Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മജ്ഝിമനികായ (ടീകാ) • Majjhimanikāya (ṭīkā)

    ൬. ആനേഞ്ജസപ്പായസുത്തവണ്ണനാ

    6. Āneñjasappāyasuttavaṇṇanā

    ൬൬. ഖണപഭങ്ഗുതായ ന നിച്ചാ ന ധുവാതി അനിച്ചാ. തതോ ഏവ പണ്ഡിതേഹി ന ഇച്ചാ ന ഉപഗന്തബ്ബാതിപി അനിച്ചാ. സോ ചായം അനിച്ചത്ഥോ ഉദയവയപരിച്ഛിന്നതായ വേദിതബ്ബോതി ദസ്സേന്തോ, ‘‘ഹുത്വാ അഭാവട്ഠേന അനിച്ചാ’’തി ആഹ; ഉപ്പജ്ജിത്വാ വിനസ്സനതോതി അത്ഥോ. അയഞ്ച അനിച്ചതാ വക്ഖമാനാ ച തുച്ഛാദിതാ ദ്വിന്നമ്പി കാമാനം സാധാരണോതി ആഹ – ‘‘വത്ഥുകാമാപി കിലേസകാമാപീ’’തി. രിത്താ വിവിത്താ, തേസം നിച്ചസാരാദീനം അത്തനി അഭാവതോ തേഹി വിസുംഭൂതാ. യഥാ പന സബ്ബസോ സഭാവരഹിതമാകാസം ‘‘തുച്ഛം രിത്ത’’ന്തി വുച്ചതി, ന ഏവമേതേ. ഏതേ പന കേവലം നിച്ചസാരാദിവിരഹതോ ഏവ തുച്ഛാ രിത്താതി ദസ്സേന്തോ ‘‘ന പനാ’’തിആദിമാഹ. ‘‘ന ഹി തുച്ഛമുട്ഠി നാമ നത്ഥീ’’തി ഇദം ലോകസമഞ്ഞാവസേന വുത്തം, ലോകസമഞ്ഞാ ലോകിയകഥാ ന ലങ്ഘിതബ്ബാ.

    66. Khaṇapabhaṅgutāya na niccā na dhuvāti aniccā. Tato eva paṇḍitehi na iccā na upagantabbātipi aniccā. So cāyaṃ aniccattho udayavayaparicchinnatāya veditabboti dassento, ‘‘hutvā abhāvaṭṭhena aniccā’’ti āha; uppajjitvā vinassanatoti attho. Ayañca aniccatā vakkhamānā ca tucchāditā dvinnampi kāmānaṃ sādhāraṇoti āha – ‘‘vatthukāmāpi kilesakāmāpī’’ti. Rittā vivittā, tesaṃ niccasārādīnaṃ attani abhāvato tehi visuṃbhūtā. Yathā pana sabbaso sabhāvarahitamākāsaṃ ‘‘tucchaṃ ritta’’nti vuccati, na evamete. Ete pana kevalaṃ niccasārādivirahato eva tucchā rittāti dassento ‘‘na panā’’tiādimāha. ‘‘Na hi tucchamuṭṭhi nāma natthī’’ti idaṃ lokasamaññāvasena vuttaṃ, lokasamaññā lokiyakathā na laṅghitabbā.

    മുസാതി ഇത്തരപച്ചുപട്ഠാനതായ ന ദിസ്സതീതി ആഹ ‘‘മുസാതി നാസനകാ’’തി. വിസംവാദനട്ഠേന വാ മുസാ. ഏതേ ഹി അസുഭാദിസഭാവാപി ബാലാനം സുഭാദിഭാവേന ഉപട്ഠഹന്താ സുഭാദിഗ്ഗഹണസ്സ പച്ചക്ഖഭാവേന സത്തേ വിസംവാദേന്തി. നസ്സനസഭാവാതി ഖണഭങ്ഗത്താ ഇത്തരപച്ചുപട്ഠാനതായ ദിസ്സമാനാ വിയപി ഹുത്വാ അപഞ്ഞായനകപകതികാ. തേനാഹ ‘‘ഖേത്തം വിയാ’’തിആദി. ധമ്മസദ്ദോ ചേത്ഥ ‘‘ജാതിധമ്മാന’’ന്തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൯൮) വിയ പകതിപരിയായോ, തഥാ സഭാവസദ്ദോ ചാതി ദട്ഠബ്ബം. മോസധമ്മാതി മോസനപകതികാ, കുസലഭണ്ഡഹരണസഭാവാതി അത്ഥോ. മായാകതന്തി മായായ കതം ഉദകാദിമണിആദിആകാരേന മായാദിനാ ഉപട്ഠാപിതം; മായാകതം വിയ മായാകതം അഞ്ഞസഭാവാ ഹുത്വാ അതഥാ ഉപട്ഠഹനതോ. തേനാഹ ‘‘യഥാ’’തിആദി. ചക്ഖുപഥേ ഏവ കതവിജ്ജായ, ന തതോ പരന്തി വുത്തം – ‘‘ദസ്സനൂപചാരേ ഠിതസ്സേവ തഥാ പഞ്ഞായതീ’’തി. തയിദം സമ്ബരവിജ്ജാവസേന വുത്തം.

    Musāti ittarapaccupaṭṭhānatāya na dissatīti āha ‘‘musāti nāsanakā’’ti. Visaṃvādanaṭṭhena vā musā. Ete hi asubhādisabhāvāpi bālānaṃ subhādibhāvena upaṭṭhahantā subhādiggahaṇassa paccakkhabhāvena satte visaṃvādenti. Nassanasabhāvāti khaṇabhaṅgattā ittarapaccupaṭṭhānatāya dissamānā viyapi hutvā apaññāyanakapakatikā. Tenāha ‘‘khettaṃ viyā’’tiādi. Dhammasaddo cettha ‘‘jātidhammāna’’ntiādīsu (dī. ni. 2.398) viya pakatipariyāyo, tathā sabhāvasaddo cāti daṭṭhabbaṃ. Mosadhammāti mosanapakatikā, kusalabhaṇḍaharaṇasabhāvāti attho. Māyākatanti māyāya kataṃ udakādimaṇiādiākārena māyādinā upaṭṭhāpitaṃ; māyākataṃ viya māyākataṃ aññasabhāvā hutvā atathā upaṭṭhahanato. Tenāha ‘‘yathā’’tiādi. Cakkhupathe eva katavijjāya, na tato paranti vuttaṃ – ‘‘dassanūpacāre ṭhitasseva tathā paññāyatī’’ti. Tayidaṃ sambaravijjāvasena vuttaṃ.

    ഏവം താവകാലികഭാവേന കാമാനം മായാകതഭാവം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി തതോ അഞ്ഞേനപി പകാരേന ദസ്സേതും ‘‘യഥാ ചാ’’തിആദി വുത്തം. അനിച്ചാദിസഭാവാനം കാമാനം നിച്ചാദിസഭാവദസ്സനം വിപല്ലാസസഹഗതതായ വേദിതബ്ബം. ബാലാനം ലാപനതോതി അപരിഞ്ഞാതവത്ഥുകാനം അന്ധബാലാനം പുഗ്ഗലാനം വിപല്ലാസഹേതുതോ. മനുസ്സലോകേ ഠത്വാ മനുസ്സാനം വാ വസേന ഭഗവതാ ഭാസിതത്താ വുത്തം – ‘‘ദിട്ഠധമ്മികാ കാമാതി മാനുസകാ പഞ്ച കാമഗുണാ’’തി . തതോ ഏവ ച ‘‘സമ്പരായികാതി തേ ഠപേത്വാ അവസേസാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ദിട്ഠധമ്മാ പച്ചക്ഖസഭാവാ ആരമ്മണഭൂതാ ഏതാസം അത്ഥീതി ദിട്ഠധമ്മികാ. സമ്പരായികേ കാമേ ആരബ്ഭ ഉപ്പന്നസഞ്ഞാ സമ്പരായികാ. തേ സമേച്ച ധീയതി ഏത്ഥ ആണാതി ധേയ്യം, ആണാപവത്തിട്ഠാനം. മാരസ്സ ധേയ്യന്തി മാരധേയ്യം തസ്സ ഇസ്സരിയപവത്തനത്താ. തേനാഹ ‘‘യേഹീ’’തിആദി. ഗഹിതന്തി വിസയവിസയീഭാവേന ഗഹിതം, ആരമ്മണവസേന ആരമ്മണകരണവസേന ച ഗഹിതന്തി അത്ഥോ. തത്ഥ ആരമ്മണകരണവസേന ഗഹണം നാമ ‘‘ഇദം മയ്ഹ’’ന്തി അവിഭാഗേന പരിഗ്ഗഹകരണം; ആരമ്മണവസേന പന ഗഹണം ഭാഗസോ ആരമ്മണാനുഭവനന്തി വദന്തി. ഉഭയസ്സപി പന തണ്ഹാരാഗവസേന ഗഹണം സന്ധായ, ‘‘ഉഭയമേതം ഗഹിത’’ന്തി വുത്തം. മാരോതി കിലേസമാരോ. യദഗ്ഗേന കിലേസമാരോ, തദഗ്ഗേന ദേവപുത്തമാരോപി തേ അത്തനോ വസം വത്തേതി. തം സന്ധായാതി ധമ്മമുഖേന പുഗ്ഗലഗ്ഗഹണം സന്ധായ.

    Evaṃ tāvakālikabhāvena kāmānaṃ māyākatabhāvaṃ dassetvā idāni tato aññenapi pakārena dassetuṃ ‘‘yathā cā’’tiādi vuttaṃ. Aniccādisabhāvānaṃ kāmānaṃ niccādisabhāvadassanaṃ vipallāsasahagatatāya veditabbaṃ. Bālānaṃ lāpanatoti apariññātavatthukānaṃ andhabālānaṃ puggalānaṃ vipallāsahetuto. Manussaloke ṭhatvā manussānaṃ vā vasena bhagavatā bhāsitattā vuttaṃ – ‘‘diṭṭhadhammikā kāmāti mānusakā pañca kāmaguṇā’’ti . Tato eva ca ‘‘samparāyikāti te ṭhapetvā avasesā’’tiādi vuttaṃ. Tattha diṭṭhadhammā paccakkhasabhāvā ārammaṇabhūtā etāsaṃ atthīti diṭṭhadhammikā. Samparāyike kāme ārabbha uppannasaññā samparāyikā. Te samecca dhīyati ettha āṇāti dheyyaṃ, āṇāpavattiṭṭhānaṃ. Mārassa dheyyanti māradheyyaṃ tassa issariyapavattanattā. Tenāha ‘‘yehī’’tiādi. Gahitanti visayavisayībhāvena gahitaṃ, ārammaṇavasena ārammaṇakaraṇavasena ca gahitanti attho. Tattha ārammaṇakaraṇavasena gahaṇaṃ nāma ‘‘idaṃ mayha’’nti avibhāgena pariggahakaraṇaṃ; ārammaṇavasena pana gahaṇaṃ bhāgaso ārammaṇānubhavananti vadanti. Ubhayassapi pana taṇhārāgavasena gahaṇaṃ sandhāya, ‘‘ubhayametaṃ gahita’’nti vuttaṃ. Māroti kilesamāro. Yadaggena kilesamāro, tadaggena devaputtamāropi te attano vasaṃ vatteti. Taṃ sandhāyāti dhammamukhena puggalaggahaṇaṃ sandhāya.

    അപ്പഹീനവിപല്ലാസാ ഹി പുഗ്ഗലാ കാമാധിമുത്താ മാരസ്സ ഇസ്സരിയവത്തനട്ഠാനതായ ‘‘മാരധേയ്യ’’ന്തി വുത്താ, തഥാ മാരസ്സ നിവാപഗോചരപരിയായേഹിപി തേ ഏവം വുത്താതി ദസ്സേന്തോ, ‘‘യഥാ ചോളസ്സാ’’തിആദിമാഹ. നിവപതീതി നിവാപോ, സോ ഏവ ബീജന്തി നിവാപബീജം. തേതി കാമഗുണാ. യത്ഥാതി യസ്മിം പദേസേ.

    Appahīnavipallāsā hi puggalā kāmādhimuttā mārassa issariyavattanaṭṭhānatāya ‘‘māradheyya’’nti vuttā, tathā mārassa nivāpagocarapariyāyehipi te evaṃ vuttāti dassento, ‘‘yathā coḷassā’’tiādimāha. Nivapatīti nivāpo, so eva bījanti nivāpabījaṃ. Teti kāmaguṇā. Yatthāti yasmiṃ padese.

    മനസി ഭവാതി മാനസാതി ആഹ ‘‘ചിത്തസമ്ഭൂതാ’’തി. തേ പന അവിജ്ജാദയോ പാളിയം ആഗതാ. ഏവഞ്ഹി ലോഹിതസന്നിസ്സയോ പുബ്ബോ വിയ അനുരോധൂപനിസ്സയോ വിരോധോതി ദസ്സേന്തോ, ‘‘മമായിതേ വത്ഥുസ്മി’’ന്തിആദിമാഹ. തേധാതി ഏത്ഥ ഇധാതി നിപാതമത്തം ‘‘ഇധാഹം, ഭിക്ഖവേ, ഭുത്താവീ അസ്സ’’ന്തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൩൦) വിയ. കാമലോകന്തി കാമഗുണസങ്ഖാതം സങ്ഖാരലോകം, യത്ഥ വാ ലോകേ കാമഗുണവന്തം ലോകം. ചിത്തേന അധിട്ഠഹിത്വാതി ഝാനാരമ്മണം പടിഭാഗനിമിത്തം ഭാവനാചിത്തേന ഉപ്പാദേത്വാ. പരിത്തം നാമ വിക്ഖമ്ഭനഅസമത്ഥത്താ കിലേസേഹി പരിതോ ഖണ്ഡിതം വിയ ഹോതി. തസ്സ പടിക്ഖേപേനാതി പരിത്തഭാവപടിക്ഖേപേന. പമാണന്തിപി കാമാവചരമേവ പാപകാനം പമാണകരണധമ്മാനം വിക്ഖമ്ഭനവസേന അപ്പജഹനതോ. തപ്പടിക്ഖേപവസേന അപ്പമാണം നാമ മഹഗ്ഗതന്തി ആഹ – ‘‘രൂപാവചരം അരൂപാവചര’’ന്തി. സമുച്ഛേദവസേന കിലേസാനം അപ്പഹാനേന മഹഗ്ഗതജ്ഝാനമ്പി സുഭാവിതം നാമ ന ഹോതി, പഗേവ പരിത്തജ്ഝാനന്തി ആഹ – ‘‘സുഭാവിതന്തി…പേ॰… ലോകുത്തരസ്സേവേതം നാമ’’ന്തി. ഏതസ്സ വസേനാതി ‘‘സുഭാവിത’’ന്തി പദസ്സ വസേന.

    Manasi bhavāti mānasāti āha ‘‘cittasambhūtā’’ti. Te pana avijjādayo pāḷiyaṃ āgatā. Evañhi lohitasannissayo pubbo viya anurodhūpanissayo virodhoti dassento, ‘‘mamāyite vatthusmi’’ntiādimāha. Tedhāti ettha idhāti nipātamattaṃ ‘‘idhāhaṃ, bhikkhave, bhuttāvī assa’’ntiādīsu (ma. ni. 1.30) viya. Kāmalokanti kāmaguṇasaṅkhātaṃ saṅkhāralokaṃ, yattha vā loke kāmaguṇavantaṃ lokaṃ. Cittena adhiṭṭhahitvāti jhānārammaṇaṃ paṭibhāganimittaṃ bhāvanācittena uppādetvā. Parittaṃ nāma vikkhambhanaasamatthattā kilesehi parito khaṇḍitaṃ viya hoti. Tassa paṭikkhepenāti parittabhāvapaṭikkhepena. Pamāṇantipi kāmāvacarameva pāpakānaṃ pamāṇakaraṇadhammānaṃ vikkhambhanavasena appajahanato. Tappaṭikkhepavasena appamāṇaṃ nāma mahaggatanti āha – ‘‘rūpāvacaraṃ arūpāvacara’’nti. Samucchedavasena kilesānaṃ appahānena mahaggatajjhānampi subhāvitaṃ nāma na hoti, pageva parittajjhānanti āha – ‘‘subhāvitanti…pe… lokuttarassevetaṃ nāma’’nti. Etassa vasenāti ‘‘subhāvita’’nti padassa vasena.

    തമേവ പടിപദന്തി തമേവ അഭിജ്ഝാദിപഹാനാവഹം ഝാനപടിപദം. അരഹത്തേ തസ്സ ഉപായഭൂതായ വിപസ്സനായ വാ ചതുത്ഥജ്ഝാനേ തസ്സ ഉപായഭൂതേ ഉപചാരേ വാ സതി ചിത്തം പസന്നമേവ ഹോതീതി ആഹ – ‘‘അരഹത്തം വാ…പേ॰… ഉപചാരം വാ’’തി. അധിമോക്ഖസമ്പസാദോതി ‘‘അജ്ജേവ അരഹത്തം ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി വാ വിപസ്സനായ വീഥിപടിപന്നത്താ; ‘‘അജ്ജേവ ചതുത്ഥജ്ഝാനം നിബ്ബത്തേസ്സാമീ’’തി വാ ഉപചാരസമാധിനാ ചിത്തസ്സ സമാഹിതത്താ അധിമുച്ചനഭൂതോ സമ്പസാദോ. പടിലാഭസമ്പസാദോതി അരഹത്തസ്സ ചതുത്ഥജ്ഝാനസ്സ വാ അധിഗമസങ്ഖാതോ സമ്പസാദോ. പടിലാഭോപി ഹി കിലേസകാലുസിയാഭിഭവനതോ ചിത്തസ്സ സുപ്പസന്നഭാവാവഹത്താ ‘‘സമ്പസാദോ’’തി വുത്തോ. പച്ചയാതി നാമരൂപപച്ചയാ അവിജ്ജാദയോ. സബ്ബഥാതി സമുദയതോ അത്ഥങ്ഗമതോ അസ്സാദതോ ആദീനവതോ നിസ്സരണതോതി സബ്ബപ്പകാരേന. ആസാതി അധിമുച്ചനവസേന ആസീസനാ. തേനാഹ – ‘‘ആസാ സന്തിട്ഠതി, അധിമോക്ഖം പടിലഭതീ’’തി.

    Tameva paṭipadanti tameva abhijjhādipahānāvahaṃ jhānapaṭipadaṃ. Arahatte tassa upāyabhūtāya vipassanāya vā catutthajjhāne tassa upāyabhūte upacāre vā sati cittaṃ pasannameva hotīti āha – ‘‘arahattaṃ vā…pe… upacāraṃ vā’’ti. Adhimokkhasampasādoti ‘‘ajjeva arahattaṃ gaṇhissāmī’’ti vā vipassanāya vīthipaṭipannattā; ‘‘ajjeva catutthajjhānaṃ nibbattessāmī’’ti vā upacārasamādhinā cittassa samāhitattā adhimuccanabhūto sampasādo. Paṭilābhasampasādoti arahattassa catutthajjhānassa vā adhigamasaṅkhāto sampasādo. Paṭilābhopi hi kilesakālusiyābhibhavanato cittassa suppasannabhāvāvahattā ‘‘sampasādo’’ti vutto. Paccayāti nāmarūpapaccayā avijjādayo. Sabbathāti samudayato atthaṅgamato assādato ādīnavato nissaraṇatoti sabbappakārena. Āsāti adhimuccanavasena āsīsanā. Tenāha – ‘‘āsā santiṭṭhati, adhimokkhaṃ paṭilabhatī’’ti.

    പാദകന്തി പദട്ഠാനം. കിലേസാ സന്നിസീദന്തീതി നീവരണസഹഗതാ ഏവ കിലേസാ വിക്ഖമ്ഭനവസേന വൂപസമന്തി. സതീതി ഉപചാരജ്ഝാനാവഹാ സതി സന്തിട്ഠതി. സങ്ഖാരഗതന്തി ഭാവനായ സമതായ പവത്തമാനത്താ, ഇമേ ധമ്മവിചയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗാദയോ ഏകരസാ ഹുത്വാ പവത്തന്തീതി, ഭാവനാചിത്തുപ്പാദപരിയാപന്നം സങ്ഖാരഗതം വിഭൂതം പാകടം ഹുത്വാ ഉപട്ഠാതി. ചിത്തുപ്പാദോതി ഭാവനാചിത്തുപ്പാദോ. ലേപപിണ്ഡേതി സിലേസപിണ്ഡേ ലഗ്ഗമാനോ വിയ അപ്പിതോ വിയ ഹോതി. ഉപചാരേന സമാധിയതി ഉപചാരജ്ഝാനേന സമാധിയതി. അയന്തി അയം ദുവിധോപി അധിമുച്ചനാകാരോ അധിമോക്ഖസമ്പസാദോ നാമ. തസ്മിം സമ്പസാദേ സതീതി ഏതസ്മിം വിപസ്സനാലക്ഖണേ, ഉപചാരജ്ഝാനേ വാ അധിമോക്ഖസമ്പസാദേ സതി. യോ പന അരഹത്തം വാ പടിലഭതി ചതുത്ഥജ്ഝാനം വാ, തസ്സ ചിത്തം വിപ്പസന്നം ഹോതിയേവ, അയം നിപ്പരിയായതോ പടിലാഭസമ്പസാദോ, ഏവം സന്തേപി ഇധാമിപ്പേതമേവ ദസ്സേതും , ‘‘ഇധ പനാ’’തിആദി വുത്തം. വിപസ്സനാ ഹീതിആദി വുത്തസ്സ സമത്ഥനം. തത്ഥ പഞ്ഞായാതി അരഹത്തപഞ്ഞായ. അധിമുച്ചനസ്സാതി സദ്ദഹനം ഉസ്സുക്കാപജ്ജനസ്സ. ഉപചാരന്തി ഉപചാരജ്ഝാനം. ആനേഞ്ജസമാപത്തിയാ അധിമുച്ചനസ്സ കാരണന്തി യോജനാ.

    Pādakanti padaṭṭhānaṃ. Kilesā sannisīdantīti nīvaraṇasahagatā eva kilesā vikkhambhanavasena vūpasamanti. Satīti upacārajjhānāvahā sati santiṭṭhati. Saṅkhāragatanti bhāvanāya samatāya pavattamānattā, ime dhammavicayasambojjhaṅgādayo ekarasā hutvā pavattantīti, bhāvanācittuppādapariyāpannaṃ saṅkhāragataṃ vibhūtaṃ pākaṭaṃ hutvā upaṭṭhāti. Cittuppādoti bhāvanācittuppādo. Lepapiṇḍeti silesapiṇḍe laggamāno viya appito viya hoti. Upacārena samādhiyati upacārajjhānena samādhiyati. Ayanti ayaṃ duvidhopi adhimuccanākāro adhimokkhasampasādo nāma. Tasmiṃ sampasāde satīti etasmiṃ vipassanālakkhaṇe, upacārajjhāne vā adhimokkhasampasāde sati. Yo pana arahattaṃ vā paṭilabhati catutthajjhānaṃ vā, tassa cittaṃ vippasannaṃ hotiyeva, ayaṃ nippariyāyato paṭilābhasampasādo, evaṃ santepi idhāmippetameva dassetuṃ , ‘‘idha panā’’tiādi vuttaṃ. Vipassanā hītiādi vuttassa samatthanaṃ. Tattha paññāyāti arahattapaññāya. Adhimuccanassāti saddahanaṃ ussukkāpajjanassa. Upacāranti upacārajjhānaṃ. Āneñjasamāpattiyā adhimuccanassa kāraṇanti yojanā.

    ഏതരഹി വാതി ഇദാനിമേവ. ആനേഞ്ജം വാതി ചതുത്ഥജ്ഝാനം വാ. സമാപജ്ജതീതി അധിഗച്ഛതി. ഇദം ഹീതിആദിനാ സങ്ഖേപതോ വുത്തമത്ഥം വിവരതി. അരഹത്തസച്ഛികിരിയാ നാമ അഗ്ഗമഗ്ഗഭാവനായ സതി അത്ഥതോ ആപന്നാ ഹോതി, അഗ്ഗമഗ്ഗപഞ്ഞാ ഏവ തദത്ഥം അധിമുച്ചിതബ്ബാതി ദസ്സേന്തോ, ‘‘അഥ വാ’’തി വികപ്പന്തരമാഹ. തത്ഥ യഥാ നാമ പാസാദസ്സ അത്ഥായ സമാനീതദബ്ബസമ്ഭാരാവയവേ അപ്പഹോന്തേ കൂടാഗാരം കാതും ന പഹോന്തിയേവ, ഏവംസമ്പദമിദന്തി ദസ്സേന്തോ, ‘‘തം അനഭിസമ്ഭുണന്തോ ആനേഞ്ജം വാ സമാപജ്ജതീ’’തി ആഹ. ചതുസച്ചം വാ സച്ഛികരോതി ഹേട്ഠിമമഗ്ഗാധിഗമനവസേന ആനേഞ്ജം വാ സമാപജ്ജതി ഉഭയസ്സപി ഹേതുപരിഗ്ഗഹിതത്താ.

    Etarahi vāti idānimeva. Āneñjaṃ vāti catutthajjhānaṃ vā. Samāpajjatīti adhigacchati. Idaṃ hītiādinā saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarati. Arahattasacchikiriyā nāma aggamaggabhāvanāya sati atthato āpannā hoti, aggamaggapaññā eva tadatthaṃ adhimuccitabbāti dassento, ‘‘atha vā’’ti vikappantaramāha. Tattha yathā nāma pāsādassa atthāya samānītadabbasambhārāvayave appahonte kūṭāgāraṃ kātuṃ na pahontiyeva, evaṃsampadamidanti dassento, ‘‘taṃ anabhisambhuṇanto āneñjaṃ vā samāpajjatī’’ti āha. Catusaccaṃvā sacchikaroti heṭṭhimamaggādhigamanavasena āneñjaṃ vā samāpajjati ubhayassapi hetupariggahitattā.

    തത്രാതി തസ്മിം ‘‘പഞ്ഞായ വാ അധിമുച്ചതി, ആനേഞ്ജം വാ സമാപജ്ജതീ’’തി യഥാവുത്തേ വിസേസാധിഗമേ അയം ഇദാനി വുച്ചമാനോ യോജനാനയോ. ഏവം ഹോതീതി ഇദാനി വുച്ചമാനാകാരേന ചിത്താഭിനീഹാരോ ഹോതി. കിച്ചന്തി പബ്ബജിതകിച്ചം. തതോതി അരഹത്താധിഗമനതോ. ഓസക്കിതമാനസോതി സംകുചിതചിത്തോ. അന്തരാ ന തിട്ഠതീതി അസമാഹിതഭൂമിയം ന തിട്ഠതി. ഇദാനി യഥാവുത്തമത്ഥം ഉപമായ വിഭാവേതും ‘‘യഥാ’’തിആദി വുത്തം. തത്രായം സങ്ഖേപത്ഥോ – യഥാ തസ്സ പുരിസസ്സ വനമഹിംസം ഗഹേതും ഉസ്സാഹവതോ ഓസക്കന്തസ്സ സസഗോധാദിഗ്ഗഹണേ വത്തബ്ബമേവ നത്ഥി, ഏവം ഇമസ്സപി ഭിക്ഖുനോ അരഹത്തം ഗഹേതും ഉസ്സാഹവതോ തതോ ഓസക്കിത്വാ ചതുത്ഥജ്ഝാനസമാപജ്ജനേ വത്തബ്ബമേവ നത്ഥീതി. ഏസേവ നയോതി യഥാവുത്തം ഉപമം ഉപമാസംസന്ദനഞ്ച മഗ്ഗഭാവനായോജനായം ചതുസച്ചസച്ഛികിരിയായോജനായഞ്ച അതിദിസതി.

    Tatrāti tasmiṃ ‘‘paññāya vā adhimuccati, āneñjaṃ vā samāpajjatī’’ti yathāvutte visesādhigame ayaṃ idāni vuccamāno yojanānayo. Evaṃ hotīti idāni vuccamānākārena cittābhinīhāro hoti. Kiccanti pabbajitakiccaṃ. Tatoti arahattādhigamanato. Osakkitamānasoti saṃkucitacitto. Antarā na tiṭṭhatīti asamāhitabhūmiyaṃ na tiṭṭhati. Idāni yathāvuttamatthaṃ upamāya vibhāvetuṃ ‘‘yathā’’tiādi vuttaṃ. Tatrāyaṃ saṅkhepattho – yathā tassa purisassa vanamahiṃsaṃ gahetuṃ ussāhavato osakkantassa sasagodhādiggahaṇe vattabbameva natthi, evaṃ imassapi bhikkhuno arahattaṃ gahetuṃ ussāhavato tato osakkitvā catutthajjhānasamāpajjane vattabbameva natthīti. Eseva nayoti yathāvuttaṃ upamaṃ upamāsaṃsandanañca maggabhāvanāyojanāyaṃ catusaccasacchikiriyāyojanāyañca atidisati.

    ഹേതുഅത്ഥജോതനോ ന്തി നിപാതോ, കരണേ വാ ഏതം പച്ചത്തവചനന്തി ആഹ ‘‘യേന കാരണേനാ’’തി. തസ്സ സംവത്തനം അരഹതി, തം വാ പയോജനം ഏതസ്സാതി തംസംവത്തനികം. വിഞ്ഞാണന്തി വിപാകവിഞ്ഞാണം. ആനേഞ്ജസഭാവം ഉപഗച്ഛതീതി ആനേഞ്ജൂപഗം. യഥാ കുസലം ആനേഞ്ജസഭാവം, ഏവം തം വിപാകവിഞ്ഞാണമ്പി ആനേഞ്ജസഭാവം ഉപഗതം അസ്സ ഭവേയ്യ. തേനാഹ – ‘‘കാദിസമേവ ഭവേയ്യാതി അത്ഥോ’’തി. കേചീതി അഭയഗിരിവാസിനോ. കുസലവിഞ്ഞാണന്തി വിപാകവിഞ്ഞാണമ്പി തം കുസലം വിയ വദന്തി. തന്നാമകമേവാതി കുസലം വിയ ആനേഞ്ജനാമകമേവ സിയാ. ഏത്ഥ ച പുരിമവികപ്പേ ‘‘ആനേഞ്ജൂപഗ’’ന്തി തംസദിസതാ വുത്താ, ദുതിയവികപ്പേ തതോ ഏവ തംസമഞ്ഞതാ. സോ പനായമത്ഥോതി ആനേഞ്ജസദിസതായ വിപാകകാലേപി തംനാമകമേവ അസ്സാതി യഥാവുത്തോ അത്ഥോ. ഇമിനാ നയേനാതി ഇമിനാ വുത്തനയേന. ഏത്ഥ ഹി ആനേഞ്ജാഭിസങ്ഖാരഹേതുവിപാകവിഞ്ഞാണം ‘‘ആനേഞ്ജൂപഗം ഹോതി വിഞ്ഞാണ’’ന്തി വുത്തത്താ തംനാമകമേവ കത്വാ ദീപിതം. അരഹത്തസ്സാപീതി അപിസദ്ദേന അഗ്ഗമഗ്ഗഭാവനായപി ഹേട്ഠിമമഗ്ഗഭാവനായപീതി അത്ഥോ സങ്ഗഹിതോതി ദട്ഠബ്ബോ. സമാധിവസേന ഓസക്കനാ കഥിതാതി ‘‘വിപുലേന മഹഗ്ഗതേന ചേതസാ വിഹരേയ്യ’’ന്തി സമഥനയം ദസ്സേത്വാ ദേസനാ കഥിതാ.

    Hetuatthajotano yanti nipāto, karaṇe vā etaṃ paccattavacananti āha ‘‘yena kāraṇenā’’ti. Tassa saṃvattanaṃ arahati, taṃ vā payojanaṃ etassāti taṃsaṃvattanikaṃ. Viññāṇanti vipākaviññāṇaṃ. Āneñjasabhāvaṃ upagacchatīti āneñjūpagaṃ. Yathā kusalaṃ āneñjasabhāvaṃ, evaṃ taṃ vipākaviññāṇampi āneñjasabhāvaṃ upagataṃ assa bhaveyya. Tenāha – ‘‘kādisameva bhaveyyāti attho’’ti. Kecīti abhayagirivāsino. Kusalaviññāṇanti vipākaviññāṇampi taṃ kusalaṃ viya vadanti. Tannāmakamevāti kusalaṃ viya āneñjanāmakameva siyā. Ettha ca purimavikappe ‘‘āneñjūpaga’’nti taṃsadisatā vuttā, dutiyavikappe tato eva taṃsamaññatā. So panāyamatthoti āneñjasadisatāya vipākakālepi taṃnāmakameva assāti yathāvutto attho. Iminā nayenāti iminā vuttanayena. Ettha hi āneñjābhisaṅkhārahetuvipākaviññāṇaṃ ‘‘āneñjūpagaṃ hoti viññāṇa’’nti vuttattā taṃnāmakameva katvā dīpitaṃ. Arahattassāpīti apisaddena aggamaggabhāvanāyapi heṭṭhimamaggabhāvanāyapīti attho saṅgahitoti daṭṭhabbo. Samādhivasena osakkanā kathitāti ‘‘vipulena mahaggatena cetasā vihareyya’’nti samathanayaṃ dassetvā desanā kathitā.

    ൬൭. അയഞ്ഹി ഭിക്ഖൂതി യം ഉദ്ദിസ്സ അയം ദുതിയാനേഞ്ജസപ്പായദേസനായ ഭിക്ഖു വുത്തോ. പഞ്ഞവന്തതരോതി വത്വാ തം ദസ്സേതും, ‘‘ദ്വിന്നമ്പി കമ്മട്ഠാനം ഏകതോ കത്വാ സമ്മസതീ’’തി വുത്തം. ഹേട്ഠിമസ്സ ഹി ‘‘യേ ച ദിട്ഠധമ്മികാ കാമാ’’തിആദിനാ രൂപസദ്ദഗന്ധരസഫോട്ഠബ്ബാനേവ രൂപമുഖേന വിപസ്സനാഭിനിവേസോ കതോ, ഇമസ്സ പന ‘‘യം കിഞ്ചി രൂപ’’ന്തിആദിനാ സകലരൂപധമ്മവസേന. ഭഗവാ ഹി കമ്മട്ഠാനം കഥേന്തോ കമ്മട്ഠാനികസ്സ ഭിക്ഖുനോ കാരണബലാനുരൂപമേവ പഠമം ഭാവനാഭിനിവേസം ദസ്സേതി; സോ പച്ഛാ ഞാണേ വിപുലം ഗച്ഛന്തേ അനവസേസതോ ധമ്മം പരിഗ്ഗണ്ഹാതി. രൂപപടിബാഹനേനാതി രൂപവിരാഗഭാവനായ സബ്ബസോ സമതിക്കമേന. സബ്ബത്ഥാതി സബ്ബേസു തതിയാനേഞ്ജാദീസു.

    67.Ayañhi bhikkhūti yaṃ uddissa ayaṃ dutiyāneñjasappāyadesanāya bhikkhu vutto. Paññavantataroti vatvā taṃ dassetuṃ, ‘‘dvinnampi kammaṭṭhānaṃ ekato katvā sammasatī’’ti vuttaṃ. Heṭṭhimassa hi ‘‘ye ca diṭṭhadhammikā kāmā’’tiādinā rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbāneva rūpamukhena vipassanābhiniveso kato, imassa pana ‘‘yaṃ kiñci rūpa’’ntiādinā sakalarūpadhammavasena. Bhagavā hi kammaṭṭhānaṃ kathento kammaṭṭhānikassa bhikkhuno kāraṇabalānurūpameva paṭhamaṃ bhāvanābhinivesaṃ dasseti; so pacchā ñāṇe vipulaṃ gacchante anavasesato dhammaṃ pariggaṇhāti. Rūpapaṭibāhanenāti rūpavirāgabhāvanāya sabbaso samatikkamena. Sabbatthāti sabbesu tatiyāneñjādīsu.

    പഞ്ഞവന്തതരോതി പഞ്ഞുത്തരോ. തിണ്ണമ്പി കമ്മട്ഠാനം ഏകതോ കത്വാതി കാമഗുണാ സബ്ബരൂപധമ്മാ കാമസഞ്ഞാതി ഏവം തിണ്ണം പുഗ്ഗലാനം കമ്മട്ഠാനവസേന തിധാ വുത്തേ സമ്മസനൂപഗധമ്മേ ഏകതോ കത്വാ, ‘‘സബ്ബമേതം അനിച്ച’’ന്തി ഏകജ്ഝം ഗഹേത്വാ, സമ്മസതി യഥാ – ‘‘യം കിഞ്ചി സമുദയധമ്മം, സബ്ബം തം നിരോധധമ്മ’’ന്തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൨൯൮; സം॰ നി॰ ൫.൧൦൮൧; മഹാവ॰ ൧൬; ചൂളനി॰ അജിതമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ ൪, ൭, ൮; തിസ്സമേത്തേയ്യമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ ൧൦, ൧൧; പടി॰ മ॰ ൨.൩൦). തേനാഹ – ‘‘ഉഭയമേതം അനിച്ച’’ന്തിആദി. കാമരൂപസഞ്ഞാവസേന ദിട്ഠധമ്മികസമ്പരായികഭേദതോ അട്ഠ ഏകേകകോട്ഠാസാതി ഏവം കതം ഉഭയന്തി വുത്തന്തി ആഹ – ‘‘ദിട്ഠധമ്മിക…പേ॰… വസേന സങ്ഖിപിത്വാ ഉഭയന്തി വുത്ത’’ന്തി. തണ്ഹാദിട്ഠിവസേനാതി തണ്ഹാഭിനന്ദനാവസേന ‘‘ഏതം മമാ’’തി, ദിട്ഠാഭിനന്ദനാവസേന ‘‘ഏസോ മേ അത്താ’’തി ഏവം അഭിനന്ദിതും. ഏസേവ നയോതി ഇമിനാ തണ്ഹാദിട്ഠിവസേന ‘‘ഏതം മമ, ഏസോ മേ അത്താ’’തി അഭിനന്ദിതും അജ്ഝോസായ ഗിലിത്വാ പരിനിട്ഠാപേത്വാ ഠാതുന്തി ഇമമത്ഥം അതിദിസതി. കാമപടിബാഹനേനാതി ഇദം ആഗമനപടിപദാദസ്സനത്ഥം, വണ്ണഭണനത്ഥഞ്ച വുത്തം. രൂപപടിബാഹനം ഹിസ്സ ആസന്നം, തതോപി ആകാസാനഞ്ചായതനസമതിക്കമോ, തംസമതിക്കമേന സഹേവ സബ്ബേ താ വിപസ്സനാവസേന ഓസക്കനാ കഥിതാ ‘‘ഉഭയമേതം അനിച്ച’’ന്തിആദിവചനതോ.

    Paññavantataroti paññuttaro. Tiṇṇampi kammaṭṭhānaṃ ekato katvāti kāmaguṇā sabbarūpadhammā kāmasaññāti evaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ kammaṭṭhānavasena tidhā vutte sammasanūpagadhamme ekato katvā, ‘‘sabbametaṃ anicca’’nti ekajjhaṃ gahetvā, sammasati yathā – ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti (dī. ni. 1.298; saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 16; cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa 4, 7, 8; tissametteyyamāṇavapucchāniddesa 10, 11; paṭi. ma. 2.30). Tenāha – ‘‘ubhayametaṃ anicca’’ntiādi. Kāmarūpasaññāvasena diṭṭhadhammikasamparāyikabhedato aṭṭha ekekakoṭṭhāsāti evaṃ kataṃ ubhayanti vuttanti āha – ‘‘diṭṭhadhammika…pe… vasena saṅkhipitvā ubhayanti vutta’’nti. Taṇhādiṭṭhivasenāti taṇhābhinandanāvasena ‘‘etaṃ mamā’’ti, diṭṭhābhinandanāvasena ‘‘eso me attā’’ti evaṃ abhinandituṃ. Eseva nayoti iminā taṇhādiṭṭhivasena ‘‘etaṃ mama, eso me attā’’ti abhinandituṃ ajjhosāya gilitvā pariniṭṭhāpetvā ṭhātunti imamatthaṃ atidisati. Kāmapaṭibāhanenāti idaṃ āgamanapaṭipadādassanatthaṃ, vaṇṇabhaṇanatthañca vuttaṃ. Rūpapaṭibāhanaṃ hissa āsannaṃ, tatopi ākāsānañcāyatanasamatikkamo, taṃsamatikkamena saheva sabbe tā vipassanāvasena osakkanā kathitā ‘‘ubhayametaṃ anicca’’ntiādivacanato.

    ൬൮. ഇധ അത്തനോ ചാതി ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനകമ്മട്ഠാനം സന്ധായാഹ. നിരുജ്ഝന്തി തപ്പടിബദ്ധഛന്ദരാഗനിരോധേന, സമാപജ്ജനക്ഖണേ പന അനുപ്പാദനേനപി. തേനാഹ ‘‘ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം പത്വാ’’തി. അതപ്പകട്ഠേനാതി ഉളാരതരഭാവേന ഝാനസമാപത്തിയാ അതിത്തികരഭാവേന. തമേവ പടിപദന്തി ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനഭാവനമാഹ. സമാധിവസേന ഓസക്കനാ കഥിതാ തതിയാരുപ്പകമ്മട്ഠാനസ്സ വുത്തത്താ ‘‘യത്ഥേതാ’’തിആദിനാ.

    68. Idha attano cāti ākiñcaññāyatanakammaṭṭhānaṃ sandhāyāha. Nirujjhanti tappaṭibaddhachandarāganirodhena, samāpajjanakkhaṇe pana anuppādanenapi. Tenāha ‘‘ākiñcaññāyatanaṃ patvā’’ti. Atappakaṭṭhenāti uḷāratarabhāvena jhānasamāpattiyā atittikarabhāvena. Tameva paṭipadanti ākiñcaññāyatanabhāvanamāha. Samādhivasena osakkanā kathitā tatiyāruppakammaṭṭhānassa vuttattā ‘‘yatthetā’’tiādinā.

    ഇധ അത്തനോതി ദ്വികോടികസുഞ്ഞതാമനസികാരസങ്ഖാതം വിപസ്സനാകമ്മട്ഠാനം. ഹേട്ഠാ വുത്തപടിപദന്തി അനന്തരം വുത്തആകിഞ്ചഞ്ഞായതനകമ്മട്ഠാനം. സതി സമഥഭാവനായം സുഞ്ഞതാമനസികാരസ്സ ഇധ സാതിസയത്താ വുത്തം. ‘‘ദുതിയാകിഞ്ചഞ്ഞായതനേ വിപസ്സനാവസേന ഓസക്കനാ കഥിതാ’’തി.

    Idha attanoti dvikoṭikasuññatāmanasikārasaṅkhātaṃ vipassanākammaṭṭhānaṃ. Heṭṭhā vuttapaṭipadanti anantaraṃ vuttaākiñcaññāyatanakammaṭṭhānaṃ. Sati samathabhāvanāyaṃ suññatāmanasikārassa idha sātisayattā vuttaṃ. ‘‘Dutiyākiñcaññāyatane vipassanāvasena osakkanā kathitā’’ti.

    ൭൦. തതിയാകിഞ്ചഞ്ഞായതനേ അത്തനോതി ചതുകോടികസുഞ്ഞതാമനസികാരസങ്ഖാതം വിപസ്സനാകമ്മട്ഠാനം. ഏത്ഥാതി ഏതസ്മിം സുഞ്ഞതാനുപസ്സനാധികാരേ. ക്വചീതി കത്ഥചി ഠാനേ, കാലേ, ധമ്മേ വാ. അഥ വാ ക്വചീതി അജ്ഝത്തം, ബഹിദ്ധാ വാ. അത്തനോ അത്താനന്തി സകത്താനം. ‘‘അയം ഖോ, ഭോ ബ്രഹ്മാ…പേ॰… വസീ പിതാ ഭൂതഭബ്യാന’’ന്തിആദിനാ (ദീ॰ നി॰ ൧.൪൨) പരപരികപ്പിതം അത്താനഞ്ച കസ്സചി കിഞ്ചനഭൂതം ന പസ്സതീതി ദസ്സേന്തോ ‘‘കസ്സചീ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ പരസ്സാതി ‘‘പരാ പജാ’’തി ‘‘പരോ പുരിസോ’’തി ച ഏവം ഗഹിതസ്സ. ന ച മമ ക്വചനീതി ഏത്ഥ മമ-സദ്ദോ അട്ഠാനപയുത്തോതി ആഹ ‘‘മമസദ്ദം താവ ഠപേത്വാ’’തി. പരസ്സ ചാതി അത്തതോ അഞ്ഞസ്സ, ‘‘പരോ പുരിസോ നാമ അത്ഥി മമത്ഥായ സജിതോ, തസ്സ വസേന മയ്ഹം സബ്ബം ഇജ്ഝതീ’’തി ഏവം ഏകച്ചദിട്ഠിഗതികപരികപ്പിതവസേന പരം അത്താനം, തഞ്ച അത്തനോ കിഞ്ചനഭൂതം ന പസ്സതീതി ദസ്സേന്തോ, ‘‘ന ച ക്വചനീ’’തിആദിമാഹ. ഏത്ഥ ച നാഹം ക്വചനീതി സകഅത്തനോ അഭാവം പസ്സതി. ന കസ്സചി കിഞ്ചനതസ്മിന്തി സകഅത്തനോ ഏവ കസ്സചി അനത്തനിയതം പസ്സതി. ന ച, മമാതി ഏതം ദ്വയം യഥാസങ്ഖ്യം സമ്ബന്ധിതബ്ബം, അത്ഥീതി പച്ചേകം. ‘‘ന ച ക്വചനി പരസ്സ അത്താ അത്ഥീ’’തി പരസ്സ അത്തനോ അഭാവം പസ്സതി, ‘‘തസ്സ പരസ്സ അത്തനോ മമ കിസ്മിഞ്ചി കിഞ്ചനതാ ന ചത്ഥീ’’തി പരസ്സ അത്തനോ അനത്തനിയതം പസ്സതി. ഏവം അജ്ഝത്തം ബഹിദ്ധാ ച ഖന്ധാനം അത്തത്തനിയസുഞ്ഞതാ സുദ്ധസങ്ഖാരപുഞ്ജതാ ചതുകോടികസുഞ്ഞതാപരിഗ്ഗണ്ഹനേന ദിട്ഠാ ഹോതി. ഹേട്ഠാ വുത്തപടിപദന്തി ഇധാപി ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനകമ്മട്ഠാനമേവ വദതി. വിപസ്സനാവസേനേവ ഓസക്കനാ കഥിതാ ചതുകോടികസുഞ്ഞതാദസ്സനവിസേസഭാവതോ, തപ്പധാനത്താ ചസ്സ മനസികാരസ്സ.

    70. Tatiyākiñcaññāyatane attanoti catukoṭikasuññatāmanasikārasaṅkhātaṃ vipassanākammaṭṭhānaṃ. Etthāti etasmiṃ suññatānupassanādhikāre. Kvacīti katthaci ṭhāne, kāle, dhamme vā. Atha vā kvacīti ajjhattaṃ, bahiddhā vā. Attano attānanti sakattānaṃ. ‘‘Ayaṃ kho, bho brahmā…pe… vasī pitā bhūtabhabyāna’’ntiādinā (dī. ni. 1.42) paraparikappitaṃ attānañca kassaci kiñcanabhūtaṃ na passatīti dassento ‘‘kassacī’’tiādimāha. Tattha parassāti ‘‘parā pajā’’ti ‘‘paro puriso’’ti ca evaṃ gahitassa. Na ca mama kvacanīti ettha mama-saddo aṭṭhānapayuttoti āha ‘‘mamasaddaṃ tāva ṭhapetvā’’ti. Parassa cāti attato aññassa, ‘‘paro puriso nāma atthi mamatthāya sajito, tassa vasena mayhaṃ sabbaṃ ijjhatī’’ti evaṃ ekaccadiṭṭhigatikaparikappitavasena paraṃ attānaṃ, tañca attano kiñcanabhūtaṃ na passatīti dassento, ‘‘na ca kvacanī’’tiādimāha. Ettha ca nāhaṃ kvacanīti sakaattano abhāvaṃ passati. Na kassaci kiñcanatasminti sakaattano eva kassaci anattaniyataṃ passati. Na ca, mamāti etaṃ dvayaṃ yathāsaṅkhyaṃ sambandhitabbaṃ, atthīti paccekaṃ. ‘‘Na ca kvacani parassa attā atthī’’ti parassa attano abhāvaṃ passati, ‘‘tassa parassa attano mama kismiñci kiñcanatā na catthī’’ti parassa attano anattaniyataṃ passati. Evaṃ ajjhattaṃ bahiddhā ca khandhānaṃ attattaniyasuññatā suddhasaṅkhārapuñjatā catukoṭikasuññatāpariggaṇhanena diṭṭhā hoti. Heṭṭhā vuttapaṭipadanti idhāpi ākiñcaññāyatanakammaṭṭhānameva vadati. Vipassanāvaseneva osakkanā kathitā catukoṭikasuññatādassanavisesabhāvato, tappadhānattā cassa manasikārassa.

    ഇധ അത്തനോതി നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനകമ്മട്ഠാനമാഹ. സബ്ബസഞ്ഞാതി രൂപസഞ്ഞാ പടിഘസഞ്ഞാ നാനത്തസഞ്ഞാ ഹേട്ഠിമാ തിസ്സോ അരൂപസഞ്ഞാതി ഏവം സബ്ബസഞ്ഞാ അനവസേസാ നിരുജ്ഝന്തീതി വദന്തി. ‘‘ഹേട്ഠാ വുത്താ’’തി പന വിസേസിതത്താ ഇമസ്മിം ആഗതാ ചതുത്ഥജ്ഝാനസഞ്ഞാദയോ അപി സഞ്ഞാതി അപരേ. ന്തി സമ്മുതിമത്തം കാമസഞ്ഞാപടിബാഹനവസേനേവ തേസം നാനത്തസഞ്ഞാദിനിരോധസ്സ അത്ഥസിദ്ധത്താ. സമാധിവസേന ഓസക്കനാ കഥിതാ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനഭാവനായ സമഥകമ്മട്ഠാനഭാവതോ.

    Idha attanoti nevasaññānāsaññāyatanakammaṭṭhānamāha. Sabbasaññāti rūpasaññā paṭighasaññā nānattasaññā heṭṭhimā tisso arūpasaññāti evaṃ sabbasaññā anavasesā nirujjhantīti vadanti. ‘‘Heṭṭhā vuttā’’ti pana visesitattā imasmiṃ āgatā catutthajjhānasaññādayo api saññāti apare. Tanti sammutimattaṃ kāmasaññāpaṭibāhanavaseneva tesaṃ nānattasaññādinirodhassa atthasiddhattā. Samādhivasena osakkanā kathitā nevasaññānāsaññāyatanabhāvanāya samathakammaṭṭhānabhāvato.

    ൭൧. പുബ്ബേ പഞ്ചവിധം കമ്മവട്ടന്തി പുരിമകമ്മഭവസ്മിം മോഹോ അവിജ്ജാ ആയൂഹനാ സങ്ഖാരാ നികന്തിതണ്ഹാ ഉപഗമനം ഉപാദാനം ചേതനാ ഭവോതി ഏവമാഗതോ സപരിക്ഖാരോ കമ്മപ്പബന്ധോ. ന ആയൂഹിതം അസ്സാതി ന ചേതിതം പകപ്പിതം ഭവേയ്യ. ഏതരഹി ഏവം പഞ്ചവിധം വിപാകവട്ടന്തി വിഞ്ഞാണനാമരൂപസളായതനഫസ്സവേദനാസങ്ഖാതോ പച്ചുപ്പന്നോ വിപാകപ്പബന്ധോ നപ്പവത്തേയ്യ കാരണസ്സ അനിപ്ഫന്നത്താ. സചേ ആയൂഹിതം ന ഭവിസ്സതീതി യദി ചേതിതം പകപ്പിതം ന സിയാ. യം അത്ഥീതി യം പരമത്ഥതോ വിജ്ജമാനകം. തേനാഹ ‘‘ഭൂത’’ന്തി. തഞ്ഹി പച്ചയനിബ്ബത്തതായ ‘‘ഭൂത’’ന്തി വുച്ചതി. തം പജഹാമീതി തപ്പടിബദ്ധഛന്ദരാഗപ്പഹാനേന തതോ ഏവ ആയതിം അനുപ്പത്തിധമ്മതാപാദനവസേന പജഹാമി പരിച്ചജാമി.

    71.Pubbe pañcavidhaṃ kammavaṭṭanti purimakammabhavasmiṃ moho avijjā āyūhanā saṅkhārā nikantitaṇhā upagamanaṃ upādānaṃ cetanā bhavoti evamāgato saparikkhāro kammappabandho. Na āyūhitaṃ assāti na cetitaṃ pakappitaṃ bhaveyya. Etarahi evaṃ pañcavidhaṃ vipākavaṭṭanti viññāṇanāmarūpasaḷāyatanaphassavedanāsaṅkhāto paccuppanno vipākappabandho nappavatteyya kāraṇassa anipphannattā. Sace āyūhitaṃ na bhavissatīti yadi cetitaṃ pakappitaṃ na siyā. Yaṃ atthīti yaṃ paramatthato vijjamānakaṃ. Tenāha ‘‘bhūta’’nti. Tañhi paccayanibbattatāya ‘‘bhūta’’nti vuccati. Taṃ pajahāmīti tappaṭibaddhachandarāgappahānena tato eva āyatiṃ anuppattidhammatāpādanavasena pajahāmi pariccajāmi.

    പരിനിബ്ബായീതി സഹ പരികപ്പനേന അതീതത്ഥേതി ആഹ ‘‘പരിനിബ്ബായേയ്യാ’’തി. പരിനിബ്ബായേയ്യ നു ഖോതി വാ പാഠോ, സോ ഏവത്ഥോ. ന കിഞ്ചി കഥിതന്തി നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനസമാപത്തിയാ സങ്ഖാരാവസേസസുഖുമഭാവേന ഞാണുത്തരസ്സേവ വിസയഭാവതോ സരൂപതോ ന കിഞ്ചി കഥിതം, നയേന പനസ്സ വിസേസം ഞാപേതുകാമത്താ. ഭഗവതോ കിര ഏതദഹോസി – ‘‘ഇമിസ്സംയേവ പരിസതി നിസിന്നോ ആനന്ദോ അനുസന്ധികുസലതായ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം പാദകം കത്വാ ഠിതസ്സ ഭിക്ഖുനോ പടിസന്ധിം അരഹത്തഞ്ച സന്ധായ പഞ്ഹം പുച്ഛിസ്സതി, ഇമിനാ പുച്ഛാനുസന്ധിനാ തമത്ഥം ദേസേസ്സാമീ’’തി. ഓസക്കനായ ച ഇധാധിപ്പേതത്താ ഭിന്നരസദേസനാ ഹോതീതി പുച്ഛാനുസന്ധി പുച്ഛിതാ. തസ്മിഞ്ഹി അസതി അനുസന്ധിഭേദഭിന്നേസാ ദേസനാ, ന ച ബുദ്ധാചിണ്ണാ ഭിന്നരസദേസനാതി. വിപസ്സനാനിസ്സിതന്തി തന്നിസ്സിതം. തസ്സ ഭിക്ഖുനോ. ഉപാദിയതി ഏതേനാതി ച ഉപാദാനം. ന പരിനിബ്ബായതി പഹാതബ്ബസ്സ അപ്പജഹനതോ. തേനാഹ ഭഗവാ – ‘‘ധമ്മാപി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഹാതബ്ബാ, പഗേവ അധമ്മാ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൪൦). ഉപാദാനസേട്ഠന്തി ഇദം നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനഭവസ്സ സബ്ബഭവഗ്ഗതാദസ്സനപരം, ന പന അരിയഭവഗ്ഗസ്സ ഉപാദാനസേട്ഠതാപടിസേധപരം.

    Parinibbāyīti saha parikappanena atītattheti āha ‘‘parinibbāyeyyā’’ti. Parinibbāyeyya nu khoti vā pāṭho, so evattho. Na kiñci kathitanti nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā saṅkhārāvasesasukhumabhāvena ñāṇuttarasseva visayabhāvato sarūpato na kiñci kathitaṃ, nayena panassa visesaṃ ñāpetukāmattā. Bhagavato kira etadahosi – ‘‘imissaṃyeva parisati nisinno ānando anusandhikusalatāya nevasaññānāsaññāyatanaṃ pādakaṃ katvā ṭhitassa bhikkhuno paṭisandhiṃ arahattañca sandhāya pañhaṃ pucchissati, iminā pucchānusandhinā tamatthaṃ desessāmī’’ti. Osakkanāya ca idhādhippetattā bhinnarasadesanā hotīti pucchānusandhi pucchitā. Tasmiñhi asati anusandhibhedabhinnesā desanā, na ca buddhāciṇṇā bhinnarasadesanāti. Vipassanānissitanti tannissitaṃ. Tassa bhikkhuno. Upādiyati etenāti ca upādānaṃ. Na parinibbāyati pahātabbassa appajahanato. Tenāha bhagavā – ‘‘dhammāpi kho, bhikkhave, pahātabbā, pageva adhammā’’ti (ma. ni. 1.240). Upādānaseṭṭhanti idaṃ nevasaññānāsaññāyatanabhavassa sabbabhavaggatādassanaparaṃ, na pana ariyabhavaggassa upādānaseṭṭhatāpaṭisedhaparaṃ.

    ൭൩. നിസ്സായാതി ഭവപരിയാപന്നം നാമ ധമ്മം നിസ്സായ തപ്പരിയാപന്നം നാമ നിസ്സായ ഓഘനിത്ഥരണാ ഭഗവതാ അക്ഖാതാ; അഹോ അച്ഛരിയമേതം, അഹോ അബ്ഭുതമേതന്തി.

    73.Nissāyāti bhavapariyāpannaṃ nāma dhammaṃ nissāya tappariyāpannaṃ nāma nissāya oghanittharaṇā bhagavatā akkhātā; aho acchariyametaṃ, aho abbhutametanti.

    നവസുപി ഠാനേസു സമഥയാനികസ്സേവ വസേന ദേസനായ ആഗതത്താ, ഇധ ച കസ്സചിപി പാദകജ്ഝാനസ്സ അനാമട്ഠത്താ വുത്തം – ‘‘അരിയസാവകോതി സുക്ഖവിപസ്സകോ അരിയസാവകോ’’തി. നവന്നമ്പി കമ്മട്ഠാനം ഏകതോ കത്വാ സമ്മസതീതി ഇദം ഝാനധമ്മേപി അനുസ്സവലദ്ധേ ഗഹേത്വാ സമ്മസനം സമ്ഭവതീതി കത്വാ വുത്തം; തേഭൂമകസങ്ഖാരഗതം ഇധ വുത്തന്തി അനവസേസതോ പരിഗ്ഗഹണം സന്ധായ വുത്തം – ‘‘യാവതാ സക്കായോ’’തി.

    Navasupi ṭhānesu samathayānikasseva vasena desanāya āgatattā, idha ca kassacipi pādakajjhānassa anāmaṭṭhattā vuttaṃ – ‘‘ariyasāvakoti sukkhavipassako ariyasāvako’’ti. Navannampi kammaṭṭhānaṃ ekato katvā sammasatīti idaṃ jhānadhammepi anussavaladdhe gahetvā sammasanaṃ sambhavatīti katvā vuttaṃ; tebhūmakasaṅkhāragataṃ idha vuttanti anavasesato pariggahaṇaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘yāvatā sakkāyo’’ti.

    ഏതം അമതന്തി അമതം നിബ്ബാനം ആരബ്ഭ പവത്തിയാ ഏതം അരഹത്തം അമതരസം. തേനാഹ – ‘‘ഏതം അമതം സന്തം, ഏതം പണീത’’ന്തി. ‘‘അനുപാദായ കിഞ്ചിപി അഗ്ഗഹേത്വാ ചിത്തം വിമുച്ചീ’’തി വുത്തത്താപി അനുപാദാ ചിത്തസ്സ വിമോക്ഖോ നിബ്ബാനം അഞ്ഞത്ഥ സുത്തേ വുച്ചതി.

    Etaṃamatanti amataṃ nibbānaṃ ārabbha pavattiyā etaṃ arahattaṃ amatarasaṃ. Tenāha – ‘‘etaṃ amataṃ santaṃ, etaṃ paṇīta’’nti. ‘‘Anupādāya kiñcipi aggahetvā cittaṃ vimuccī’’ti vuttattāpi anupādā cittassa vimokkho nibbānaṃ aññattha sutte vuccati.

    തിണ്ണം ഭിക്ഖൂനന്തി അഭിനിവേസഭേദേന തിവിധാനം. പാദകം കത്വാ ഠിതസ്സ ഓസക്കനായ അഭാവേ കാരണം ഹേട്ഠാ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. സമോധാനേത്വാതി സമ്മദേവ ഓദഹിത്വാ തസ്മിം തസ്മിം ഠാനേ അസങ്കരതോ വവത്ഥപേത്വാ. സുകഥിതം നാമ ഹോതി കഥേതബ്ബസ്സ അനവസേസേത്വാ കഥിതത്താ.

    Tiṇṇaṃbhikkhūnanti abhinivesabhedena tividhānaṃ. Pādakaṃ katvā ṭhitassa osakkanāya abhāve kāraṇaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Samodhānetvāti sammadeva odahitvā tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne asaṅkarato vavatthapetvā. Sukathitaṃ nāma hoti kathetabbassa anavasesetvā kathitattā.

    ആനേഞ്ജസപ്പായസുത്തവണ്ണനായ ലീനത്ഥപ്പകാസനാ സമത്താ.

    Āneñjasappāyasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / മജ്ഝിമനികായ • Majjhimanikāya / ൬. ആനേഞ്ജസപ്പായസുത്തം • 6. Āneñjasappāyasuttaṃ

    അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / മജ്ഝിമനികായ (അട്ഠകഥാ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ൬. ആനേഞ്ജസപ്പായസുത്തവണ്ണനാ • 6. Āneñjasappāyasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact