| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๓. ติกนิปาโต
3. Tikanipāto
๑. องฺคณิกภารทฺวาชเตฺถรคาถาวณฺณนา
1. Aṅgaṇikabhāradvājattheragāthāvaṇṇanā
ติกนิปาเต อโยนิ สุทฺธิมเนฺวสนฺติ อายสฺมโต องฺคณิกภารทฺวาชเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฎฺฎูปนิสฺสยํ ปุญฺญํ อุปจินโนฺต อิโต เอกติํเส กเปฺป สิขิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปโตฺต เอกทิวสํ สตฺถารํ ปิณฺฑาย จรนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ปญฺจปติฎฺฐิเตน วนฺทิตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคณฺหิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท หิมวนฺตสมีเป อุกฺกเฎฺฐ นาม นคเร วิภวสมฺปนฺนสฺส พฺราหฺมณสฺส เคเห นิพฺพตฺติตฺวา องฺคณิกภารทฺวาโชติ ลทฺธนาโม วยปฺปโตฺต วิชฺชาสิเปฺปสุ นิปฺผตฺติํ คโต เนกฺขมฺมชฺฌาสยตาย ปริพฺพาชกปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา อมรํ ตปํ จรโนฺต ตตฺถ ตตฺถ วิจรโนฺต สมฺมาสมฺพุทฺธํ ชนปทจาริกํ จรนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ตํ มิจฺฉาตปํ ปหาย สาสเน ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรโนฺต นจิรเสฺสว ฉฬภิโญฺญ อโหสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๑.๒๓.๔๘-๕๑) –
Tikanipāte ayoni suddhimanvesanti āyasmato aṅgaṇikabhāradvājattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito ekatiṃse kappe sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ piṇḍāya carantaṃ disvā pasannamānaso pañcapatiṭṭhitena vanditvā añjaliṃ paggaṇhi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde himavantasamīpe ukkaṭṭhe nāma nagare vibhavasampannassa brāhmaṇassa gehe nibbattitvā aṅgaṇikabhāradvājoti laddhanāmo vayappatto vijjāsippesu nipphattiṃ gato nekkhammajjhāsayatāya paribbājakapabbajjaṃ pabbajitvā amaraṃ tapaṃ caranto tattha tattha vicaranto sammāsambuddhaṃ janapadacārikaṃ carantaṃ disvā pasannamānaso satthu santike dhammaṃ sutvā taṃ micchātapaṃ pahāya sāsane pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.23.48-51) –
‘‘อุสภํ ปวรํ วีรํ, เวสฺสภุํ วิชิตาวินํ;
‘‘Usabhaṃ pavaraṃ vīraṃ, vessabhuṃ vijitāvinaṃ;
ปสนฺนจิโตฺต สุมโน, พุทฺธเสฎฺฐมวนฺทหํฯ
Pasannacitto sumano, buddhaseṭṭhamavandahaṃ.
‘‘เอกติํเส อิโต กเปฺป, ยํ กมฺมมกริํ ตทา;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ kammamakariṃ tadā;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, วนฺทนาย อิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, vandanāya idaṃ phalaṃ.
