| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
५. सळायतनवग्गो
5. Saḷāyatanavaggo
१. अनाथपिण्डिकोवादसुत्तवण्णना
1. Anāthapiṇḍikovādasuttavaṇṇanā
३८३. एवं मे सुतन्ति अनाथपिण्डिकोवादसुत्तं। तत्थ बाळ्हगिलानोति अधिमत्तगिलानो मरणसेय्यं उपगतो। आमन्तेसीति गहपतिस्स किर याव पादा वहिंसु, ताव दिवसे सकिं वा द्विक्खत्तुं वा तिक्खत्तुं वा बुद्धुपट्ठानं अखण्डं अकासि। यत्तकञ्चस्स सत्थु उपट्ठानं अहोसि, तत्तकंयेव महाथेरानं। सो अज्ज गमनपादस्स पच्छिन्नत्ता अनुट्ठानसेय्यं उपगतो सासनं पेसेतुकामो अञ्ञतरं पुरिसं आमन्तेसि। तेनुपसङ्कमीति भगवन्तं आपुच्छित्वा सूरियत्थङ्गमनवेलाय उपसङ्कमि।
383.Evaṃme sutanti anāthapiṇḍikovādasuttaṃ. Tattha bāḷhagilānoti adhimattagilāno maraṇaseyyaṃ upagato. Āmantesīti gahapatissa kira yāva pādā vahiṃsu, tāva divase sakiṃ vā dvikkhattuṃ vā tikkhattuṃ vā buddhupaṭṭhānaṃ akhaṇḍaṃ akāsi. Yattakañcassa satthu upaṭṭhānaṃ ahosi, tattakaṃyeva mahātherānaṃ. So ajja gamanapādassa pacchinnattā anuṭṭhānaseyyaṃ upagato sāsanaṃ pesetukāmo aññataraṃ purisaṃ āmantesi. Tenupasaṅkamīti bhagavantaṃ āpucchitvā sūriyatthaṅgamanavelāya upasaṅkami.
३८४. पटिक्कमन्तीति ओसक्कन्ति, तनुका भवन्ति। अभिक्कमन्तीति अभिवड्ढन्ति ओत्थरन्ति, बलवतियो होन्ति।
384.Paṭikkamantīti osakkanti, tanukā bhavanti. Abhikkamantīti abhivaḍḍhanti ottharanti, balavatiyo honti.
अभिक्कमोसानं पञ्ञायति नो पटिक्कमोति यस्मिञ्हि समये मारणन्तिका वेदना उप्पज्जति, उपरिवाते जलितग्गि विय होति, याव उस्मा न परियादियति, ताव महतापि उपक्कमेन न सक्का वूपसमेतुं, उस्माय पन परियादिन्नाय वूपसम्मति।
Abhikkamosānaṃ paññāyati no paṭikkamoti yasmiñhi samaye māraṇantikā vedanā uppajjati, uparivāte jalitaggi viya hoti, yāva usmā na pariyādiyati, tāva mahatāpi upakkamena na sakkā vūpasametuṃ, usmāya pana pariyādinnāya vūpasammati.
३८५. अथायस्मा सारिपुत्तो चिन्तेसि – ‘‘अयं महासेट्ठिस्स वेदना मारणन्तिका, न सक्का पटिबाहितुं, अवसेसा कथा निरत्थका, धम्मकथमस्स कथेस्सामी’’ति। अथ नं तं कथेन्तो तस्मातिहातिआदिमाह। तत्थ तस्माति यस्मा चक्खुं तीहि गाहेहि गण्हन्तो उप्पन्नं मारणन्तिकं वेदनं पटिबाहितुं समत्थो नाम नत्थि, तस्मा। न चक्खुं उपादियिस्सामीति चक्खुं तीहि गाहेहि न गण्हिस्सामि। न च मे चक्खुनिस्सितं विञ्ञाणन्ति विञ्ञाणञ्चापि मे चक्खुनिस्सितं न भविस्सति। न रूपन्ति हेट्ठा आयतनरूपं कथितं, इमस्मिं ठाने सब्बम्पि कामभवरूपं कथेन्तो एवमाह।
385. Athāyasmā sāriputto cintesi – ‘‘ayaṃ mahāseṭṭhissa vedanā māraṇantikā, na sakkā paṭibāhituṃ, avasesā kathā niratthakā, dhammakathamassa kathessāmī’’ti. Atha naṃ taṃ kathento tasmātihātiādimāha. Tattha tasmāti yasmā cakkhuṃ tīhi gāhehi gaṇhanto uppannaṃ māraṇantikaṃ vedanaṃ paṭibāhituṃ samattho nāma natthi, tasmā. Na cakkhuṃ upādiyissāmīti cakkhuṃ tīhi gāhehi na gaṇhissāmi. Na ca me cakkhunissitaṃ viññāṇanti viññāṇañcāpi me cakkhunissitaṃ na bhavissati. Na rūpanti heṭṭhā āyatanarūpaṃ kathitaṃ, imasmiṃ ṭhāne sabbampi kāmabhavarūpaṃ kathento evamāha.
३८६. न इधलोकन्ति वसनट्ठानं वा घासच्छादनं वा न उपादियिस्सामीति अत्थो। इदञ्हि पच्चयेसु अपरितस्सनत्थं कथितं। न परलोकन्ति एत्थ पन मनुस्सलोकं ठपेत्वा सेसा परलोका नाम। इदं – ‘‘असुकदेवलोके निब्बत्तित्वा असुकट्ठाने भविस्सामि, इदं नाम खादिस्सामि भुञ्जिस्सामि निवासेस्सामि पारुपिस्सामी’’ति एवरूपाय परितस्सनाय पहानत्थं वुत्तं। तम्पि न उपादियिस्सामि, न च मे तन्निस्सितं विञ्ञाणं भविस्सतीति एवं तीहि गाहेहि परिमोचेत्वा थेरो देसनं अरहत्तनिकूटेन निट्ठपेसि।
386.Na idhalokanti vasanaṭṭhānaṃ vā ghāsacchādanaṃ vā na upādiyissāmīti attho. Idañhi paccayesu aparitassanatthaṃ kathitaṃ. Na paralokanti ettha pana manussalokaṃ ṭhapetvā sesā paralokā nāma. Idaṃ – ‘‘asukadevaloke nibbattitvā asukaṭṭhāne bhavissāmi, idaṃ nāma khādissāmi bhuñjissāmi nivāsessāmi pārupissāmī’’ti evarūpāya paritassanāya pahānatthaṃ vuttaṃ. Tampi na upādiyissāmi, na ca me tannissitaṃ viññāṇaṃ bhavissatīti evaṃ tīhi gāhehi parimocetvā thero desanaṃ arahattanikūṭena niṭṭhapesi.
३८७. ओलीयसीति अत्तनो सम्पत्तिं दिस्वा आरम्मणेसु बज्झसि अल्लीयसीति। इति आयस्मा आनन्दो – ‘‘अयम्पि नाम गहपति एवं सद्धो पसन्नो मरणभयस्स भायति, अञ्ञो को न भायिस्सती’’ति मञ्ञमानो तस्स गाळ्हं कत्वा ओवादं देन्तो एवमाह। न च मे एवरूपी धम्मीकथा सुतपुब्बाति अयं उपासको – ‘‘सत्थु सन्तिकापि मे एवरूपी धम्मकथा न सुतपुब्बा’’ति वदति, किं सत्था एवरूपि सुखुमं गम्भीरकथं न कथेतीति? नो न कथेति। एवं पन छ अज्झत्तिकानि आयतनानि छ बाहिरानि छ विञ्ञाणकाये छ फस्सकाये छ वेदनाकाये छ धातुयो पञ्चक्खन्धे चत्तारो अरूपे इधलोकञ्च परलोकञ्च दस्सेत्वा दिट्ठसुतमुतविञ्ञातवसेन अरहत्ते पक्खिपित्वा कथितकथा एतेन न सुतपुब्बा, तस्मा एवं वदति।
387.Olīyasīti attano sampattiṃ disvā ārammaṇesu bajjhasi allīyasīti. Iti āyasmā ānando – ‘‘ayampi nāma gahapati evaṃ saddho pasanno maraṇabhayassa bhāyati, añño ko na bhāyissatī’’ti maññamāno tassa gāḷhaṃ katvā ovādaṃ dento evamāha. Na ca me evarūpī dhammīkathā sutapubbāti ayaṃ upāsako – ‘‘satthu santikāpi me evarūpī dhammakathā na sutapubbā’’ti vadati, kiṃ satthā evarūpi sukhumaṃ gambhīrakathaṃ na kathetīti? No na katheti. Evaṃ pana cha ajjhattikāni āyatanāni cha bāhirāni cha viññāṇakāye cha phassakāye cha vedanākāye cha dhātuyo pañcakkhandhe cattāro arūpe idhalokañca paralokañca dassetvā diṭṭhasutamutaviññātavasena arahatte pakkhipitvā kathitakathā etena na sutapubbā, tasmā evaṃ vadati.
अपिचायं उपासको दानाधिमुत्तो दानाभिरतो बुद्धानं सन्तिकं गच्छन्तो तुच्छहत्थो न गतपुब्बो। पुरेभत्तं गच्छन्तो यागुखज्जकादीनि गाहापेत्वा गच्छति, पच्छाभत्तं सप्पिमधुफाणितादीनि। तस्मिं असति वालिकं गाहापेत्वा गन्धकुटिपरिवेणे ओकिरापेति, दानं दत्वा सीलं रक्खित्वा गेहं गतो। बोधिसत्तगतिको किरेस उपासको, तस्मा भगवा चतुवीसति संवच्छरानि उपासकस्स येभुय्येन दानकथमेव कथेसि – ‘‘उपासक, इदं दानं नाम बोधिसत्तानं गतमग्गो, मय्हम्पि गतमग्गो, मया सतसहस्सकप्पाधिकानि चत्तारि असङ्ख्येय्यानि दानं दिन्नं, त्वं मया गतमग्गमेव अनुगच्छसी’’ति। धम्मसेनापतिआदयो महासावकापि अत्तनो अत्तनो सन्तिकं आगतकाले दानकथमेवस्स कथेन्ति। तेनेवाह न खो गहपति गिहीनं ओदातवसनानं एवरूपी धम्मीकथा पटिभातीति। इदं वुत्तं होति – गहपति गिहीनं नाम खेत्तवत्थुहिरञ्ञसुवण्णदासीदासपुत्तभरियादीसु तिब्बो आलयो तिब्बं निकन्तिपरियुट्ठानं , तेसं – ‘‘एत्थ आलयो न कातब्बो, निकन्ति न कातब्बा’’ति कथा न पटिभाति न रुच्चतीति।
Apicāyaṃ upāsako dānādhimutto dānābhirato buddhānaṃ santikaṃ gacchanto tucchahattho na gatapubbo. Purebhattaṃ gacchanto yāgukhajjakādīni gāhāpetvā gacchati, pacchābhattaṃ sappimadhuphāṇitādīni. Tasmiṃ asati vālikaṃ gāhāpetvā gandhakuṭipariveṇe okirāpeti, dānaṃ datvā sīlaṃ rakkhitvā gehaṃ gato. Bodhisattagatiko kiresa upāsako, tasmā bhagavā catuvīsati saṃvaccharāni upāsakassa yebhuyyena dānakathameva kathesi – ‘‘upāsaka, idaṃ dānaṃ nāma bodhisattānaṃ gatamaggo, mayhampi gatamaggo, mayā satasahassakappādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni dānaṃ dinnaṃ, tvaṃ mayā gatamaggameva anugacchasī’’ti. Dhammasenāpatiādayo mahāsāvakāpi attano attano santikaṃ āgatakāle dānakathamevassa kathenti. Tenevāha na kho gahapati gihīnaṃ odātavasanānaṃ evarūpī dhammīkathā paṭibhātīti. Idaṃ vuttaṃ hoti – gahapati gihīnaṃ nāma khettavatthuhiraññasuvaṇṇadāsīdāsaputtabhariyādīsu tibbo ālayo tibbaṃ nikantipariyuṭṭhānaṃ , tesaṃ – ‘‘ettha ālayo na kātabbo, nikanti na kātabbā’’ti kathā na paṭibhāti na ruccatīti.
येन भगवा तेनुपसङ्कमीति कस्मा उपसङ्कमि? तुसितभवने किरस्स निब्बत्तमत्तस्सेव तिगावुतप्पमाणं सुवण्णक्खन्धं विय विज्जोतमानं अत्तभावं उय्यानविमानादिसम्पत्तिञ्च दिस्वा – ‘‘महती अयं मय्हं सम्पत्ति, किं नु खो मे मनुस्सपथे कम्मं कत’’न्ति ओलोकेन्तो तीसु रतनेसु अधिकारं दिस्वा चिन्तेसि ‘‘पमादट्ठानमिदं देवत्तं नाम, इमाय हि मे सम्पत्तिया मोदमानस्स सतिसम्मोसोपि सिया, हन्दाहं गन्त्वा मम जेतवनस्स चेव भिक्खुसङ्घस्स च तथागतस्स च अरियमग्गस्स च सारिपुत्तत्थेरस्स च वण्णं कथेत्वा ततो आगन्त्वा सम्पत्तिं अनुभविस्सामी’’ति। सो तथा अकासि। तं दस्सेतुं अथ खो अनाथपिण्डिकोतिआदि वुत्तं।
Yena bhagavā tenupasaṅkamīti kasmā upasaṅkami? Tusitabhavane kirassa nibbattamattasseva tigāvutappamāṇaṃ suvaṇṇakkhandhaṃ viya vijjotamānaṃ attabhāvaṃ uyyānavimānādisampattiñca disvā – ‘‘mahatī ayaṃ mayhaṃ sampatti, kiṃ nu kho me manussapathe kammaṃ kata’’nti olokento tīsu ratanesu adhikāraṃ disvā cintesi ‘‘pamādaṭṭhānamidaṃ devattaṃ nāma, imāya hi me sampattiyā modamānassa satisammosopi siyā, handāhaṃ gantvā mama jetavanassa ceva bhikkhusaṅghassa ca tathāgatassa ca ariyamaggassa ca sāriputtattherassa ca vaṇṇaṃ kathetvā tato āgantvā sampattiṃ anubhavissāmī’’ti. So tathā akāsi. Taṃ dassetuṃ atha kho anāthapiṇḍikotiādi vuttaṃ.
तत्थ इसिसङ्घनिसेवितन्ति भिक्खुसङ्घनिसेवितं। एवं पठमगाथाय जेतवनस्स वण्णं कथेत्वा इदानि अरियमग्गस्स वण्णं कथेन्तो कम्मं विज्जा चातिआदिमाह। तत्थ कम्मन्ति मग्गचेतना। विज्जाति मग्गपञ्ञा। धम्मोति समाधिपक्खिको धम्मो। सीलं जीवितमुत्तमन्ति सीले पतिट्ठितस्स जीवितं उत्तमन्ति दस्सेति। अथ वा विज्जाति दिट्ठिसङ्कप्पो। धम्मोति वायामसतिसमाधयो। सीलन्ति वाचाकम्मन्ताजीवा। जीवितमुत्तमन्ति एतस्मिं सीले पतिट्ठितस्स जीवितं नाम उत्तमं। एतेन मच्चा सुज्झन्तीति एतेन अट्ठङ्गिकेन मग्गेन सत्ता विसुज्झन्ति।
Tattha isisaṅghanisevitanti bhikkhusaṅghanisevitaṃ. Evaṃ paṭhamagāthāya jetavanassa vaṇṇaṃ kathetvā idāni ariyamaggassa vaṇṇaṃ kathento kammaṃ vijjā cātiādimāha. Tattha kammanti maggacetanā. Vijjāti maggapaññā. Dhammoti samādhipakkhiko dhammo. Sīlaṃ jīvitamuttamanti sīle patiṭṭhitassa jīvitaṃ uttamanti dasseti. Atha vā vijjāti diṭṭhisaṅkappo. Dhammoti vāyāmasatisamādhayo. Sīlanti vācākammantājīvā. Jīvitamuttamanti etasmiṃ sīle patiṭṭhitassa jīvitaṃ nāma uttamaṃ. Etena maccā sujjhantīti etena aṭṭhaṅgikena maggena sattā visujjhanti.
तस्माति यस्मा मग्गेन सुज्झन्ति, न गोत्तधनेहि, तस्मा। योनिसो विचिने धम्मन्ति उपायेन समाधिपक्खियं धम्मं विचिनेय्य। एवं तत्थ विसुज्झतीति एवं तस्मिं अरियमग्गे विसुज्झति । अथ वा योनिसो विचिने धम्मन्ति उपायेन पञ्चक्खन्धधम्मं विचिनेय्य। एवं तत्थ विसुज्झतीति एवं तेसु चतूसु सच्चेसु विसुज्झति।
Tasmāti yasmā maggena sujjhanti, na gottadhanehi, tasmā. Yoniso vicine dhammanti upāyena samādhipakkhiyaṃ dhammaṃ vicineyya. Evaṃ tattha visujjhatīti evaṃ tasmiṃ ariyamagge visujjhati . Atha vā yoniso vicine dhammanti upāyena pañcakkhandhadhammaṃ vicineyya. Evaṃ tattha visujjhatīti evaṃ tesu catūsu saccesu visujjhati.
इदानि सारिपुत्तत्थेरस्स वण्णं कथेन्तो सारिपुत्तो वातिआदिमाह। तत्थ सारिपुत्तो वाति अवधारणवचनं। एतेहि पञ्ञादीहि सारिपुत्तोव सेय्योति वदति। उपसमेनाति किलेसउपसमेन। पारङ्गतोति निब्बानं गतो। यो कोचि निब्बानं पत्तो भिक्खु, सो एतावपरमो सिया, न थेरेन उत्तरितरो नाम अत्थीति वदति। सेसं सब्बत्थ उत्तानमेवाति।
Idāni sāriputtattherassa vaṇṇaṃ kathento sāriputto vātiādimāha. Tattha sāriputto vāti avadhāraṇavacanaṃ. Etehi paññādīhi sāriputtova seyyoti vadati. Upasamenāti kilesaupasamena. Pāraṅgatoti nibbānaṃ gato. Yo koci nibbānaṃ patto bhikkhu, so etāvaparamo siyā, na therena uttaritaro nāma atthīti vadati. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
पपञ्चसूदनिया मज्झिमनिकायट्ठकथाय
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
अनाथपिण्डिकोवादसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Anāthapiṇḍikovādasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / १. अनाथपिण्डिकोवादसुत्तं • 1. Anāthapiṇḍikovādasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / १. अनाथपिण्डिकोवादसुत्तवण्णना • 1. Anāthapiṇḍikovādasuttavaṇṇanā
