gāravaṃ, na kakkhaḷatā, na akammaññatā, na gelaññaṃ, na vaṅkatā hoti, atha kho panassa kāyacittāni passaddhāni lahūni mudūni kammaññāni suvisadāni ujukāniyeva honti. So imehi passaddhādīhi anuggahitakāyacitto tasmiṃ samaye amānusiṃ nāma ratiṃ anubhavati. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –

    ‘‘ಸುಞ್ಞಾಗಾರಂ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ, ಸನ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ।

    ‘‘Suññāgāraṃ paviṭṭhassa, santacittassa bhikkhuno;

    ಅಮಾನುಸೀ ರತೀ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮಾ ಧಮ್ಮಂ ವಿಪಸ್ಸತೋ॥

    Amānusī ratī hoti, sammā dhammaṃ vipassato.

    ‘‘ಯತೋ ಯತೋ ಸಮ್ಮಸತಿ, ಖನ್ಧಾನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಂ।

    ‘‘Yato yato sammasati, khandhānaṃ udayabbayaṃ;

    ಲಭತೀ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಅಮತಂ ತಂ ವಿಜಾನತ’’ನ್ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೩೭೩-೩೭೪)।

    Labhatī pītipāmojjaṃ, amataṃ taṃ vijānata’’nti. (dha. pa. 373-374);

    ಏವಮಸ್ಸ ಇಮಂ ಅಮಾನುಸಿಂ ರತಿಂ ಸಾಧಯಮಾನಾ ಲಹುತಾದಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।

    Evamassa imaṃ amānusiṃ ratiṃ sādhayamānā lahutādisampayuttā passaddhi uppajjati.

    ಸುಖನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಸುಖಂ। ತಸ್ಸ ಕಿರ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸಕಲಸರೀರಂ ಅಭಿಸನ್ದಯಮಾನಂ ಅತಿಪಣೀತಂ ಸುಖಮುಪ್ಪಜ್ಜತಿ।

    Sukhanti vipassanāsukhaṃ. Tassa kira tasmiṃ samaye sakalasarīraṃ abhisandayamānaṃ atipaṇītaṃ sukhamuppajjati.

    ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಸದ್ಧಾ। ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯೇವ ಹಿಸ್ಸ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಅತಿಸಯಪ್ಪಸಾದಭೂತಾ ಬಲವತೀ ಸದ್ಧಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।

    Adhimokkhoti saddhā. Vipassanāsampayuttāyeva hissa cittacetasikānaṃ atisayappasādabhūtā balavatī saddhā uppajjati.

    ಪಗ್ಗಹೋತಿ ವೀರಿಯಂ। ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ಹಿಸ್ಸ ಅಸಿಥಿಲಮನಚ್ಚಾರದ್ಧಂ ಸುಪಗ್ಗಹಿತಂ ವೀರಿಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।

    Paggahoti vīriyaṃ. Vipassanāsampayuttameva hissa asithilamanaccāraddhaṃ supaggahitaṃ vīriyaṃ uppajjati.

    ಉಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸತಿ। ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯೇವ ಹಿಸ್ಸ ಸೂಪಟ್ಠಿತಾ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ನಿಖಾತಾ ಅಚಲಾ ಪಬ್ಬತರಾಜಸದಿಸಾ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಸೋ ಯಂ ಯಂ ಠಾನಂ ಆವಜ್ಜತಿ ಸಮನ್ನಾಹರತಿ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ, ತಂ ತಂ ಠಾನಮಸ್ಸ ಓಕ್ಕನ್ತಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖನ್ದಿತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನೋ ಪರಲೋಕೋ ವಿಯ ಸತಿಯಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ।

    Upaṭṭhānanti sati. Vipassanāsampayuttāyeva hissa sūpaṭṭhitā suppatiṭṭhitā nikhātā acalā pabbatarājasadisā sati uppajjati. So yaṃ yaṃ ṭhānaṃ āvajjati samannāharati manasi karoti paccavekkhati, taṃ taṃ ṭhānamassa okkantitvā pakkhanditvā dibbacakkhuno paraloko viya satiyā upaṭṭhāti.

    ಉಪೇಕ್ಖಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಾ ಚೇವ ಆವಜ್ಜನುಪೇಕ್ಖಾ ಚ। ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿಸ್ಸ ಸಮಯೇ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಸು ಮಜ್ಝತ್ತಭೂತಾ ವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಾ ಬಲವತೀ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಮನೋದ್ವಾರೇ ಆವಜ್ಜನುಪೇಕ್ಖಾಪಿ। ಸಾ ಹಿಸ್ಸ ತಂ ತಂ ಠಾನಂ ಆವಜ್ಜೇನ್ತಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಇನ್ದವಜಿರಮಿವ ಪತ್ತಪುಟೇ ಪಕ್ಖನ್ದತತ್ತನಾರಾಚೋ ವಿಯ ಚ ಸೂರಾ ತಿಖಿಣಾ ಹುತ್ವಾ ವಹತಿ।

    Upekkhāti vipassanupekkhā ceva āvajjanupekkhā ca. Tasmiñhissa samaye sabbasaṅkhāresu majjhattabhūtā vipassanupekkhā balavatī uppajjati, manodvāre āvajjanupekkhāpi. Sā hissa taṃ taṃ ṭhānaṃ āvajjentassa vissaṭṭhaindavajiramiva pattapuṭe pakkhandatattanārāco viya ca sūrā tikhiṇā hutvā vahati.

    ನಿಕನ್ತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಕನ್ತಿ। ಏವಂ ಓಭಾಸಾದಿಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾಯ ಹಿಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆಲಯಂ ಕುರುಮಾನಾ ಸುಖುಮಾ ಸನ್ತಾಕಾರಾ ನಿಕನ್ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಯಾ ‘‘ಕಿಲೇಸೋ’’ತಿ ಪರಿಗ್ಗಹೇತುಮ್ಪಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ।

    Nikantīti vipassanānikanti. Evaṃ obhāsādipaṭimaṇḍitāya hissa vipassanāya ālayaṃ kurumānā sukhumā santākārā nikanti uppajjati, yā ‘‘kileso’’ti pariggahetumpi na sakkā hoti.

    ಯಥಾ ಚ ಓಭಾಸೇ, ಏವಂ ಏತೇಸುಪಿ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಯೋಗಾವಚರೋ ‘‘ನ ವತ ಮೇ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಏವರೂಪಂ ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬಂ, ಏವರೂಪಾ ಪೀತಿ, ಪಸ್ಸದ್ಧಿ, ಸುಖಂ, ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋ, ಪಗ್ಗಹೋ, ಉಪಟ್ಠಾನಂ, ಉಪೇಕ್ಖಾ, ನಿಕನ್ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬಾ, ಅದ್ಧಾ ಮಗ್ಗಪ್ಪತ್ತೋಸ್ಮಿ ಫಲಪ್ಪತ್ತೋಸ್ಮೀ’’ತಿ ಅಮಗ್ಗಮೇವ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಅಫಲಮೇವ ಚ ‘‘ಫಲ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಸ ಅಮಗ್ಗಂ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಅಫಲಂ ‘‘ಫಲ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಹತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾವೀಥಿ ಉಕ್ಕನ್ತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಮೂಲಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ನಿಕನ್ತಿಮೇವ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೋ ನಿಸೀದತಿ।

    Yathā ca obhāse, evaṃ etesupi aññatarasmiṃ uppanne yogāvacaro ‘‘na vata me ito pubbe evarūpaṃ ñāṇaṃ uppannapubbaṃ, evarūpā pīti, passaddhi, sukhaṃ, adhimokkho, paggaho, upaṭṭhānaṃ, upekkhā, nikanti uppannapubbā, addhā maggappattosmi phalappattosmī’’ti amaggameva ‘‘maggo’’ti aphalameva ca ‘‘phala’’nti gaṇhāti, tassa amaggaṃ ‘‘maggo’’ti aphalaṃ ‘‘phala’’nti gaṇhato vipassanāvīthi ukkantā nāma hoti. So attano mūlakammaṭṭhānaṃ vissajjetvā nikantimeva assādento nisīdati.

    ಏತ್ಥ ಚ ಓಭಾಸಾದಯೋ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವತ್ಥುತಾಯ ‘‘ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ನ ಅಕುಸಲತ್ತಾ, ನಿಕನ್ತಿ ಪನ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೋ ಚೇವ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವತ್ಥು ಚ । ವತ್ಥುವಸೇನೇವ ಚೇತೇ ದಸ, ಗಾಹವಸೇನ ಪನ ಸಮತಿಂಸ ಹೋನ್ತಿ। ಕಥಂ? ‘‘ಮಮ ಓಭಾಸೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಗಣ್ಹತೋ ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹೋ ಹೋತಿ, ‘‘ಮನಾಪೋ ವತ ಓಭಾಸೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಗಣ್ಹತೋ ಮಾನಗ್ಗಾಹೋ, ಓಭಾಸಂ ಅಸ್ಸಾದಯತೋ ತಣ್ಹಾಗಾಹೋ। ಇತಿ ಓಭಾಸೇ ದಿಟ್ಠಿಮಾನತಣ್ಹಾವಸೇನ ತಯೋ ಗಾಹಾ। ತಥಾ ಸೇಸೇಸುಪೀತಿ ಏವಂ ಗಾಹವಸೇನ ಸಮತಿಂಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾ ಹೋನ್ತಿ। ತೇಸಂ ವಸೇನ ಅಕುಸಲೋ ಅಬ್ಯತ್ತೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ಓಭಾಸಾದೀಸು ಕಮ್ಪತಿ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಓಭಾಸಾದೀಸು ಏಕೇಕಂ ‘‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

    Ettha ca obhāsādayo upakkilesavatthutāya ‘‘upakkilesā’’ti vuttā, na akusalattā, nikanti pana upakkileso ceva upakkilesavatthu ca . Vatthuvaseneva cete dasa, gāhavasena pana samatiṃsa honti. Kathaṃ? ‘‘Mama obhāso uppanno’’ti gaṇhato hi diṭṭhiggāho hoti, ‘‘manāpo vata obhāso uppanno’’ti gaṇhato mānaggāho, obhāsaṃ assādayato taṇhāgāho. Iti obhāse diṭṭhimānataṇhāvasena tayo gāhā. Tathā sesesupīti evaṃ gāhavasena samatiṃsa upakkilesā honti. Tesaṃ vasena akusalo abyatto yogāvacaro obhāsādīsu kampati vikkhipati, obhāsādīsu ekekaṃ ‘‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’ti samanupassati. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ಓಭಾಸೇ ಚೇವ ಞಾಣೇ ಚ, ಪೀತಿಯಾ ಚ ವಿಕಮ್ಪತಿ।

    ‘‘Obhāse ceva ñāṇe ca, pītiyā ca vikampati;

    ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಸುಖೇ ಚೇವ, ಯೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಪವೇಧತಿ॥

    Passaddhiyā sukhe ceva, yehi cittaṃ pavedhati.