‘‘จตุวีสติกปฺปมฺหิ, วิกตานนฺทนามโก;
‘‘Catuvīsatikappamhi, vikatānandanāmako;
สตฺตรตนสมฺปโนฺน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ฉฬภิโญฺญ ปน หุตฺวา วิมุตฺติสุเขน วิหรโนฺต ญาตีนํ อนุกมฺปาย อตฺตโน ชาติภูมิํ คนฺตฺวา พหู ญาตเก สรเณสุ จ สีเลสุ จ ปติฎฺฐาเปตฺวา ตโต นิวตฺติตฺวา กุรุรเฎฺฐ กุณฺฑิยสฺส นาม นิคมสฺส อวิทูเร อรเญฺญ วสโนฺต เกนจิเทว กรณีเยน อุคฺคารามํ คโต อุตฺตราปถโต อาคเตหิ สนฺทิเฎฺฐหิ พฺราหฺมเณหิ สมาคโต เตหิ, ‘‘โภ ภารทฺวาช, กิํ ทิสฺวา พฺราหฺมณานํ สมยํ ปหาย อิมํ สมยํ คณฺหี’’ติ ปุจฺฉิโต เตสํ อิโต พุทฺธสาสนโต พหิทฺธา สุทฺธิ นตฺถีติ ทเสฺสโนฺต –
Chaḷabhiñño pana hutvā vimuttisukhena viharanto ñātīnaṃ anukampāya attano jātibhūmiṃ gantvā bahū ñātake saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāpetvā tato nivattitvā kururaṭṭhe kuṇḍiyassa nāma nigamassa avidūre araññe vasanto kenacideva karaṇīyena uggārāmaṃ gato uttarāpathato āgatehi sandiṭṭhehi brāhmaṇehi samāgato tehi, ‘‘bho bhāradvāja, kiṃ disvā brāhmaṇānaṃ samayaṃ pahāya imaṃ samayaṃ gaṇhī’’ti pucchito tesaṃ ito buddhasāsanato bahiddhā suddhi natthīti dassento –
๒๑๙.
219.
‘‘อโยนิ สุทฺธิมเนฺวสํ, อคฺคิํ ปริจริํ วเน;
‘‘Ayoni suddhimanvesaṃ, aggiṃ paricariṃ vane;
สุทฺธิมคฺคํ อชานโนฺต, อกาสิํ อมรํ ตป’’นฺติฯ – ปฐมํ คาถมาห;
Suddhimaggaṃ ajānanto, akāsiṃ amaraṃ tapa’’nti. – paṭhamaṃ gāthamāha;
ตตฺถ อโยนีติ อโยนิโส อนุปาเยนฯ สุทฺธินฺติ สํสารสุทฺธิํ ภวนิสฺสรณํฯ อเนฺวสนฺติ คเวสโนฺตฯ อคฺคิํ ปริจริํ วเนติ ‘‘อยํ สุทฺธิมโคฺค’’ติ อธิปฺปาเยน อรญฺญายตเน อคฺคิหุตสาลายํ อคฺยาคารํ กตฺวา อาหุติํ ปคฺคณฺหโนฺต อคฺคิเทวํ ปริจริํ เวเท วุตฺตวิธินา ปูเชสิํฯ สุทฺธิมคฺคํ อชานโนฺต, อกาสิํ อมรํ ตปนฺติ สุทฺธิยา นิพฺพานสฺส มคฺคํ อชานโนฺต อคฺคิปริจรณํ วิย ปญฺจตปตปฺปนาทิอตฺตกิลมถานุโยคํ ‘‘สุทฺธิมโคฺค’’ติ มญฺญาย อกาสิํ อจริํ ปฎิปชฺชิํฯ
Tattha ayonīti ayoniso anupāyena. Suddhinti saṃsārasuddhiṃ bhavanissaraṇaṃ. Anvesanti gavesanto. Aggiṃ paricariṃ vaneti ‘‘ayaṃ suddhimaggo’’ti adhippāyena araññāyatane aggihutasālāyaṃ agyāgāraṃ katvā āhutiṃ paggaṇhanto aggidevaṃ paricariṃ vede vuttavidhinā pūjesiṃ. Suddhimaggaṃ ajānanto, akāsiṃ amaraṃ tapanti suddhiyā nibbānassa maggaṃ ajānanto aggiparicaraṇaṃ viya pañcatapatappanādiattakilamathānuyogaṃ ‘‘suddhimaggo’’ti maññāya akāsiṃ acariṃ paṭipajjiṃ.
เอวํ เถโร อสฺสมโต อสฺสมํ คจฺฉโนฺต วิย เวเท วุตฺตวิธินา อคฺคิปริจรณาทินา อนุฎฺฐาย สุทฺธิยา อปฺปตฺตภาเวน พหิทฺธา สุทฺธิยา อภาวํ ทเสฺสตฺวา อิทานิ อิมสฺมิํเยว สาสเน สุทฺธิ จ มยา อธิคตาติ ทเสฺสโนฺต –
Evaṃ thero assamato assamaṃ gacchanto viya vede vuttavidhinā aggiparicaraṇādinā anuṭṭhāya suddhiyā appattabhāvena bahiddhā suddhiyā abhāvaṃ dassetvā idāni imasmiṃyeva sāsane suddhi ca mayā adhigatāti dassento –
๒๒๐.
220.
‘‘ตํ สุเขน สุขํ ลทฺธํ, ปสฺส ธมฺมสุธมฺมตํ;
‘‘Taṃ sukhena sukhaṃ laddhaṃ, passa dhammasudhammataṃ;
ติโสฺส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ – ทุติยคาถมาห;
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. – dutiyagāthamāha;
ตตฺถ ตนฺติ ยสฺสตฺถาย สุทฺธิํ อเนฺวสโนฺต ตสฺส มคฺคํ อชานโนฺต อคฺคิํ ปริจริํ อมรํ ตปํ อจริํ, ตํ นิพฺพานสุขํ สุเขน สมถวิปสฺสนาย สุขาย ปฎิปทาย อตฺตกิลมถานุโยคํ อนุปคมฺม มยา ลทฺธํ ปตฺตํ อธิคตํฯ ปสฺส ธมฺมสุธมฺมตนฺติ สตฺถุ สาสนธมฺมสฺส สุธมฺมตํ อวิปรีตนิยฺยานิกธมฺมสภาวํ ปสฺส ชานาหีติ ธมฺมาลปนวเสน วทติ, อตฺตานํ วา อาลปติฯ ตสฺส ลทฺธภาวํ ปน ทเสฺสโนฺต –
Tattha tanti yassatthāya suddhiṃ anvesanto tassa maggaṃ ajānanto aggiṃ paricariṃ amaraṃ tapaṃ acariṃ, taṃ nibbānasukhaṃ sukhena samathavipassanāya sukhāya paṭipadāya attakilamathānuyogaṃ anupagamma mayā laddhaṃ pattaṃ adhigataṃ. Passa dhammasudhammatanti satthu sāsanadhammassa sudhammataṃ aviparītaniyyānikadhammasabhāvaṃ passa jānāhīti dhammālapanavasena vadati, attānaṃ vā ālapati. Tassa laddhabhāvaṃ pana dassento –
‘‘ติโสฺส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ –
‘‘Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. –
อาห , ตํ วุตฺตตฺถเมวฯ เอวํ สุทฺธิยา อธิคตตฺตา ‘‘อิโต ปฎฺฐายาหํ ปรมตฺถโต พฺราหฺมโณ’’ติ ทเสฺสโนฺต –
Āha , taṃ vuttatthameva. Evaṃ suddhiyā adhigatattā ‘‘ito paṭṭhāyāhaṃ paramatthato brāhmaṇo’’ti dassento –
๒๒๑.
221.
‘‘พฺรหฺมพนฺธุ ปุเร อาสิํ, อิทานิ โขมฺหิ พฺราหฺมโณ;
‘‘Brahmabandhu pure āsiṃ, idāni khomhi brāhmaṇo;
เตวิโชฺช นฺหาตโกจมฺหิ, โสตฺติโย จมฺหิ เวทคู’’ติฯ – ตติยํ คาถมาห;
Tevijjo nhātakocamhi, sottiyo camhi vedagū’’ti. – tatiyaṃ gāthamāha;
ตสฺสโตฺถ – อิโต ปุเพฺพ ชาติมเตฺตน พฺราหฺมณภาวโต พฺราหฺมณานํ สมญฺญาย พฺรหฺมพนฺธุ นาม อาสิํฯ พาหิตปาปตฺตา ปน อิทานิ โข อรหตฺตาธิคเมน ปรมตฺถโต พฺราหฺมโณ จ อมฺหิฯ อิโต ปุเพฺพ ภวสญฺจยกรานํ ติสฺสนฺนํ เวทสงฺขาตานํ วิชฺชานํ อชฺฌยเนน สมญฺญามเตฺตน เตวิโชฺช นาม หุตฺวา อิทานิ ภวกฺขยกราย วิชฺชาย วเสน ติสฺสนฺนํ วิชฺชานํ อธิคตตฺตา ปรมตฺถโต เตวิโชฺช จ อมฺหิฯ ตถา อิโต ปุเพฺพ ภวสฺสาทคธิตาย นฺหาตกวตนิปฺผตฺติยา สมญฺญามเตฺตน นฺหาตโก นาม หุตฺวา อิทานิ อฎฺฐงฺคิกมคฺคชเลน สุวิกฺขาลิตกิเลสมลตาย ปรมตฺถโต นฺหาตโก จมฺหิฯ อิโต ปุเพฺพ อวิมุตฺตภวสฺสาทมนฺตชฺฌาเนน โวหารมตฺตโต โสตฺติโย นาม หุตฺวา อิทานิ สุวิมุตฺตภวสฺสาทธมฺมชฺฌาเนน ปรมตฺถโต โสตฺติโย จมฺหิฯ อิโต ปุเพฺพ อปฺปฎินิสฺสฎฺฐปาปธมฺมานํ เวทานํ คตมเตฺตน เวทคู นาม หุตฺวา อิทานิ เวทสงฺขาเตน มคฺคญาเณน สํสารมโหฆสฺส เวทสฺส จตุสจฺจสฺส จ ปารํ คตตฺตา อธิคตตฺตา ญาตตฺตา ปรมตฺถโต เวทคู ชาโตติฯ ตํ สุตฺวา พฺราหฺมณา สาสเน อุฬารํ ปสาทํ ปเวเทสุํฯ
Tassattho – ito pubbe jātimattena brāhmaṇabhāvato brāhmaṇānaṃ samaññāya brahmabandhu nāma āsiṃ. Bāhitapāpattā pana idāni kho arahattādhigamena paramatthato brāhmaṇo ca amhi. Ito pubbe bhavasañcayakarānaṃ tissannaṃ vedasaṅkhātānaṃ vijjānaṃ ajjhayanena samaññāmattena tevijjo nāma hutvā idāni bhavakkhayakarāya vijjāya vasena tissannaṃ vijjānaṃ adhigatattā paramatthato tevijjo ca amhi. Tathā ito pubbe bhavassādagadhitāya nhātakavatanipphattiyā samaññāmattena nhātako nāma hutvā idāni aṭṭhaṅgikamaggajalena suvikkhālitakilesamalatāya paramatthato nhātako camhi. Ito pubbe avimuttabhavassādamantajjhānena vohāramattato sottiyo nāma hutvā idāni suvimuttabhavassādadhammajjhānena paramatthato sottiyo camhi. Ito pubbe appaṭinissaṭṭhapāpadhammānaṃ vedānaṃ gatamattena vedagū nāma hutvā idāni vedasaṅkhātena maggañāṇena saṃsāramahoghassa vedassa catusaccassa ca pāraṃ gatattā adhigatattā ñātattā paramatthato vedagū jātoti. Taṃ sutvā brāhmaṇā sāsane uḷāraṃ pasādaṃ pavedesuṃ.
องฺคณิกภารทฺวาชเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Aṅgaṇikabhāradvājattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๑. องฺคณิกภารทฺวาชเตฺถรคาถา • 1. Aṅgaṇikabhāradvājattheragāthā
