| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
6. ආනෙඤ්‌ජසප්‌පායසුත්‌තවණ්‌ණනා
6. Āneñjasappāyasuttavaṇṇanā
66. එවං මෙ සුතන්‌ති ආනෙඤ්‌ජසප්‌පායසුත්‌තං. තත්‌ථ අනිච්‌චාති හුත්‌වා අභාවට්‌ඨෙන අනිච්‌චා. කාමාති වත්‌ථුකාමාපි කිලෙසකාමාපි. තුච්‌ඡාති නිච්‌චසාරධුවසාරඅත්‌තසාරවිරහිතත්‌තා රිත්‌තා, න පන නත්‌ථීති ගහෙතබ්‌බා. න හි තුච්‌ඡමුට්‌ඨීති වුත්‌තෙ මුට්‌ඨි නාම නත්‌ථීති වුත්‌තං හොති. යස්‌ස පන අබ්‌භන්‌තරෙ කිඤ්‌චි නත්‌ථි, සො වුච්‌චති තුච්‌ඡො. මුසාති නාසනකා. මොසධම්‌මාති නස්‌සනසභාවා, ඛෙත්‌තං විය වත්‌ථු විය හිරඤ්‌ඤසුවණ්‌ණං විය ච න පඤ්‌ඤායිත්‌ථ, කතිපාහෙනෙව සුපිනකෙ දිට්‌ඨා විය නස්‌සන්‌ති න පඤ්‌ඤායන්‌ති. තෙන වුත්‌තං ‘‘මොසධම්‌මා’’ති, මායාකතමෙතන්‌ති යථා මායාය උදකං මණීති කත්‌වා දස්‌සිතං, බදරිපණ්‌ණං කහාපණොති කත්‌වා දස්‌සිතං, අඤ්‌ඤං වා පන එවරූපං දස්‌සනූපචාරෙ ඨිතස්‌සෙව තථා පඤ්‌ඤායති, උපචාරාතික්‌කමතො පට්‌ඨාය පාකතිකමෙව පඤ්‌ඤායති. එවං කාමාපි ඉත්‌තරපච්‌චුපට්‌ඨානට්‌ඨෙන ‘‘මායාකත’’න්‌ති වුත්‌තා. යථා ච මායාකාරො උදකාදීනි මණිආදීනං වසෙන දස්‌සෙන්‌තො වඤ්‌චෙති, එවං කාමාපි අනිච්‌චාදීනි නිච්‌චාදිසභාවං දස්‌සෙන්‌තා වඤ්‌චෙන්‌තීති වඤ්‌චනකට්‌ඨෙනපි ‘‘මායාකත’’න්‌ති වුත්‌තා. බාලලාපනන්‌ති මය්‌හං පුත්‌තො, මය්‌හං ධීතා, මය්‌හං හිරඤ්‌ඤං මය්‌හං සුවණ්‌ණන්‌ති එවං බාලානං ලාපනතො බාලලාපනං. දිට්‌ඨධම්‌මිකා කාමාති මානුසකා පඤ්‌ච කාමගුණා. සම්‌පරායිකාති තෙ ඨපෙත්‌වා අවසෙසා. දිට්‌ඨධම්‌මිකා. කාමසඤ්‌ඤාති මානුසකෙ කාමෙ ආරබ්‌භ උප්‌පන්‌නසඤ්‌ඤා. උභයමෙතං මාරධෙය්‍යන්‌ති එතෙ කාමා ච කාමසඤ්‌ඤා ච උභයම්‌පි මාරධෙය්‍යං. යෙහි උභයමෙතං ගහිතං, තෙසඤ්‌හි උපරි මාරො වසං වත්‌තෙති. තං සන්‌ධාය ‘‘උභයමෙතං මාරධෙය්‍ය’’න්‌ති වුත්‌තං.
66.Evaṃme sutanti āneñjasappāyasuttaṃ. Tattha aniccāti hutvā abhāvaṭṭhena aniccā. Kāmāti vatthukāmāpi kilesakāmāpi. Tucchāti niccasāradhuvasāraattasāravirahitattā rittā, na pana natthīti gahetabbā. Na hi tucchamuṭṭhīti vutte muṭṭhi nāma natthīti vuttaṃ hoti. Yassa pana abbhantare kiñci natthi, so vuccati tuccho. Musāti nāsanakā. Mosadhammāti nassanasabhāvā, khettaṃ viya vatthu viya hiraññasuvaṇṇaṃ viya ca na paññāyittha, katipāheneva supinake diṭṭhā viya nassanti na paññāyanti. Tena vuttaṃ ‘‘mosadhammā’’ti, māyākatametanti yathā māyāya udakaṃ maṇīti katvā dassitaṃ, badaripaṇṇaṃ kahāpaṇoti katvā dassitaṃ, aññaṃ vā pana evarūpaṃ dassanūpacāre ṭhitasseva tathā paññāyati, upacārātikkamato paṭṭhāya pākatikameva paññāyati. Evaṃ kāmāpi ittarapaccupaṭṭhānaṭṭhena ‘‘māyākata’’nti vuttā. Yathā ca māyākāro udakādīni maṇiādīnaṃ vasena dassento vañceti, evaṃ kāmāpi aniccādīni niccādisabhāvaṃ dassentā vañcentīti vañcanakaṭṭhenapi ‘‘māyākata’’nti vuttā. Bālalāpananti mayhaṃ putto, mayhaṃ dhītā, mayhaṃ hiraññaṃ mayhaṃ suvaṇṇanti evaṃ bālānaṃ lāpanato bālalāpanaṃ. Diṭṭhadhammikā kāmāti mānusakā pañca kāmaguṇā. Samparāyikāti te ṭhapetvā avasesā. Diṭṭhadhammikā. Kāmasaññāti mānusake kāme ārabbha uppannasaññā. Ubhayametaṃ māradheyyanti ete kāmā ca kāmasaññā ca ubhayampi māradheyyaṃ. Yehi ubhayametaṃ gahitaṃ, tesañhi upari māro vasaṃ vatteti. Taṃ sandhāya ‘‘ubhayametaṃ māradheyya’’nti vuttaṃ.
මාරස්‌සෙස විසයොතිආදීසුපි යථා චොළස්‌ස විසයො චොළවිසයො, පණ්‌ඩස්‌ස විසයො පණ්‌ඩවිසයො, සංවරානං විසයො සංවරවිසයොති පවත්‌තනට්‌ඨානං විසයොති වුච්‌චති, එවං යෙහි එතෙ කාමා ගහිතා, තෙසං උපරි මාරො වසං වත්‌තෙති. තං සන්‌ධාය මාරස්‌සෙස විසයොති වුත්‌තං. පඤ්‌ච පන කාමගුණෙ නිවාපබීජං විය විප්‌පකිරන්‌තො මාරො ගච්‌ඡති. යෙහි පන තෙ ගහිතා, තෙසං උපරි මාරො වසං වත්‌තෙති. තං සන්‌ධාය මාරස්‌සෙස නිවාපොති වුත්‌තං. යථා ච යත්‌ථ හත්‌ථිආදයො වසං වත්‌තෙන්‌ති, සො හත්‌ථිගොචරො අස්‌සගොචරො අජගොචරොති වුච්‌චති, එවං යෙහි එතෙ කාමා ගහිතා, තෙසු මාරො වසං වත්‌තෙති. තං සන්‌ධාය මාරස්‌සෙස ගොචරොති වුත්‌තං.
Mārassesa visayotiādīsupi yathā coḷassa visayo coḷavisayo, paṇḍassa visayo paṇḍavisayo, saṃvarānaṃ visayo saṃvaravisayoti pavattanaṭṭhānaṃ visayoti vuccati, evaṃ yehi ete kāmā gahitā, tesaṃ upari māro vasaṃ vatteti. Taṃ sandhāya mārassesa visayoti vuttaṃ. Pañca pana kāmaguṇe nivāpabījaṃ viya vippakiranto māro gacchati. Yehi pana te gahitā, tesaṃ upari māro vasaṃ vatteti. Taṃ sandhāya mārassesa nivāpoti vuttaṃ. Yathā ca yattha hatthiādayo vasaṃ vattenti, so hatthigocaro assagocaro ajagocaroti vuccati, evaṃ yehi ete kāmā gahitā, tesu māro vasaṃ vatteti. Taṃ sandhāya mārassesa gocaroti vuttaṃ.
එත්‌ථාති එතෙසු කාමෙසු. මානසාති චිත්‌තසම්‌භූතා. තත්‌ථ සියා – දුවිධෙ තාව කාමෙ ආරබ්‌භ අභිජ්‌ඣානලක්‌ඛණා අභිජ්‌ඣා, කරණුත්‌තරියලක්‌ඛණො සාරම්‌භො ච උප්‌පජ්‌ජතු, බ්‍යාපාදො කථං උප්‌පජ්‌ජතීති? මමායිතෙ වත්‌ථුස්‌මිං අච්‌ඡින්‌නෙපි සොචන්‌ති, අච්‌ඡිජ්‌ජන්‌තෙපි සොචන්‌ති, අච්‌ඡින්‌නසඞ්‌කිනොපි සොචන්‌ති, යො එවරූපො චිත්‌තස්‌ස ආඝාතොති එවං උප්‌පජ්‌ජති. තෙව අරියසාවකස්‌සාති තෙ අරියසාවකස්‌ස. වකාරො ආගමසන්‌ධිමත්‌තං හොති. ඉධ මනුසික්‌ඛතොති ඉමස්‌මිං සාසනෙ සික්‌ඛන්‌තස්‌ස තෙ තයොපි කිලෙසා අන්‌තරායකරා හොන්‌ති. අභිභුය්‍ය ලොකන්‌ති කාමලොකං අභිභවිත්‌වා. අධිට්‌ඨාය මනසාති ඣානාරම්‌මණචිත්‌තෙන අධිට්‌ඨහිත්‌වා. අපරිත්‌තන්‌ති කාමාවචරචිත්‌තං පරිත්‌තං නාම, තස්‌ස පටික්‌ඛෙපෙන මහග්‌ගතං අපරිත්‌තං නාම. පමාණන්‌තිපි කාමාවචරමෙව, රූපාවචරං අරූපාවචරං අප්‌පමාණං. සුභාවිතන්‌ති පන එතං කාමාවචරාදීනං නාමං න හොති, ලොකුත්‌තරස්‌සෙවෙතං නාමං. තස්‌මා එතස්‌ස වසෙන අපරිත්‌තං අප්‌පමාණං සුභාවිතන්‌ති සබ්‌බං ලොකුත්‌තරමෙව වට්‌ටති.
Etthāti etesu kāmesu. Mānasāti cittasambhūtā. Tattha siyā – duvidhe tāva kāme ārabbha abhijjhānalakkhaṇā abhijjhā, karaṇuttariyalakkhaṇo sārambho ca uppajjatu, byāpādo kathaṃ uppajjatīti? Mamāyite vatthusmiṃ acchinnepi socanti, acchijjantepi socanti, acchinnasaṅkinopi socanti, yo evarūpo cittassa āghātoti evaṃ uppajjati. Teva ariyasāvakassāti te ariyasāvakassa. Vakāro āgamasandhimattaṃ hoti. Idha manusikkhatoti imasmiṃ sāsane sikkhantassa te tayopi kilesā antarāyakarā honti. Abhibhuyya lokanti kāmalokaṃ abhibhavitvā. Adhiṭṭhāya manasāti jhānārammaṇacittena adhiṭṭhahitvā. Aparittanti kāmāvacaracittaṃ parittaṃ nāma, tassa paṭikkhepena mahaggataṃ aparittaṃ nāma. Pamāṇantipi kāmāvacarameva, rūpāvacaraṃ arūpāvacaraṃ appamāṇaṃ. Subhāvitanti pana etaṃ kāmāvacarādīnaṃ nāmaṃ na hoti, lokuttarassevetaṃ nāmaṃ. Tasmā etassa vasena aparittaṃ appamāṇaṃ subhāvitanti sabbaṃ lokuttarameva vaṭṭati.
තබ්‌බහුලවිහාරිනොති කාමපටිබාහනෙන තමෙව පටිපදං බහුලං කත්‌වා විහරන්‌තස්‌ස. ආයතනෙ චිත්‌තං පසීදතීති කාරණෙ චිත්‌තං පසීදති. කිං පනෙත්‌ථ කාරණං? අරහත්‌තං වා, අරහත්‌තස්‌ස විපස්‌සනං වා, චතුත්‌ථජ්‌ඣානං වා, චතුත්‌ථජ්‌ඣානස්‌ස උපචාරං වා. සම්‌පසාදෙ සතීති එත්‌ථ දුවිධො සම්‌පසාදො අධිමොක්‌ඛසම්‌පසාදො ච පටිලාභසම්‌පසාදො ච. අරහත්‌තස්‌ස හි විපස්‌සනං පට්‌ඨපෙත්‌වා විහරතො මහාභූතාදීසු උපට්‌ඨහන්‌තෙසු යෙනිමෙ නීහාරෙන මහාභූතා උපට්‌ඨහන්‌ති, උපාදාරූපා උපට්‌ඨහන්‌ති නාමරූපා උපට්‌ඨහන්‌ති, පච්‌චයා සබ්‌බථා උපට්‌ඨහන්‌ති, ලක්‌ඛණාරම්‌මණා විපස්‌සනා උපට්‌ඨහති, අජ්‌ජෙව අරහත්‌තං ගණ්‌හිස්‌සාමීති අප්‌පටිලද්‌ධෙයෙව ආසා සන්‌තිට්‌ඨති, අධිමොක්‌ඛං පටිලභති. තතියජ්‌ඣානං වා පාදකං කත්‌වා චතුත්‌ථජ්‌ඣානත්‌ථාය කසිණපරිකම්‌මං කරොන්‌තස්‌ස නීවරණවික්‌ඛම්‌භනාදීනි සමනුපස්‌සතො යෙනිමෙ නීහාරෙන නීවරණා වික්‌ඛම්‌භන්‌ති, කිලෙසා සන්‌නිසීදන්‌ති, සති සන්‌තිට්‌ඨති, සඞ්‌ඛාරගතං වා විභූතං පාකටං හුත්‌වා දිබ්‌බචක්‌ඛුකස්‌ස පරලොකො විය උපට්‌ඨාති , චිත්‌තුප්‌පාදො ලෙපපිණ්‌ඩෙ ලග්‌ගමානො විය උපචාරෙන සමාධියති, අජ්‌ජෙව චතුත්‌ථජ්‌ඣානං නිබ්‌බත්‌තෙස්‌සාමීති අපටිලද්‌ධෙයෙව ආසා සන්‌තිට්‌ඨති, අධිමොක්‌ඛං පටිලභති . අයං අධිමොක්‌ඛසම්‌පසාදො නාම. තස්‌මිං සම්‌පසාදෙ සති. යො පන අරහත්‌තං වා පටිලභති චතුත්‌ථජ්‌ඣානං වා, තස්‌ස චිත්‌තං විප්‌පසන්‌නං හොතියෙව. ඉධ පන ‘‘ආයතනෙ චිත්‌තං පසීදතී’’ති වචනතො අරහත්‌තවිපස්‌සනාය චෙව චතුත්‌ථජ්‌ඣානූපචාරස්‌ස ච පටිලාභො පටිලාභසම්‌පසාදොති වෙදිතබ්‌බො. විපස්‌සනා හි පඤ්‌ඤාය අධිමුච්‌චනස්‌ස කාරණං, උපචාරං ආනෙඤ්‌ජසමාපත්‌තියා.
Tabbahulavihārinoti kāmapaṭibāhanena tameva paṭipadaṃ bahulaṃ katvā viharantassa. Āyatane cittaṃ pasīdatīti kāraṇe cittaṃ pasīdati. Kiṃ panettha kāraṇaṃ? Arahattaṃ vā, arahattassa vipassanaṃ vā, catutthajjhānaṃ vā, catutthajjhānassa upacāraṃ vā. Sampasāde satīti ettha duvidho sampasādo adhimokkhasampasādo ca paṭilābhasampasādo ca. Arahattassa hi vipassanaṃ paṭṭhapetvā viharato mahābhūtādīsu upaṭṭhahantesu yenime nīhārena mahābhūtā upaṭṭhahanti, upādārūpā upaṭṭhahanti nāmarūpā upaṭṭhahanti, paccayā sabbathā upaṭṭhahanti, lakkhaṇārammaṇā vipassanā upaṭṭhahati, ajjeva arahattaṃ gaṇhissāmīti appaṭiladdheyeva āsā santiṭṭhati, adhimokkhaṃ paṭilabhati. Tatiyajjhānaṃ vā pādakaṃ katvā catutthajjhānatthāya kasiṇaparikammaṃ karontassa nīvaraṇavikkhambhanādīni samanupassato yenime nīhārena nīvaraṇā vikkhambhanti, kilesā sannisīdanti, sati santiṭṭhati, saṅkhāragataṃ vā vibhūtaṃ pākaṭaṃ hutvā dibbacakkhukassa paraloko viya upaṭṭhāti , cittuppādo lepapiṇḍe laggamāno viya upacārena samādhiyati, ajjeva catutthajjhānaṃ nibbattessāmīti apaṭiladdheyeva āsā santiṭṭhati, adhimokkhaṃ paṭilabhati . Ayaṃ adhimokkhasampasādo nāma. Tasmiṃ sampasāde sati. Yo pana arahattaṃ vā paṭilabhati catutthajjhānaṃ vā, tassa cittaṃ vippasannaṃ hotiyeva. Idha pana ‘‘āyatane cittaṃ pasīdatī’’ti vacanato arahattavipassanāya ceva catutthajjhānūpacārassa ca paṭilābho paṭilābhasampasādoti veditabbo. Vipassanā hi paññāya adhimuccanassa kāraṇaṃ, upacāraṃ āneñjasamāpattiyā.
එතරහි වා ආනෙඤ්‌ජං සමාපජ්‌ජති. පඤ්‌ඤාය වා අධිමුච්‌චතීති එත්‌ථ එතරහි වා පඤ්‌ඤාය අධිමුච්‌චති, ආනෙඤ්‌ජං වා සමාපජ්‌ජතීති එවං පදපරිවත්‌තනං කත්‌වා අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. ඉදඤ්‌හි වුත්‌තං හොති – තස්‌මිං සම්‌පසාදෙ සති එතරහි වා පඤ්‌ඤාය අධිමුච්‌චති, අරහත්‌තං සච්‌ඡිකරොතීති අත්‌ථො. තං අනභිසම්‌භුණන්‌තො ආනෙඤ්‌ජං වා සමාපජ්‌ජති, අථ වා පඤ්‌ඤාය වා අධිමුච්‌චතීති අරහත්‌තමග්‌ගං භාවෙති, තං අනභිසම්‌භුණන්‌තො ආනෙඤ්‌ජං වා සමාපජ්‌ජති. අරහත්‌තමග්‌ගං භාවෙතුං අසක්‌කොන්‌තො එතරහි චතුසච්‌චං වා සච්‌ඡිකරොති. තං අනභිසම්‌භුණන්‌තො ආනෙඤ්‌ජං වා සමාපජ්‌ජතීති.
Etarahi vā āneñjaṃ samāpajjati. Paññāya vā adhimuccatīti ettha etarahi vā paññāya adhimuccati, āneñjaṃ vā samāpajjatīti evaṃ padaparivattanaṃ katvā attho veditabbo. Idañhi vuttaṃ hoti – tasmiṃ sampasāde sati etarahi vā paññāya adhimuccati, arahattaṃ sacchikarotīti attho. Taṃ anabhisambhuṇanto āneñjaṃ vā samāpajjati, atha vā paññāya vā adhimuccatīti arahattamaggaṃ bhāveti, taṃ anabhisambhuṇanto āneñjaṃ vā samāpajjati. Arahattamaggaṃ bhāvetuṃ asakkonto etarahi catusaccaṃ vā sacchikaroti. Taṃ anabhisambhuṇanto āneñjaṃ vā samāpajjatīti.
තත්‍රායං නයො – ඉධ භික්‌ඛු තතියජ්‌ඣානං පාදකං කත්‌වා චතුත්‌ථජ්‌ඣානස්‌ස කසිණපරිකම්‌මං කරොති. තස්‌ස නීවරණා වික්‌ඛම්‌භන්‌ති, සති සන්‌තිට්‌ඨති, උපචාරෙන චිත්‌තං සමාධියති. සො රූපාරූපං පරිගණ්‌හාති, පච්‌චයං පරිග්‌ගණ්‌හාති, ලක්‌ඛණාරම්‌මණිකං විපස්‌සනං වවත්‌ථපෙති, තස්‌ස එවං හොති – ‘‘උපචාරෙන මෙ ඣානං විසෙසභාගියං භවෙය්‍ය, තිට්‌ඨතු විසෙසභාගියතා, නිබ්‌බෙධභාගියං නං කරිස්‌සාමී’’ති විපස්‌සනං වඩ්‌ඪෙත්‌වා අරහත්‌තං සච්‌ඡිකරොති. එත්‌තකෙනස්‌ස කිච්‌චං කතං නාම හොති. අරහත්‌තං සච්‌ඡිකාතුං අසක්‌කොන්‌තො පන තතො ඔසක්‌කිතමානසො අන්‌තරා න තිට්‌ඨති, චතුත්‌ථජ්‌ඣානං සමාපජ්‌ජතියෙව. යථා කිං? යථා පුරිසො ‘‘වනමහිංසං ඝාතෙස්‌සාමී’’ති සත්‌තිං ගහෙත්‌වා අනුබන්‌ධන්‌තො සචෙ තං ඝාතෙති, සකලගාමවාසිනො තොසෙස්‌සති, අසක්‌කොන්‌තො පන අන්‌තරාමග්‌ගෙ සසගොධාදයො ඛුද්‌දකමිගෙ ඝාතෙත්‌වා කාජං පූරෙත්‌වා එතියෙව.
Tatrāyaṃ nayo – idha bhikkhu tatiyajjhānaṃ pādakaṃ katvā catutthajjhānassa kasiṇaparikammaṃ karoti. Tassa nīvaraṇā vikkhambhanti, sati santiṭṭhati, upacārena cittaṃ samādhiyati. So rūpārūpaṃ parigaṇhāti, paccayaṃ pariggaṇhāti, lakkhaṇārammaṇikaṃ vipassanaṃ vavatthapeti, tassa evaṃ hoti – ‘‘upacārena me jhānaṃ visesabhāgiyaṃ bhaveyya, tiṭṭhatu visesabhāgiyatā, nibbedhabhāgiyaṃ naṃ karissāmī’’ti vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ sacchikaroti. Ettakenassa kiccaṃ kataṃ nāma hoti. Arahattaṃ sacchikātuṃ asakkonto pana tato osakkitamānaso antarā na tiṭṭhati, catutthajjhānaṃ samāpajjatiyeva. Yathā kiṃ? Yathā puriso ‘‘vanamahiṃsaṃ ghātessāmī’’ti sattiṃ gahetvā anubandhanto sace taṃ ghāteti, sakalagāmavāsino tosessati, asakkonto pana antarāmagge sasagodhādayo khuddakamige ghātetvā kājaṃ pūretvā etiyeva.