    ‘‘ಅಧಿಮೋಕ್ಖೇ ಚ ಪಗ್ಗಾಹೇ, ಉಪಟ್ಠಾನೇ ಚ ಕಮ್ಪತಿ।

    ‘‘Adhimokkhe ca paggāhe, upaṭṭhāne ca kampati;

    ಉಪೇಕ್ಖಾವಜ್ಜನಾಯ ಚೇವ, ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಚ ನಿಕನ್ತಿಯಾ’’ತಿ॥ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೭)

    Upekkhāvajjanāya ceva, upekkhāya ca nikantiyā’’ti. (paṭi. ma. 2.7)

    ಕುಸಲೋ ಪಣ್ಡಿತೋ ಬ್ಯತ್ತೋ ಬುದ್ಧಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ಓಭಾಸಾದೀಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ‘‘ಅಯಂ ಖೋ ಮೇ ಓಭಾಸೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಸೋ ಖೋ ಪನಾಯಂ ಅನಿಚ್ಚೋ ಸಙ್ಖತೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ ಖಯಧಮ್ಮೋ ವಯಧಮ್ಮೋ ವಿರಾಗಧಮ್ಮೋ ನಿರೋಧಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಇತಿ ವಾ ತಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದತಿ ಉಪಪರಿಕ್ಖತಿ। ಅಥ ವಾ ಪನಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ – ಸಚೇ ಓಭಾಸೋ ಅತ್ತಾ ಭವೇಯ್ಯ, ಅತ್ತಾತಿ ಗಹೇತುಂ ವಟ್ಟೇಯ್ಯ, ಅನತ್ತಾವ ಪನಾಯಂ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹಿತೋ। ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಅವಸವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಅನತ್ತಾ, ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಟ್ಠೇನ ಅನಿಚ್ಚೋ, ಉಪ್ಪಾದವಯಪಟಿಪೀಳನಟ್ಠೇನ ದುಕ್ಖೋತಿ ಉಪಪರಿಕ್ಖತಿ। ಯಥಾ ಚ ಓಭಾಸೇ, ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಸೋ ಏವಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಓಭಾಸಂ ‘‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ಞಾಣಂ…ಪೇ॰… ನಿಕನ್ತಿಂ ‘‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ಏವಂ ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ಓಭಾಸಾದೀಸು ನ ಕಮ್ಪತಿ ನ ವೇಧತಿ। ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

    Kusalo paṇḍito byatto buddhisampanno yogāvacaro obhāsādīsu uppannesu ‘‘ayaṃ kho me obhāso uppanno, so kho panāyaṃ anicco saṅkhato paṭiccasamuppanno khayadhammo vayadhammo virāgadhammo nirodhadhammo’’ti iti vā taṃ paññāya paricchindati upaparikkhati. Atha vā panassa evaṃ hoti – sace obhāso attā bhaveyya, attāti gahetuṃ vaṭṭeyya, anattāva panāyaṃ ‘‘attā’’ti gahito. Tasmā so avasavattanaṭṭhena anattā, hutvā abhāvaṭṭhena anicco, uppādavayapaṭipīḷanaṭṭhena dukkhoti upaparikkhati. Yathā ca obhāse, evaṃ sesesupi. So evaṃ upaparikkhitvā obhāsaṃ ‘‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’’ti samanupassati. Ñāṇaṃ…pe… nikantiṃ ‘‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’’ti samanupassati. Evaṃ samanupassanto obhāsādīsu na kampati na vedhati. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ಇಮಾನಿ ದಸ ಠಾನಾನಿ, ಪಞ್ಞಾ ಯಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಿತಾ।

    ‘‘Imāni dasa ṭhānāni, paññā yassa pariccitā;

    ಧಮ್ಮುದ್ಧಚ್ಚಕುಸಲೋ ಹೋತಿ, ನ ಚ ವಿಕ್ಖೇಪ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ॥ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೭)।

    Dhammuddhaccakusalo hoti, na ca vikkhepa gacchatī’’ti. (paṭi. ma. 2.7);

    ಸೋ ಏವಂ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಅಗಚ್ಛನ್ತೋ ತಂ ಸಮತಿಂಸವಿಧಂ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಜಟಂ ವಿಜಟೇತ್ವಾ ‘‘ಓಭಾಸಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ ನ ಮಗ್ಗೋ, ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಮುತ್ತಂ ಪನ ವೀಥಿಪ್ಪಟಿಪನ್ನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಅಮಗ್ಗಂ ಮಗ್ಗಞ್ಚ ವವತ್ಥಪೇತಿ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಓಭಾಸಾದಯೋ ದಸ ವಿಪಸ್ಸನುಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ ಪಹಾಯ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಮುತ್ತಂ ಪಟಿಪದಾಞಾಣಂ ಮಗ್ಗೋತಿ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಉದಯಂ ಪಹಾಯಾತಿ ಉದಯಬ್ಬಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಗಹಿತಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಉದಯಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಭಙ್ಗಸ್ಸೇವ ಅನುಪಸ್ಸನತೋ ಭಙ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಪತ್ವಾ ಆದೀನವಾನುಪಸ್ಸನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನ್ತೋ ಮುಞ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾಪಟಿಸಙ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾನುಲೋಮಞಾಣಾನಂ ಚಿಣ್ಣಪರಿಯನ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನಗೋತ್ರಭುಞಾಣಾನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪನ್ನೇನ ಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಸು ವಿರಜ್ಜನ್ತೋ ವಿಮುಚ್ಚನ್ತೋ। ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಹಿ ಅರಿಯೋ ವಿರಜ್ಜತಿ ವಿಮುಚ್ಚತೀತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ’’ತಿ। ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಪಹೀನಾವಸಿಟ್ಠಕಿಲೇಸಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಪಭೇದೇನ ಏಕೂನವೀಸತಿಭೇದಸ್ಸ। ಅರಹತೋ ಹಿ ಅವಸಿಟ್ಠಕಿಲೇಸಾಭಾವೇನ ಏಕೂನವೀಸತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಾನಿ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕಸ್ಸ।

    So evaṃ vikkhepaṃ agacchanto taṃ samatiṃsavidhaṃ upakkilesajaṭaṃ vijaṭetvā ‘‘obhāsādayo dhammā na maggo, upakkilesavimuttaṃ pana vīthippaṭipannaṃ vipassanāñāṇaṃ maggo’’ti amaggaṃ maggañca vavatthapeti. Yaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ ‘‘obhāsādayo dasa vipassanupakkilese pahāya upakkilesavimuttaṃ paṭipadāñāṇaṃ maggoti vavatthapetvā’’ti. Udayaṃ pahāyāti udayabbayānupassanāya gahitaṃ saṅkhārānaṃ udayaṃ vissajjetvā tesaṃ bhaṅgasseva anupassanato bhaṅgānupassanāñāṇaṃ patvā ādīnavānupassanāpubbaṅgamāya nibbidānupassanāya nibbindanto muñcitukamyatāpaṭisaṅkhānupassanāsaṅkhārupekkhānulomañāṇānaṃ ciṇṇapariyante uppannagotrabhuñāṇānantaraṃ uppannena maggañāṇena sabbasaṅkhāresu virajjanto vimuccanto. Maggakkhaṇe hi ariyo virajjati vimuccatīti ca vuccati. Tenāha – ‘‘yathākkamaṃ cattāro ariyamagge pāpuṇitvā’’ti. Maggaphalanibbānapahīnāvasiṭṭhakilesasaṅkhātassa paccavekkhitabbassa pabhedena ekūnavīsatibhedassa. Arahato hi avasiṭṭhakilesābhāvena ekūnavīsati paccavekkhaṇañāṇāni. Assāti ānāpānassatikammaṭṭhānikassa.

    ವಿಸುಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಭಾವನಾನಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಪಠಮಚತುಕ್ಕವಸೇನ ಅಧಿಗತಜ್ಝಾನಸ್ಸ ವೇದನಾಚಿತ್ತಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ದೇಸಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ತೇಸನ್ತಿ ತಿಣ್ಣಂ ಚತುಕ್ಕಾನಂ। ಪೀತಿಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ಪೀತಿಯಾ ಪಟಿ ಪಟಿ ಸಮ್ಮದೇವ ವೇದನಸೀಲೋ, ತಸ್ಸಾ ವಾ ಪಟಿ ಪಟಿ ಸಮ್ಮದೇವ ವೇದೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ವಾ ಪಟಿ ಪಟಿ ಸಮ್ಮದೇವ ವೇದಯಮಾನೋ। ತತ್ಥ ಕಾಮಂ ಸಂವೇದನಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಪೀತಿಯಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ವಿದಿತಭಾವೋ ಬೋಧಿತೋ ಹೋತಿ, ಯೇಹಿ ಪನ ಪಕಾರೇಹಿ ತಸ್ಸಾ ಸಂವೇದನಂ ಇಚ್ಛಿತಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಟಿ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ ‘‘ಪಟಿ ಪಟಿ ಸಂವೇದೀತಿ ಪಟಿಸಂವೇದೀ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹೀ’’ತಿಆದಿ।

    Visuṃ kammaṭṭhānabhāvanānayo nāma natthīti paṭhamacatukkavasena adhigatajjhānassa vedanācittadhammānupassanāvasena desitattā vuttaṃ. Tesanti tiṇṇaṃ catukkānaṃ. Pītippaṭisaṃvedīti pītiyā paṭi paṭi sammadeva vedanasīlo, tassā vā paṭi paṭi sammadeva vedo etassa atthi, taṃ vā paṭi paṭi sammadeva vedayamāno. Tattha kāmaṃ saṃvedanaggahaṇeneva pītiyā sakkaccaṃ viditabhāvo bodhito hoti, yehi pana pakārehi tassā saṃvedanaṃ icchitaṃ, taṃ dassetuṃ paṭi-saddaggahaṇaṃ ‘‘paṭi paṭi saṃvedīti paṭisaṃvedī’’ti. Tenāha ‘‘dvīhākārehī’’tiādi.

