Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၃. တိကနိပာတော
3. Tikanipāto
၁. အင္ဂဏိကဘာရဒ္ဝာဇတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
1. Aṅgaṇikabhāradvājattheragāthāvaṇṇanā
တိကနိပာတေ အယောနိ သုဒ္ဓိမန္ဝေသန္တိ အာယသ္မတော အင္ဂဏိကဘာရဒ္ဝာဇတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိသ္သယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ သိခိသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသ္ဝာ ပသန္နမာနသော ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတ္ဝာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဏ္ဟိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဟိမဝန္တသမီပေ ဥက္ကဋ္ဌေ နာမ နဂရေ ဝိဘဝသမ္ပန္နသ္သ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ ဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ အင္ဂဏိကဘာရဒ္ဝာဇောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော ဝိဇ္ဇာသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော နေက္ခမ္မဇ္ဈာသယတာယ ပရိဗ္ဗာဇကပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ အမရံ တပံ စရန္တော တတ္ထ တတ္ထ ဝိစရန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဇနပဒစာရိကံ စရန္တံ ဒိသ္ဝာ ပသန္နမာနသော သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတ္ဝာ တံ မိစ္ဆာတပံ ပဟာယ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ဝိပသ္သနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော နစိရသ္သေဝ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၁.၂၃.၄၈-၅၁) –
Tikanipāte ayoni suddhimanvesanti āyasmato aṅgaṇikabhāradvājattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito ekatiṃse kappe sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ piṇḍāya carantaṃ disvā pasannamānaso pañcapatiṭṭhitena vanditvā añjaliṃ paggaṇhi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde himavantasamīpe ukkaṭṭhe nāma nagare vibhavasampannassa brāhmaṇassa gehe nibbattitvā aṅgaṇikabhāradvājoti laddhanāmo vayappatto vijjāsippesu nipphattiṃ gato nekkhammajjhāsayatāya paribbājakapabbajjaṃ pabbajitvā amaraṃ tapaṃ caranto tattha tattha vicaranto sammāsambuddhaṃ janapadacārikaṃ carantaṃ disvā pasannamānaso satthu santike dhammaṃ sutvā taṃ micchātapaṃ pahāya sāsane pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.23.48-51) –
‘‘ဥသဘံ ပဝရံ ဝီရံ၊ ဝေသ္သဘုံ ဝိဇိတာဝိနံ။
‘‘Usabhaṃ pavaraṃ vīraṃ, vessabhuṃ vijitāvinaṃ;
ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌမဝန္ဒဟံ။
Pasannacitto sumano, buddhaseṭṭhamavandahaṃ.
‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ကမ္မမကရိံ တဒာ။
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ kammamakariṃ tadā;
ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဝန္ဒနာယ ဣဒံ ဖလံ။
Duggatiṃ nābhijānāmi, vandanāya idaṃ phalaṃ.
‘‘စတုဝီသတိကပ္ပမ္ဟိ၊ ဝိကတာနန္ဒနာမကော။
‘‘Catuvīsatikappamhi, vikatānandanāmako;
သတ္တရတနသမ္ပန္နော၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ဆဠဘိညော ပန ဟုတ္ဝာ ဝိမုတ္တိသုခေန ဝိဟရန္တော ဉာတီနံ အနုကမ္ပာယ အတ္တနော ဇာတိဘူမိံ ဂန္တ္ဝာ ဗဟူ ဉာတကေ သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာပေတ္ဝာ တတော နိဝတ္တိတ္ဝာ ကုရုရဋ္ဌေ ကုဏ္ဍိယသ္သ နာမ နိဂမသ္သ အဝိဒူရေ အရညေ ဝသန္တော ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဥဂ္ဂာရာမံ ဂတော ဥတ္တရာပထတော အာဂတေဟိ သန္ဒိဋ္ဌေဟိ ဗ္ရာဟ္မဏေဟိ သမာဂတော တေဟိ, ‘‘ဘော ဘာရဒ္ဝာဇ, ကိံ ဒိသ္ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏာနံ သမယံ ပဟာယ ဣမံ သမယံ ဂဏ္ဟီ’’တိ ပုစ္ဆိတော တေသံ ဣတော ဗုဒ္ဓသာသနတော ဗဟိဒ္ဓာ သုဒ္ဓိ နတ္ထီတိ ဒသ္သေန္တော –
Chaḷabhiñño pana hutvā vimuttisukhena viharanto ñātīnaṃ anukampāya attano jātibhūmiṃ gantvā bahū ñātake saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāpetvā tato nivattitvā kururaṭṭhe kuṇḍiyassa nāma nigamassa avidūre araññe vasanto kenacideva karaṇīyena uggārāmaṃ gato uttarāpathato āgatehi sandiṭṭhehi brāhmaṇehi samāgato tehi, ‘‘bho bhāradvāja, kiṃ disvā brāhmaṇānaṃ samayaṃ pahāya imaṃ samayaṃ gaṇhī’’ti pucchito tesaṃ ito buddhasāsanato bahiddhā suddhi natthīti dassento –
၂၁၉.