තත්‌ථ පුරිසස්‌ස සත්‌තිං ගහෙත්‌වා වනමහිංසානුබන්‌ධනං විය ඉමස්‌ස භික්‌ඛුනො තතියජ්‌ඣානං පාදකං කත්‌වා චතුත්‌ථජ්‌ඣානස්‌ස පරිකම්‌මකරණං, වනමහිංසඝාතනං විය – ‘‘නීවරණවික්‌ඛම්‌භනාදීනි සමනුපස්‌සතො විසෙසභාගියං භවෙය්‍ය, තිට්‌ඨතු විසෙසභාගියතා, නිබ්‌බෙධභාගියං නං කරිස්‌සාමී’’ති විපස්‌සනං වඩ්‌ඪෙත්‌වා අරහත්‌තස්‌ස සච්‌ඡිකරණං, මහිංසං ඝාතෙතුං අසක්‌කොන්‌තස්‌ස අන්‌තරාමග්‌ගෙ සසගොධාදයො ඛුද්‌දකමිගෙ ඝාතෙත්‌වා කාජං පූරෙත්‌වා ගමනං විය අරහත්‌තං සච්‌ඡිකාතුං අසක්‌කොන්‌තස්‌ස, තතො ඔසක්‌කිත්‌වා චතුත්‌ථජ්‌ඣානසමාපජ්‌ජනං වෙදිතබ්‌බං. මග්‌ගභාවනා චතුසච්‌චසච්‌ඡිකිරියායොජනාසුපි එසෙව නයො.
Tattha purisassa sattiṃ gahetvā vanamahiṃsānubandhanaṃ viya imassa bhikkhuno tatiyajjhānaṃ pādakaṃ katvā catutthajjhānassa parikammakaraṇaṃ, vanamahiṃsaghātanaṃ viya – ‘‘nīvaraṇavikkhambhanādīni samanupassato visesabhāgiyaṃ bhaveyya, tiṭṭhatu visesabhāgiyatā, nibbedhabhāgiyaṃ naṃ karissāmī’’ti vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattassa sacchikaraṇaṃ, mahiṃsaṃ ghātetuṃ asakkontassa antarāmagge sasagodhādayo khuddakamige ghātetvā kājaṃ pūretvā gamanaṃ viya arahattaṃ sacchikātuṃ asakkontassa, tato osakkitvā catutthajjhānasamāpajjanaṃ veditabbaṃ. Maggabhāvanā catusaccasacchikiriyāyojanāsupi eseva nayo.
ඉදානි අරහත්‌තං සච්‌ඡිකාතුං අසක්‌කොන්‌තස්‌ස නිබ්‌බත්‌තට්‌ඨානං දස්‌සෙන්‌තො කායස්‌ස භෙදාතිආදිමාහ. තත්‌ථ යන්‌ති යෙන කාරණෙන තං සංවත්‌තනිකං විඤ්‌ඤාණං අස්‌ස ආනෙඤ්‌ජූපගං, තං කාරණං විජ්‌ජතීති අත්‌ථො. එත්‌ථ ච තංසංවත්‌තනිකන්‌ති තස්‌ස භික්‌ඛුනො සංවත්‌තනිකං. යෙන විපාකවිඤ්‌ඤාණෙන සො භික්‌ඛු සංවත්‌තති නිබ්‌බත්‌තති, තං විඤ්‌ඤාණං. ආනෙඤ්‌ජූපගන්‌ති කුසලානෙඤ්‌ජසභාවූපගතං අස්‌ස, තාදිසමෙව භවෙය්‍යාති අත්‌ථො. කෙචි කුසලවිඤ්‌ඤාණං වදන්‌ති. යං තස්‌ස භික්‌ඛුනො සංවත්‌තනිකං උපපත්‌තිහෙතුභූතං කුසලවිඤ්‌ඤාණං ආනෙඤ්‌ජූපගතං අස්‌ස, විපාකකාලෙපි තන්‌නාමකමෙව අස්‌සාති අත්‌ථො. සො පනායමත්‌ථො – ‘‘පුඤ්‌ඤං චෙ සඞ්‌ඛාරං අභිසඞ්‌ඛරොති, පුඤ්‌ඤූපගං හොති විඤ්‌ඤාණං. අපුඤ්‌ඤං චෙ සඞ්‌ඛාරං අභිසඞ්‌ඛාරොති, අපුඤ්‌ඤුපගං හොති විඤ්‌ඤාණං. ආනෙඤ්‌ජං චෙ සඞ්‌ඛාරං අභිසඞ්‌ඛරොති, ආනෙඤ්‌ජූපගං හොති විඤ්‌ඤාණ’’න්‌ති (සං. නි. 2.51) ඉමිනා නයෙන වෙදිතබ්‌බො. ආනෙඤ්‌ජසප්‌පායාති ආනෙඤ්‌ජස්‌ස චතුත්‌ථජ්‌ඣානස්‌ස සප්‌පායා. න කෙවලඤ්‌ච සා ආනෙඤ්‌ජස්‌සෙව, උපරි අරහත්‌තස්‌සාපි සප්‌පායාව උපකාරභූතායෙවාති වෙදිතබ්‌බා. ඉති ඉමස්‌මිං පඨමකආනෙඤ්‌ජෙ සමාධිවසෙන ඔසක්‌කනා කථිතා.
Idāni arahattaṃ sacchikātuṃ asakkontassa nibbattaṭṭhānaṃ dassento kāyassa bhedātiādimāha. Tattha yanti yena kāraṇena taṃ saṃvattanikaṃ viññāṇaṃ assa āneñjūpagaṃ, taṃ kāraṇaṃ vijjatīti attho. Ettha ca taṃsaṃvattanikanti tassa bhikkhuno saṃvattanikaṃ. Yena vipākaviññāṇena so bhikkhu saṃvattati nibbattati, taṃ viññāṇaṃ. Āneñjūpaganti kusalāneñjasabhāvūpagataṃ assa, tādisameva bhaveyyāti attho. Keci kusalaviññāṇaṃ vadanti. Yaṃ tassa bhikkhuno saṃvattanikaṃ upapattihetubhūtaṃ kusalaviññāṇaṃ āneñjūpagataṃ assa, vipākakālepi tannāmakameva assāti attho. So panāyamattho – ‘‘puññaṃ ce saṅkhāraṃ abhisaṅkharoti, puññūpagaṃ hoti viññāṇaṃ. Apuññaṃ ce saṅkhāraṃ abhisaṅkhāroti, apuññupagaṃ hoti viññāṇaṃ. Āneñjaṃ ce saṅkhāraṃ abhisaṅkharoti, āneñjūpagaṃ hoti viññāṇa’’nti (saṃ. ni. 2.51) iminā nayena veditabbo. Āneñjasappāyāti āneñjassa catutthajjhānassa sappāyā. Na kevalañca sā āneñjasseva, upari arahattassāpi sappāyāva upakārabhūtāyevāti veditabbā. Iti imasmiṃ paṭhamakaāneñje samādhivasena osakkanā kathitā.
67. ඉති පටිසඤ්‌චික්‌ඛතීති චතුත්‌ථජ්‌ඣානං පත්‌වා එවං පටිසඤ්‌චික්‌ඛති. අයඤ්‌හි භික්‌ඛු හෙට්‌ඨිමෙන භික්‌ඛුනා පඤ්‌ඤවන්‌තතරො තස්‌ස ච භික්‌ඛුනො අත්‌තනො චාති ද්‌වින්‌නම්‌පි කම්‌මට්‌ඨානං එකතො කත්‌වා සම්‌මසති. තබ්‌බහුලවිහාරිනොති රූපපටිබාහනෙන තමෙව පටිපදං බහුලං කත්‌වා විහරන්‌තස්‌ස. ආනෙඤ්‌ජං සමාපජ්‌ජතීති ආකාසානඤ්‌චායතානානෙඤ්‌ජං සමාපජ්‌ජති. සෙසං පුරිමසදිසමෙව. යථා ච ඉධ, එවං සබ්‌බත්‌ථ විසෙසමත්‌තමෙව පන වක්‌ඛාම. ඉති ඉමස්‌මිං දුතියආනෙඤ්‌ජෙ විපස්‌සනාවසෙන ඔසක්‌කනා කථිතා, ‘‘යංකිඤ්‌චි රූප’’න්‌ති එවං විපස්‌සනාමග්‌ගං දස්‌සෙන්‌තෙන කථිතාති අත්‌ථො.
67.Iti paṭisañcikkhatīti catutthajjhānaṃ patvā evaṃ paṭisañcikkhati. Ayañhi bhikkhu heṭṭhimena bhikkhunā paññavantataro tassa ca bhikkhuno attano cāti dvinnampi kammaṭṭhānaṃ ekato katvā sammasati. Tabbahulavihārinoti rūpapaṭibāhanena tameva paṭipadaṃ bahulaṃ katvā viharantassa. Āneñjaṃ samāpajjatīti ākāsānañcāyatānāneñjaṃ samāpajjati. Sesaṃ purimasadisameva. Yathā ca idha, evaṃ sabbattha visesamattameva pana vakkhāma. Iti imasmiṃ dutiyaāneñje vipassanāvasena osakkanā kathitā, ‘‘yaṃkiñci rūpa’’nti evaṃ vipassanāmaggaṃ dassentena kathitāti attho.
ඉති පටිසඤ්‌චික්‌ඛතීති ආකාසානඤ්‌චායතනං පත්‌වා එවං පටිසඤ්‌චික්‌ඛති. අයඤ්‌හි හෙට්‌ඨා ද්‌වීහි භික්‌ඛූහි පඤ්‌ඤවන්‌තතරො තෙසඤ්‌ච භික්‌ඛූනං අත්‌තනො චාති තිණ්‌ණම්‌පි කම්‌මට්‌ඨානං එකතො කත්‌වා සම්‌මසති. උභයමෙතං අනිච්‌චන්‌ති එත්‌ථ අට්‌ඨ එකෙකකොට්‌ඨාසා දිට්‌ඨධම්‌මිකසම්‌පරායිකවසෙන පන සඞ්‌ඛිපිත්‌වා උභයන්‌ති වුත්‌තං. නාලං අභිනන්‌දිතුන්‌ති තණ්‌හාදිට්‌ඨිවසෙන අභිනන්‌දිතුං න යුත්‌තං. සෙසපදද්‌වයෙපි එසෙව නයො. තබ්‌බහුලවිහාරිනොති කාමපටිබාහනෙන ච රූපපටිබාහනෙන ච තමෙව පටිපදං බහුලං කත්‌වා විහරන්‌තස්‌ස. ආනෙඤ්‌ජං සමාපජ්‌ජතීති විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනානෙඤ්‌ජං සමාපජ්‌ජති. ඉමස්‌මිං තතියආනෙඤ්‌ජෙ විපස්‌සනාවසෙන ඔසක්‌කනා කථිතා.
Itipaṭisañcikkhatīti ākāsānañcāyatanaṃ patvā evaṃ paṭisañcikkhati. Ayañhi heṭṭhā dvīhi bhikkhūhi paññavantataro tesañca bhikkhūnaṃ attano cāti tiṇṇampi kammaṭṭhānaṃ ekato katvā sammasati. Ubhayametaṃ aniccanti ettha aṭṭha ekekakoṭṭhāsā diṭṭhadhammikasamparāyikavasena pana saṅkhipitvā ubhayanti vuttaṃ. Nālaṃ abhinanditunti taṇhādiṭṭhivasena abhinandituṃ na yuttaṃ. Sesapadadvayepi eseva nayo. Tabbahulavihārinoti kāmapaṭibāhanena ca rūpapaṭibāhanena ca tameva paṭipadaṃ bahulaṃ katvā viharantassa. Āneñjaṃ samāpajjatīti viññāṇañcāyatanāneñjaṃ samāpajjati. Imasmiṃ tatiyaāneñje vipassanāvasena osakkanā kathitā.
68. ඉති පටිසඤ්‌චික්‌ඛතීති විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනං පත්‌වා එවං පටිසඤ්‌චික්‌ඛති. අයඤ්‌හි හෙට්‌ඨා තීහි භික්‌ඛූහි පඤ්‌ඤවන්‌තතරො තෙසඤ්‌ච භික්‌ඛූනං අත්‌තනො චාති චතුන්‌නම්‌පි කම්‌මට්‌ඨානං එකතො කත්‌වා සම්‌මසති. යත්‌ථෙතා අපරිසෙසා නිරුජ්‌ඣන්‌තීති යං ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනං පත්‌වා එතා හෙට්‌ඨා වුත්‌තා සබ්‌බසඤ්‌ඤා නිරුජ්‌ඣන්‌ති. එතං සන්‌තං එතං පණීතන්‌ති එතං අඞ්‌ගසන්‌තතාය ආරම්‌මණසන්‌තතාය ච සන්‌තං, අතප්‌පකට්‌ඨෙන පණීතං. තබ්‌බහුලවිහාරිනොති තාසං සඤ්‌ඤානං පටිබාහනෙන තමෙව පටිපදං බහුලං කත්‌වා විහරන්‌තස්‌ස. ඉමස්‌මිං පඨමාකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනෙ සමාධිවසෙන ඔසක්‌කනා කථිතා.
68.Iti paṭisañcikkhatīti viññāṇañcāyatanaṃ patvā evaṃ paṭisañcikkhati. Ayañhi heṭṭhā tīhi bhikkhūhi paññavantataro tesañca bhikkhūnaṃ attano cāti catunnampi kammaṭṭhānaṃ ekato katvā sammasati. Yatthetā aparisesā nirujjhantīti yaṃ ākiñcaññāyatanaṃ patvā etā heṭṭhā vuttā sabbasaññā nirujjhanti. Etaṃ santaṃ etaṃ paṇītanti etaṃ aṅgasantatāya ārammaṇasantatāya ca santaṃ, atappakaṭṭhena paṇītaṃ. Tabbahulavihārinoti tāsaṃ saññānaṃ paṭibāhanena tameva paṭipadaṃ bahulaṃ katvā viharantassa. Imasmiṃ paṭhamākiñcaññāyatane samādhivasena osakkanā kathitā.
ඉති පටිසඤ්‌චික්‌ඛතීති විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනමෙව පත්‌වා එවං පටිසඤ්‌චික්‌ඛති. අයඤ්‌හි හෙට්‌ඨා චතූහි භික්‌ඛූහි පඤ්‌ඤවන්‌තතරො තෙසඤ්‌ච භික්‌ඛූනං අත්‌තනො චාති පඤ්‌චන්‌නම්‌පි කම්‌මට්‌ඨානං එකතො කත්‌වා සම්‌මසති. අත්‌තෙන වා අත්‌තනියෙන වාති අහං මමාති ගහෙතබ්‌බෙන සුඤ්‌ඤං තුච්‌ඡං රිත්‌තං. එවමෙත්‌ථ ද්‌විකොටිකා සුඤ්‌ඤතා දස්‌සිතා. තබ්‌බහුලවිහාරිනොති හෙට්‌ඨා වුත්‌තපටිපදඤ්‌ච ඉමඤ්‌ච සුඤ්‌ඤතපටිපදං බහුලං කත්‌වා විහරන්‌තස්‌ස. ඉමස්‌මිං දුතියාකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනෙ විපස්‌සනාවසෙන ඔසක්‌කනා කථිතා.
Iti paṭisañcikkhatīti viññāṇañcāyatanameva patvā evaṃ paṭisañcikkhati. Ayañhi heṭṭhā catūhi bhikkhūhi paññavantataro tesañca bhikkhūnaṃ attano cāti pañcannampi kammaṭṭhānaṃ ekato katvā sammasati. Attena vā attaniyena vāti ahaṃ mamāti gahetabbena suññaṃ tucchaṃ rittaṃ. Evamettha dvikoṭikā suññatā dassitā. Tabbahulavihārinoti heṭṭhā vuttapaṭipadañca imañca suññatapaṭipadaṃ bahulaṃ katvā viharantassa. Imasmiṃ dutiyākiñcaññāyatane vipassanāvasena osakkanā kathitā.
70. ඉති පටිසඤ්‌චික්‌ඛතීති විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනමෙව පත්‌වා එවං පටිසඤ්‌චික්‌ඛති. අයඤ්‌හි හෙට්‌ඨා පඤ්‌චහි භික්‌ඛූහි පඤ්‌ඤවන්‌තතරො තෙසඤ්‌ච භික්‌ඛූනං අත්‌තනො චාති ඡන්‌නම්‌පි කම්‌මට්‌ඨානං එකතො කත්‌වා සම්‌මසති. නාහං ක්‌වචනි කස්‌සචි කිඤ්‌චනතස්‌මිං, න ච මම ක්‌වචනි කිස්‌මිඤ්‌චි කිඤ්‌චනං නත්‌ථීති එත්‌ථ පන චතුකොටිකා සුඤ්‌ඤතා කථිතා. කථං? අයඤ්‌හි නාහං ක්‌වචනීති ක්‌වචි අත්‌තානං න පස්‌සති, කස්‌සචි කිඤ්‌චනතස්‌මින්‌ති අත්‌තනො අත්‌තානං කස්‌සචි පරස්‌ස කිඤ්‌චනභාවෙ උපනෙතබ්‌බං න පස්‌සති, අත්‌තනො භාතිට්‌ඨානෙ භාතරං සහායට්‌ඨානෙ සහායං පරික්‌ඛාරට්‌ඨානෙ වා පරික්‌ඛාරං මඤ්‌ඤිත්‌වා උපගන්‌ත්‌වා උපනෙතබ්‌බං න පස්‌සතීති අත්‌ථො. න ච මම ක්‌වචනීති එත්‌ථ මම – සද්‌දං තාව ඨපෙත්‌වා න ච ක්‌වචනි පරස්‌ස ච අත්‌තානං ක්‌වචි න පස්‌සතීති අයමත්‌ථො. ඉදානි මම – සද්‌දං ආහරිත්‌වා මම කිස්‌මිඤ්‌චි කිඤ්‌චනං නත්‌ථීති සො පරස්‌ස අත්‌තා මම කිස්‌මිඤ්‌චි කිඤ්‌චනභාවෙ අත්‌ථීති න පස්‌සති. අත්‌තනො භාතිට්‌ඨානෙ භාතරං සහායට්‌ඨානෙ සහායං පරික්‌ඛාරට්‌ඨානෙ වා පරික්‌ඛාරන්‌ති කිස්‌මිඤ්‌චි ඨානෙ පරස්‌ස අත්‌තානං ඉමිනා කිඤ්‌චනභාවෙන උපනෙතබ්‌බං න පස්‌සතීති අත්‌ථො. එවමයං යස්‌මා නෙව කත්‌ථචි අත්‌තානං පස්‌සති, න තං පරස්‌ස කිඤ්‌චනභාවෙ උපනෙතබ්‌බං පස්‌සති, න පරස්‌ස අත්‌තානං පස්‌සති, න පරස්‌ස අත්‌තානං අත්‌තනො කිඤ්‌චනභාවෙ උපනෙතබ්‌බං පස්‌සති, තස්‌මා අයං සුඤ්‌ඤතා චතුකොටිකාති වෙදිතබ්‌බා. තබ්‌බහුලවිහාරිනොති හෙට්‌ඨා වුත්‌තප්‌පටිපදං ඉමං චතුකොටිසුඤ්‌ඤතඤ්‌ච බහුලං කත්‌වා විහරන්‌තස්‌ස. ඉමස්‌මිං තතියාකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනෙපි විපස්‌සනාවසෙනෙව ඔසක්‌කනා කථිතා.
70.Itipaṭisañcikkhatīti viññāṇañcāyatanameva patvā evaṃ paṭisañcikkhati. Ayañhi heṭṭhā pañcahi bhikkhūhi paññavantataro tesañca bhikkhūnaṃ attano cāti channampi kammaṭṭhānaṃ ekato katvā sammasati. Nāhaṃ kvacani kassaci kiñcanatasmiṃ, na ca mama kvacani kismiñcikiñcanaṃ natthīti ettha pana catukoṭikā suññatā kathitā. Kathaṃ? Ayañhi nāhaṃ kvacanīti kvaci attānaṃ na passati, kassaci kiñcanatasminti attano attānaṃ kassaci parassa kiñcanabhāve upanetabbaṃ na passati, attano bhātiṭṭhāne bhātaraṃ sahāyaṭṭhāne sahāyaṃ parikkhāraṭṭhāne vā parikkhāraṃ maññitvā upagantvā upanetabbaṃ na passatīti attho. Na ca mama kvacanīti ettha mama – saddaṃ tāva ṭhapetvā na ca kvacani parassa ca attānaṃ kvaci na passatīti ayamattho. Idāni mama – saddaṃ āharitvā mama kismiñci kiñcanaṃ natthīti so parassa attā mama kismiñci kiñcanabhāve atthīti na passati. Attano bhātiṭṭhāne bhātaraṃ sahāyaṭṭhāne sahāyaṃ parikkhāraṭṭhāne vā parikkhāranti kismiñci ṭhāne parassa attānaṃ iminā kiñcanabhāvena upanetabbaṃ na passatīti attho. Evamayaṃ yasmā neva katthaci attānaṃ passati, na taṃ parassa kiñcanabhāve upanetabbaṃ passati, na parassa attānaṃ passati, na parassa attānaṃ attano kiñcanabhāve upanetabbaṃ passati, tasmā ayaṃ suññatā catukoṭikāti veditabbā. Tabbahulavihārinoti heṭṭhā vuttappaṭipadaṃ imaṃ catukoṭisuññatañca bahulaṃ katvā viharantassa. Imasmiṃ tatiyākiñcaññāyatanepi vipassanāvaseneva osakkanā kathitā.
ඉති පටිසඤ්‌චික්‌ඛතීති ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනං පත්‌වා එවං පටිසඤ්‌චික්‌ඛති. අයඤ්‌හි හෙට්‌ඨා ඡහි භික්‌ඛූහි පඤ්‌ඤවන්‌තතරො තෙසඤ්‌ච භික්‌ඛූනං අත්‌තනො චාති සත්‌තන්‌නම්‌පි කම්‌මට්‌ඨානං එකතො කත්‌වා සම්‌මසති. යත්‌ථෙතා අපරිසෙසා නිරුජ්‌ඣන්‌තීති යං නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනං පත්‌වා එත්‌ථ එතා හෙට්‌ඨා වුත්‌තා සබ්‌බසඤ්‌ඤා නිරුජ්‌ඣන්‌ති. තබ්‌බහුලවිහාරිනොති තාසං සඤ්‌ඤානං පටිබාහනෙන තමෙව පටිපදං බහුලං කත්‌වා විහරන්‌තස්‌ස. ඉමස්‌මිං නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනෙ සමාධිවසෙන ඔසක්‌කනා කථිතා.
Iti paṭisañcikkhatīti ākiñcaññāyatanaṃ patvā evaṃ paṭisañcikkhati. Ayañhi heṭṭhā chahi bhikkhūhi paññavantataro tesañca bhikkhūnaṃ attano cāti sattannampi kammaṭṭhānaṃ ekato katvā sammasati. Yatthetā aparisesā nirujjhantīti yaṃ nevasaññānāsaññāyatanaṃ patvā ettha etā heṭṭhā vuttā sabbasaññā nirujjhanti. Tabbahulavihārinoti tāsaṃ saññānaṃ paṭibāhanena tameva paṭipadaṃ bahulaṃ katvā viharantassa. Imasmiṃ nevasaññānāsaññāyatane samādhivasena osakkanā kathitā.
71. නො චස්‌ස නො ච මෙ සියාති සචෙ මය්‌හං පුබ්‌බෙ පඤ්‌චවිධං කම්‌මවට්‌ටං න ආයූහිතං අස්‌ස, යං මෙ ඉදං එතරහි එවං පඤ්‌චවිධං විපාකවට්‌ටං එතං මෙ න සියා නප්‌පවත්‌තෙය්‍යාති අත්‌ථො. න භවිස්‌සතීති සචෙ එතරහි පඤ්‌චවිධං කම්‌මවට්‌ටං ආයූහිතං න භවිස්‌සති. න මෙ භවිස්‌සතීති තස්‌මිං අසති අනාගතෙ මෙ පඤ්‌චවිධං විපාකවට්‌ටං න භවිස්‌සති. යදත්‌ථි යං භූතං තං පජහාමීති යං අත්‌ථි යං භූතං එතරහි ඛන්‌ධපඤ්‌චකං, තං පජහාමි. එවං උපෙක්‌ඛං පටිලභතීති සො භික්‌ඛු එවං විපස්‌සනුපෙක්‌ඛං ලභතීති අත්‌ථො.
71.No cassa no ca me siyāti sace mayhaṃ pubbe pañcavidhaṃ kammavaṭṭaṃ na āyūhitaṃ assa, yaṃ me idaṃ etarahi evaṃ pañcavidhaṃ vipākavaṭṭaṃ etaṃ me na siyā nappavatteyyāti attho. Na bhavissatīti sace etarahi pañcavidhaṃ kammavaṭṭaṃ āyūhitaṃ na bhavissati. Na me bhavissatīti tasmiṃ asati anāgate me pañcavidhaṃ vipākavaṭṭaṃ na bhavissati. Yadatthi yaṃ bhūtaṃ taṃ pajahāmīti yaṃ atthi yaṃ bhūtaṃ etarahi khandhapañcakaṃ, taṃ pajahāmi. Evaṃupekkhaṃ paṭilabhatīti so bhikkhu evaṃ vipassanupekkhaṃ labhatīti attho.
පරිනිබ්‌බායෙය්‍ය නු ඛො සො, භන්‌තෙ, භික්‌ඛු න වා පරිනිබ්‌බායෙය්‍යාති කිං පුච්‌ඡාමීති පුච්‌ඡති, තතියජ්‌ඣානං පාදකං කත්‌වා ඨිතස්‌ස අරහත්‌තම්‌පි ඔසක්‌කනාපි පටිපදාපි පටිසන්‌ධිපි කථිතා, තථා චතුත්‌ථජ්‌ඣානාදීනි පාදකානි කත්‌වා ඨිතානං, නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනං පාදකං කත්‌වා ඨිතස්‌ස න කිඤ්‌චි කථිතං, තං පුච්‌ඡාමීති පුච්‌ඡති. අපෙත්‌ථාති අපි එත්‌ථ. සො තං උපෙක්‌ඛං අභිනන්‌දතීති සො තං විපස්‌සනුපෙක්‌ඛං තණ්‌හාදිට්‌ඨිඅභිනන්‌දනාහි අභිනන්‌දති. සෙසපදද්‌වයෙපි එසෙව නයො. තන්‌නිස්‌සිතං හොති විඤ්‌ඤාණන්‌ති විඤ්‌ඤාණං විපස්‌සනානිස්‌සිතං හොති. තදුපාදානන්‌ති යං නිකන්‌තිවිඤ්‌ඤාණං, තං තස්‌ස උපාදානං නාම ගහණං නාම හොති. සඋපාදානොති සගහණො. න පරිනිබ්‌බායතීති විපස්‌සනාය සාලයො භික්‌ඛු මම සාසනෙ න පරිනිබ්‌බායති. යො පන විහාරපරිවෙණඋපට්‌ඨාකාදීසු සාලයො, තස්‌මිං වත්‌තබ්‌බමෙව නත්‌ථීති දස්‌සෙති. කහං පනාති? කත්‌ථ පන? උපාදියමානො උපාදියතීති පටිසන්‌ධිං ගණ්‌හමානො ගණ්‌හාති. උපාදානසෙට්‌ඨං කිර සො, භන්‌තෙති, භන්‌තෙ, සො කිර භික්‌ඛු ගහෙතබ්‌බට්‌ඨානං සෙට්‌ඨං උත්‌තමං භවං උපාදියති, සෙට්‌ඨභවෙ පටිසන්‌ධිං ගණ්‌හාතීති අත්‌ථො. ඉමිනා තස්‌ස භික්‌ඛුනො පටිසන්‌ධි කථිතා. ඉදානිස්‌ස අරහත්‌තං කථෙතුං ඉධානන්‌දාතිආදිමාහ.
Parinibbāyeyya nu kho so, bhante, bhikkhu na vā parinibbāyeyyāti kiṃ pucchāmīti pucchati, tatiyajjhānaṃ pādakaṃ katvā ṭhitassa arahattampi osakkanāpi paṭipadāpi paṭisandhipi kathitā, tathā catutthajjhānādīni pādakāni katvā ṭhitānaṃ, nevasaññānāsaññāyatanaṃ pādakaṃ katvā ṭhitassa na kiñci kathitaṃ, taṃ pucchāmīti pucchati. Apetthāti api ettha. So taṃ upekkhaṃ abhinandatīti so taṃ vipassanupekkhaṃ taṇhādiṭṭhiabhinandanāhi abhinandati. Sesapadadvayepi eseva nayo. Tannissitaṃ hoti viññāṇanti viññāṇaṃ vipassanānissitaṃ hoti. Tadupādānanti yaṃ nikantiviññāṇaṃ, taṃ tassa upādānaṃ nāma gahaṇaṃ nāma hoti. Saupādānoti sagahaṇo. Na parinibbāyatīti vipassanāya sālayo bhikkhu mama sāsane na parinibbāyati. Yo pana vihārapariveṇaupaṭṭhākādīsu sālayo, tasmiṃ vattabbameva natthīti dasseti. Kahaṃ panāti? Kattha pana? Upādiyamānoupādiyatīti paṭisandhiṃ gaṇhamāno gaṇhāti. Upādānaseṭṭhaṃ kira so, bhanteti, bhante, so kira bhikkhu gahetabbaṭṭhānaṃ seṭṭhaṃ uttamaṃ bhavaṃ upādiyati, seṭṭhabhave paṭisandhiṃ gaṇhātīti attho. Iminā tassa bhikkhuno paṭisandhi kathitā. Idānissa arahattaṃ kathetuṃ idhānandātiādimāha.
73. නිස්‌සාය නිස්‌සායාති තං තං සමාපත්‌තිං නිස්‌සාය. ඔඝස්‌ස නිත්‌ථරණා අක්‌ඛාතාති ඔඝතරණං කථිතං, තතියජ්‌ඣානං පාදකං කත්‌වා ඨිතභික්‌ඛුනො ඔඝනිත්‌ථරණා කථිතා…පෙ.… නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනං පාදකං කත්‌වා ඨිතභික්‌ඛුනො ඔඝනිත්‌ථරණා කථිතාති වදති.
73.Nissāya nissāyāti taṃ taṃ samāpattiṃ nissāya. Oghassa nittharaṇā akkhātāti oghataraṇaṃ kathitaṃ, tatiyajjhānaṃ pādakaṃ katvā ṭhitabhikkhuno oghanittharaṇā kathitā…pe… nevasaññānāsaññāyatanaṃ pādakaṃ katvā ṭhitabhikkhuno oghanittharaṇā kathitāti vadati.
කතමො පන, භන්‌තෙ, අරියො විමොක්‌ඛොති ඉධ කිං පුච්‌ඡති? සමාපත්‌තිං තාව පදට්‌ඨානං කත්‌වා විපස්‌සනං වඩ්‌ඪෙත්‌වා අරහත්‌තං ගණ්‌හන්‌තො භික්‌ඛු නාවං වා උළුම්‌පාදීනි වා නිස්‌සාය මහොඝං තරිත්‌වා පාරං ගච්‌ඡන්‌තො විය න කිලමති. සුක්‌ඛවිපස්‌සකො පන පකිණ්‌ණකසඞ්‌ඛාරෙ සම්‌මසිත්‌වා අරහත්‌තං ගණ්‌හන්‌තො බාහුබලෙන සොතං ඡින්‌දිත්‌වා පාරං ගච්‌ඡන්‌තො විය කිලමති. ඉති ඉමස්‌ස සුක්‌ඛවිපස්‌සකස්‌ස අරහත්‌තං පුච්‌ඡාමීති පුච්‌ඡති. අරියසාවකොති සුක්‌ඛවිපස්‌සකො අරියසාවකො. අයඤ්‌හි හෙට්‌ඨා අට්‌ඨහි භික්‌ඛූහි පඤ්‌ඤවන්‌තතරො තෙසඤ්‌ච භික්‌ඛූනං අත්‌තනො චාති නවන්‌නම්‌පි කම්‌මට්‌ඨානං එකතො කත්‌වා සම්‌මසති. එස සක්‌කායො යාවතා සක්‌කායොති යත්‌තකො තෙභූමකවට්‌ටසඞ්‌ඛාතො සක්‌කායො නාම අත්‌ථි, සබ්‌බොපි සො එස සක්‌කායො, න ඉතො පරං සක්‌කායො අත්‌ථීති පටිසඤ්‌චික්‌ඛති.
Katamo pana, bhante, ariyo vimokkhoti idha kiṃ pucchati? Samāpattiṃ tāva padaṭṭhānaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ gaṇhanto bhikkhu nāvaṃ vā uḷumpādīni vā nissāya mahoghaṃ taritvā pāraṃ gacchanto viya na kilamati. Sukkhavipassako pana pakiṇṇakasaṅkhāre sammasitvā arahattaṃ gaṇhanto bāhubalena sotaṃ chinditvā pāraṃ gacchanto viya kilamati. Iti imassa sukkhavipassakassa arahattaṃ pucchāmīti pucchati. Ariyasāvakoti sukkhavipassako ariyasāvako. Ayañhi heṭṭhā aṭṭhahi bhikkhūhi paññavantataro tesañca bhikkhūnaṃ attano cāti navannampi kammaṭṭhānaṃ ekato katvā sammasati. Esa sakkāyo yāvatā sakkāyoti yattako tebhūmakavaṭṭasaṅkhāto sakkāyo nāma atthi, sabbopi so esa sakkāyo, na ito paraṃ sakkāyo atthīti paṭisañcikkhati.
එතං අමතං යදිදං අනුපාදා චිත්‌තස්‌ස විමොක්‌ඛොති යො පනෙස චිත්‌තස්‌ස අනුපාදාවිමොක්‌ඛො නාම, එතං අමතං එතං සන්‌තං එතං පණීතන්‌ති පටිසඤ්‌චික්‌ඛති. අඤ්‌ඤත්‌ථ ච ‘‘අනුපාදා චිත්‌තස්‌ස විමොක්‌ඛො’’ති නිබ්‌බානං වුච්‌චති. ඉමස්‌මිං පන සුත්‌තෙ සුක්‌ඛවිපස්‌සකස්‌ස අරහත්‌තං කථිතං. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ උත්‌තානමෙව.
Etaṃamataṃ yadidaṃ anupādā cittassa vimokkhoti yo panesa cittassa anupādāvimokkho nāma, etaṃ amataṃ etaṃ santaṃ etaṃ paṇītanti paṭisañcikkhati. Aññattha ca ‘‘anupādā cittassa vimokkho’’ti nibbānaṃ vuccati. Imasmiṃ pana sutte sukkhavipassakassa arahattaṃ kathitaṃ. Sesaṃ sabbattha uttānameva.
කෙවලං පන ඉමස්‌මිං සුත්‌තෙ සත්‌තසු ඨානෙසු ඔසක්‌කනා කථිතා, අට්‌ඨසු ඨානෙසු පටිසන්‌ධි, නවසු ඨානෙසු අරහත්‌තං කථිතන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. කථං? තතියං ඣානං තාව පාදකං කත්‌වා ඨිතස්‌ස භික්‌ඛුනො ඔසක්‌කනා කථිතා, පටිසන්‌ධි කථිතා, අරහත්‌තං කථිතං, තථා චතුත්‌ථජ්‌ඣානං, තථා ආකාසානඤ්‌චායතනං. විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනං පන පදට්‌ඨානං කත්‌වා ඨිතානං තිණ්‌ණං භික්‌ඛූනං ඔසක්‌කනා කථිතා, පටිසන්‌ධි කථිතා, අරහත්‌තං කථිතං. තථා ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනං පාදකං කත්‌වා ඨිතස්‌ස භික්‌ඛුනො. නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනං පාදකං කත්‌වා ඨිතස්‌ස පන ඔසක්‌කනා නත්‌ථි, පටිසන්‌ධි පන අරහත්‌තඤ්‌ච කථිතං. සුක්‌ඛවිපස්‌සකස්‌ස අරහත්‌තමෙව කථිතන්‌ති. එවං සත්‌තසු ඨානෙසු ඔසක්‌කනා කථිතා, අට්‌ඨසු ඨානෙසු පටිසන්‌ධි, නවසු ඨානෙසු අරහත්‌තං කථිතන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. ඉමඤ්‌ච පන සත්‌තසු ඨානෙසු ඔසක්‌කනං අට්‌ඨසු පටිසන්‌ධිං නවසු අරහත්‌තං සමොධානෙත්‌වා කථෙන්‌තෙන ඉමං ආනෙඤ්‌ජසප්‌පායසුත්‌තං සුකථිතං නාම හොතීති.
Kevalaṃ pana imasmiṃ sutte sattasu ṭhānesu osakkanā kathitā, aṭṭhasu ṭhānesu paṭisandhi, navasu ṭhānesu arahattaṃ kathitanti veditabbaṃ. Kathaṃ? Tatiyaṃ jhānaṃ tāva pādakaṃ katvā ṭhitassa bhikkhuno osakkanā kathitā, paṭisandhi kathitā, arahattaṃ kathitaṃ, tathā catutthajjhānaṃ, tathā ākāsānañcāyatanaṃ. Viññāṇañcāyatanaṃ pana padaṭṭhānaṃ katvā ṭhitānaṃ tiṇṇaṃ bhikkhūnaṃ osakkanā kathitā, paṭisandhi kathitā, arahattaṃ kathitaṃ. Tathā ākiñcaññāyatanaṃ pādakaṃ katvā ṭhitassa bhikkhuno. Nevasaññānāsaññāyatanaṃ pādakaṃ katvā ṭhitassa pana osakkanā natthi, paṭisandhi pana arahattañca kathitaṃ. Sukkhavipassakassa arahattameva kathitanti. Evaṃ sattasu ṭhānesu osakkanā kathitā, aṭṭhasu ṭhānesu paṭisandhi, navasu ṭhānesu arahattaṃ kathitanti veditabbaṃ. Imañca pana sattasu ṭhānesu osakkanaṃ aṭṭhasu paṭisandhiṃ navasu arahattaṃ samodhānetvā kathentena imaṃ āneñjasappāyasuttaṃ sukathitaṃ nāma hotīti.
පපඤ්‌චසූදනියා මජ්‌ඣිමනිකායට්‌ඨකථාය
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
ආනෙඤ්‌ජසප්‌පායසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Āneñjasappāyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 6. ආනෙඤ්‌ජසප්‌පායසුත්‌තං • 6. Āneñjasappāyasuttaṃ
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / 6. ආනෙඤ්‌ජසප්‌පායසුත්‌තවණ්‌ණනා • 6. Āneñjasappāyasuttavaṇṇanā