    ತತ್ಥ ಕಥಂ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಪೀತಿ ಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಪುಚ್ಛಾವಚನಂ। ಸಪ್ಪೀತಿಕೇ ದ್ವೇ ಝಾನೇ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಪೀತಿಸಹಗತಾನಿ ದ್ವೇ ಪಠಮದುತಿಯಜ್ಝಾನಾನಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ। ತಸ್ಸಾತಿ ತೇನ। ‘‘ಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ’’ತಿ ಹಿ ಪದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕತ್ತುಅತ್ಥೇ ಏತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಸಮಾಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇತಿ ಸಮಾಪನ್ನಕ್ಖಣೇ। ಝಾನಪಟಿಲಾಭೇನಾತಿ ಝಾನೇನ ಸಮಙ್ಗಿಭಾವೇನ। ಆರಮ್ಮಣತೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಮುಖೇನ, ತದಾರಮ್ಮಣಜ್ಝಾನಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಪೀತಿ ಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ಹೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಪಟಿಸಂವಿದಿತತ್ತಾ। ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯಥಾ ನಾಮ ಸಪ್ಪಪರಿಯೇಸನಂ ಚರನ್ತೇನ ತಸ್ಸ ಆಸಯೇ ಪಟಿಸಂವಿದಿತೇ ಸೋಪಿ ಪಟಿಸಂವಿದಿತೋ ಏವ ಹೋತಿ ಮನ್ತಾಗದಬಲೇನ ತಸ್ಸ ಗಹಣಸ್ಸ ಸುಕರತ್ತಾ, ಏವಂ ಪೀತಿಯಾ ಆಸಯಭೂತೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪಟಿಸಂವಿದಿತೇ ಸಾ ಪೀತಿ ಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ಏವ ಹೋತಿ ಸಲಕ್ಖಣತೋ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣತೋ ಚ ತಸ್ಸಾ ಗಹಣಸ್ಸ ಸುಕರತ್ತಾತಿ।

    Tattha kathaṃ ārammaṇato pīti paṭisaṃviditā hotīti pucchāvacanaṃ. Sappītike dve jhāne samāpajjatī’’ti pītisahagatāni dve paṭhamadutiyajjhānāni paṭipāṭiyā samāpajjati. Tassāti tena. ‘‘Paṭisaṃviditā’’ti hi padaṃ apekkhitvā kattuatthe etaṃ sāmivacanaṃ. Samāpattikkhaṇeti samāpannakkhaṇe. Jhānapaṭilābhenāti jhānena samaṅgibhāvena. Ārammaṇatoti ārammaṇamukhena, tadārammaṇajjhānapariyāpannā pīti paṭisaṃviditā hoti ārammaṇassa paṭisaṃviditattā. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yathā nāma sappapariyesanaṃ carantena tassa āsaye paṭisaṃvidite sopi paṭisaṃvidito eva hoti mantāgadabalena tassa gahaṇassa sukarattā, evaṃ pītiyā āsayabhūte ārammaṇe paṭisaṃvidite sā pīti paṭisaṃviditā eva hoti salakkhaṇato sāmaññalakkhaṇato ca tassā gahaṇassa sukarattāti.

    ಕಥಂ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಪೀತಿ ಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ತಿಕ್ಖವಿಸದಪ್ಪವತ್ತಾಯ ವಿಸಯತೋ ದಸ್ಸನಕ್ಖಣೇ। ಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧೇನಾತಿ ಪೀತಿಯಾ ಸಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಚ ಪಟಿವಿಜ್ಝನೇನ। ಯಞ್ಹಿ ಯಸ್ಸ ವಿಸೇಸತೋ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಚ ಲಕ್ಖಣಂ, ತಸ್ಮಿಂ ವಿದಿತೇ ಸೋ ಯಾಥಾವತೋ ವಿದಿತೋ ಏವ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಪೀತಿ ಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ಹೋತೀ’’ತಿ।

    Kathaṃ asammohato pīti paṭisaṃviditā hotīti ānetvā sambandhitabbaṃ. Vipassanākkhaṇeti vipassanāpaññāya tikkhavisadappavattāya visayato dassanakkhaṇe. Lakkhaṇapaṭivedhenāti pītiyā salakkhaṇassa sāmaññalakkhaṇassa ca paṭivijjhanena. Yañhi yassa visesato sāmaññato ca lakkhaṇaṃ, tasmiṃ vidite so yāthāvato vidito eva hoti. Tenāha – ‘‘asammohato pīti paṭisaṃviditā hotī’’ti.

    ಇದಾನಿ ತಮತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಾ ಏವ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ದೀಘಂಅಸ್ಸಾಸವಸೇನಾತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ। ತತ್ಥ ಪನ ಸತೋಕಾರಿತಾದಸ್ಸನವಸೇನ ಪಾಳಿ ಆಗತಾ, ಇಧ ಪೀತಿಪ್ಪಟಿಸಂವಿದಿತಾವಸೇನ। ಪೀತಿಪ್ಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ಚ ಅತ್ಥತೋ ವಿಭತ್ತಾ ಏವ। ಅಪಿಚ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ದೀಘಂಅಸ್ಸಾಸವಸೇನಾತಿ ದೀಘಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾಸಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಸ್ಸ ವಸೇನ ಪಜಾನತೋ ಸಾ ಪೀತಿ ಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಏಕಗ್ಗತಂ ಅವಿಕ್ಖೇಪಂ ಪಜಾನತೋತಿ ಝಾನಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಅವಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸೇಕಗ್ಗತಂ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಜಾನತೋ। ಯಥೇವ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಮುಖೇನ ಪೀತಿ ಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ಹೋತಿ, ಏವಂ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾಪಿ ಆರಮ್ಮಣಮುಖೇನ ಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತೀತಿ। ಸತಿ ಉಪಟ್ಠಿತಾ ಹೋತೀತಿ ದೀಘಂಅಸ್ಸಾಸವಸೇನ ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸತಿ ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣೇ ಉಪಟ್ಠಿತಾ ಆರಮ್ಮಣಮುಖೇನ ಝಾನೇಪಿ ಉಪಟ್ಠಿತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತಾಯ ಸತಿಯಾತಿ ಏವಂ ಉಪಟ್ಠಿತಾಯ ತಾಯ ಸತಿಯಾ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ತೇನ ಞಾಣೇನ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದಿತತ್ತಾ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ತದಾರಮ್ಮಣಾ ಸಾ ಪೀತಿ ಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ಹೋತಿ। ದೀಘಂಪಸ್ಸಾಸವಸೇನಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Idāni tamatthaṃ pāḷiyā eva vibhāvetuṃ ‘‘vuttañheta’’ntiādimāha. Tattha dīghaṃassāsavasenātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Tattha pana satokāritādassanavasena pāḷi āgatā, idha pītippaṭisaṃviditāvasena. Pītippaṭisaṃviditā ca atthato vibhattā eva. Apica ayamettha saṅkhepattho – dīghaṃassāsavasenāti dīghassa assāsassa ārammaṇabhūtassa vasena pajānato sā pīti paṭisaṃviditā hotīti sambandho. Cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānatoti jhānapariyāpannaṃ avikkhepoti laddhanāmaṃ cittassekaggataṃ taṃsampayuttāya paññāya pajānato. Yatheva hi ārammaṇamukhena pīti paṭisaṃviditā hoti, evaṃ taṃsampayuttadhammāpi ārammaṇamukhena paṭisaṃviditā eva hontīti. Sati upaṭṭhitā hotīti dīghaṃassāsavasena jhānasampayuttā sati tassa ārammaṇe upaṭṭhitā ārammaṇamukhena jhānepi upaṭṭhitā nāma hoti. Tāya satiyāti evaṃ upaṭṭhitāya tāya satiyā yathāvuttena tena ñāṇena suppaṭividitattā ārammaṇassa tassa vasena tadārammaṇā sā pīti paṭisaṃviditā hoti. Dīghaṃpassāsavasenātiādīsupi imināva nayena attho veditabbo.

    ಏವಂ ಪಠಮಚತುಕ್ಕವಸೇನ ದಸ್ಸಿತಂ ಪೀತಿಪ್ಪಟಿಸಂವೇದನಂ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಚ ವಿಭಾಗಸೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಆವಜ್ಜತೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಆವಜ್ಜತೋತಿ ಝಾನಂ ಆವಜ್ಜೇನ್ತಸ್ಸ। ಸಾ ಪೀತೀತಿ ಸಾ ಝಾನಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಪೀತಿ। ಜಾನತೋತಿ ಸಮಾಪನ್ನಕ್ಖಣೇ ಆರಮ್ಮಣಮುಖೇನ ಜಾನತೋ। ತಸ್ಸ ಸಾ ಪೀತಿ ಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪಸ್ಸತೋತಿ ದಸ್ಸನಭೂತೇನ ಞಾಣೇನ ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋತಿ ಝಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ। ಚಿತ್ತಂ ಅಧಿಟ್ಠಹತೋತಿ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ವೇಲಂ ಝಾನಸಮಙ್ಗೀ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಝಾನಚಿತ್ತಂ ಅಧಿಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ। ಏವಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಸೀಭಾವಾನಂ ವಸೇನ ಝಾನಸ್ಸ ಪಜಾನನಮುಖೇನ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಪೀತಿಯಾ ಪಟಿಸಂವೇದನಾ ದಸ್ಸಿತಾ।

    Evaṃ paṭhamacatukkavasena dassitaṃ pītippaṭisaṃvedanaṃ ārammaṇato asammohato ca vibhāgaso dassetuṃ ‘‘āvajjato’’tiādi vuttaṃ. Tattha āvajjatoti jhānaṃ āvajjentassa. Sā pītīti sā jhānapariyāpannā pīti. Jānatoti samāpannakkhaṇe ārammaṇamukhena jānato. Tassa sā pīti paṭisaṃviditā hotīti sambandho. Passatoti dassanabhūtena ñāṇena jhānato vuṭṭhāya passantassa. Paccavekkhatoti jhānaṃ paccavekkhantassa. Cittaṃ adhiṭṭhahatoti ‘‘ettakaṃ velaṃ jhānasamaṅgī bhavissāmī’’ti jhānacittaṃ adhiṭṭhahantassa. Evaṃ pañcannaṃ vasībhāvānaṃ vasena jhānassa pajānanamukhena ārammaṇato pītiyā paṭisaṃvedanā dassitā.

