| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ (ဋီကာ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
၆. အာနေဉ္ဇသပ္ပာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
6. Āneñjasappāyasuttavaṇṇanā
၆၆. ခဏပဘင္ဂုတာယ န နိစ္စာ န ဓုဝာတိ အနိစ္စာ။ တတော ဧဝ ပဏ္ဍိတေဟိ န ဣစ္စာ န ဥပဂန္တဗ္ဗာတိပိ အနိစ္စာ။ သော စာယံ အနိစ္စတ္ထော ဥဒယဝယပရိစ္ဆိန္နတာယ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒသ္သေန္တော, ‘‘ဟုတ္ဝာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စာ’’တိ အာဟ; ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ ဝိနသ္သနတောတိ အတ္ထော။ အယဉ္စ အနိစ္စတာ ဝက္ခမာနာ စ တုစ္ဆာဒိတာ ဒ္ဝိန္နမ္ပိ ကာမာနံ သာဓာရဏောတိ အာဟ – ‘‘ဝတ္ထုကာမာပိ ကိလေသကာမာပီ’’တိ။ ရိတ္တာ ဝိဝိတ္တာ, တေသံ နိစ္စသာရာဒီနံ အတ္တနိ အဘာဝတော တေဟိ ဝိသုံဘူတာ။ ယထာ ပန သဗ္ဗသော သဘာဝရဟိတမာကာသံ ‘‘တုစ္ဆံ ရိတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, န ဧဝမေတေ။ ဧတေ ပန ကေဝလံ နိစ္စသာရာဒိဝိရဟတော ဧဝ တုစ္ဆာ ရိတ္တာတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘န ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘န ဟိ တုစ္ဆမုဋ္ဌိ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဣဒံ လောကသမညာဝသေန ဝုတ္တံ, လောကသမညာ လောကိယကထာ န လင္ဃိတဗ္ဗာ။
66. Khaṇapabhaṅgutāya na niccā na dhuvāti aniccā. Tato eva paṇḍitehi na iccā na upagantabbātipi aniccā. So cāyaṃ aniccattho udayavayaparicchinnatāya veditabboti dassento, ‘‘hutvā abhāvaṭṭhena aniccā’’ti āha; uppajjitvā vinassanatoti attho. Ayañca aniccatā vakkhamānā ca tucchāditā dvinnampi kāmānaṃ sādhāraṇoti āha – ‘‘vatthukāmāpi kilesakāmāpī’’ti. Rittā vivittā, tesaṃ niccasārādīnaṃ attani abhāvato tehi visuṃbhūtā. Yathā pana sabbaso sabhāvarahitamākāsaṃ ‘‘tucchaṃ ritta’’nti vuccati, na evamete. Ete pana kevalaṃ niccasārādivirahato eva tucchā rittāti dassento ‘‘na panā’’tiādimāha. ‘‘Na hi tucchamuṭṭhi nāma natthī’’ti idaṃ lokasamaññāvasena vuttaṃ, lokasamaññā lokiyakathā na laṅghitabbā.
မုသာတိ ဣတ္တရပစ္စုပဋ္ဌာနတာယ န ဒိသ္သတီတိ အာဟ ‘‘မုသာတိ နာသနကာ’’တိ။ ဝိသံဝာဒနဋ္ဌေန ဝာ မုသာ။ ဧတေ ဟိ အသုဘာဒိသဘာဝာပိ ဗာလာနံ သုဘာဒိဘာဝေန ဥပဋ္ဌဟန္တာ သုဘာဒိဂ္ဂဟဏသ္သ ပစ္စက္ခဘာဝေန သတ္တေ ဝိသံဝာဒေန္တိ။ နသ္သနသဘာဝာတိ ခဏဘင္ဂတ္တာ ဣတ္တရပစ္စုပဋ္ဌာနတာယ ဒိသ္သမာနာ ဝိယပိ ဟုတ္ဝာ အပညာယနကပကတိကာ။ တေနာဟ ‘‘ခေတ္တံ ဝိယာ’’တိအာဒိ။ ဓမ္မသဒ္ဒော စေတ္ထ ‘‘ဇာတိဓမ္မာန’’န္တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၂.၃၉၈) ဝိယ ပကတိပရိယာယော, တထာ သဘာဝသဒ္ဒော စာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မောသဓမ္မာတိ မောသနပကတိကာ, ကုသလဘဏ္ဍဟရဏသဘာဝာတိ အတ္ထော။ မာယာကတန္တိ မာယာယ ကတံ ဥဒကာဒိမဏိအာဒိအာကာရေန မာယာဒိနာ ဥပဋ္ဌာပိတံ; မာယာကတံ ဝိယ မာယာကတံ အညသဘာဝာ ဟုတ္ဝာ အတထာ ဥပဋ္ဌဟနတော။ တေနာဟ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ။ စက္ခုပထေ ဧဝ ကတဝိဇ္ဇာယ, န တတော ပရန္တိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဒသ္သနူပစာရေ ဌိတသ္သေဝ တထာ ပညာယတီ’’တိ။ တယိဒံ သမ္ဗရဝိဇ္ဇာဝသေန ဝုတ္တံ။
Musāti ittarapaccupaṭṭhānatāya na dissatīti āha ‘‘musāti nāsanakā’’ti. Visaṃvādanaṭṭhena vā musā. Ete hi asubhādisabhāvāpi bālānaṃ subhādibhāvena upaṭṭhahantā subhādiggahaṇassa paccakkhabhāvena satte visaṃvādenti. Nassanasabhāvāti khaṇabhaṅgattā ittarapaccupaṭṭhānatāya dissamānā viyapi hutvā apaññāyanakapakatikā. Tenāha ‘‘khettaṃ viyā’’tiādi. Dhammasaddo cettha ‘‘jātidhammāna’’ntiādīsu (dī. ni. 2.398) viya pakatipariyāyo, tathā sabhāvasaddo cāti daṭṭhabbaṃ. Mosadhammāti mosanapakatikā, kusalabhaṇḍaharaṇasabhāvāti attho. Māyākatanti māyāya kataṃ udakādimaṇiādiākārena māyādinā upaṭṭhāpitaṃ; māyākataṃ viya māyākataṃ aññasabhāvā hutvā atathā upaṭṭhahanato. Tenāha ‘‘yathā’’tiādi. Cakkhupathe eva katavijjāya, na tato paranti vuttaṃ – ‘‘dassanūpacāre ṭhitasseva tathā paññāyatī’’ti. Tayidaṃ sambaravijjāvasena vuttaṃ.
ဧဝံ တာဝကာလိကဘာဝေန ကာမာနံ မာယာကတဘာဝံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ တတော အညေနပိ ပကာရေန ဒသ္သေတုံ ‘‘ယထာ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနိစ္စာဒိသဘာဝာနံ ကာမာနံ နိစ္စာဒိသဘာဝဒသ္သနံ ဝိပလ္လာသသဟဂတတာယ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဗာလာနံ လာပနတောတိ အပရိညာတဝတ္ထုကာနံ အန္ဓဗာလာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝိပလ္လာသဟေတုတော။ မနုသ္သလောကေ ဌတ္ဝာ မနုသ္သာနံ ဝာ ဝသေန ဘဂဝတာ ဘာသိတတ္တာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ ကာမာတိ မာနုသကာ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ’’တိ ။ တတော ဧဝ စ ‘‘သမ္ပရာယိကာတိ တေ ဌပေတ္ဝာ အဝသေသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မာ ပစ္စက္ခသဘာဝာ အာရမ္မဏဘူတာ ဧတာသံ အတ္ထီတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ။ သမ္ပရာယိကေ ကာမေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နသညာ သမ္ပရာယိကာ။ တေ သမေစ္စ ဓီယတိ ဧတ္ထ အာဏာတိ ဓေယ္ယံ, အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနံ။ မာရသ္သ ဓေယ္ယန္တိ မာရဓေယ္ယံ တသ္သ ဣသ္သရိယပဝတ္တနတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ယေဟီ’’တိအာဒိ။ ဂဟိတန္တိ ဝိသယဝိသယီဘာဝေန ဂဟိတံ, အာရမ္မဏဝသေန အာရမ္မဏကရဏဝသေန စ ဂဟိတန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဂဟဏံ နာမ ‘‘ဣဒံ မယ္ဟ’’န္တိ အဝိဘာဂေန ပရိဂ္ဂဟကရဏံ; အာရမ္မဏဝသေန ပန ဂဟဏံ ဘာဂသော အာရမ္မဏာနုဘဝနန္တိ ဝဒန္တိ။ ဥဘယသ္သပိ ပန တဏ္ဟာရာဂဝသေန ဂဟဏံ သန္ဓာယ, ‘‘ဥဘယမေတံ ဂဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ မာရောတိ ကိလေသမာရော။ ယဒဂ္ဂေန ကိလေသမာရော, တဒဂ္ဂေန ဒေဝပုတ္တမာရောပိ တေ အတ္တနော ဝသံ ဝတ္တေတိ။ တံ သန္ဓာယာတိ ဓမ္မမုခေန ပုဂ္ဂလဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယ။
Evaṃ tāvakālikabhāvena kāmānaṃ māyākatabhāvaṃ dassetvā idāni tato aññenapi pakārena dassetuṃ ‘‘yathā cā’’tiādi vuttaṃ. Aniccādisabhāvānaṃ kāmānaṃ niccādisabhāvadassanaṃ vipallāsasahagatatāya veditabbaṃ. Bālānaṃ lāpanatoti apariññātavatthukānaṃ andhabālānaṃ puggalānaṃ vipallāsahetuto. Manussaloke ṭhatvā manussānaṃ vā vasena bhagavatā bhāsitattā vuttaṃ – ‘‘diṭṭhadhammikā kāmāti mānusakā pañca kāmaguṇā’’ti . Tato eva ca ‘‘samparāyikāti te ṭhapetvā avasesā’’tiādi vuttaṃ. Tattha diṭṭhadhammā paccakkhasabhāvā ārammaṇabhūtā etāsaṃ atthīti diṭṭhadhammikā. Samparāyike kāme ārabbha uppannasaññā samparāyikā. Te samecca dhīyati ettha āṇāti dheyyaṃ, āṇāpavattiṭṭhānaṃ. Mārassa dheyyanti māradheyyaṃ tassa issariyapavattanattā. Tenāha ‘‘yehī’’tiādi. Gahitanti visayavisayībhāvena gahitaṃ, ārammaṇavasena ārammaṇakaraṇavasena ca gahitanti attho. Tattha ārammaṇakaraṇavasena gahaṇaṃ nāma ‘‘idaṃ mayha’’nti avibhāgena pariggahakaraṇaṃ; ārammaṇavasena pana gahaṇaṃ bhāgaso ārammaṇānubhavananti vadanti. Ubhayassapi pana taṇhārāgavasena gahaṇaṃ sandhāya, ‘‘ubhayametaṃ gahita’’nti vuttaṃ. Māroti kilesamāro. Yadaggena kilesamāro, tadaggena devaputtamāropi te attano vasaṃ vatteti. Taṃ sandhāyāti dhammamukhena puggalaggahaṇaṃ sandhāya.
အပ္ပဟီနဝိပလ္လာသာ ဟိ ပုဂ္ဂလာ ကာမာဓိမုတ္တာ မာရသ္သ ဣသ္သရိယဝတ္တနဋ္ဌာနတာယ ‘‘မာရဓေယ္ယ’’န္တိ ဝုတ္တာ, တထာ မာရသ္သ နိဝာပဂောစရပရိယာယေဟိပိ တေ ဧဝံ ဝုတ္တာတိ ဒသ္သေန္တော, ‘‘ယထာ စောဠသ္သာ’’တိအာဒိမာဟ။ နိဝပတီတိ နိဝာပော, သော ဧဝ ဗီဇန္တိ နိဝာပဗီဇံ။ တေတိ ကာမဂုဏာ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ပဒေသေ။
Appahīnavipallāsā hi puggalā kāmādhimuttā mārassa issariyavattanaṭṭhānatāya ‘‘māradheyya’’nti vuttā, tathā mārassa nivāpagocarapariyāyehipi te evaṃ vuttāti dassento, ‘‘yathā coḷassā’’tiādimāha. Nivapatīti nivāpo, so eva bījanti nivāpabījaṃ. Teti kāmaguṇā. Yatthāti yasmiṃ padese.
မနသိ ဘဝာတိ မာနသာတိ အာဟ ‘‘စိတ္တသမ္ဘူတာ’’တိ။ တေ ပန အဝိဇ္ဇာဒယော ပာဠိယံ အာဂတာ။ ဧဝဉ္ဟိ လောဟိတသန္နိသ္သယော ပုဗ္ဗော ဝိယ အနုရောဓူပနိသ္သယော ဝိရောဓောတိ ဒသ္သေန္တော, ‘‘မမာယိတေ ဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တေဓာတိ ဧတ္ထ ဣဓာတိ နိပာတမတ္တံ ‘‘ဣဓာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဘုတ္တာဝီ အသ္သ’’န္တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၃၀) ဝိယ။ ကာမလောကန္တိ ကာမဂုဏသင္ခာတံ သင္ခာရလောကံ, ယတ္ထ ဝာ လောကေ ကာမဂုဏဝန္တံ လောကံ။ စိတ္တေန အဓိဋ္ဌဟိတ္ဝာတိ ဈာနာရမ္မဏံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ဘာဝနာစိတ္တေန ဥပ္ပာဒေတ္ဝာ။ ပရိတ္တံ နာမ ဝိက္ခမ္ဘနအသမတ္ထတ္တာ ကိလေသေဟိ ပရိတော ခဏ္ဍိတံ ဝိယ ဟောတိ။ တသ္သ ပဋိက္ခေပေနာတိ ပရိတ္တဘာဝပဋိက္ခေပေန။ ပမာဏန္တိပိ ကာမာဝစရမေဝ ပာပကာနံ ပမာဏကရဏဓမ္မာနံ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန အပ္ပဇဟနတော။ တပ္ပဋိက္ခေပဝသေန အပ္ပမာဏံ နာမ မဟဂ္ဂတန္တိ အာဟ – ‘‘ရူပာဝစရံ အရူပာဝစရ’’န္တိ။ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသာနံ အပ္ပဟာနေန မဟဂ္ဂတဇ္ဈာနမ္ပိ သုဘာဝိတံ နာမ န ဟောတိ, ပဂေဝ ပရိတ္တဇ္ဈာနန္တိ အာဟ – ‘‘သုဘာဝိတန္တိ။ပေ.။ လောကုတ္တရသ္သေဝေတံ နာမ’’န္တိ။ ဧတသ္သ ဝသေနာတိ ‘‘သုဘာဝိတ’’န္တိ ပဒသ္သ ဝသေန။
Manasi bhavāti mānasāti āha ‘‘cittasambhūtā’’ti. Te pana avijjādayo pāḷiyaṃ āgatā. Evañhi lohitasannissayo pubbo viya anurodhūpanissayo virodhoti dassento, ‘‘mamāyite vatthusmi’’ntiādimāha. Tedhāti ettha idhāti nipātamattaṃ ‘‘idhāhaṃ, bhikkhave, bhuttāvī assa’’ntiādīsu (ma. ni. 1.30) viya. Kāmalokanti kāmaguṇasaṅkhātaṃ saṅkhāralokaṃ, yattha vā loke kāmaguṇavantaṃ lokaṃ. Cittena adhiṭṭhahitvāti jhānārammaṇaṃ paṭibhāganimittaṃ bhāvanācittena uppādetvā. Parittaṃ nāma vikkhambhanaasamatthattā kilesehi parito khaṇḍitaṃ viya hoti. Tassa paṭikkhepenāti parittabhāvapaṭikkhepena. Pamāṇantipi kāmāvacarameva pāpakānaṃ pamāṇakaraṇadhammānaṃ vikkhambhanavasena appajahanato. Tappaṭikkhepavasena appamāṇaṃ nāma mahaggatanti āha – ‘‘rūpāvacaraṃ arūpāvacara’’nti. Samucchedavasena kilesānaṃ appahānena mahaggatajjhānampi subhāvitaṃ nāma na hoti, pageva parittajjhānanti āha – ‘‘subhāvitanti…pe… lokuttarassevetaṃ nāma’’nti. Etassa vasenāti ‘‘subhāvita’’nti padassa vasena.
တမေဝ ပဋိပဒန္တိ တမေဝ အဘိဇ္ဈာဒိပဟာနာဝဟံ ဈာနပဋိပဒံ။ အရဟတ္တေ တသ္သ ဥပာယဘူတာယ ဝိပသ္သနာယ ဝာ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ တသ္သ ဥပာယဘူတေ ဥပစာရေ ဝာ သတိ စိတ္တံ ပသန္နမေဝ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘အရဟတ္တံ ဝာ။ပေ.။ ဥပစာရံ ဝာ’’တိ။ အဓိမောက္ခသမ္ပသာဒောတိ ‘‘အဇ္ဇေဝ အရဟတ္တံ ဂဏ္ဟိသ္သာမီ’’တိ ဝာ ဝိပသ္သနာယ ဝီထိပဋိပန္နတ္တာ; ‘‘အဇ္ဇေဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေသ္သာမီ’’တိ ဝာ ဥပစာရသမာဓိနာ စိတ္တသ္သ သမာဟိတတ္တာ အဓိမုစ္စနဘူတော သမ္ပသာဒော။ ပဋိလာဘသမ္ပသာဒောတိ အရဟတ္တသ္သ စတုတ္ထဇ္ဈာနသ္သ ဝာ အဓိဂမသင္ခာတော သမ္ပသာဒော။ ပဋိလာဘောပိ ဟိ ကိလေသကာလုသိယာဘိဘဝနတော စိတ္တသ္သ သုပ္ပသန္နဘာဝာဝဟတ္တာ ‘‘သမ္ပသာဒော’’တိ ဝုတ္တော။ ပစ္စယာတိ နာမရူပပစ္စယာ အဝိဇ္ဇာဒယော။ သဗ္ဗထာတိ သမုဒယတော အတ္ထင္ဂမတော အသ္သာဒတော အာဒီနဝတော နိသ္သရဏတောတိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန။ အာသာတိ အဓိမုစ္စနဝသေန အာသီသနာ။ တေနာဟ – ‘‘အာသာ သန္တိဋ္ဌတိ, အဓိမောက္ခံ ပဋိလဘတီ’’တိ။
Tameva paṭipadanti tameva abhijjhādipahānāvahaṃ jhānapaṭipadaṃ. Arahatte tassa upāyabhūtāya vipassanāya vā catutthajjhāne tassa upāyabhūte upacāre vā sati cittaṃ pasannameva hotīti āha – ‘‘arahattaṃ vā…pe… upacāraṃ vā’’ti. Adhimokkhasampasādoti ‘‘ajjeva arahattaṃ gaṇhissāmī’’ti vā vipassanāya vīthipaṭipannattā; ‘‘ajjeva catutthajjhānaṃ nibbattessāmī’’ti vā upacārasamādhinā cittassa samāhitattā adhimuccanabhūto sampasādo. Paṭilābhasampasādoti arahattassa catutthajjhānassa vā adhigamasaṅkhāto sampasādo. Paṭilābhopi hi kilesakālusiyābhibhavanato cittassa suppasannabhāvāvahattā ‘‘sampasādo’’ti vutto. Paccayāti nāmarūpapaccayā avijjādayo. Sabbathāti samudayato atthaṅgamato assādato ādīnavato nissaraṇatoti sabbappakārena. Āsāti adhimuccanavasena āsīsanā. Tenāha – ‘‘āsā santiṭṭhati, adhimokkhaṃ paṭilabhatī’’ti.
ပာဒကန္တိ ပဒဋ္ဌာနံ။ ကိလေသာ သန္နိသီဒန္တီတိ နီဝရဏသဟဂတာ ဧဝ ကိလေသာ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဝူပသမန္တိ။ သတီတိ ဥပစာရဇ္ဈာနာဝဟာ သတိ သန္တိဋ္ဌတိ။ သင္ခာရဂတန္တိ ဘာဝနာယ သမတာယ ပဝတ္တမာနတ္တာ, ဣမေ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂာဒယော ဧကရသာ ဟုတ္ဝာ ပဝတ္တန္တီတိ, ဘာဝနာစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နံ သင္ခာရဂတံ ဝိဘူတံ ပာကဋံ ဟုတ္ဝာ ဥပဋ္ဌာတိ။ စိတ္တုပ္ပာဒောတိ ဘာဝနာစိတ္တုပ္ပာဒော။ လေပပိဏ္ဍေတိ သိလေသပိဏ္ဍေ လဂ္ဂမာနော ဝိယ အပ္ပိတော ဝိယ ဟောတိ။ ဥပစာရေန သမာဓိယတိ ဥပစာရဇ္ဈာနေန သမာဓိယတိ။ အယန္တိ အယံ ဒုဝိဓောပိ အဓိမုစ္စနာကာရော အဓိမောက္ခသမ္ပသာဒော နာမ။ တသ္မိံ သမ္ပသာဒေ သတီတိ ဧတသ္မိံ ဝိပသ္သနာလက္ခဏေ, ဥပစာရဇ္ဈာနေ ဝာ အဓိမောက္ခသမ္ပသာဒေ သတိ။ ယော ပန အရဟတ္တံ ဝာ ပဋိလဘတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဝာ, တသ္သ စိတ္တံ ဝိပ္ပသန္နံ ဟောတိယေဝ, အယံ နိပ္ပရိယာယတော ပဋိလာဘသမ္ပသာဒော, ဧဝံ သန္တေပိ ဣဓာမိပ္ပေတမေဝ ဒသ္သေတုံ , ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိပသ္သနာ ဟီတိအာဒိ ဝုတ္တသ္သ သမတ္ထနံ။ တတ္ထ ပညာယာတိ အရဟတ္တပညာယ။ အဓိမုစ္စနသ္သာတိ သဒ္ဒဟနံ ဥသ္သုက္ကာပဇ္ဇနသ္သ။ ဥပစာရန္တိ ဥပစာရဇ္ဈာနံ။ အာနေဉ္ဇသမာပတ္တိယာ အဓိမုစ္စနသ္သ ကာရဏန္တိ ယောဇနာ။
Pādakanti padaṭṭhānaṃ. Kilesā sannisīdantīti nīvaraṇasahagatā eva kilesā vikkhambhanavasena vūpasamanti. Satīti upacārajjhānāvahā sati santiṭṭhati. Saṅkhāragatanti bhāvanāya samatāya pavattamānattā, ime dhammavicayasambojjhaṅgādayo ekarasā hutvā pavattantīti, bhāvanācittuppādapariyāpannaṃ saṅkhāragataṃ vibhūtaṃ pākaṭaṃ hutvā upaṭṭhāti. Cittuppādoti bhāvanācittuppādo. Lepapiṇḍeti silesapiṇḍe laggamāno viya appito viya hoti. Upacārena samādhiyati upacārajjhānena samādhiyati. Ayanti ayaṃ duvidhopi adhimuccanākāro adhimokkhasampasādo nāma. Tasmiṃ sampasāde satīti etasmiṃ vipassanālakkhaṇe, upacārajjhāne vā adhimokkhasampasāde sati. Yo pana arahattaṃ vā paṭilabhati catutthajjhānaṃ vā, tassa cittaṃ vippasannaṃ hotiyeva, ayaṃ nippariyāyato paṭilābhasampasādo, evaṃ santepi idhāmippetameva dassetuṃ , ‘‘idha panā’’tiādi vuttaṃ. Vipassanā hītiādi vuttassa samatthanaṃ. Tattha paññāyāti arahattapaññāya. Adhimuccanassāti saddahanaṃ ussukkāpajjanassa. Upacāranti upacārajjhānaṃ. Āneñjasamāpattiyā adhimuccanassa kāraṇanti yojanā.
ဧတရဟိ ဝာတိ ဣဒာနိမေဝ။ အာနေဉ္ဇံ ဝာတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဝာ။ သမာပဇ္ဇတီတိ အဓိဂစ္ဆတိ။ ဣဒံ ဟီတိအာဒိနာ သင္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရတိ။ အရဟတ္တသစ္ဆိကိရိယာ နာမ အဂ္ဂမဂ္ဂဘာဝနာယ သတိ အတ္ထတော အာပန္နာ ဟောတိ, အဂ္ဂမဂ္ဂပညာ ဧဝ တဒတ္ထံ အဓိမုစ္စိတဗ္ဗာတိ ဒသ္သေန္တော, ‘‘အထ ဝာ’’တိ ဝိကပ္ပန္တရမာဟ။ တတ္ထ ယထာ နာမ ပာသာဒသ္သ အတ္ထာယ သမာနီတဒဗ္ဗသမ္ဘာရာဝယဝေ အပ္ပဟောန္တေ ကူဋာဂာရံ ကာတုံ န ပဟောန္တိယေဝ, ဧဝံသမ္ပဒမိဒန္တိ ဒသ္သေန္တော, ‘‘တံ အနဘိသမ္ဘုဏန္တော အာနေဉ္ဇံ ဝာ သမာပဇ္ဇတီ’’တိ အာဟ။ စတုသစ္စံ ဝာ သစ္ဆိကရောတိ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂာဓိဂမနဝသေန အာနေဉ္ဇံ ဝာ သမာပဇ္ဇတိ ဥဘယသ္သပိ ဟေတုပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ။
Etarahi vāti idānimeva. Āneñjaṃ vāti catutthajjhānaṃ vā. Samāpajjatīti adhigacchati. Idaṃ hītiādinā saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarati. Arahattasacchikiriyā nāma aggamaggabhāvanāya sati atthato āpannā hoti, aggamaggapaññā eva tadatthaṃ adhimuccitabbāti dassento, ‘‘atha vā’’ti vikappantaramāha. Tattha yathā nāma pāsādassa atthāya samānītadabbasambhārāvayave appahonte kūṭāgāraṃ kātuṃ na pahontiyeva, evaṃsampadamidanti dassento, ‘‘taṃ anabhisambhuṇanto āneñjaṃ vā samāpajjatī’’ti āha. Catusaccaṃvā sacchikaroti heṭṭhimamaggādhigamanavasena āneñjaṃ vā samāpajjati ubhayassapi hetupariggahitattā.
တတ္ရာတိ တသ္မိံ ‘‘ပညာယ ဝာ အဓိမုစ္စတိ, အာနေဉ္ဇံ ဝာ သမာပဇ္ဇတီ’’တိ ယထာဝုတ္တေ ဝိသေသာဓိဂမေ အယံ ဣဒာနိ ဝုစ္စမာနော ယောဇနာနယော။ ဧဝံ ဟောတီတိ ဣဒာနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန စိတ္တာဘိနီဟာရော ဟောတိ။ ကိစ္စန္တိ ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ။ တတောတိ အရဟတ္တာဓိဂမနတော။ ဩသက္ကိတမာနသောတိ သံကုစိတစိတ္တော။ အန္တရာ န တိဋ္ဌတီတိ အသမာဟိတဘူမိယံ န တိဋ္ဌတိ။ ဣဒာနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ရာယံ သင္ခေပတ္ထော – ယထာ တသ္သ ပုရိသသ္သ ဝနမဟိံသံ ဂဟေတုံ ဥသ္သာဟဝတော ဩသက္ကန္တသ္သ သသဂောဓာဒိဂ္ဂဟဏေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ, ဧဝံ ဣမသ္သပိ ဘိက္ခုနော အရဟတ္တံ ဂဟေတုံ ဥသ္သာဟဝတော တတော ဩသက္ကိတ္ဝာ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပဇ္ဇနေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ။ ဧသေဝ နယောတိ ယထာဝုတ္တံ ဥပမံ ဥပမာသံသန္ဒနဉ္စ မဂ္ဂဘာဝနာယောဇနာယံ စတုသစ္စသစ္ဆိကိရိယာယောဇနာယဉ္စ အတိဒိသတိ။
Tatrāti tasmiṃ ‘‘paññāya vā adhimuccati, āneñjaṃ vā samāpajjatī’’ti yathāvutte visesādhigame ayaṃ idāni vuccamāno yojanānayo. Evaṃ hotīti idāni vuccamānākārena cittābhinīhāro hoti. Kiccanti pabbajitakiccaṃ. Tatoti arahattādhigamanato. Osakkitamānasoti saṃkucitacitto. Antarā na tiṭṭhatīti asamāhitabhūmiyaṃ na tiṭṭhati. Idāni yathāvuttamatthaṃ upamāya vibhāvetuṃ ‘‘yathā’’tiādi vuttaṃ. Tatrāyaṃ saṅkhepattho – yathā tassa purisassa vanamahiṃsaṃ gahetuṃ ussāhavato osakkantassa sasagodhādiggahaṇe vattabbameva natthi, evaṃ imassapi bhikkhuno arahattaṃ gahetuṃ ussāhavato tato osakkitvā catutthajjhānasamāpajjane vattabbameva natthīti. Eseva nayoti yathāvuttaṃ upamaṃ upamāsaṃsandanañca maggabhāvanāyojanāyaṃ catusaccasacchikiriyāyojanāyañca atidisati.
ဟေတုအတ္ထဇောတနော ယန္တိ နိပာတော, ကရဏေ ဝာ ဧတံ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ယေန ကာရဏေနာ’’တိ။ တသ္သ သံဝတ္တနံ အရဟတိ, တံ ဝာ ပယောဇနံ ဧတသ္သာတိ တံသံဝတ္တနိကံ။ ဝိညာဏန္တိ ဝိပာကဝိညာဏံ။ အာနေဉ္ဇသဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတီတိ အာနေဉ္ဇူပဂံ။ ယထာ ကုသလံ အာနေဉ္ဇသဘာဝံ, ဧဝံ တံ ဝိပာကဝိညာဏမ္ပိ အာနေဉ္ဇသဘာဝံ ဥပဂတံ အသ္သ ဘဝေယ္ယ။ တေနာဟ – ‘‘ကာဒိသမေဝ ဘဝေယ္ယာတိ အတ္ထော’’တိ။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝာသိနော။ ကုသလဝိညာဏန္တိ ဝိပာကဝိညာဏမ္ပိ တံ ကုသလံ ဝိယ ဝဒန္တိ။ တန္နာမကမေဝာတိ ကုသလံ ဝိယ အာနေဉ္ဇနာမကမေဝ သိယာ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမဝိကပ္ပေ ‘‘အာနေဉ္ဇူပဂ’’န္တိ တံသဒိသတာ ဝုတ္တာ, ဒုတိယဝိကပ္ပေ တတော ဧဝ တံသမညတာ။ သော ပနာယမတ္ထောတိ အာနေဉ္ဇသဒိသတာယ ဝိပာကကာလေပိ တံနာမကမေဝ အသ္သာတိ ယထာဝုတ္တော အတ္ထော။ ဣမိနာ နယေနာတိ ဣမိနာ ဝုတ္တနယေန။ ဧတ္ထ ဟိ အာနေဉ္ဇာဘိသင္ခာရဟေတုဝိပာကဝိညာဏံ ‘‘အာနေဉ္ဇူပဂံ ဟောတိ ဝိညာဏ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ တံနာမကမေဝ ကတ္ဝာ ဒီပိတံ။ အရဟတ္တသ္သာပီတိ အပိသဒ္ဒေန အဂ္ဂမဂ္ဂဘာဝနာယပိ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဘာဝနာယပီတိ အတ္ထော သင္ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမာဓိဝသေန ဩသက္ကနာ ကထိတာတိ ‘‘ဝိပုလေန မဟဂ္ဂတေန စေတသာ ဝိဟရေယ္ယ’’န္တိ သမထနယံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဒေသနာ ကထိတာ။
Hetuatthajotano yanti nipāto, karaṇe vā etaṃ paccattavacananti āha ‘‘yena kāraṇenā’’ti. Tassa saṃvattanaṃ arahati, taṃ vā payojanaṃ etassāti taṃsaṃvattanikaṃ. Viññāṇanti vipākaviññāṇaṃ. Āneñjasabhāvaṃ upagacchatīti āneñjūpagaṃ. Yathā kusalaṃ āneñjasabhāvaṃ, evaṃ taṃ vipākaviññāṇampi āneñjasabhāvaṃ upagataṃ assa bhaveyya. Tenāha – ‘‘kādisameva bhaveyyāti attho’’ti. Kecīti abhayagirivāsino. Kusalaviññāṇanti vipākaviññāṇampi taṃ kusalaṃ viya vadanti. Tannāmakamevāti kusalaṃ viya āneñjanāmakameva siyā. Ettha ca purimavikappe ‘‘āneñjūpaga’’nti taṃsadisatā vuttā, dutiyavikappe tato eva taṃsamaññatā. So panāyamatthoti āneñjasadisatāya vipākakālepi taṃnāmakameva assāti yathāvutto attho. Iminā nayenāti iminā vuttanayena. Ettha hi āneñjābhisaṅkhārahetuvipākaviññāṇaṃ ‘‘āneñjūpagaṃ hoti viññāṇa’’nti vuttattā taṃnāmakameva katvā dīpitaṃ. Arahattassāpīti apisaddena aggamaggabhāvanāyapi heṭṭhimamaggabhāvanāyapīti attho saṅgahitoti daṭṭhabbo. Samādhivasena osakkanā kathitāti ‘‘vipulena mahaggatena cetasā vihareyya’’nti samathanayaṃ dassetvā desanā kathitā.
၆၇. အယဉ္ဟိ ဘိက္ခူတိ ယံ ဥဒ္ဒိသ္သ အယံ ဒုတိယာနေဉ္ဇသပ္ပာယဒေသနာယ ဘိက္ခု ဝုတ္တော။ ပညဝန္တတရောတိ ဝတ္ဝာ တံ ဒသ္သေတုံ, ‘‘ဒ္ဝိန္နမ္ပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဧကတော ကတ္ဝာ သမ္မသတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌိမသ္သ ဟိ ‘‘ယေ စ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ ကာမာ’’တိအာဒိနာ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာနေဝ ရူပမုခေန ဝိပသ္သနာဘိနိဝေသော ကတော, ဣမသ္သ ပန ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ သကလရူပဓမ္မဝသေန။ ဘဂဝာ ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေန္တော ကမ္မဋ္ဌာနိကသ္သ ဘိက္ခုနော ကာရဏဗလာနုရူပမေဝ ပဌမံ ဘာဝနာဘိနိဝေသံ ဒသ္သေတိ; သော ပစ္ဆာ ဉာဏေ ဝိပုလံ ဂစ္ဆန္တေ အနဝသေသတော ဓမ္မံ ပရိဂ္ဂဏ္ဟာတိ။ ရူပပဋိဗာဟနေနာတိ ရူပဝိရာဂဘာဝနာယ သဗ္ဗသော သမတိက္ကမေန။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု တတိယာနေဉ္ဇာဒီသု။
67.Ayañhi bhikkhūti yaṃ uddissa ayaṃ dutiyāneñjasappāyadesanāya bhikkhu vutto. Paññavantataroti vatvā taṃ dassetuṃ, ‘‘dvinnampi kammaṭṭhānaṃ ekato katvā sammasatī’’ti vuttaṃ. Heṭṭhimassa hi ‘‘ye ca diṭṭhadhammikā kāmā’’tiādinā rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbāneva rūpamukhena vipassanābhiniveso kato, imassa pana ‘‘yaṃ kiñci rūpa’’ntiādinā sakalarūpadhammavasena. Bhagavā hi kammaṭṭhānaṃ kathento kammaṭṭhānikassa bhikkhuno kāraṇabalānurūpameva paṭhamaṃ bhāvanābhinivesaṃ dasseti; so pacchā ñāṇe vipulaṃ gacchante anavasesato dhammaṃ pariggaṇhāti. Rūpapaṭibāhanenāti rūpavirāgabhāvanāya sabbaso samatikkamena. Sabbatthāti sabbesu tatiyāneñjādīsu.
ပညဝန္တတရောတိ ပညုတ္တရော။ တိဏ္ဏမ္ပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဧကတော ကတ္ဝာတိ ကာမဂုဏာ သဗ္ဗရူပဓမ္မာ ကာမသညာတိ ဧဝံ တိဏ္ဏံ ပုဂ္ဂလာနံ ကမ္မဋ္ဌာနဝသေန တိဓာ ဝုတ္တေ သမ္မသနူပဂဓမ္မေ ဧကတော ကတ္ဝာ, ‘‘သဗ္ဗမေတံ အနိစ္စ’’န္တိ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတ္ဝာ, သမ္မသတိ ယထာ – ‘‘ယံ ကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ, သဗ္ဗံ တံ နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ (ဒီ. နိ. ၁.၂၉၈; သံ. နိ. ၅.၁၀၈၁; မဟာဝ. ၁၆; စူဠနိ. အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၄, ၇, ၈; တိသ္သမေတ္တေယ္ယမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၁၀, ၁၁; ပဋိ. မ. ၂.၃၀)။ တေနာဟ – ‘‘ဥဘယမေတံ အနိစ္စ’’န္တိအာဒိ။ ကာမရူပသညာဝသေန ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဘေဒတော အဋ္ဌ ဧကေကကောဋ္ဌာသာတိ ဧဝံ ကတံ ဥဘယန္တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိက။ပေ.။ ဝသေန သင္ခိပိတ္ဝာ ဥဘယန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ တဏ္ဟာဒိဋ္ဌိဝသေနာတိ တဏ္ဟာဘိနန္ဒနာဝသေန ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ, ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာဝသေန ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ဧဝံ အဘိနန္ဒိတုံ။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ တဏ္ဟာဒိဋ္ဌိဝသေန ‘‘ဧတံ မမ, ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ အဘိနန္ဒိတုံ အဇ္ဈောသာယ ဂိလိတ္ဝာ ပရိနိဋ္ဌာပေတ္ဝာ ဌာတုန္တိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ကာမပဋိဗာဟနေနာတိ ဣဒံ အာဂမနပဋိပဒာဒသ္သနတ္ထံ, ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထဉ္စ ဝုတ္တံ။ ရူပပဋိဗာဟနံ ဟိသ္သ အာသန္နံ, တတောပိ အာကာသာနဉ္စာယတနသမတိက္ကမော, တံသမတိက္ကမေန သဟေဝ သဗ္ဗေ တာ ဝိပသ္သနာဝသေန ဩသက္ကနာ ကထိတာ ‘‘ဥဘယမေတံ အနိစ္စ’’န္တိအာဒိဝစနတော။
Paññavantataroti paññuttaro. Tiṇṇampi kammaṭṭhānaṃ ekato katvāti kāmaguṇā sabbarūpadhammā kāmasaññāti evaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ kammaṭṭhānavasena tidhā vutte sammasanūpagadhamme ekato katvā, ‘‘sabbametaṃ anicca’’nti ekajjhaṃ gahetvā, sammasati yathā – ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti (dī. ni. 1.298; saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 16; cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa 4, 7, 8; tissametteyyamāṇavapucchāniddesa 10, 11; paṭi. ma. 2.30). Tenāha – ‘‘ubhayametaṃ anicca’’ntiādi. Kāmarūpasaññāvasena diṭṭhadhammikasamparāyikabhedato aṭṭha ekekakoṭṭhāsāti evaṃ kataṃ ubhayanti vuttanti āha – ‘‘diṭṭhadhammika…pe… vasena saṅkhipitvā ubhayanti vutta’’nti. Taṇhādiṭṭhivasenāti taṇhābhinandanāvasena ‘‘etaṃ mamā’’ti, diṭṭhābhinandanāvasena ‘‘eso me attā’’ti evaṃ abhinandituṃ. Eseva nayoti iminā taṇhādiṭṭhivasena ‘‘etaṃ mama, eso me attā’’ti abhinandituṃ ajjhosāya gilitvā pariniṭṭhāpetvā ṭhātunti imamatthaṃ atidisati. Kāmapaṭibāhanenāti idaṃ āgamanapaṭipadādassanatthaṃ, vaṇṇabhaṇanatthañca vuttaṃ. Rūpapaṭibāhanaṃ hissa āsannaṃ, tatopi ākāsānañcāyatanasamatikkamo, taṃsamatikkamena saheva sabbe tā vipassanāvasena osakkanā kathitā ‘‘ubhayametaṃ anicca’’ntiādivacanato.
၆၈. ဣဓ အတ္တနော စာတိ အာကိဉ္စညာယတနကမ္မဋ္ဌာနံ သန္ဓာယာဟ။ နိရုဇ္ဈန္တိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂနိရောဓေန, သမာပဇ္ဇနက္ခဏေ ပန အနုပ္ပာဒနေနပိ။ တေနာဟ ‘‘အာကိဉ္စညာယတနံ ပတ္ဝာ’’တိ။ အတပ္ပကဋ္ဌေနာတိ ဥဠာရတရဘာဝေန ဈာနသမာပတ္တိယာ အတိတ္တိကရဘာဝေန။ တမေဝ ပဋိပဒန္တိ အာကိဉ္စညာယတနဘာဝနမာဟ။ သမာဓိဝသေန ဩသက္ကနာ ကထိတာ တတိယာရုပ္ပကမ္မဋ္ဌာနသ္သ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ယတ္ထေတာ’’တိအာဒိနာ။
68. Idha attano cāti ākiñcaññāyatanakammaṭṭhānaṃ sandhāyāha. Nirujjhanti tappaṭibaddhachandarāganirodhena, samāpajjanakkhaṇe pana anuppādanenapi. Tenāha ‘‘ākiñcaññāyatanaṃ patvā’’ti. Atappakaṭṭhenāti uḷāratarabhāvena jhānasamāpattiyā atittikarabhāvena. Tameva paṭipadanti ākiñcaññāyatanabhāvanamāha. Samādhivasena osakkanā kathitā tatiyāruppakammaṭṭhānassa vuttattā ‘‘yatthetā’’tiādinā.
ဣဓ အတ္တနောတိ ဒ္ဝိကောဋိကသုညတာမနသိကာရသင္ခာတံ ဝိပသ္သနာကမ္မဋ္ဌာနံ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပဋိပဒန္တိ အနန္တရံ ဝုတ္တအာကိဉ္စညာယတနကမ္မဋ္ဌာနံ။ သတိ သမထဘာဝနာယံ သုညတာမနသိကာရသ္သ ဣဓ သာတိသယတ္တာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒုတိယာကိဉ္စညာယတနေ ဝိပသ္သနာဝသေန ဩသက္ကနာ ကထိတာ’’တိ။
Idha attanoti dvikoṭikasuññatāmanasikārasaṅkhātaṃ vipassanākammaṭṭhānaṃ. Heṭṭhā vuttapaṭipadanti anantaraṃ vuttaākiñcaññāyatanakammaṭṭhānaṃ. Sati samathabhāvanāyaṃ suññatāmanasikārassa idha sātisayattā vuttaṃ. ‘‘Dutiyākiñcaññāyatane vipassanāvasena osakkanā kathitā’’ti.
၇၀. တတိယာကိဉ္စညာယတနေ အတ္တနောတိ စတုကောဋိကသုညတာမနသိကာရသင္ခာတံ ဝိပသ္သနာကမ္မဋ္ဌာနံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ သုညတာနုပသ္သနာဓိကာရေ။ က္ဝစီတိ ကတ္ထစိ ဌာနေ, ကာလေ, ဓမ္မေ ဝာ။ အထ ဝာ က္ဝစီတိ အဇ္ဈတ္တံ, ဗဟိဒ္ဓာ ဝာ။ အတ္တနော အတ္တာနန္တိ သကတ္တာနံ။ ‘‘အယံ ခော, ဘော ဗ္ရဟ္မာ။ပေ.။ ဝသီ ပိတာ ဘူတဘဗ္ယာန’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ. နိ. ၁.၄၂) ပရပရိကပ္ပိတံ အတ္တာနဉ္စ ကသ္သစိ ကိဉ္စနဘူတံ န ပသ္သတီတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ကသ္သစီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပရသ္သာတိ ‘‘ပရာ ပဇာ’’တိ ‘‘ပရော ပုရိသော’’တိ စ ဧဝံ ဂဟိတသ္သ။ န စ မမ က္ဝစနီတိ ဧတ္ထ မမ-သဒ္ဒော အဋ္ဌာနပယုတ္တောတိ အာဟ ‘‘မမသဒ္ဒံ တာဝ ဌပေတ္ဝာ’’တိ။ ပရသ္သ စာတိ အတ္တတော အညသ္သ, ‘‘ပရော ပုရိသော နာမ အတ္ထိ မမတ္ထာယ သဇိတော, တသ္သ ဝသေန မယ္ဟံ သဗ္ဗံ ဣဇ္ဈတီ’’တိ ဧဝံ ဧကစ္စဒိဋ္ဌိဂတိကပရိကပ္ပိတဝသေန ပရံ အတ္တာနံ, တဉ္စ အတ္တနော ကိဉ္စနဘူတံ န ပသ္သတီတိ ဒသ္သေန္တော, ‘‘န စ က္ဝစနီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ စ နာဟံ က္ဝစနီတိ သကအတ္တနော အဘာဝံ ပသ္သတိ။ န ကသ္သစိ ကိဉ္စနတသ္မိန္တိ သကအတ္တနော ဧဝ ကသ္သစိ အနတ္တနိယတံ ပသ္သတိ။ န စ, မမာတိ ဧတံ ဒ္ဝယံ ယထာသင္ခ္ယံ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ, အတ္ထီတိ ပစ္စေကံ။ ‘‘န စ က္ဝစနိ ပရသ္သ အတ္တာ အတ္ထီ’’တိ ပရသ္သ အတ္တနော အဘာဝံ ပသ္သတိ, ‘‘တသ္သ ပရသ္သ အတ္တနော မမ ကိသ္မိဉ္စိ ကိဉ္စနတာ န စတ္ထီ’’တိ ပရသ္သ အတ္တနော အနတ္တနိယတံ ပသ္သတိ။ ဧဝံ အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓာ စ ခန္ဓာနံ အတ္တတ္တနိယသုညတာ သုဒ္ဓသင္ခာရပုဉ္ဇတာ စတုကောဋိကသုညတာပရိဂ္ဂဏ္ဟနေန ဒိဋ္ဌာ ဟောတိ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပဋိပဒန္တိ ဣဓာပိ အာကိဉ္စညာယတနကမ္မဋ္ဌာနမေဝ ဝဒတိ။ ဝိပသ္သနာဝသေနေဝ ဩသက္ကနာ ကထိတာ စတုကောဋိကသုညတာဒသ္သနဝိသေသဘာဝတော, တပ္ပဓာနတ္တာ စသ္သ မနသိကာရသ္သ။
70. Tatiyākiñcaññāyatane attanoti catukoṭikasuññatāmanasikārasaṅkhātaṃ vipassanākammaṭṭhānaṃ. Etthāti etasmiṃ suññatānupassanādhikāre. Kvacīti katthaci ṭhāne, kāle, dhamme vā. Atha vā kvacīti ajjhattaṃ, bahiddhā vā. Attano attānanti sakattānaṃ. ‘‘Ayaṃ kho, bho brahmā…pe… vasī pitā bhūtabhabyāna’’ntiādinā (dī. ni. 1.42) paraparikappitaṃ attānañca kassaci kiñcanabhūtaṃ na passatīti dassento ‘‘kassacī’’tiādimāha. Tattha parassāti ‘‘parā pajā’’ti ‘‘paro puriso’’ti ca evaṃ gahitassa. Na ca mama kvacanīti ettha mama-saddo aṭṭhānapayuttoti āha ‘‘mamasaddaṃ tāva ṭhapetvā’’ti. Parassa cāti attato aññassa, ‘‘paro puriso nāma atthi mamatthāya sajito, tassa vasena mayhaṃ sabbaṃ ijjhatī’’ti evaṃ ekaccadiṭṭhigatikaparikappitavasena paraṃ attānaṃ, tañca attano kiñcanabhūtaṃ na passatīti dassento, ‘‘na ca kvacanī’’tiādimāha. Ettha ca nāhaṃ kvacanīti sakaattano abhāvaṃ passati. Na kassaci kiñcanatasminti sakaattano eva kassaci anattaniyataṃ passati. Na ca, mamāti etaṃ dvayaṃ yathāsaṅkhyaṃ sambandhitabbaṃ, atthīti paccekaṃ. ‘‘Na ca kvacani parassa attā atthī’’ti parassa attano abhāvaṃ passati, ‘‘tassa parassa attano mama kismiñci kiñcanatā na catthī’’ti parassa attano anattaniyataṃ passati. Evaṃ ajjhattaṃ bahiddhā ca khandhānaṃ attattaniyasuññatā suddhasaṅkhārapuñjatā catukoṭikasuññatāpariggaṇhanena diṭṭhā hoti. Heṭṭhā vuttapaṭipadanti idhāpi ākiñcaññāyatanakammaṭṭhānameva vadati. Vipassanāvaseneva osakkanā kathitā catukoṭikasuññatādassanavisesabhāvato, tappadhānattā cassa manasikārassa.
ဣဓ အတ္တနောတိ နေဝသညာနာသညာယတနကမ္မဋ္ဌာနမာဟ။ သဗ္ဗသညာတိ ရူပသညာ ပဋိဃသညာ နာနတ္တသညာ ဟေဋ္ဌိမာ တိသ္သော အရူပသညာတိ ဧဝံ သဗ္ဗသညာ အနဝသေသာ နိရုဇ္ဈန္တီတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ’’တိ ပန ဝိသေသိတတ္တာ ဣမသ္မိံ အာဂတာ စတုတ္ထဇ္ဈာနသညာဒယော အပိ သညာတိ အပရေ။ တန္တိ သမ္မုတိမတ္တံ ကာမသညာပဋိဗာဟနဝသေနေဝ တေသံ နာနတ္တသညာဒိနိရောဓသ္သ အတ္ထသိဒ္ဓတ္တာ။ သမာဓိဝသေန ဩသက္ကနာ ကထိတာ နေဝသညာနာသညာယတနဘာဝနာယ သမထကမ္မဋ္ဌာနဘာဝတော။
Idha attanoti nevasaññānāsaññāyatanakammaṭṭhānamāha. Sabbasaññāti rūpasaññā paṭighasaññā nānattasaññā heṭṭhimā tisso arūpasaññāti evaṃ sabbasaññā anavasesā nirujjhantīti vadanti. ‘‘Heṭṭhā vuttā’’ti pana visesitattā imasmiṃ āgatā catutthajjhānasaññādayo api saññāti apare. Tanti sammutimattaṃ kāmasaññāpaṭibāhanavaseneva tesaṃ nānattasaññādinirodhassa atthasiddhattā. Samādhivasena osakkanā kathitā nevasaññānāsaññāyatanabhāvanāya samathakammaṭṭhānabhāvato.
၇၁. ပုဗ္ဗေ ပဉ္စဝိဓံ ကမ္မဝဋ္ဋန္တိ ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိံ မောဟော အဝိဇ္ဇာ အာယူဟနာ သင္ခာရာ နိကန္တိတဏ္ဟာ ဥပဂမနံ ဥပာဒာနံ စေတနာ ဘဝောတိ ဧဝမာဂတော သပရိက္ခာရော ကမ္မပ္ပဗန္ဓော။ န အာယူဟိတံ အသ္သာတိ န စေတိတံ ပကပ္ပိတံ ဘဝေယ္ယ။ ဧတရဟိ ဧဝံ ပဉ္စဝိဓံ ဝိပာကဝဋ္ဋန္တိ ဝိညာဏနာမရူပသဠာယတနဖသ္သဝေဒနာသင္ခာတော ပစ္စုပ္ပန္နော ဝိပာကပ္ပဗန္ဓော နပ္ပဝတ္တေယ္ယ ကာရဏသ္သ အနိပ္ဖန္နတ္တာ။ သစေ အာယူဟိတံ န ဘဝိသ္သတီတိ ယဒိ စေတိတံ ပကပ္ပိတံ န သိယာ။ ယံ အတ္ထီတိ ယံ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနကံ။ တေနာဟ ‘‘ဘူတ’’န္တိ။ တဉ္ဟိ ပစ္စယနိဗ္ဗတ္တတာယ ‘‘ဘူတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တံ ပဇဟာမီတိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန တတော ဧဝ အာယတိံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပာဒနဝသေန ပဇဟာမိ ပရိစ္စဇာမိ။
71.Pubbe pañcavidhaṃ kammavaṭṭanti purimakammabhavasmiṃ moho avijjā āyūhanā saṅkhārā nikantitaṇhā upagamanaṃ upādānaṃ cetanā bhavoti evamāgato saparikkhāro kammappabandho. Na āyūhitaṃ assāti na cetitaṃ pakappitaṃ bhaveyya. Etarahi evaṃ pañcavidhaṃ vipākavaṭṭanti viññāṇanāmarūpasaḷāyatanaphassavedanāsaṅkhāto paccuppanno vipākappabandho nappavatteyya kāraṇassa anipphannattā. Sace āyūhitaṃ na bhavissatīti yadi cetitaṃ pakappitaṃ na siyā. Yaṃ atthīti yaṃ paramatthato vijjamānakaṃ. Tenāha ‘‘bhūta’’nti. Tañhi paccayanibbattatāya ‘‘bhūta’’nti vuccati. Taṃ pajahāmīti tappaṭibaddhachandarāgappahānena tato eva āyatiṃ anuppattidhammatāpādanavasena pajahāmi pariccajāmi.
ပရိနိဗ္ဗာယီတိ သဟ ပရိကပ္ပနေန အတီတတ္ထေတိ အာဟ ‘‘ပရိနိဗ္ဗာယေယ္ယာ’’တိ။ ပရိနိဗ္ဗာယေယ္ယ နု ခောတိ ဝာ ပာဌော, သော ဧဝတ္ထော။ န ကိဉ္စိ ကထိတန္တိ နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိယာ သင္ခာရာဝသေသသုခုမဘာဝေန ဉာဏုတ္တရသ္သေဝ ဝိသယဘာဝတော သရူပတော န ကိဉ္စိ ကထိတံ, နယေန ပနသ္သ ဝိသေသံ ဉာပေတုကာမတ္တာ။ ဘဂဝတော ကိရ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ဣမိသ္သံယေဝ ပရိသတိ နိသိန္နော အာနန္ဒော အနုသန္ဓိကုသလတာယ နေဝသညာနာသညာယတနံ ပာဒကံ ကတ္ဝာ ဌိတသ္သ ဘိက္ခုနော ပဋိသန္ဓိံ အရဟတ္တဉ္စ သန္ဓာယ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆိသ္သတိ, ဣမိနာ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိနာ တမတ္ထံ ဒေသေသ္သာမီ’’တိ။ ဩသက္ကနာယ စ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ ဘိန္နရသဒေသနာ ဟောတီတိ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ ပုစ္ဆိတာ။ တသ္မိဉ္ဟိ အသတိ အနုသန္ဓိဘေဒဘိန္နေသာ ဒေသနာ, န စ ဗုဒ္ဓာစိဏ္ဏာ ဘိန္နရသဒေသနာတိ။ ဝိပသ္သနာနိသ္သိတန္တိ တန္နိသ္သိတံ။ တသ္သ ဘိက္ခုနော။ ဥပာဒိယတိ ဧတေနာတိ စ ဥပာဒာနံ။ န ပရိနိဗ္ဗာယတိ ပဟာတဗ္ဗသ္သ အပ္ပဇဟနတော။ တေနာဟ ဘဂဝာ – ‘‘ဓမ္မာပိ ခော, ဘိက္ခဝေ, ပဟာတဗ္ဗာ, ပဂေဝ အဓမ္မာ’’တိ (မ. နိ. ၁.၂၄၀)။ ဥပာဒာနသေဋ္ဌန္တိ ဣဒံ နေဝသညာနာသညာယတနဘဝသ္သ သဗ္ဗဘဝဂ္ဂတာဒသ္သနပရံ, န ပန အရိယဘဝဂ္ဂသ္သ ဥပာဒာနသေဋ္ဌတာပဋိသေဓပရံ။
Parinibbāyīti saha parikappanena atītattheti āha ‘‘parinibbāyeyyā’’ti. Parinibbāyeyya nu khoti vā pāṭho, so evattho. Na kiñci kathitanti nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā saṅkhārāvasesasukhumabhāvena ñāṇuttarasseva visayabhāvato sarūpato na kiñci kathitaṃ, nayena panassa visesaṃ ñāpetukāmattā. Bhagavato kira etadahosi – ‘‘imissaṃyeva parisati nisinno ānando anusandhikusalatāya nevasaññānāsaññāyatanaṃ pādakaṃ katvā ṭhitassa bhikkhuno paṭisandhiṃ arahattañca sandhāya pañhaṃ pucchissati, iminā pucchānusandhinā tamatthaṃ desessāmī’’ti. Osakkanāya ca idhādhippetattā bhinnarasadesanā hotīti pucchānusandhi pucchitā. Tasmiñhi asati anusandhibhedabhinnesā desanā, na ca buddhāciṇṇā bhinnarasadesanāti. Vipassanānissitanti tannissitaṃ. Tassa bhikkhuno. Upādiyati etenāti ca upādānaṃ. Na parinibbāyati pahātabbassa appajahanato. Tenāha bhagavā – ‘‘dhammāpi kho, bhikkhave, pahātabbā, pageva adhammā’’ti (ma. ni. 1.240). Upādānaseṭṭhanti idaṃ nevasaññānāsaññāyatanabhavassa sabbabhavaggatādassanaparaṃ, na pana ariyabhavaggassa upādānaseṭṭhatāpaṭisedhaparaṃ.
၇၃. နိသ္သာယာတိ ဘဝပရိယာပန္နံ နာမ ဓမ္မံ နိသ္သာယ တပ္ပရိယာပန္နံ နာမ နိသ္သာယ ဩဃနိတ္ထရဏာ ဘဂဝတာ အက္ခာတာ; အဟော အစ္ဆရိယမေတံ, အဟော အဗ္ဘုတမေတန္တိ။
73.Nissāyāti bhavapariyāpannaṃ nāma dhammaṃ nissāya tappariyāpannaṃ nāma nissāya oghanittharaṇā bhagavatā akkhātā; aho acchariyametaṃ, aho abbhutametanti.
နဝသုပိ ဌာနေသု သမထယာနိကသ္သေဝ ဝသေန ဒေသနာယ အာဂတတ္တာ, ဣဓ စ ကသ္သစိပိ ပာဒကဇ္ဈာနသ္သ အနာမဋ္ဌတ္တာ ဝုတ္တံ – ‘‘အရိယသာဝကောတိ သုက္ခဝိပသ္သကော အရိယသာဝကော’’တိ။ နဝန္နမ္ပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဧကတော ကတ္ဝာ သမ္မသတီတိ ဣဒံ ဈာနဓမ္မေပိ အနုသ္သဝလဒ္ဓေ ဂဟေတ္ဝာ သမ္မသနံ သမ္ဘဝတီတိ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ; တေဘူမကသင္ခာရဂတံ ဣဓ ဝုတ္တန္တိ အနဝသေသတော ပရိဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘ယာဝတာ သက္ကာယော’’တိ။
Navasupi ṭhānesu samathayānikasseva vasena desanāya āgatattā, idha ca kassacipi pādakajjhānassa anāmaṭṭhattā vuttaṃ – ‘‘ariyasāvakoti sukkhavipassako ariyasāvako’’ti. Navannampi kammaṭṭhānaṃ ekato katvā sammasatīti idaṃ jhānadhammepi anussavaladdhe gahetvā sammasanaṃ sambhavatīti katvā vuttaṃ; tebhūmakasaṅkhāragataṃ idha vuttanti anavasesato pariggahaṇaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘yāvatā sakkāyo’’ti.
ဧတံ အမတန္တိ အမတံ နိဗ္ဗာနံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိယာ ဧတံ အရဟတ္တံ အမတရသံ။ တေနာဟ – ‘‘ဧတံ အမတံ သန္တံ, ဧတံ ပဏီတ’’န္တိ။ ‘‘အနုပာဒာယ ကိဉ္စိပိ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ စိတ္တံ ဝိမုစ္စီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာပိ အနုပာဒာ စိတ္တသ္သ ဝိမောက္ခော နိဗ္ဗာနံ အညတ္ထ သုတ္တေ ဝုစ္စတိ။
Etaṃamatanti amataṃ nibbānaṃ ārabbha pavattiyā etaṃ arahattaṃ amatarasaṃ. Tenāha – ‘‘etaṃ amataṃ santaṃ, etaṃ paṇīta’’nti. ‘‘Anupādāya kiñcipi aggahetvā cittaṃ vimuccī’’ti vuttattāpi anupādā cittassa vimokkho nibbānaṃ aññattha sutte vuccati.
တိဏ္ဏံ ဘိက္ခူနန္တိ အဘိနိဝေသဘေဒေန တိဝိဓာနံ။ ပာဒကံ ကတ္ဝာ ဌိတသ္သ ဩသက္ကနာယ အဘာဝေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမောဓာနေတ္ဝာတိ သမ္မဒေဝ ဩဒဟိတ္ဝာ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ အသင္ကရတော ဝဝတ္ထပေတ္ဝာ။ သုကထိတံ နာမ ဟောတိ ကထေတဗ္ဗသ္သ အနဝသေသေတ္ဝာ ကထိတတ္တာ။
Tiṇṇaṃbhikkhūnanti abhinivesabhedena tividhānaṃ. Pādakaṃ katvā ṭhitassa osakkanāya abhāve kāraṇaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Samodhānetvāti sammadeva odahitvā tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne asaṅkarato vavatthapetvā. Sukathitaṃ nāma hoti kathetabbassa anavasesetvā kathitattā.
အာနေဉ္ဇသပ္ပာယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
Āneñjasappāyasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ • Majjhimanikāya / ၆. အာနေဉ္ဇသပ္ပာယသုတ္တံ • 6. Āneñjasappāyasuttaṃ
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / မဇ္ဈိမနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ၆. အာနေဉ္ဇသပ္ပာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 6. Āneñjasappāyasuttavaṇṇanā
