| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / อิติวุตฺตก-อฎฺฐกถา • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
๘. อนฺธกรณสุตฺตวณฺณนา
8. Andhakaraṇasuttavaṇṇanā
๘๗. อฎฺฐเม อกุสลวิตกฺกาติ อโกสลฺลสมฺภูตา วิตกฺกาฯ อนฺธกรณาติอาทีสุ ยสฺส สยํ อุปฺปชฺชนฺติ, ตํ ยถาภูตทสฺสนนิวารเณน อนฺธํ กโรนฺตีติ อนฺธกรณาฯ น ปญฺญาจกฺขุํ กโรนฺตีติ อจกฺขุกรณาฯ อญฺญาณํ กโรนฺตีติ อญฺญาณกรณาฯ ปญฺญานิโรธิกาติ กมฺมสฺสกตาปญฺญา, ฌานปญฺญา, วิปสฺสนาปญฺญาติ อิมา ติโสฺส ปญฺญา อปฺปวตฺติกรเณน นิโรเธนฺตีติ ปญฺญานิโรธิกาฯ อนิฎฺฐผลทายกตฺตา ทุกฺขสงฺขาตสฺส วิฆาตสฺส ปเกฺข วตฺตนฺตีติ วิฆาตปกฺขิกาฯ กิเลสนิพฺพานํ น สํวตฺตยนฺตีติ อนิพฺพานสํวตฺตนิกาฯ
87. Aṭṭhame akusalavitakkāti akosallasambhūtā vitakkā. Andhakaraṇātiādīsu yassa sayaṃ uppajjanti, taṃ yathābhūtadassananivāraṇena andhaṃ karontīti andhakaraṇā. Na paññācakkhuṃ karontīti acakkhukaraṇā. Aññāṇaṃ karontīti aññāṇakaraṇā. Paññānirodhikāti kammassakatāpaññā, jhānapaññā, vipassanāpaññāti imā tisso paññā appavattikaraṇena nirodhentīti paññānirodhikā. Aniṭṭhaphaladāyakattā dukkhasaṅkhātassa vighātassa pakkhe vattantīti vighātapakkhikā. Kilesanibbānaṃ na saṃvattayantīti anibbānasaṃvattanikā.
กามวิตโกฺกติ กามปฎิสํยุโตฺต วิตโกฺกฯ โส หิ กิเลสกามสหิโต หุตฺวา วตฺถุกาเมสุ ปวตฺตติฯ พฺยาปาทปฎิสํยุโตฺต วิตโกฺก พฺยาปาทวิตโกฺกฯ วิหิํสาปฎิสํยุโตฺต วิตโกฺก วิหิํสาวิตโกฺกฯ อิเม เทฺว จ สเตฺตสุปิ สงฺขาเรสุปิ อุปฺปชฺชนฺติฯ กามวิตโกฺก หิ ปิยมนาเป สเตฺต วา สงฺขาเร วา วิตเกฺกนฺตสฺส อุปฺปชฺชติ, พฺยาปาทวิตโกฺก อปฺปิเย อมนาเป สเตฺต วา สงฺขาเร วา กุชฺฌิตฺวา โอโลกนกาลโต ปฎฺฐาย ยาว นาสนา อุปฺปชฺชติ, วิหิํสาวิตโกฺก สงฺขาเรสุ น อุปฺปชฺชติ, สงฺขารา ทุกฺขาเปตพฺพา นาม นตฺถิ, ‘‘อิเม สตฺตา หญฺญนฺตุ วา พชฺฌนฺตุ วา อุจฺฉิชฺชนฺตุ วา วินสฺสนฺตุ วา มา วา อเหสุ’’นฺติ จินฺตนกาเล ปน สเตฺตสุ อุปฺปชฺชติฯ
Kāmavitakkoti kāmapaṭisaṃyutto vitakko. So hi kilesakāmasahito hutvā vatthukāmesu pavattati. Byāpādapaṭisaṃyutto vitakko byāpādavitakko. Vihiṃsāpaṭisaṃyutto vitakko vihiṃsāvitakko. Ime dve ca sattesupi saṅkhāresupi uppajjanti. Kāmavitakko hi piyamanāpe satte vā saṅkhāre vā vitakkentassa uppajjati, byāpādavitakko appiye amanāpe satte vā saṅkhāre vā kujjhitvā olokanakālato paṭṭhāya yāva nāsanā uppajjati, vihiṃsāvitakko saṅkhāresu na uppajjati, saṅkhārā dukkhāpetabbā nāma natthi, ‘‘ime sattā haññantu vā bajjhantu vā ucchijjantu vā vinassantu vā mā vā ahesu’’nti cintanakāle pana sattesu uppajjati.
อิเมเยว ปน กามสงฺกปฺปาทโยฯ อตฺถโต หิ กามวิตกฺกาทีนํ กามสงฺกปฺปาทีนญฺจ นานากรณํ นตฺถิ, ตํสมฺปยุตฺตา ปน สญฺญาทโย กามสญฺญาทโยฯ กามธาตุอาทีนํ ปน ยสฺมา ปาฬิยํ –
Imeyeva pana kāmasaṅkappādayo. Atthato hi kāmavitakkādīnaṃ kāmasaṅkappādīnañca nānākaraṇaṃ natthi, taṃsampayuttā pana saññādayo kāmasaññādayo. Kāmadhātuādīnaṃ pana yasmā pāḷiyaṃ –
‘‘กามปฎิสํยุโตฺต ตโกฺก วิตโกฺก…เป.… มิจฺฉาสงฺกโปฺป, อยํ วุจฺจติ กามธาตุ, สเพฺพปิ อกุสลา ธมฺมา กามธาตุฯ พฺยาปาทปฎิสํยุโตฺต ตโกฺก วิตโกฺก…เป.… มิจฺฉาสงฺกโปฺป, อยํ วุจฺจติ พฺยาปาทธาตุฯ ทสสุ อาฆาตวตฺถูสุ จิตฺตสฺส อาฆาโต ปฎิฆาโต…เป.… อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส, อยํ วุจฺจติ พฺยาปาทธาตุฯ วิหิํสาปฎิสํยุโตฺต ตโกฺก วิตโกฺก มิจฺฉาสงฺกโปฺป , อยํ วุจฺจติ วิหิํสาธาตุฯ อิเธกโจฺจ ปาณินา วา เลฑฺฑุนา วา ทเณฺฑน วา สเตฺถน วา รชฺชุยา วา อญฺญตรญฺญตเรน สเตฺต วิเหเฐติ, อยํ วิหิํสาธาตู’’ติ (วิภ. ๑๘๒, ๙๑๐) –
‘‘Kāmapaṭisaṃyutto takko vitakko…pe… micchāsaṅkappo, ayaṃ vuccati kāmadhātu, sabbepi akusalā dhammā kāmadhātu. Byāpādapaṭisaṃyutto takko vitakko…pe… micchāsaṅkappo, ayaṃ vuccati byāpādadhātu. Dasasu āghātavatthūsu cittassa āghāto paṭighāto…pe… anattamanatā cittassa, ayaṃ vuccati byāpādadhātu. Vihiṃsāpaṭisaṃyutto takko vitakko micchāsaṅkappo , ayaṃ vuccati vihiṃsādhātu. Idhekacco pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā rajjuyā vā aññataraññatarena satte viheṭheti, ayaṃ vihiṃsādhātū’’ti (vibha. 182, 910) –
อาคตตฺตา วิเสโส ลพฺภติฯ
Āgatattā viseso labbhati.
ตตฺถ เทฺว กถา สพฺพสงฺคาหิกา จ อสมฺภินฺนา จฯ ตตฺถ กามธาตุยา คหิตาย อิตรา เทฺวปิ คหิตา นาม โหนฺติฯ ตโต ปน นีหริตฺวา อยํ พฺยาปาทธาตุ, อยํ วิหิํสาธาตูติ ทเสฺสตีติ อยํ สพฺพสงฺคาหิกา นามฯ กามธาตุํ กเถโนฺต ปน ภควา พฺยาปาทธาตุํ พฺยาปาทธาตุฎฺฐาเน , วิหิํสาธาตุํ วิหิํสาธาตุฎฺฐาเน ฐเปตฺวาว อวเสสํ กามธาตุ นามาติ กเถสีติ อยํ อสมฺภินฺนกถา นามฯ
Tattha dve kathā sabbasaṅgāhikā ca asambhinnā ca. Tattha kāmadhātuyā gahitāya itarā dvepi gahitā nāma honti. Tato pana nīharitvā ayaṃ byāpādadhātu, ayaṃ vihiṃsādhātūti dassetīti ayaṃ sabbasaṅgāhikā nāma. Kāmadhātuṃ kathento pana bhagavā byāpādadhātuṃ byāpādadhātuṭṭhāne , vihiṃsādhātuṃ vihiṃsādhātuṭṭhāne ṭhapetvāva avasesaṃ kāmadhātu nāmāti kathesīti ayaṃ asambhinnakathā nāma.
สุกฺกปเกฺข วุตฺตวิปริยาเยน อโตฺถ เวทิตโพฺพฯ เนกฺขมฺมปฎิสํยุโตฺต วิตโกฺก เนกฺขมฺมวิตโกฺกฯ โส อสุภปุพฺพภาเค กามาวจโร โหติ, อสุภชฺฌาเน รูปาวจโร, ตํ ฌานํ ปาทกํ กตฺวา อุปฺปนฺนมคฺคผลกาเล โลกุตฺตโรฯ อพฺยาปาทปฎิสํยุโตฺต วิตโกฺก อพฺยาปาทวิตโกฺกฯ โส เมตฺตาปุพฺพภาเค กามาวจโร โหติ, เมตฺตาฌาเน รูปาวจโร, ตํ ฌานํ ปาทกํ กตฺวา อุปฺปนฺนมคฺคผลกาเล โลกุตฺตโรฯ อวิหิํสาปฎิสํยุโตฺต วิตโกฺก อวิหิํสาวิตโกฺกฯ โส กรุณาปุพฺพภาเค กามาวจโร, กรุณาชฺฌาเน รูปาวจโร, ตํ ฌานํ ปาทกํ กตฺวา อุปฺปนฺนมคฺคผลกาเล โลกุตฺตโรฯ ยทา ปน อโลโภ สีสํ โหติ, ตทา อิตเร เทฺว ตทนฺวายิกา โหนฺติฯ ยทา เมตฺตา สีสํ โหติ, ตทา อิตเร เทฺว ตทนฺวายิกา โหนฺติฯ ยทา กรุณา สีสํ โหติ, ตทา อิตเร เทฺว ตทนฺวายิกา โหนฺติฯ
Sukkapakkhe vuttavipariyāyena attho veditabbo. Nekkhammapaṭisaṃyutto vitakko nekkhammavitakko. So asubhapubbabhāge kāmāvacaro hoti, asubhajjhāne rūpāvacaro, taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā uppannamaggaphalakāle lokuttaro. Abyāpādapaṭisaṃyutto vitakko abyāpādavitakko. So mettāpubbabhāge kāmāvacaro hoti, mettājhāne rūpāvacaro, taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā uppannamaggaphalakāle lokuttaro. Avihiṃsāpaṭisaṃyutto vitakko avihiṃsāvitakko. So karuṇāpubbabhāge kāmāvacaro, karuṇājjhāne rūpāvacaro, taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā uppannamaggaphalakāle lokuttaro. Yadā pana alobho sīsaṃ hoti, tadā itare dve tadanvāyikā honti. Yadā mettā sīsaṃ hoti, tadā itare dve tadanvāyikā honti. Yadā karuṇā sīsaṃ hoti, tadā itare dve tadanvāyikā honti.
อิเมเยว ปน เนกฺขมฺมสงฺกปฺปาทโยฯ อตฺถโต หิ เนกฺขมฺมวิตกฺกาทีนํ เนกฺขมฺมสงฺกปฺปาทีนญฺจ นานากรณํ นตฺถิ, ตํสมฺปยุตฺตา ปน สญฺญาทโย เนกฺขมฺมสญฺญาทโยฯ เนกฺขมฺมธาตุอาทีนํ ปน ยสฺมา ปาฬิยํ –
Imeyeva pana nekkhammasaṅkappādayo. Atthato hi nekkhammavitakkādīnaṃ nekkhammasaṅkappādīnañca nānākaraṇaṃ natthi, taṃsampayuttā pana saññādayo nekkhammasaññādayo. Nekkhammadhātuādīnaṃ pana yasmā pāḷiyaṃ –
‘‘เนกฺขมฺมปฎิสํยุโตฺต ตโกฺก วิตโกฺก สงฺกโปฺป, อยํ วุจฺจติ เนกฺขมฺมธาตุ, สเพฺพปิ กุสลา ธมฺมา เนกฺขมฺมธาตุฯ อพฺยาปาทปฎิสํยุโตฺต ตโกฺก วิตโกฺก สงฺกโปฺป, อยํ วุจฺจติ อพฺยาปาทธาตุฯ ยา สเตฺตสุ เมตฺติ เมตฺตายนา เมตฺตาเจโตวิมุตฺติ , อยํ วุจฺจติ อพฺยาปาทธาตุฯ อวิหิํสาปฎิสํยุโตฺต ตโกฺก วิตโกฺก สงฺกโปฺป – อยํ วุจฺจติ อวิหิํสาธาตุฯ ยา สเตฺตสุ กรุณา กรุณายนา กรุณาเจโตวิมุตฺติ – อยํ วุจฺจติ อวิหิํสาธาตู’’ติฯ (วิภ. ๑๘๒) –
‘‘Nekkhammapaṭisaṃyutto takko vitakko saṅkappo, ayaṃ vuccati nekkhammadhātu, sabbepi kusalā dhammā nekkhammadhātu. Abyāpādapaṭisaṃyutto takko vitakko saṅkappo, ayaṃ vuccati abyāpādadhātu. Yā sattesu metti mettāyanā mettācetovimutti , ayaṃ vuccati abyāpādadhātu. Avihiṃsāpaṭisaṃyutto takko vitakko saṅkappo – ayaṃ vuccati avihiṃsādhātu. Yā sattesu karuṇā karuṇāyanā karuṇācetovimutti – ayaṃ vuccati avihiṃsādhātū’’ti. (Vibha. 182) –
อาคตตฺตา วิเสโส ลพฺภติฯ อิธาปิ สพฺพสงฺคาหิกา, อสมฺภินฺนาติ เทฺว กถา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพาฯ เสสํ สุวิเญฺญยฺยเมวฯ
Āgatattā viseso labbhati. Idhāpi sabbasaṅgāhikā, asambhinnāti dve kathā vuttanayeneva veditabbā. Sesaṃ suviññeyyameva.
คาถาสุ วิตกฺกเยติ วิตเกฺกยฺยฯ นิรากเรติ อตฺตโน สนฺตานโต นีหเรยฺย วิโนเทยฺย, ปชเหยฺยาติ อโตฺถฯ สเว วิตกฺกานิ วิจาริตานิ, สเมติ วุฎฺฐีว รชํ สมูหตนฺติ ยถา นาม คิมฺหานํ ปจฺฉิเม มาเส ปถวิยํ สมูหตํ สมนฺตโต อุฎฺฐิตํ รชํ มหโต อกาลเมฆสฺส วสฺสโต วุฎฺฐิ ฐานโส วูปสเมติ, เอวเมว โส โยคาวจโร วิตกฺกานิ มิจฺฉาวิตเกฺก จ วิจาริตานิ ตํสมฺปยุตฺตวิจาเร จ สเมติ วูปสเมติ สมุจฺฉินฺทติฯ ตถาภูโต จ วิตกฺกูปสเมน เจตสา สเพฺพสํ มิจฺฉาวิตกฺกานํ อุปสมนโต วิตกฺกูปสเมน อริยมคฺคจิเตฺตนฯ อิเธว ทิเฎฺฐว ธเมฺม, สนฺติปทํ นิพฺพานํ, สมชฺฌคา สมธิคโต โหตีติฯ
Gāthāsu vitakkayeti vitakkeyya. Nirākareti attano santānato nīhareyya vinodeyya, pajaheyyāti attho. Save vitakkāni vicāritāni, sameti vuṭṭhīva rajaṃ samūhatanti yathā nāma gimhānaṃ pacchime māse pathaviyaṃ samūhataṃ samantato uṭṭhitaṃ rajaṃ mahato akālameghassa vassato vuṭṭhi ṭhānaso vūpasameti, evameva so yogāvacaro vitakkāni micchāvitakke ca vicāritāni taṃsampayuttavicāre ca sameti vūpasameti samucchindati. Tathābhūto ca vitakkūpasamena cetasā sabbesaṃ micchāvitakkānaṃ upasamanato vitakkūpasamena ariyamaggacittena. Idheva diṭṭheva dhamme, santipadaṃ nibbānaṃ, samajjhagā samadhigato hotīti.
อฎฺฐมสุตฺตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Aṭṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / อิติวุตฺตกปาฬิ • Itivuttakapāḷi / ๘. อนฺธกรณสุตฺตํ • 8. Andhakaraṇasuttaṃ