    ಇದಾನಿ ಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಝಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಚ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಝಾನಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಞ್ಚ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ವಸೇನ ಪೀತಿಪ್ಪಟಿಸಂವೇದನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸದ್ಧಾಯ ಅಧಿಮುಚ್ಚತೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅಧಿಮುಚ್ಚತೋತಿ ಸದ್ದಹನ್ತಸ್ಸ, ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ವೀರಿಯಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹತೋತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ। ಅಭಿಜಾನತೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಜಾನತೋ। ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಪರಿಜಾನತೋ। ಪಹಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಪಜಹತೋ। ಭಾವಯತೋ ಸಚ್ಛಿಕರೋತೋ ಭಾವೇತಬ್ಬಂ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ, ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಂ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ। ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ಪೀತಿಯಾ ಏವ ವಸೇನ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದೀನಿ ಉದ್ಧರನ್ತಿ, ತಂ ಅಯುತ್ತಂ ಝಾನಾದಿಸಮುದಾಯಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ತತೋ ಪೀತಿಯಾ ನಿದ್ಧಾರಣಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ।

    Idāni yehi dhammehi jhānaṃ vipassanā ca sijjhanti, tesaṃ jhānapariyāpannānaṃ vipassanāmaggapariyāpannānañca saddhādīnaṃ vasena pītippaṭisaṃvedanaṃ dassetuṃ ‘‘saddhāya adhimuccato’’tiādi vuttaṃ. Tattha adhimuccatoti saddahantassa, samathavipassanāvasenāti adhippāyo. Vīriyaṃ paggaṇhatotiādīsupi eseva nayo. Abhiññeyyanti abhivisiṭṭhāya paññāya jānitabbaṃ. Abhijānatoti vipassanāpaññāpubbaṅgamāya maggapaññāya jānato. Pariññeyyanti dukkhasaccaṃ tīraṇapariññāya maggapaññāya ca parijānato. Pahātabbanti samudayasaccaṃ pahānapariññāya maggapaññāya ca pajahato. Bhāvayato sacchikaroto bhāvetabbaṃ maggasaccaṃ, sacchikātabbaṃ nirodhasaccaṃ. Keci panettha pītiyā eva vasena abhiññeyyādīni uddharanti, taṃ ayuttaṃ jhānādisamudāyaṃ uddharitvā tato pītiyā niddhāraṇassa adhippetattā.

    ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ದೀಘಂಅಸ್ಸಾಸವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಠಮಚತುಕ್ಕವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಪೀತಿಪ್ಪಟಿಸಂವೇದನಂ ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ‘‘ಆವಜ್ಜತೋ’’ತಿಆದೀಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಪದೇಹಿ। ‘‘ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಅಭಿಜಾನತೋ’’ತಿಆದೀಹಿ ಪನ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ, ‘‘ಸದ್ಧಾಯ ಅಧಿಮುಚ್ಚತೋ’’ತಿಆದೀಹಿ ಉಭಯಥಾಪಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸಮಥವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಪೀತಿಪ್ಪಟಿಸಂವೇದನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾಯಂ ಪೀತಿಸೀಸೇನ ವೇದನಾ ಗಹಿತಾ, ನ ಸರೂಪತೋ ಏವಾತಿ? ಭೂಮಿವಿಭಾಗಾದಿವಸೇನ ವೇದನಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಚತುಧಾ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ। ಅಪಿಚ ವೇದನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭಗವಾ ಪೀತಿಯಾ ಓಳಾರಿಕತ್ತಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಸುಖಂ ಸುಖಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಪೀತಿಸೀಸೇನ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Ettha ca ‘‘dīghaṃassāsavasenā’’tiādinā paṭhamacatukkavasena ārammaṇato pītippaṭisaṃvedanaṃ vuttaṃ, tathā ‘‘āvajjato’’tiādīhi pañcahi padehi. ‘‘Abhiññeyyaṃ abhijānato’’tiādīhi pana asammohato, ‘‘saddhāya adhimuccato’’tiādīhi ubhayathāpi saṅkhepato samathavasena ārammaṇato vipassanāvasena asammohato pītippaṭisaṃvedanaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Kasmā panettha vedanānupassanāyaṃ pītisīsena vedanā gahitā, na sarūpato evāti? Bhūmivibhāgādivasena vedanaṃ bhinditvā catudhā vedanānupassanaṃ dassetuṃ. Apica vedanākammaṭṭhānaṃ dassento bhagavā pītiyā oḷārikattā taṃsampayuttasukhaṃ sukhaggahaṇatthaṃ pītisīsena dasseti.

    ಏತೇನೇವ ನಯೇನ ಅವಸೇಸಪದಾನೀತಿ ಸುಖಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ಪದಾನಿ ಪೀತಿಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀ-ಪದೇ ಆಗತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಸಕ್ಕಾ ಹಿ ‘‘ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಸುಖಪ್ಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ಹೋತಿ, ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಪ್ಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ಹೋತಿ ಆರಮ್ಮಣತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪೀತಿಟ್ಠಾನೇ ಸುಖಾದಿಪದಾನಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಸುಖಸಹಗತಾನಿ ತೀಣಿ ಝಾನಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ವಾ ಝಾನಾನಿ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ಥಂ ವಿಞ್ಞಾತುಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ಝಾನಾನಂ ವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ವೇದನಾದಯೋತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಞ್ಞಾ ಗಹಿತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ದ್ವೇ ಖನ್ಧಾ’’ತಿ। ವಿಪಸ್ಸನಾಭೂಮಿದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಪಕಿಣ್ಣಕಸಙ್ಖಾರಸಮ್ಮಸನವಸೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಭೂಮಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಸುಖನ್ತಿ ದ್ವೇ ಸುಖಾನೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ ಸಮಥೇ ಕಾಯಿಕಸುಖಾಭಾವತೋ। ಸೋತಿ ಸೋ ಪಸ್ಸಮ್ಭನಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತೋ ನಿರೋಧೋ। ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಪರಿಗ್ಗಹಿತಕಾಲೇ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೇ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಆಗತೋ, ಇಧ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರವಸೇನಾತಿ ಅಯಮೇವ ವಿಸೇಸೋ।

    Eteneva nayena avasesapadānīti sukhappaṭisaṃvedī cittasaṅkhārappaṭisaṃvedīti padāni pītippaṭisaṃvedī-pade āgatanayeneva atthato veditabbāni. Sakkā hi ‘‘dvīhākārehi sukhappaṭisaṃviditā hoti, cittasaṅkhārappaṭisaṃviditā hoti ārammaṇato’’tiādinā pītiṭṭhāne sukhādipadāni pakkhipitvā ‘‘sukhasahagatāni tīṇi jhānāni cattāri vā jhānāni samāpajjatī’’tiādinā atthaṃ viññātuṃ. Tenāha ‘‘tiṇṇaṃ jhānānaṃ vasenā’’tiādi. Vedanādayoti ādi-saddena saññā gahitā. Tenāha ‘‘dve khandhā’’ti. Vipassanābhūmidassanatthanti pakiṇṇakasaṅkhārasammasanavasena vipassanāya bhūmidassanatthaṃ ‘‘sukhanti dve sukhānī’’tiādi vuttaṃ samathe kāyikasukhābhāvato. Soti so passambhanapariyāyena vutto nirodho. ‘‘Imassa hi bhikkhuno apariggahitakāle’’tiādinā vitthārato kāyasaṅkhāre vutto, tasmā tattha vuttanayeneva veditabbo. Tattha kāyasaṅkhāravasena āgato, idha cittasaṅkhāravasenāti ayameva viseso.

    ಏವಂ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಪಸ್ಸಮ್ಭನಂ ಅತಿದೇಸೇನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಯದಞ್ಞಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚತುಕ್ಕೇ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಪೀತಿಪದೇತಿ ‘‘ಪೀತಿಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀ’’ತಿಆದಿನಾ ದೇಸಿತಕೋಟ್ಠಾಸೇ। ಪೀತಿಸೀಸೇನ ವೇದನಾ ವುತ್ತಾತಿ ಪೀತಿಅಪದೇಸೇನ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವೇದನಾ ವುತ್ತಾ, ನ ಪೀತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ। ದ್ವೀಸು ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಪದೇಸೂತಿ ‘‘ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀ ಪಸ್ಸಮ್ಭಯಂ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರ’’ನ್ತಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಪಟಿಸಂಯುತ್ತೇಸು ದ್ವೀಸು ಪದೇಸು। ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ಚಿತ್ತೇನ ಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ಚಿತ್ತಪಟಿಬದ್ಧಾ। ತತೋ ಏವ ಕಾಮಂ ಚಿತ್ತೇನ ಸಙ್ಖರೀಯನ್ತೀತಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾ, ಸಞ್ಞಾವೇದನಾದಯೋ, ಇಧ ಪನ ಉಪಲಕ್ಖಣಮತ್ತಂ, ಸಞ್ಞಾವೇದನಾವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಞ್ಞಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವೇದನಾ’’ತಿ।

    Evaṃ cittasaṅkhārassa passambhanaṃ atidesena dassetvā yadaññaṃ imasmiṃ catukke vattabbaṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Tattha pītipadeti ‘‘pītippaṭisaṃvedī’’tiādinā desitakoṭṭhāse. Pītisīsena vedanā vuttāti pītiapadesena taṃsampayuttā vedanā vuttā, na pītīti adhippāyo. Tattha kāraṇaṃ heṭṭhā vuttameva. Dvīsu cittasaṅkhārapadesūti ‘‘cittasaṅkhārappaṭisaṃvedī passambhayaṃ cittasaṅkhāra’’nti cittasaṅkhārapaṭisaṃyuttesu dvīsu padesu. ‘‘Viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti vacanato cittena paṭibaddhāti cittapaṭibaddhā. Tato eva kāmaṃ cittena saṅkharīyantīti cittasaṅkhārā, saññāvedanādayo, idha pana upalakkhaṇamattaṃ, saññāvedanāva adhippetāti āha ‘‘saññāsampayuttā vedanā’’ti.

    ಚಿತ್ತಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ಏತ್ಥ ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಚಿತ್ತಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ಹೋತಿ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಚ। ಕಥಂ ಆರಮ್ಮಣತೋ? ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನಿ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಸಮಾಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಝಾನಪಟಿಲಾಭೇನಾತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಸಬ್ಬಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಚತುನ್ನಂ ಝಾನಾನಂ ವಸೇನ ಚಿತ್ತಪಟಿಸಂವಿದಿತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ। ಚಿತ್ತಂ ಮೋದೇನ್ತೋತಿ ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಮೋದಯಮಾನೋ, ತಂ ವಾ ಪೀತಿಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಂ ತಾಯ ಏವ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾಯ ಪೀತಿಯಾಮೋದಯಮಾನೋ। ಪಮೋದೇನ್ತೋತಿಆದೀನಿ ಪದಾನಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಾನಿ ಪೀತಿಪರಿಯಾಯಭಾವತೋ।

    Cittappaṭisaṃvedīti ettha dvīhākārehi cittapaṭisaṃviditā hoti ārammaṇato asammohato ca. Kathaṃ ārammaṇato? Cattāri jhānāni samāpajjati, tassa samāpattikkhaṇe jhānapaṭilābhenātiādinā vuttanayānusārena sabbaṃ suviññeyyanti āha – ‘‘catunnaṃ jhānānaṃ vasena cittapaṭisaṃviditā veditabbā’’ti. Cittaṃ modentoti jhānasampayuttaṃ cittaṃ sampayuttāya pītiyā modayamāno, taṃ vā pītiṃ ārammaṇaṃ katvā pavattaṃ vipassanācittaṃ tāya eva ārammaṇabhūtāya pītiyāmodayamāno. Pamodentotiādīni padāni tasseva vevacanāni pītipariyāyabhāvato.

    ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಚಿತ್ತಂ ಆಮೋದೇತೀತಿ ಝಾನಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭೂತಾಯ ಓದಗ್ಯಲಕ್ಖಣಾಯ ಝಾನಪೀತಿಯಾ ತಮೇವ ಝಾನಚಿತ್ತಂ ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಚೇವ ಝಾನಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಚ ಪರಿಬ್ರೂಹೇನ್ತೋ ಹಟ್ಠಪ್ಪಹಟ್ಠಾಕಾರಂ ಪಾಪೇನ್ತೋ ಆಮೋದೇತಿ ಪಮೋದೇತಿ ಚ। ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾತಿ ಉಳಾರಂ ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಪೀತಿಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಂ ತಾಯ ಏವ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಯೋಗಾವಚರೋ ಹಟ್ಠಪ್ಪಹಟ್ಠಾಕಾರಂ ಪಾಪೇನ್ತೋ ‘‘ಆಮೋದೇತಿ ಪಮೋದೇತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Sampayuttāya pītiyā cittaṃ āmodetīti jhānacittasampayuttāya pītisambojjhaṅgabhūtāya odagyalakkhaṇāya jhānapītiyā tameva jhānacittaṃ sahajātādipaccayavasena ceva jhānapaccayavasena ca paribrūhento haṭṭhappahaṭṭhākāraṃ pāpento āmodeti pamodeti ca. Ārammaṇaṃ katvāti uḷāraṃ jhānasampayuttaṃ pītiṃ ārammaṇaṃ katvā pavattamānaṃ vipassanācittaṃ tāya eva ārammaṇabhūtāya pītiyā yogāvacaro haṭṭhappahaṭṭhākāraṃ pāpento ‘‘āmodeti pamodetī’’ti vuccati.

    ಸಮಂ ಠಪೇನ್ತೋತಿ ಯಥಾ ಈಸಕಮ್ಪಿ ಲೀನಪಕ್ಖಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಞ್ಚ ಅನುಪಗ್ಗಮ್ಮ ಅನೋನತಂ ಅನುನ್ನತಂ ಯಥಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಸಮತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅವಿಸಮಂ, ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ವಾ ಉಕ್ಕಂಸಗಮನೇನ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಠಿತಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಅಪ್ಪನಾವಸೇನ ಠಪೇನ್ತೋ। ಲಕ್ಖಣಪ್ಪಟಿವೇಧೇನಾತಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಕಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಪಟಿ ಪಟಿ ವಿಜ್ಝನೇನ ಖಣೇ ಖಣೇ ಅವಬೋಧೇನ। ಖಣಿಕಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾತಿ ಖಣಮತ್ತಟ್ಠಿತಿಕೋ ಸಮಾಧಿ। ಸೋಪಿ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ನಿರನ್ತರಂ ಏಕಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಮಾನೋ ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ಅನಭಿಭೂತೋ ಅಪ್ಪಿತೋ ವಿಯ ಚಿತ್ತಂ ನಿಚ್ಚಲಂ ಠಪೇತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯಾ’’ತಿಆದಿ।

    Samaṃṭhapentoti yathā īsakampi līnapakkhaṃ uddhaccapakkhañca anupaggamma anonataṃ anunnataṃ yathā indriyānaṃ samattapaṭipattiyā avisamaṃ, samādhissa vā ukkaṃsagamanena āneñjappattiyā sammadeva ṭhitaṃ hoti, evaṃ appanāvasena ṭhapento. Lakkhaṇappaṭivedhenāti aniccādikassa lakkhaṇassa paṭi paṭi vijjhanena khaṇe khaṇe avabodhena. Khaṇikacittekaggatāti khaṇamattaṭṭhitiko samādhi. Sopi hi ārammaṇe nirantaraṃ ekākārena pavattamāno paṭipakkhena anabhibhūto appito viya cittaṃ niccalaṃ ṭhapeti. Tena vuttaṃ ‘‘evaṃ uppannāyā’’tiādi.

    ಮೋಚೇನ್ತೋತಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮುತ್ತಿವಸೇನ ವಿವೇಚೇನ್ತೋ ವಿಸುಂ ಕರೋನ್ತೋ, ನೀವರಣಾನಿ ಪಜಹನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇತಿ ಭಙ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ। ಭಙ್ಗೋ ಹಿ ನಾಮ ಅನಿಚ್ಚತಾಯ ಪರಮಾ ಕೋಟಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾಯ ಭಙ್ಗಾನುಪಸ್ಸಕೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ಚಿತ್ತಮುಖೇನ ಸಬ್ಬಂ ಸಙ್ಖಾರಗತಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಪಸ್ಸತಿ, ನೋ ನಿಚ್ಚತೋ, ಅನಿಚ್ಚಸ್ಸ ದುಕ್ಖತ್ತಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಅನತ್ತತ್ತಾ ತದೇವ ದುಕ್ಖತೋ ಅನುಪಸ್ಸತಿ, ನೋ ಸುಖತೋ, ಅನತ್ತತೋ ಅನುಪಸ್ಸತಿ, ನೋ ಅತ್ತತೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಯಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾ, ನ ತಂ ಅಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬಂ, ಯಞ್ಚ ನ ಅಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬಂ, ನ ತಂ ರಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ಭಙ್ಗದಸ್ಸನಾನುಸಾರೇನ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖಾರಗತೇ ದಿಟ್ಠೇ ತಸ್ಮಿಂ ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ, ನೋ ನನ್ದತಿ, ವಿರಜ್ಜತಿ, ನೋ ರಜ್ಜತಿ, ಸೋ ಏವಂ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನ್ತೋ ವಿರಜ್ಜನ್ತೋ ಲೋಕಿಯೇನೇವ ತಾವ ಞಾಣೇನ ರಾಗಂ ನಿರೋಧೇತಿ ನೋ ಸಮುದೇತಿ, ನಾಸ್ಸ ಸಮುದಯಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಸೋ ಏವಂ ವಿರತ್ತೋ ಯಥಾ ದಿಟ್ಠಂ ಸಙ್ಖಾರಗತಂ, ತಂ ತಥಾ ದಿಟ್ಠಂ ಅತ್ತನೋ ಞಾಣೇನ ನಿರೋಧೇತಿ ನೋ ಸಮುದೇತಿ, ನಿರೋಧಮೇವಸ್ಸ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ನೋ ಸಮುದಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸೋ ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜತಿ, ನೋ ಆದಿಯತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಅನುಪಸ್ಸನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಖನ್ಧಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪರಿಚ್ಚಜನತೋ ಸಙ್ಖತದೋಸದಸ್ಸನೇನ ತಬ್ಬಿಪರೀತೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ತನ್ನಿನ್ನತಾಯ ಪಕ್ಖನ್ದನತೋ ಚ ಪರಿಚ್ಚಾಗಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚೇವ ಪಕ್ಖನ್ದನಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಸ್ಮಾ ತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ವುತ್ತನಯೇನ ಕಿಲೇಸೇ ಚ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾತೋ ಚಿತ್ತಂ ಮೋಚೇನ್ತೋ ವಿಮೋಚೇನ್ತೋ…ಪೇ॰… ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಆದಾನತೋ ಚಿತ್ತಂ ಮೋಚೇನ್ತೋ ವಿಮೋಚೇನ್ತೋ ಅಸ್ಸಸತಿ ಚೇವ ಪಸ್ಸಸತಿ ಚಾ’’ತಿ।

    Mocentoti vikkhambhanavimuttivasena vivecento visuṃ karonto, nīvaraṇāni pajahantoti attho. Vipassanākkhaṇeti bhaṅgānupassanākkhaṇe. Bhaṅgo hi nāma aniccatāya paramā koṭi, tasmā tāya bhaṅgānupassako yogāvacaro cittamukhena sabbaṃ saṅkhāragataṃ aniccato passati, no niccato, aniccassa dukkhattā dukkhassa ca anattattā tadeva dukkhato anupassati, no sukhato, anattato anupassati, no attato. Yasmā pana yaṃ aniccaṃ dukkhaṃ anattā, na taṃ abhinanditabbaṃ, yañca na abhinanditabbaṃ, na taṃ rañjitabbaṃ, tasmā bhaṅgadassanānusārena ‘‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā’’ti saṅkhāragate diṭṭhe tasmiṃ nibbindati, no nandati, virajjati, no rajjati, so evaṃ nibbindanto virajjanto lokiyeneva tāva ñāṇena rāgaṃ nirodheti no samudeti, nāssa samudayaṃ karotīti attho. Atha vā so evaṃ viratto yathā diṭṭhaṃ saṅkhāragataṃ, taṃ tathā diṭṭhaṃ attano ñāṇena nirodheti no samudeti, nirodhamevassa manasi karoti, no samudayanti attho, so evaṃ paṭipanno paṭinissajjati, no ādiyatīti vuttaṃ hoti. Ayañhi aniccādianupassanā saddhiṃ khandhābhisaṅkhārehi kilesānaṃ pariccajanato saṅkhatadosadassanena tabbiparīte nibbāne tanninnatāya pakkhandanato ca pariccāgapaṭinissaggo ceva pakkhandanapaṭinissaggocāti vuccati. Tasmā tāya samannāgato yogāvacaro vuttanayena kilese ca pariccajati, nibbāne ca pakkhandati. Tena vuttaṃ ‘‘so vipassanākkhaṇe aniccānupassanāya niccasaññāto cittaṃ mocento vimocento…pe… paṭinissaggānupassanāya ādānato cittaṃ mocento vimocento assasati ceva passasati cā’’ti.

    ತತ್ಥ ಅನಿಚ್ಚಸ್ಸ, ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ವಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ। ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾನಂ ಅನಿಚ್ಚತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಏತಂ ನಾಮಂ। ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾತೋತಿ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮೇ ‘‘ನಿಚ್ಚಾ ಸಸ್ಸತಾ’’ತಿ ಪವತ್ತಾಯ ಮಿಚ್ಛಾಸಞ್ಞಾಯ। ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ಚಿತ್ತದಿಟ್ಠೀನಮ್ಪಿ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏಸ ನಯೋ ಸುಖಸಞ್ಞಾದೀಸುಪಿ। ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ನಿಬ್ಬಿನ್ದನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ । ನನ್ದಿತೋತಿ ಸಪ್ಪೀತಿಕತಣ್ಹಾತೋ। ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ತಥಾ ವಿರಜ್ಜನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ರಾಗತೋ ಮೋಚೇನ್ತೋ’’ತಿ। ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ। ಯಥಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿಯೇವ ಆಯತಿಂ ಪುನಬ್ಭವವಸೇನ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಏವಂ ವಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾ। ಮುಞ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾ ಹಿ ಅಯಂ ಬಲಪ್ಪತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮುದಯತೋ ಮೋಚೇನ್ತೋ’’ತಿ। ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾ। ಆದಾನತೋತಿ ನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಗಹಣತೋ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣತೋ ವಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Tattha aniccassa, aniccanti vā anupassanā aniccānupassanā. Tebhūmakadhammānaṃ aniccataṃ gahetvā pavattāya vipassanāya etaṃ nāmaṃ. Niccasaññātoti saṅkhatadhamme ‘‘niccā sassatā’’ti pavattāya micchāsaññāya. Saññāsīsena cittadiṭṭhīnampi gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Esa nayo sukhasaññādīsupi. Nibbidānupassanāyāti saṅkhāresu nibbindanākārena pavattāya anupassanāya . Nanditoti sappītikataṇhāto. Virāgānupassanāyāti tathā virajjanākārena pavattāya anupassanāya. Tena vuttaṃ ‘‘rāgato mocento’’ti. Nirodhānupassanāyāti saṅkhārānaṃ nirodhassa anupassanāya. Yathā saṅkhārā nirujjhantiyeva āyatiṃ punabbhavavasena nuppajjanti, evaṃ vā anupassanā nirodhānupassanā. Muñcitukamyatā hi ayaṃ balappattā. Tenāha ‘‘samudayato mocento’’ti. Paṭinissajjanākārena pavattā anupassanā paṭinissaggānupassanā. Ādānatoti niccādivasena gahaṇato, paṭisandhiggahaṇato vāti evamettha attho daṭṭhabbo.

    ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಅನುಪಸ್ಸೀ, ಅನಿಚ್ಚಸ್ಸ ವಾ ಅನುಪಸ್ಸನಸೀಲೋ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಂ ಪನ ತಂ ಅನಿಚ್ಚಂ, ಕಥಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ, ಕಾ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ, ಕಸ್ಸ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾತಿ ಚತುಕ್ಕಂ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬನ್ತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ನಿಚ್ಚಂ ನಾಮ ಧುವಂ ಸಸ್ಸತಂ ಯಥಾ ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ನ ನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಅನಿಚ್ಚಂ, ಉದಯಬ್ಬಯವನ್ತಂ, ಅತ್ಥತೋ ಸಙ್ಖತಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಆಹ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ। ಕಸ್ಮಾ? ಉಪ್ಪಾದವಯಞ್ಞಥತ್ತಭಾವಾತಿ, ಉಪ್ಪಾದವಯಞ್ಞಥತ್ತಸಬ್ಭಾವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾನಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಂ ಅಹುತ್ವಾ ಸಮ್ಭವೋ ಅತ್ತಲಾಭೋ ಉಪ್ಪಾದೋ, ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ತೇಸಂ ಖಣನಿರೋಧೋ ವಿನಾಸೋ ವಯೋ, ಜರಾಯ ಅಞ್ಞಥಾಭಾವೋ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಉಪ್ಪಾದಾವತ್ಥಾಯ ಭಿನ್ನಾಯ ಭಙ್ಗಾವತ್ಥಾಯಂ ವತ್ಥುಭೇದೋ ನತ್ಥಿ, ಏವಂ ಠಿತಿಸಙ್ಖಾತಾಯಂ ಭಙ್ಗಾಭಿಮುಖಾವತ್ಥಾಯಮ್ಪಿ ವತ್ಥುಭೇದೋ ನತ್ಥಿ। ಯತ್ಥ ಜರಾವೋಹಾರೋ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಸ್ಸಪಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಜರಾ ಯುಜ್ಜತಿ, ಯಾ ಖಣಿಕಜರಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏಕಂಸೇನ ಚ ಉಪ್ಪಾದಭಙ್ಗಾವತ್ಥಾಸು ವತ್ಥುನೋ ಅಭೇದೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಅಞ್ಞೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಞ್ಞೋ ಭಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ। ತಯಿದಂ ಖಣಿಕಜರಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಅಞ್ಞಥತ್ತ’’ನ್ತಿ।

    Aniccanti anupassī, aniccassa vā anupassanasīlo aniccānupassīti ettha kiṃ pana taṃ aniccaṃ, kathaṃ vā aniccaṃ, kā vā aniccānupassanā, kassa vā aniccānupassanāti catukkaṃ vibhāvetabbanti taṃ dassento ‘‘aniccaṃ veditabba’’ntiādimāha. Tattha niccaṃ nāma dhuvaṃ sassataṃ yathā taṃ nibbānaṃ, na niccanti aniccaṃ, udayabbayavantaṃ, atthato saṅkhatā dhammāti āha aniccanti pañcakkhandhā. Kasmā? Uppādavayaññathattabhāvāti, uppādavayaññathattasabbhāvāti attho. Tattha saṅkhatadhammānaṃ hetupaccayehi uppajjanaṃ ahutvā sambhavo attalābho uppādo, uppannānaṃ tesaṃ khaṇanirodho vināso vayo, jarāya aññathābhāvo aññathattaṃ. Yathā hi uppādāvatthāya bhinnāya bhaṅgāvatthāyaṃ vatthubhedo natthi, evaṃ ṭhitisaṅkhātāyaṃ bhaṅgābhimukhāvatthāyampi vatthubhedo natthi. Yattha jarāvohāro, tasmā ekassapi dhammassa jarā yujjati, yā khaṇikajarāti vuccati. Ekaṃsena ca uppādabhaṅgāvatthāsu vatthuno abhedo icchitabbo, aññathā ‘‘añño uppajjati, añño bhijjatī’’ti āpajjeyya. Tayidaṃ khaṇikajaraṃ sandhāyāha ‘‘aññathatta’’nti.

    ಯಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣತ್ತಯಸ್ಸ ಭಾವಾ ಖನ್ಧೇಸು ಅನಿಚ್ಚಸಮಞ್ಞಾ, ತಸ್ಮಿಂ ಲಕ್ಖಣತ್ತಯೇ ಅನಿಚ್ಚತಾ ಸಮಞ್ಞಾತಿ ‘‘ಅನಿಚ್ಚತಾತಿ ತೇಸಂಯೇವ ಉಪ್ಪಾದವಯಞ್ಞಥತ್ತ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ವಿಸೇಸತೋ ಧಮ್ಮಾನಂ ಖಣಿಕನಿರೋಧೇ ಅನಿಚ್ಚತಾವೋಹಾರೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವೋ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಾದಪುಬ್ಬಕತ್ತಾ ಅಭಾವಸ್ಸ ಹುತ್ವಾ-ಗಹಣಂ। ತೇನ ಪಾಕಟಭಾವಪುಬ್ಬಕತ್ತಂ ವಿನಾಸಭಾವಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನೇವಾಕಾರೇನಾತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತನಾಕಾರೇನ। ಖಣಭಙ್ಗೇನಾತಿ ಖಣಿಕನಿರೋಧೇನ। ತಸ್ಸಾ ಅನಿಚ್ಚತಾಯಾತಿ ಖಣಿಕಭಙ್ಗಸಙ್ಖಾತಾಯ ಅನಿಚ್ಚತಾಯ। ತಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ। ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತೋ ಯೋಗಾವಚರೋ।

    Yassa lakkhaṇattayassa bhāvā khandhesu aniccasamaññā, tasmiṃ lakkhaṇattaye aniccatā samaññāti ‘‘aniccatāti tesaṃyeva uppādavayaññathatta’’nti vatvā visesato dhammānaṃ khaṇikanirodhe aniccatāvohāroti dassento ‘‘hutvā abhāvo vā’’tiādimāha. Tattha uppādapubbakattā abhāvassa hutvā-gahaṇaṃ. Tena pākaṭabhāvapubbakattaṃ vināsabhāvassa dasseti. Tenevākārenāti nibbattanākārena. Khaṇabhaṅgenāti khaṇikanirodhena. Tassā aniccatāyāti khaṇikabhaṅgasaṅkhātāya aniccatāya. Tāya anupassanāyāti yathāvuttāya aniccānupassanāya. Samannāgatoti samaṅgibhūto yogāvacaro.

    ಖಯೋತಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ವಿನಾಸೋ। ವಿರಜ್ಜನಂ ತೇಸಂಯೇವ ವಿಲುಜ್ಜನಂ ವಿರಾಗೋ, ಖಯೋ ಏವ ವಿರಾಗೋ ಖಯವಿರಾಗೋ, ಖಣಿಕನಿರೋಧೋ। ಅಚ್ಚನ್ತಮೇತ್ಥ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಗತೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ವಿರಜ್ಜನ್ತಿ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಅಚ್ಚನ್ತವಿರಾಗೋ, ನಿಬ್ಬಾನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಖಯವಿರಾಗೋತಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಖಣಭಙ್ಗೋ। ಅಚ್ಚನ್ತವಿರಾಗೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ। ತದುಭಯದಸ್ಸನವಸೇನ ಪವತ್ತಾತಿ ಖಯವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ, ಅಚ್ಚನ್ತವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪವತ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಆರಮ್ಮಣತೋ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಖಯವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಪವತ್ತಿ, ತನ್ನಿನ್ನಭಾವತೋ ಅಚ್ಚನ್ತವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ, ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪನ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಖಯವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ, ಆರಮ್ಮಣತೋ ಅಚ್ಚನ್ತವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಇಮಿನಾ ಯಸ್ಮಾ ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸೀಪದೇ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ‘‘ದ್ವೇ ನಿರೋಧಾ ಖಯನಿರೋಧೋ ಚ ಅಚ್ಚನ್ತನಿರೋಧೋ ಚಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಅತಿದಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿರಾಗಟ್ಠಾನೇ ನಿರೋಧಪದಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಖಯೋ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ವಿನಾಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಇಧ ವುತ್ತನಯೇನ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Khayoti saṅkhārānaṃ vināso. Virajjanaṃ tesaṃyeva vilujjanaṃ virāgo, khayo eva virāgo khayavirāgo, khaṇikanirodho. Accantamettha etasmiṃ adhigate saṅkhārā virajjanti nirujjhantīti accantavirāgo, nibbānaṃ. Tenāha ‘‘khayavirāgoti saṅkhārānaṃ khaṇabhaṅgo. Accantavirāgoti nibbāna’’nti. Tadubhayadassanavasena pavattāti khayavirāgānupassanāvasena vipassanāya, accantavirāgānupassanāvasena maggassa pavatti yojetabbā. Ārammaṇato vā vipassanāya khayavirāgānupassanāvasena pavatti, tanninnabhāvato accantavirāgānupassanāvasena, maggassa pana asammohato khayavirāgānupassanāvasena, ārammaṇato accantavirāgānupassanāvasena pavatti veditabbā. Eseva nayoti iminā yasmā virāgānupassīpade vuttanayānusārena ‘‘dve nirodhā khayanirodho ca accantanirodho cā’’ti evamādiatthavaṇṇanaṃ atidissati, tasmā virāgaṭṭhāne nirodhapadaṃ pakkhipitvā ‘‘khayo saṅkhārānaṃ vināso’’tiādinā idha vuttanayena tassa atthavaṇṇanā veditabbā.

    ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಪಹಾತಬ್ಬಸ್ಸ ತದಙ್ಗವಸೇನ ವಾ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ವಾ ಪರಿಚ್ಚಜನಂ ಪರಿಚ್ಚಾಗಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ। ತಥಾ ಸಬ್ಬುಪಧೀನಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಭೂತೇ ವಿಸಙ್ಖಾರೇ ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ತನ್ನಿನ್ನತಾಯ ವಾ ತದಾರಮ್ಮಣತಾಯ ವಾ ತತ್ಥ ಪಕ್ಖನ್ದನಂ ಪಕ್ಖನ್ದನಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ। ತದಙ್ಗವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ ತಾವ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತೀ ಚ ತಸ್ಸಾ ತಥಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಯಂ ಯೇ ‘‘ನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಗಹಣವಸೇನ ಕಿಲೇಸಾ ತಮ್ಮೂಲಕಾ ಚ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾ ತದುಭಯಮೂಲಕಾ ಚ ವಿಪಾಕಕ್ಖನ್ಧಾ ಅನಾಗತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕರಣವಸೇನ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ತಥಾ ದುಕ್ಖಸಞ್ಞಾದಯೋ। ತೇನಾಹ – ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾ ಹಿ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಖನ್ಧಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇ ಪರಿಚ್ಚಜತೀ’’ತಿ। ಸಙ್ಖತದೋಸದಸ್ಸನೇನಾತಿ ಸಙ್ಖತೇ ತೇಭೂಮಕಸಙ್ಖಾರಗತೇ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿದೋಸದಸ್ಸನೇನ। ನಿಚ್ಚಾದಿಭಾವೇನ ತಬ್ಬಿಪರೀತೇ। ತನ್ನಿನ್ನತಾಯಾತಿ ತದಧಿಮುತ್ತತಾಯ। ಪಕ್ಖನ್ದತೀತಿ ಅನುಪವಿಸತಿ ಅನುಪವಿಸನ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ। ಸದ್ಧಿಂ ಖನ್ಧಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇ ಪರಿಚ್ಚಜತೀತಿ ಮಗ್ಗೇನ ಕಿಲೇಸೇಸು ಪರಿಚ್ಚತ್ತೇಸು ಅವಿಪಾಕಧಮ್ಮತಾಪಾದನೇನ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾ ತಮ್ಮೂಲಕಾ ಚ ಖನ್ಧಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿರಹಭಾವೇನ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಮಗ್ಗೋ ಪರಿಚ್ಚಜತೀತಿ ವುತ್ತಂ। ಉಭಯನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಞ್ಚ। ಮಗ್ಗಞಾಣಮ್ಪಿ ಹಿ ಗೋತ್ರಭುಞಾಣಸ್ಸ ಅನು ಪಚ್ಛಾ ನಿಬ್ಬಾನದಸ್ಸನತೋ ಅನುಪಸ್ಸನಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Paṭinissajjanaṃ pahātabbassa tadaṅgavasena vā samucchedavasena vā pariccajanaṃ pariccāgapaṭinissaggo. Tathā sabbupadhīnaṃ paṭinissaggabhūte visaṅkhāre attano nissajjanaṃ tanninnatāya vā tadārammaṇatāya vā tattha pakkhandanaṃ pakkhandanapaṭinissaggo. Tadaṅgavasenāti ettha aniccānupassanā tāva tadaṅgappahānavasena niccasaññaṃ pariccajati, pariccajantī ca tassā tathā appavattiyaṃ ye ‘‘nicca’’nti gahaṇavasena kilesā tammūlakā ca abhisaṅkhārā tadubhayamūlakā ca vipākakkhandhā anāgate uppajjeyyuṃ, te sabbepi appavattikaraṇavasena pariccajati, tathā dukkhasaññādayo. Tenāha – ‘‘vipassanā hi tadaṅgavasena saddhiṃ khandhābhisaṅkhārehi kilese pariccajatī’’ti. Saṅkhatadosadassanenāti saṅkhate tebhūmakasaṅkhāragate aniccatādidosadassanena. Niccādibhāvena tabbiparīte. Tanninnatāyāti tadadhimuttatāya. Pakkhandatīti anupavisati anupavisantaṃ viya hoti. Saddhiṃ khandhābhisaṅkhārehi kilese pariccajatīti maggena kilesesu pariccattesu avipākadhammatāpādanena abhisaṅkhārā tammūlakā ca khandhā anuppattirahabhāvena pariccattā nāma hontīti sabbepi te maggo pariccajatīti vuttaṃ. Ubhayanti vipassanāñāṇaṃ maggañāṇañca. Maggañāṇampi hi gotrabhuñāṇassa anu pacchā nibbānadassanato anupassanāti vuccati.

    ಇದಞ್ಚ ಚತುತ್ಥಚತುಕ್ಕಂ ಸುದ್ಧವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನೇವ ವುತ್ತಂ, ಪುರಿಮಾನಿ ಪನ ತೀಣಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ। ಏವಂ ಚತುನ್ನಂ ಚತುಕ್ಕಾನಂ ವಸೇನ ಸೋಳಸವತ್ಥುಕಾಯ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಯಾ ಭಾವನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏವಂ ಸೋಳಸವತ್ಥುವಸೇನ ಚ ಅಯಂ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿ ಭಾವಿತಾ ಮಹಪ್ಫಲಾ ಹೋತಿ ಮಹಾನಿಸಂಸಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ‘‘ಏವಂ ಭಾವಿತೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪನ ಸನ್ತಭಾವಾದಿವಸೇನ ಮಹಾನಿಸಂಸತಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ವಿತಕ್ಕುಪಚ್ಛೇದಸಮತ್ಥತಾಯಪಿ ಚಸ್ಸ ಮಹಾನಿಸಂಸತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಅಯಞ್ಹಿ ಸನ್ತಪಣೀತಅಸೇಚನಕಸುಖವಿಹಾರತ್ತಾ ಸಮಾಧಿಅನ್ತರಾಯಕರಾನಂ ವಿತಕ್ಕಾನಂ ವಸೇನ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಧಾವನಂ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಆನಾಪಾನಾರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖಮೇವ ಚಿತ್ತಂ ಕರೋತಿ। ತೇನೇವ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ ವಿತಕ್ಕುಪಚ್ಛೇದಾಯಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೯.೧; ಉದಾ॰ ೩೧)। ವಿಜ್ಜಾವಿಮುತ್ತಿಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಮೂಲಭಾವೇನಪಿ ಚಸ್ಸಾ ಮಹಾನಿಸಂಸತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –

    Idañca catutthacatukkaṃ suddhavipassanāvaseneva vuttaṃ, purimāni pana tīṇi samathavipassanāvasena. Evaṃ catunnaṃ catukkānaṃ vasena soḷasavatthukāya ānāpānassatiyā bhāvanā veditabbā. Evaṃ soḷasavatthuvasena ca ayaṃ ānāpānassati bhāvitā mahapphalā hoti mahānisaṃsāti veditabbā. ‘‘Evaṃ bhāvito kho, bhikkhave, ānāpānassatisamādhī’’tiādinā pana santabhāvādivasena mahānisaṃsatā dassitā. Vitakkupacchedasamatthatāyapi cassa mahānisaṃsatā daṭṭhabbā. Ayañhi santapaṇītaasecanakasukhavihārattā samādhiantarāyakarānaṃ vitakkānaṃ vasena ito cito ca cittassa vidhāvanaṃ upacchinditvā ānāpānārammaṇābhimukhameva cittaṃ karoti. Teneva vuttaṃ – ‘‘ānāpānassati bhāvetabbā vitakkupacchedāyā’’ti (a. ni. 9.1; udā. 31). Vijjāvimuttipāripūriyā mūlabhāvenapi cassā mahānisaṃsatā veditabbā. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಾವಿತಾ ಬಹುಲೀಕತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಪರಿಪೂರೇತಿ, ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ ಭಾವಿತಾ ಬಹುಲೀಕತಾ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಪರಿಪೂರೇನ್ತಿ, ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಭಾವಿತಾ ಬಹುಲೀಕತಾ ವಿಜ್ಜಾವಿಮುತ್ತಿಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೪೭)।

    ‘‘Ānāpānassati, bhikkhave, bhāvitā bahulīkatā cattāro satipaṭṭhāne paripūreti, cattāro satipaṭṭhānā bhāvitā bahulīkatā satta bojjhaṅge paripūrenti, satta bojjhaṅgā bhāvitā bahulīkatā vijjāvimuttiṃ paripūrentī’’ti (ma. ni. 3.147).

    ಅಪಿಚ ಚರಿಮಕಾನಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ವಿದಿತಭಾವಕರಣತೋಪಿಸ್ಸಾ ಮಹಾನಿಸಂಸತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ –

    Apica carimakānaṃ assāsapassāsānaṃ viditabhāvakaraṇatopissā mahānisaṃsatā veditabbā. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ಏವಂ ಭಾವಿತಾಯ, ರಾಹುಲ, ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಯಾ ಏವಂ ಬಹುಲೀಕತಾಯ ಯೇಪಿ ತೇ ಚರಿಮಕಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ, ತೇಪಿ ವಿದಿತಾವ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ನೋ ಅವಿದಿತಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೨೧)।

    ‘‘Evaṃ bhāvitāya, rāhula, ānāpānassatiyā evaṃ bahulīkatāya yepi te carimakā assāsapassāsā, tepi viditāva nirujjhanti, no aviditā’’ti (ma. ni. 2.121).

    ತತ್ಥ ನಿರೋಧವಸೇನ ತಯೋ ಚರಿಮಕಾ ಭವಚರಿಮಕಾ ಝಾನಚರಿಮಕಾ ಚುತಿಚರಿಮಕಾತಿ। ಭವೇಸು ಹಿ ಕಾಮಭವೇ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸು ನ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಭವಚರಿಮಕಾ। ಝಾನೇಸು ಪುರಿಮೇ ಝಾನತ್ತಯೇ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಚತುತ್ಥೇ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಝಾನಚರಿಮಕಾ। ಯೇ ಪನ ಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪುರತೋ ಸೋಳಸಮೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಚುತಿಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ಇಮೇ ಚುತಿಚರಿಮಕಾ ನಾಮ। ಇಮೇ ಇಧ ಚರಿಮಕಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ।

    Tattha nirodhavasena tayo carimakā bhavacarimakā jhānacarimakā cuticarimakāti. Bhavesu hi kāmabhave assāsapassāsā pavattanti, rūpārūpabhavesu na pavattanti, tasmā te bhavacarimakā. Jhānesu purime jhānattaye pavattanti, catutthe nappavattanti, tasmā te jhānacarimakā. Ye pana cuticittassa purato soḷasamena cittena saddhiṃ uppajjitvā cuticittena saha nirujjhanti, ime cuticarimakā nāma. Ime idha carimakāti adhippetā.

    ಇಮೇ ಕಿರ ಇಮಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮನುಯುತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಾಕಟಾ ಹೋನ್ತಿ ಆನಾಪಾನಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಸುಟ್ಠು ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ। ಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಪುರತೋ ಸೋಳಸಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಾದಂ ಆವಜ್ಜಯತೋ ಉಪ್ಪಾದೋಪಿ ನೇಸಂ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ, ಠಿತಿಂ ಆವಜ್ಜಯತೋ ಠಿತಿಪಿ ನೇಸಂ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ, ಭಙ್ಗಂ ಆವಜ್ಜಯತೋ ಭಙ್ಗೋಪಿ ನೇಸಂ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ। ಇತೋ ಅಞ್ಞಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಹಿ ಆಯುಅನ್ತರಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ವಾ ಹೋತಿ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ವಾ, ಇಮಂ ಪನ ಸೋಳಸವತ್ಥುಕಂ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಆಯುಅನ್ತರಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಮೇವ ಹೋತಿ। ಸೋ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ದಾನಿ ಮೇ ಆಯುಸಙ್ಖಾರಾ ಪವತ್ತಿಸ್ಸನ್ತಿ, ನ ಇತೋ ಪರ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಏವ ಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನನಿವಾಸನಪಾರುಪನಾದೀನಿ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಾನಿ ಕತ್ವಾ ಅಕ್ಖೀನಿ ನಿಮೀಲೇತಿ ಕೋಟಪಬ್ಬತವಿಹಾರವಾಸಿತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ವಿಯ, ಮಹಾಕರಞ್ಜಿಯವಿಹಾರವಾಸಿಮಹಾತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ವಿಯ, ದೇವಪುತ್ತರಟ್ಠೇ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕತ್ಥೇರೋ ವಿಯ, ಚಿತ್ತಲಪಬ್ಬತವಿಹಾರವಾಸಿನೋ ದ್ವೇಭಾತಿಕತ್ಥೇರಾ ವಿಯ ಚ।

    Ime kira imaṃ kammaṭṭhānamanuyuttassa bhikkhuno pākaṭā honti ānāpānārammaṇassa suṭṭhu pariggahitattā. Cuticittassa hi purato soḷasamacittassa uppādakkhaṇe uppādaṃ āvajjayato uppādopi nesaṃ pākaṭo hoti, ṭhitiṃ āvajjayato ṭhitipi nesaṃ pākaṭā hoti, bhaṅgaṃ āvajjayato bhaṅgopi nesaṃ pākaṭo hoti. Ito aññaṃ kammaṭṭhānaṃ bhāvetvā arahattappattassa bhikkhuno hi āyuantaraṃ paricchinnaṃ vā hoti aparicchinnaṃ vā, imaṃ pana soḷasavatthukaṃ ānāpānassatiṃ bhāvetvā arahattappattassa āyuantaraṃ paricchinnameva hoti. So ‘‘ettakaṃ dāni me āyusaṅkhārā pavattissanti, na ito para’’nti ñatvā attano dhammatāya eva sarīrapaṭijaggananivāsanapārupanādīni sabbakiccāni katvā akkhīni nimīleti koṭapabbatavihāravāsitissatthero viya, mahākarañjiyavihāravāsimahātissatthero viya, devaputtaraṭṭhe piṇḍapātikatthero viya, cittalapabbatavihāravāsino dvebhātikattherā viya ca.

    ತತ್ರಿದಂ ಏಕವತ್ಥುಪರಿದೀಪನಂ – ದ್ವೇಭಾತಿಕತ್ಥೇರಾನಂ ಕಿರೇಕೋ ಪುಣ್ಣಮುಪೋಸಥದಿವಸೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಓಸಾರೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಚಙ್ಕಮೇ ಠಿತೋ ಜುಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ಪದೋಸವೇಲಾಯಂ ಚನ್ದಾಲೋಕೇನ ಸಮನ್ತತೋ ಆಸಿಞ್ಚಮಾನಖೀರಧಾರಂ ವಿಯ ಗಗನತಲಂ ರಜತಪಟ್ಟಸದಿಸಂ ವಾಲಿಕಾಸನ್ಥತಞ್ಚ ಭೂಮಿಭಾಗಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ರಮಣೀಯೋ ವತಾಯಂ ಕಾಲೋ, ದೇಸೋ ಚ ಮಮ ಅಜ್ಝಾಸಯಸದಿಸೋ, ಕೀವ ಚಿರಂ ನು ಖೋ ಅಯಂ ದುಕ್ಖಭಾರೋ ವಹಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಆಯುಸಙ್ಖಾರೇ ಉಪಧಾರೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಆಹ – ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿ ಕಥಂ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಾ’’ತಿ। ತತ್ರ ಕೇಚಿ ಆಹಂಸು – ‘‘ಅಮ್ಹೇಹಿ ಆಸನೇ ನಿಸಿನ್ನಕಾವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತಾ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಾ’’ತಿ। ಕೇಚಿ ‘‘ಅಮ್ಹೇಹಿ ಆಕಾಸೇ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಕಾ’’ತಿ। ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ಅಹಂ ದಾನಿ ವೋ ಚಙ್ಕಮನ್ತಮೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಮಾನಂ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ತತೋ ಚಙ್ಕಮೇ ತಿರಿಯಂ ಲೇಖಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಹಂ ಇತೋ ಚಙ್ಕಮಕೋಟಿತೋ ಪರಕೋಟಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿವತ್ತಮಾನೋ ಇಮಂ ಲೇಖಂ ಪತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಚಙ್ಕಮಂ ಓರುಯ್ಹ ಪರಭಾಗಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿವತ್ತಮಾನೋ ಏಕೇನ ಪಾದೇನ ಲೇಖಂ ಅಕ್ಕನ್ತಕ್ಖಣೇಯೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿ।

    Tatridaṃ ekavatthuparidīpanaṃ – dvebhātikattherānaṃ kireko puṇṇamuposathadivase pātimokkhaṃ osāretvā bhikkhusaṅghaparivuto attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā caṅkame ṭhito juṇhapakkhe padosavelāyaṃ candālokena samantato āsiñcamānakhīradhāraṃ viya gaganatalaṃ rajatapaṭṭasadisaṃ vālikāsanthatañca bhūmibhāgaṃ disvā ‘‘ramaṇīyo vatāyaṃ kālo, deso ca mama ajjhāsayasadiso, kīva ciraṃ nu kho ayaṃ dukkhabhāro vahitabbo’’ti attano āyusaṅkhāre upadhāretvā bhikkhusaṅghaṃ āha – ‘‘tumhehi kathaṃ parinibbāyantā bhikkhū diṭṭhapubbā’’ti. Tatra keci āhaṃsu – ‘‘amhehi āsane nisinnakāva parinibbāyantā diṭṭhapubbā’’ti. Keci ‘‘amhehi ākāse pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinnakā’’ti. Thero āha – ‘‘ahaṃ dāni vo caṅkamantameva parinibbāyamānaṃ dassayissāmī’’ti. Tato caṅkame tiriyaṃ lekhaṃ katvā ‘‘ahaṃ ito caṅkamakoṭito parakoṭiṃ gantvā nivattamāno imaṃ lekhaṃ patvā parinibbāyissāmī’’ti vatvā caṅkamaṃ oruyha parabhāgaṃ gantvā nivattamāno ekena pādena lekhaṃ akkantakkhaṇeyeva parinibbāyīti.

    ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Ānāpānassatisamādhikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ಪಠಮಪಞ್ಞತ್ತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Paṭhamapaññattikathāvaṇṇanā




    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ವಿನಯಪಿಟಕ • Vinayapiṭaka / ಮಹಾವಿಭಙ್ಗ • Mahāvibhaṅga / ೩. ತತಿಯಪಾರಾಜಿಕಂ • 3. Tatiyapārājikaṃ

    ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಹಾವಿಭಙ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ೩. ತತಿಯಪಾರಾಜಿಕಂ • 3. Tatiyapārājikaṃ

    ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ವಜಿರಬುದ್ಧಿ-ಟೀಕಾ • Vajirabuddhi-ṭīkā / ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Ānāpānassatisamādhikathāvaṇṇanā

    ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಮತಿವಿನೋದನೀ-ಟೀಕಾ • Vimativinodanī-ṭīkā / ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಸಮಾಧಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Ānāpānassatisamādhikathāvaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact