| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
5. සළායතනවග්‌ගො
5. Saḷāyatanavaggo
1. අනාථපිණ්‌ඩිකොවාදසුත්‌තවණ්‌ණනා
1. Anāthapiṇḍikovādasuttavaṇṇanā
383. එවං මෙ සුතන්‌ති අනාථපිණ්‌ඩිකොවාදසුත්‌තං. තත්‌ථ බාළ්‌හගිලානොති අධිමත්‌තගිලානො මරණසෙය්‍යං උපගතො. ආමන්‌තෙසීති ගහපතිස්‌ස කිර යාව පාදා වහිංසු, තාව දිවසෙ සකිං වා ද්‌වික්‌ඛත්‌තුං වා තික්‌ඛත්‌තුං වා බුද්‌ධුපට්‌ඨානං අඛණ්‌ඩං අකාසි. යත්‌තකඤ්‌චස්‌ස සත්‌ථු උපට්‌ඨානං අහොසි, තත්‌තකංයෙව මහාථෙරානං. සො අජ්‌ජ ගමනපාදස්‌ස පච්‌ඡින්‌නත්‌තා අනුට්‌ඨානසෙය්‍යං උපගතො සාසනං පෙසෙතුකාමො අඤ්‌ඤතරං පුරිසං ආමන්‌තෙසි. තෙනුපසඞ්‌කමීති භගවන්‌තං ආපුච්‌ඡිත්‌වා සූරියත්‌ථඞ්‌ගමනවෙලාය උපසඞ්‌කමි.
383.Evaṃme sutanti anāthapiṇḍikovādasuttaṃ. Tattha bāḷhagilānoti adhimattagilāno maraṇaseyyaṃ upagato. Āmantesīti gahapatissa kira yāva pādā vahiṃsu, tāva divase sakiṃ vā dvikkhattuṃ vā tikkhattuṃ vā buddhupaṭṭhānaṃ akhaṇḍaṃ akāsi. Yattakañcassa satthu upaṭṭhānaṃ ahosi, tattakaṃyeva mahātherānaṃ. So ajja gamanapādassa pacchinnattā anuṭṭhānaseyyaṃ upagato sāsanaṃ pesetukāmo aññataraṃ purisaṃ āmantesi. Tenupasaṅkamīti bhagavantaṃ āpucchitvā sūriyatthaṅgamanavelāya upasaṅkami.
384. පටික්‌කමන්‌තීති ඔසක්‌කන්‌ති, තනුකා භවන්‌ති. අභික්‌කමන්‌තීති අභිවඩ්‌ඪන්‌ති ඔත්‌ථරන්‌ති, බලවතියො හොන්‌ති.
384.Paṭikkamantīti osakkanti, tanukā bhavanti. Abhikkamantīti abhivaḍḍhanti ottharanti, balavatiyo honti.
අභික්‌කමොසානං පඤ්‌ඤායති නො පටික්‌කමොති යස්‌මිඤ්‌හි සමයෙ මාරණන්‌තිකා වෙදනා උප්‌පජ්‌ජති, උපරිවාතෙ ජලිතග්‌ගි විය හොති, යාව උස්‌මා න පරියාදියති, තාව මහතාපි උපක්‌කමෙන න සක්‌කා වූපසමෙතුං, උස්‌මාය පන පරියාදින්‌නාය වූපසම්‌මති.
Abhikkamosānaṃ paññāyati no paṭikkamoti yasmiñhi samaye māraṇantikā vedanā uppajjati, uparivāte jalitaggi viya hoti, yāva usmā na pariyādiyati, tāva mahatāpi upakkamena na sakkā vūpasametuṃ, usmāya pana pariyādinnāya vūpasammati.
385. අථායස්‌මා සාරිපුත්‌තො චින්‌තෙසි – ‘‘අයං මහාසෙට්‌ඨිස්‌ස වෙදනා මාරණන්‌තිකා, න සක්‌කා පටිබාහිතුං, අවසෙසා කථා නිරත්‌ථකා, ධම්‌මකථමස්‌ස කථෙස්‌සාමී’’ති. අථ නං තං කථෙන්‌තො තස්‌මාතිහාතිආදිමාහ. තත්‌ථ තස්‌මාති යස්‌මා චක්‌ඛුං තීහි ගාහෙහි ගණ්‌හන්‌තො උප්‌පන්‌නං මාරණන්‌තිකං වෙදනං පටිබාහිතුං සමත්‌ථො නාම නත්‌ථි, තස්‌මා. න චක්‌ඛුං උපාදියිස්‌සාමීති චක්‌ඛුං තීහි ගාහෙහි න ගණ්‌හිස්‌සාමි. න ච මෙ චක්‌ඛුනිස්‌සිතං විඤ්‌ඤාණන්‌ති විඤ්‌ඤාණඤ්‌චාපි මෙ චක්‌ඛුනිස්‌සිතං න භවිස්‌සති. න රූපන්‌ති හෙට්‌ඨා ආයතනරූපං කථිතං, ඉමස්‌මිං ඨානෙ සබ්‌බම්‌පි කාමභවරූපං කථෙන්‌තො එවමාහ.
385. Athāyasmā sāriputto cintesi – ‘‘ayaṃ mahāseṭṭhissa vedanā māraṇantikā, na sakkā paṭibāhituṃ, avasesā kathā niratthakā, dhammakathamassa kathessāmī’’ti. Atha naṃ taṃ kathento tasmātihātiādimāha. Tattha tasmāti yasmā cakkhuṃ tīhi gāhehi gaṇhanto uppannaṃ māraṇantikaṃ vedanaṃ paṭibāhituṃ samattho nāma natthi, tasmā. Na cakkhuṃ upādiyissāmīti cakkhuṃ tīhi gāhehi na gaṇhissāmi. Na ca me cakkhunissitaṃ viññāṇanti viññāṇañcāpi me cakkhunissitaṃ na bhavissati. Na rūpanti heṭṭhā āyatanarūpaṃ kathitaṃ, imasmiṃ ṭhāne sabbampi kāmabhavarūpaṃ kathento evamāha.
386. න ඉධලොකන්‌ති වසනට්‌ඨානං වා ඝාසච්‌ඡාදනං වා න උපාදියිස්‌සාමීති අත්‌ථො. ඉදඤ්‌හි පච්‌චයෙසු අපරිතස්‌සනත්‌ථං කථිතං. න පරලොකන්‌ති එත්‌ථ පන මනුස්‌සලොකං ඨපෙත්‌වා සෙසා පරලොකා නාම. ඉදං – ‘‘අසුකදෙවලොකෙ නිබ්‌බත්‌තිත්‌වා අසුකට්‌ඨානෙ භවිස්‌සාමි, ඉදං නාම ඛාදිස්‌සාමි භුඤ්‌ජිස්‌සාමි නිවාසෙස්‌සාමි පාරුපිස්‌සාමී’’ති එවරූපාය පරිතස්‌සනාය පහානත්‌ථං වුත්‌තං. තම්‌පි න උපාදියිස්‌සාමි, න ච මෙ තන්‌නිස්‌සිතං විඤ්‌ඤාණං භවිස්‌සතීති එවං තීහි ගාහෙහි පරිමොචෙත්‌වා ථෙරො දෙසනං අරහත්‌තනිකූටෙන නිට්‌ඨපෙසි.
386.Na idhalokanti vasanaṭṭhānaṃ vā ghāsacchādanaṃ vā na upādiyissāmīti attho. Idañhi paccayesu aparitassanatthaṃ kathitaṃ. Na paralokanti ettha pana manussalokaṃ ṭhapetvā sesā paralokā nāma. Idaṃ – ‘‘asukadevaloke nibbattitvā asukaṭṭhāne bhavissāmi, idaṃ nāma khādissāmi bhuñjissāmi nivāsessāmi pārupissāmī’’ti evarūpāya paritassanāya pahānatthaṃ vuttaṃ. Tampi na upādiyissāmi, na ca me tannissitaṃ viññāṇaṃ bhavissatīti evaṃ tīhi gāhehi parimocetvā thero desanaṃ arahattanikūṭena niṭṭhapesi.
387. ඔලීයසීති අත්‌තනො සම්‌පත්‌තිං දිස්‌වා ආරම්‌මණෙසු බජ්‌ඣසි අල්‌ලීයසීති. ඉති ආයස්‌මා ආනන්‌දො – ‘‘අයම්‌පි නාම ගහපති එවං සද්‌ධො පසන්‌නො මරණභයස්‌ස භායති, අඤ්‌ඤො කො න භායිස්‌සතී’’ති මඤ්‌ඤමානො තස්‌ස ගාළ්‌හං කත්‌වා ඔවාදං දෙන්‌තො එවමාහ. න ච මෙ එවරූපී ධම්‌මීකථා සුතපුබ්‌බාති අයං උපාසකො – ‘‘සත්‌ථු සන්‌තිකාපි මෙ එවරූපී ධම්‌මකථා න සුතපුබ්‌බා’’ති වදති, කිං සත්‌ථා එවරූපි සුඛුමං ගම්‌භීරකථං න කථෙතීති? නො න කථෙති. එවං පන ඡ අජ්‌ඣත්‌තිකානි ආයතනානි ඡ බාහිරානි ඡ විඤ්‌ඤාණකායෙ ඡ ඵස්‌සකායෙ ඡ වෙදනාකායෙ ඡ ධාතුයො පඤ්‌චක්‌ඛන්‌ධෙ චත්‌තාරො අරූපෙ ඉධලොකඤ්‌ච පරලොකඤ්‌ච දස්‌සෙත්‌වා දිට්‌ඨසුතමුතවිඤ්‌ඤාතවසෙන අරහත්‌තෙ පක්‌ඛිපිත්‌වා කථිතකථා එතෙන න සුතපුබ්‌බා, තස්‌මා එවං වදති.
387.Olīyasīti attano sampattiṃ disvā ārammaṇesu bajjhasi allīyasīti. Iti āyasmā ānando – ‘‘ayampi nāma gahapati evaṃ saddho pasanno maraṇabhayassa bhāyati, añño ko na bhāyissatī’’ti maññamāno tassa gāḷhaṃ katvā ovādaṃ dento evamāha. Na ca me evarūpī dhammīkathā sutapubbāti ayaṃ upāsako – ‘‘satthu santikāpi me evarūpī dhammakathā na sutapubbā’’ti vadati, kiṃ satthā evarūpi sukhumaṃ gambhīrakathaṃ na kathetīti? No na katheti. Evaṃ pana cha ajjhattikāni āyatanāni cha bāhirāni cha viññāṇakāye cha phassakāye cha vedanākāye cha dhātuyo pañcakkhandhe cattāro arūpe idhalokañca paralokañca dassetvā diṭṭhasutamutaviññātavasena arahatte pakkhipitvā kathitakathā etena na sutapubbā, tasmā evaṃ vadati.
අපිචායං උපාසකො දානාධිමුත්‌තො දානාභිරතො බුද්‌ධානං සන්‌තිකං ගච්‌ඡන්‌තො තුච්‌ඡහත්‌ථො න ගතපුබ්‌බො. පුරෙභත්‌තං ගච්‌ඡන්‌තො යාගුඛජ්‌ජකාදීනි ගාහාපෙත්‌වා ගච්‌ඡති, පච්‌ඡාභත්‌තං සප්‌පිමධුඵාණිතාදීනි. තස්‌මිං අසති වාලිකං ගාහාපෙත්‌වා ගන්‌ධකුටිපරිවෙණෙ ඔකිරාපෙති, දානං දත්‌වා සීලං රක්‌ඛිත්‌වා ගෙහං ගතො. බොධිසත්‌තගතිකො කිරෙස උපාසකො, තස්‌මා භගවා චතුවීසති සංවච්‌ඡරානි උපාසකස්‌ස යෙභුය්‍යෙන දානකථමෙව කථෙසි – ‘‘උපාසක, ඉදං දානං නාම බොධිසත්‌තානං ගතමග්‌ගො, මය්‌හම්‌පි ගතමග්‌ගො, මයා සතසහස්‌සකප්‌පාධිකානි චත්‌තාරි අසඞ්‌ඛ්‍යෙය්‍යානි දානං දින්‌නං, ත්‌වං මයා ගතමග්‌ගමෙව අනුගච්‌ඡසී’’ති. ධම්‌මසෙනාපතිආදයො මහාසාවකාපි අත්‌තනො අත්‌තනො සන්‌තිකං ආගතකාලෙ දානකථමෙවස්‌ස කථෙන්‌ති. තෙනෙවාහ න ඛො ගහපති ගිහීනං ඔදාතවසනානං එවරූපී ධම්‌මීකථා පටිභාතීති. ඉදං වුත්‌තං හොති – ගහපති ගිහීනං නාම ඛෙත්‌තවත්‌ථුහිරඤ්‌ඤසුවණ්‌ණදාසීදාසපුත්‌තභරියාදීසු තිබ්‌බො ආලයො තිබ්‌බං නිකන්‌තිපරියුට්‌ඨානං , තෙසං – ‘‘එත්‌ථ ආලයො න කාතබ්‌බො, නිකන්‌ති න කාතබ්‌බා’’ති කථා න පටිභාති න රුච්‌චතීති.
Apicāyaṃ upāsako dānādhimutto dānābhirato buddhānaṃ santikaṃ gacchanto tucchahattho na gatapubbo. Purebhattaṃ gacchanto yāgukhajjakādīni gāhāpetvā gacchati, pacchābhattaṃ sappimadhuphāṇitādīni. Tasmiṃ asati vālikaṃ gāhāpetvā gandhakuṭipariveṇe okirāpeti, dānaṃ datvā sīlaṃ rakkhitvā gehaṃ gato. Bodhisattagatiko kiresa upāsako, tasmā bhagavā catuvīsati saṃvaccharāni upāsakassa yebhuyyena dānakathameva kathesi – ‘‘upāsaka, idaṃ dānaṃ nāma bodhisattānaṃ gatamaggo, mayhampi gatamaggo, mayā satasahassakappādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni dānaṃ dinnaṃ, tvaṃ mayā gatamaggameva anugacchasī’’ti. Dhammasenāpatiādayo mahāsāvakāpi attano attano santikaṃ āgatakāle dānakathamevassa kathenti. Tenevāha na kho gahapati gihīnaṃ odātavasanānaṃ evarūpī dhammīkathā paṭibhātīti. Idaṃ vuttaṃ hoti – gahapati gihīnaṃ nāma khettavatthuhiraññasuvaṇṇadāsīdāsaputtabhariyādīsu tibbo ālayo tibbaṃ nikantipariyuṭṭhānaṃ , tesaṃ – ‘‘ettha ālayo na kātabbo, nikanti na kātabbā’’ti kathā na paṭibhāti na ruccatīti.
යෙන භගවා තෙනුපසඞ්‌කමීති කස්‌මා උපසඞ්‌කමි? තුසිතභවනෙ කිරස්‌ස නිබ්‌බත්‌තමත්‌තස්‌සෙව තිගාවුතප්‌පමාණං සුවණ්‌ණක්‌ඛන්‌ධං විය විජ්‌ජොතමානං අත්‌තභාවං උය්‍යානවිමානාදිසම්‌පත්‌තිඤ්‌ච දිස්‌වා – ‘‘මහතී අයං මය්‌හං සම්‌පත්‌ති, කිං නු ඛො මෙ මනුස්‌සපථෙ කම්‌මං කත’’න්‌ති ඔලොකෙන්‌තො තීසු රතනෙසු අධිකාරං දිස්‌වා චින්‌තෙසි ‘‘පමාදට්‌ඨානමිදං දෙවත්‌තං නාම, ඉමාය හි මෙ සම්‌පත්‌තියා මොදමානස්‌ස සතිසම්‌මොසොපි සියා, හන්‌දාහං ගන්‌ත්‌වා මම ජෙතවනස්‌ස චෙව භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස ච තථාගතස්‌ස ච අරියමග්‌ගස්‌ස ච සාරිපුත්‌තත්‌ථෙරස්‌ස ච වණ්‌ණං කථෙත්‌වා තතො ආගන්‌ත්‌වා සම්‌පත්‌තිං අනුභවිස්‌සාමී’’ති. සො තථා අකාසි. තං දස්‌සෙතුං අථ ඛො අනාථපිණ්‌ඩිකොතිආදි වුත්‌තං.
Yena bhagavā tenupasaṅkamīti kasmā upasaṅkami? Tusitabhavane kirassa nibbattamattasseva tigāvutappamāṇaṃ suvaṇṇakkhandhaṃ viya vijjotamānaṃ attabhāvaṃ uyyānavimānādisampattiñca disvā – ‘‘mahatī ayaṃ mayhaṃ sampatti, kiṃ nu kho me manussapathe kammaṃ kata’’nti olokento tīsu ratanesu adhikāraṃ disvā cintesi ‘‘pamādaṭṭhānamidaṃ devattaṃ nāma, imāya hi me sampattiyā modamānassa satisammosopi siyā, handāhaṃ gantvā mama jetavanassa ceva bhikkhusaṅghassa ca tathāgatassa ca ariyamaggassa ca sāriputtattherassa ca vaṇṇaṃ kathetvā tato āgantvā sampattiṃ anubhavissāmī’’ti. So tathā akāsi. Taṃ dassetuṃ atha kho anāthapiṇḍikotiādi vuttaṃ.
තත්‌ථ ඉසිසඞ්‌ඝනිසෙවිතන්‌ති භික්‌ඛුසඞ්‌ඝනිසෙවිතං. එවං පඨමගාථාය ජෙතවනස්‌ස වණ්‌ණං කථෙත්‌වා ඉදානි අරියමග්‌ගස්‌ස වණ්‌ණං කථෙන්‌තො කම්‌මං විජ්‌ජා චාතිආදිමාහ. තත්‌ථ කම්‌මන්‌ති මග්‌ගචෙතනා. විජ්‌ජාති මග්‌ගපඤ්‌ඤා. ධම්‌මොති සමාධිපක්‌ඛිකො ධම්‌මො. සීලං ජීවිතමුත්‌තමන්‌ති සීලෙ පතිට්‌ඨිතස්‌ස ජීවිතං උත්‌තමන්‌ති දස්‌සෙති. අථ වා විජ්‌ජාති දිට්‌ඨිසඞ්‌කප්‌පො. ධම්‌මොති වායාමසතිසමාධයො. සීලන්‌ති වාචාකම්‌මන්‌තාජීවා. ජීවිතමුත්‌තමන්‌ති එතස්‌මිං සීලෙ පතිට්‌ඨිතස්‌ස ජීවිතං නාම උත්‌තමං. එතෙන මච්‌චා සුජ්‌ඣන්‌තීති එතෙන අට්‌ඨඞ්‌ගිකෙන මග්‌ගෙන සත්‌තා විසුජ්‌ඣන්‌ති.
Tattha isisaṅghanisevitanti bhikkhusaṅghanisevitaṃ. Evaṃ paṭhamagāthāya jetavanassa vaṇṇaṃ kathetvā idāni ariyamaggassa vaṇṇaṃ kathento kammaṃ vijjā cātiādimāha. Tattha kammanti maggacetanā. Vijjāti maggapaññā. Dhammoti samādhipakkhiko dhammo. Sīlaṃ jīvitamuttamanti sīle patiṭṭhitassa jīvitaṃ uttamanti dasseti. Atha vā vijjāti diṭṭhisaṅkappo. Dhammoti vāyāmasatisamādhayo. Sīlanti vācākammantājīvā. Jīvitamuttamanti etasmiṃ sīle patiṭṭhitassa jīvitaṃ nāma uttamaṃ. Etena maccā sujjhantīti etena aṭṭhaṅgikena maggena sattā visujjhanti.
තස්‌මාති යස්‌මා මග්‌ගෙන සුජ්‌ඣන්‌ති, න ගොත්‌තධනෙහි, තස්‌මා. යොනිසො විචිනෙ ධම්‌මන්‌ති උපායෙන සමාධිපක්‌ඛියං ධම්‌මං විචිනෙය්‍ය. එවං තත්‌ථ විසුජ්‌ඣතීති එවං තස්‌මිං අරියමග්‌ගෙ විසුජ්‌ඣති . අථ වා යොනිසො විචිනෙ ධම්‌මන්‌ති උපායෙන පඤ්‌චක්‌ඛන්‌ධධම්‌මං විචිනෙය්‍ය. එවං තත්‌ථ විසුජ්‌ඣතීති එවං තෙසු චතූසු සච්‌චෙසු විසුජ්‌ඣති.
Tasmāti yasmā maggena sujjhanti, na gottadhanehi, tasmā. Yoniso vicine dhammanti upāyena samādhipakkhiyaṃ dhammaṃ vicineyya. Evaṃ tattha visujjhatīti evaṃ tasmiṃ ariyamagge visujjhati . Atha vā yoniso vicine dhammanti upāyena pañcakkhandhadhammaṃ vicineyya. Evaṃ tattha visujjhatīti evaṃ tesu catūsu saccesu visujjhati.
ඉදානි සාරිපුත්‌තත්‌ථෙරස්‌ස වණ්‌ණං කථෙන්‌තො සාරිපුත්‌තො වාතිආදිමාහ. තත්‌ථ සාරිපුත්‌තො වාති අවධාරණවචනං. එතෙහි පඤ්‌ඤාදීහි සාරිපුත්‌තොව සෙය්‍යොති වදති. උපසමෙනාති කිලෙසඋපසමෙන. පාරඞ්‌ගතොති නිබ්‌බානං ගතො. යො කොචි නිබ්‌බානං පත්‌තො භික්‌ඛු, සො එතාවපරමො සියා, න ථෙරෙන උත්‌තරිතරො නාම අත්‌ථීති වදති. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ උත්‌තානමෙවාති.
Idāni sāriputtattherassa vaṇṇaṃ kathento sāriputto vātiādimāha. Tattha sāriputto vāti avadhāraṇavacanaṃ. Etehi paññādīhi sāriputtova seyyoti vadati. Upasamenāti kilesaupasamena. Pāraṅgatoti nibbānaṃ gato. Yo koci nibbānaṃ patto bhikkhu, so etāvaparamo siyā, na therena uttaritaro nāma atthīti vadati. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
පපඤ්‌චසූදනියා මජ්‌ඣිමනිකායට්‌ඨකථාය
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
අනාථපිණ්‌ඩිකොවාදසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Anāthapiṇḍikovādasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 1. අනාථපිණ්‌ඩිකොවාදසුත්‌තං • 1. Anāthapiṇḍikovādasuttaṃ
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / 1. අනාථපිණ්‌ඩිකොවාදසුත්‌තවණ්‌ණනා • 1. Anāthapiṇḍikovādasuttavaṇṇanā
