| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
आणत्तिकथावण्णना
Āṇattikathāvaṇṇanā
१२१. आणत्तिकथायं असम्मोहत्थन्ति यस्मा सङ्केतकम्मनिमित्तकम्मानि करोन्तो न केवलं पुरेभत्तादिकालसङ्केतकम्मं अक्खिनिखणनादिनिमित्तकम्ममेव वा करोति, अथ खो एवंवण्णसण्ठानभण्डं गण्हाति, भण्डनियमम्पि करोति, त्वं इत्थन्नामस्स पावद, सो अञ्ञस्स पावदतूतिआदिना पुग्गलपटिपाटिया च आणापेति, तस्मा पुब्बण्हादिकालवसेन अक्खिनिखणनादिकिरियावसेन भण्डपुग्गलपटिपाटिवसेन च आणत्ते एतेसु सङ्केतकम्मनिमित्तकम्मेसु विसङ्केता विसङ्केतभावे सम्मोहो जायति, तदपगमेन असम्मोहत्थं। यं आणापकेन निमित्तसञ्ञं कत्वा वुत्तन्ति पुब्बण्हादीसु अक्खिनिखणनादीसु वा गहणत्थं आणापेन्तेन ईदिसवण्णसण्ठानादियुत्तं गण्हाति एवं गहणस्स निमित्तभूतसञ्ञाणं कत्वा यं भण्डं वुत्तं। अयं युत्ति सब्बत्थाति हेट्ठा वुत्तेसु उपरि वक्खमानेसु च सब्बत्थ आणत्तिप्पसङ्गेसु आणत्तिक्खणेयेव पाराजिकादीनं भावसङ्खाता विनययुत्ति, सा च आणत्तस्स किरियानिट्ठापनक्खणे आणापकस्स पयोगे थेय्यचित्तानं अभावा आणत्तिक्खणे एका एव आपत्ति होतीति एवं उपपत्तिया पवत्तत्ता युत्तीति वुत्ता। ‘‘मूलट्ठस्स थुल्लच्चय’’न्ति वुत्तत्ता सङ्घरक्खितेन पटिग्गहितेपि बुद्धरक्खितधम्मरक्खितानं दुक्कटमेव, कस्मा पनेत्थ आचरियस्स थुल्लच्चयन्ति आह ‘‘महाजनो ही’’तिआदि। महाजनोति च बुद्धरक्खितधम्मरक्खितसङ्घरक्खिते सन्धाय वुत्तं। मूलट्ठस्सेव दुक्कटन्ति बुद्धरक्खितस्स दुक्कटं। इदञ्च मूलट्ठस्स थुल्लच्चयाभावदस्सनत्थं पठमं आणत्तिक्खणे दुक्कटं सन्धाय वुत्तं, न पन सङ्घरक्खितस्स पटिग्गहणपच्चया पुन दुक्कटसम्भवं सन्धाय। न हि सो एकपयोगेन दुक्कटद्वयं आपज्जति। केचि पन ‘‘विसङ्केतत्ता पाळियं ‘मूलट्ठस्सा’ति अवत्वा ‘पटिग्गण्हाति, आपत्ति दुक्कटस्सा’ति सामञ्ञेन वुत्तत्ता इदं सङ्घरक्खितस्स दुक्कटं सन्धाय वुत्त’’न्ति वदन्ति, तं किञ्चापि अट्ठकथाय न समेति, पाळितो पन युत्तं विय दिस्सति। न हि तस्स पटिग्गहणप्पयोगे अनापत्ति होतीति। इमिनाव हेट्ठा आगतवारेसुपि पटिग्गण्हन्तानं दुक्कटं वेदितब्बं। ‘‘पण्णे वा सिलादीसु वा ‘चोरियं कातब्ब’न्ति लिखित्वा ठपिते पाराजिकमेवा’’ति केचि वदन्ति, तं पन ‘‘असुकस्स गेहे भण्ड’’न्ति एवं नियमेत्वा लिखिते युज्जति, न अनियमेत्वा लिखितेति वीमंसितब्बं। मग्गानन्तरफलसदिसाति इमिना यथा अरियपुग्गलानं मग्गानन्तरे फले उप्पन्ने किलेसपटिप्पस्सद्धिपरियोसानं भावनाकिच्चं निप्फन्नं नाम होति, एवमेतिस्सा अत्थसाधकचेतनाय उप्पन्नाय आणत्तिकिच्चं निप्फन्नमेवाति दस्सेति, तेनाह ‘‘तस्मा अयं आणत्तिक्खणेयेव पाराजिको’’ति, आणत्तिवचीपयोगसमुट्ठापकचेतनाक्खणेयेव पाराजिको होतीति अत्थो।
121. Āṇattikathāyaṃ asammohatthanti yasmā saṅketakammanimittakammāni karonto na kevalaṃ purebhattādikālasaṅketakammaṃ akkhinikhaṇanādinimittakammameva vā karoti, atha kho evaṃvaṇṇasaṇṭhānabhaṇḍaṃ gaṇhāti, bhaṇḍaniyamampi karoti, tvaṃ itthannāmassa pāvada, so aññassa pāvadatūtiādinā puggalapaṭipāṭiyā ca āṇāpeti, tasmā pubbaṇhādikālavasena akkhinikhaṇanādikiriyāvasena bhaṇḍapuggalapaṭipāṭivasena ca āṇatte etesu saṅketakammanimittakammesu visaṅketā visaṅketabhāve sammoho jāyati, tadapagamena asammohatthaṃ. Yaṃ āṇāpakena nimittasaññaṃ katvā vuttanti pubbaṇhādīsu akkhinikhaṇanādīsu vā gahaṇatthaṃ āṇāpentena īdisavaṇṇasaṇṭhānādiyuttaṃ gaṇhāti evaṃ gahaṇassa nimittabhūtasaññāṇaṃ katvā yaṃ bhaṇḍaṃ vuttaṃ. Ayaṃ yutti sabbatthāti heṭṭhā vuttesu upari vakkhamānesu ca sabbattha āṇattippasaṅgesu āṇattikkhaṇeyeva pārājikādīnaṃ bhāvasaṅkhātā vinayayutti, sā ca āṇattassa kiriyāniṭṭhāpanakkhaṇe āṇāpakassa payoge theyyacittānaṃ abhāvā āṇattikkhaṇe ekā eva āpatti hotīti evaṃ upapattiyā pavattattā yuttīti vuttā. ‘‘Mūlaṭṭhassa thullaccaya’’nti vuttattā saṅgharakkhitena paṭiggahitepi buddharakkhitadhammarakkhitānaṃ dukkaṭameva, kasmā panettha ācariyassa thullaccayanti āha ‘‘mahājano hī’’tiādi. Mahājanoti ca buddharakkhitadhammarakkhitasaṅgharakkhite sandhāya vuttaṃ. Mūlaṭṭhasseva dukkaṭanti buddharakkhitassa dukkaṭaṃ. Idañca mūlaṭṭhassa thullaccayābhāvadassanatthaṃ paṭhamaṃ āṇattikkhaṇe dukkaṭaṃ sandhāya vuttaṃ, na pana saṅgharakkhitassa paṭiggahaṇapaccayā puna dukkaṭasambhavaṃ sandhāya. Na hi so ekapayogena dukkaṭadvayaṃ āpajjati. Keci pana ‘‘visaṅketattā pāḷiyaṃ ‘mūlaṭṭhassā’ti avatvā ‘paṭiggaṇhāti, āpatti dukkaṭassā’ti sāmaññena vuttattā idaṃ saṅgharakkhitassa dukkaṭaṃ sandhāya vutta’’nti vadanti, taṃ kiñcāpi aṭṭhakathāya na sameti, pāḷito pana yuttaṃ viya dissati. Na hi tassa paṭiggahaṇappayoge anāpatti hotīti. Imināva heṭṭhā āgatavāresupi paṭiggaṇhantānaṃ dukkaṭaṃ veditabbaṃ. ‘‘Paṇṇe vā silādīsu vā ‘coriyaṃ kātabba’nti likhitvā ṭhapite pārājikamevā’’ti keci vadanti, taṃ pana ‘‘asukassa gehe bhaṇḍa’’nti evaṃ niyametvā likhite yujjati, na aniyametvā likhiteti vīmaṃsitabbaṃ. Maggānantaraphalasadisāti iminā yathā ariyapuggalānaṃ maggānantare phale uppanne kilesapaṭippassaddhipariyosānaṃ bhāvanākiccaṃ nipphannaṃ nāma hoti, evametissā atthasādhakacetanāya uppannāya āṇattikiccaṃ nipphannamevāti dasseti, tenāha ‘‘tasmā ayaṃ āṇattikkhaṇeyeva pārājiko’’ti, āṇattivacīpayogasamuṭṭhāpakacetanākkhaṇeyeva pārājiko hotīti attho.
आणत्तिकथावण्णनानयो निट्ठितो।
Āṇattikathāvaṇṇanānayo niṭṭhito.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / २. दुतियपाराजिकं • 2. Dutiyapārājikaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / २. दुतियपाराजिकं • 2. Dutiyapārājikaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / आणत्तिकथावण्णना • Āṇattikathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / भूमट्ठकथादिवण्णना • Bhūmaṭṭhakathādivaṇṇanā