219.
‘‘အယောနိ သုဒ္ဓိမန္ဝေသံ၊ အဂ္ဂိံ ပရိစရိံ ဝနေ။
‘‘Ayoni suddhimanvesaṃ, aggiṃ paricariṃ vane;
သုဒ္ဓိမဂ္ဂံ အဇာနန္တော၊ အကာသိံ အမရံ တပ’’န္တိ။ – ပဌမံ ဂာထမာဟ။
Suddhimaggaṃ ajānanto, akāsiṃ amaraṃ tapa’’nti. – paṭhamaṃ gāthamāha;
တတ္ထ အယောနီတိ အယောနိသော အနုပာယေန။ သုဒ္ဓိန္တိ သံသာရသုဒ္ဓိံ ဘဝနိသ္သရဏံ။ အန္ဝေသန္တိ ဂဝေသန္တော။ အဂ္ဂိံ ပရိစရိံ ဝနေတိ ‘‘အယံ သုဒ္ဓိမဂ္ဂော’’တိ အဓိပ္ပာယေန အရညာယတနေ အဂ္ဂိဟုတသာလာယံ အဂ္ယာဂာရံ ကတ္ဝာ အာဟုတိံ ပဂ္ဂဏ္ဟန္တော အဂ္ဂိဒေဝံ ပရိစရိံ ဝေဒေ ဝုတ္တဝိဓိနာ ပူဇေသိံ။ သုဒ္ဓိမဂ္ဂံ အဇာနန္တော, အကာသိံ အမရံ တပန္တိ သုဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗာနသ္သ မဂ္ဂံ အဇာနန္တော အဂ္ဂိပရိစရဏံ ဝိယ ပဉ္စတပတပ္ပနာဒိအတ္တကိလမထာနုယောဂံ ‘‘သုဒ္ဓိမဂ္ဂော’’တိ မညာယ အကာသိံ အစရိံ ပဋိပဇ္ဇိံ။
Tattha ayonīti ayoniso anupāyena. Suddhinti saṃsārasuddhiṃ bhavanissaraṇaṃ. Anvesanti gavesanto. Aggiṃ paricariṃ vaneti ‘‘ayaṃ suddhimaggo’’ti adhippāyena araññāyatane aggihutasālāyaṃ agyāgāraṃ katvā āhutiṃ paggaṇhanto aggidevaṃ paricariṃ vede vuttavidhinā pūjesiṃ. Suddhimaggaṃ ajānanto, akāsiṃ amaraṃ tapanti suddhiyā nibbānassa maggaṃ ajānanto aggiparicaraṇaṃ viya pañcatapatappanādiattakilamathānuyogaṃ ‘‘suddhimaggo’’ti maññāya akāsiṃ acariṃ paṭipajjiṃ.
ဧဝံ ထေရော အသ္သမတော အသ္သမံ ဂစ္ဆန္တော ဝိယ ဝေဒေ ဝုတ္တဝိဓိနာ အဂ္ဂိပရိစရဏာဒိနာ အနုဋ္ဌာယ သုဒ္ဓိယာ အပ္ပတ္တဘာဝေန ဗဟိဒ္ဓာ သုဒ္ဓိယာ အဘာဝံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ ဣမသ္မိံယေဝ သာသနေ သုဒ္ဓိ စ မယာ အဓိဂတာတိ ဒသ္သေန္တော –
Evaṃ thero assamato assamaṃ gacchanto viya vede vuttavidhinā aggiparicaraṇādinā anuṭṭhāya suddhiyā appattabhāvena bahiddhā suddhiyā abhāvaṃ dassetvā idāni imasmiṃyeva sāsane suddhi ca mayā adhigatāti dassento –
၂၂၀.
220.
‘‘တံ သုခေန သုခံ လဒ္ဓံ၊ ပသ္သ ဓမ္မသုဓမ္မတံ။
‘‘Taṃ sukhena sukhaṃ laddhaṃ, passa dhammasudhammataṃ;
တိသ္သော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။ – ဒုတိယဂာထမာဟ။
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. – dutiyagāthamāha;
တတ္ထ တန္တိ ယသ္သတ္ထာယ သုဒ္ဓိံ အန္ဝေသန္တော တသ္သ မဂ္ဂံ အဇာနန္တော အဂ္ဂိံ ပရိစရိံ အမရံ တပံ အစရိံ, တံ နိဗ္ဗာနသုခံ သုခေန သမထဝိပသ္သနာယ သုခာယ ပဋိပဒာယ အတ္တကိလမထာနုယောဂံ အနုပဂမ္မ မယာ လဒ္ဓံ ပတ္တံ အဓိဂတံ။ ပသ္သ ဓမ္မသုဓမ္မတန္တိ သတ္ထု သာသနဓမ္မသ္သ သုဓမ္မတံ အဝိပရီတနိယ္ယာနိကဓမ္မသဘာဝံ ပသ္သ ဇာနာဟီတိ ဓမ္မာလပနဝသေန ဝဒတိ, အတ္တာနံ ဝာ အာလပတိ။ တသ္သ လဒ္ဓဘာဝံ ပန ဒသ္သေန္တော –
Tattha tanti yassatthāya suddhiṃ anvesanto tassa maggaṃ ajānanto aggiṃ paricariṃ amaraṃ tapaṃ acariṃ, taṃ nibbānasukhaṃ sukhena samathavipassanāya sukhāya paṭipadāya attakilamathānuyogaṃ anupagamma mayā laddhaṃ pattaṃ adhigataṃ. Passa dhammasudhammatanti satthu sāsanadhammassa sudhammataṃ aviparītaniyyānikadhammasabhāvaṃ passa jānāhīti dhammālapanavasena vadati, attānaṃ vā ālapati. Tassa laddhabhāvaṃ pana dassento –
‘‘တိသ္သော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။ –
‘‘Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. –
အာဟ , တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဧဝံ သုဒ္ဓိယာ အဓိဂတတ္တာ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယာဟံ ပရမတ္ထတော ဗ္ရာဟ္မဏော’’တိ ဒသ္သေန္တော –
Āha , taṃ vuttatthameva. Evaṃ suddhiyā adhigatattā ‘‘ito paṭṭhāyāhaṃ paramatthato brāhmaṇo’’ti dassento –
၂၂၁.
221.
‘‘ဗ္ရဟ္မဗန္ဓု ပုရေ အာသိံ၊ ဣဒာနိ ခောမ္ဟိ ဗ္ရာဟ္မဏော။
‘‘Brahmabandhu pure āsiṃ, idāni khomhi brāhmaṇo;
တေဝိဇ္ဇော န္ဟာတကောစမ္ဟိ၊ သောတ္တိယော စမ္ဟိ ဝေဒဂူ’’တိ။ – တတိယံ ဂာထမာဟ။
Tevijjo nhātakocamhi, sottiyo camhi vedagū’’ti. – tatiyaṃ gāthamāha;
တသ္သတ္ထော – ဣတော ပုဗ္ဗေ ဇာတိမတ္တေန ဗ္ရာဟ္မဏဘာဝတော ဗ္ရာဟ္မဏာနံ သမညာယ ဗ္ရဟ္မဗန္ဓု နာမ အာသိံ။ ဗာဟိတပာပတ္တာ ပန ဣဒာနိ ခော အရဟတ္တာဓိဂမေန ပရမတ္ထတော ဗ္ရာဟ္မဏော စ အမ္ဟိ။ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဘဝသဉ္စယကရာနံ တိသ္သန္နံ ဝေဒသင္ခာတာနံ ဝိဇ္ဇာနံ အဇ္ဈယနေန သမညာမတ္တေန တေဝိဇ္ဇော နာမ ဟုတ္ဝာ ဣဒာနိ ဘဝက္ခယကရာယ ဝိဇ္ဇာယ ဝသေန တိသ္သန္နံ ဝိဇ္ဇာနံ အဓိဂတတ္တာ ပရမတ္ထတော တေဝိဇ္ဇော စ အမ္ဟိ။ တထာ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဘဝသ္သာဒဂဓိတာယ န္ဟာတကဝတနိပ္ဖတ္တိယာ သမညာမတ္တေန န္ဟာတကော နာမ ဟုတ္ဝာ ဣဒာနိ အဋ္ဌင္ဂိကမဂ္ဂဇလေန သုဝိက္ခာလိတကိလေသမလတာယ ပရမတ္ထတော န္ဟာတကော စမ္ဟိ။ ဣတော ပုဗ္ဗေ အဝိမုတ္တဘဝသ္သာဒမန္တဇ္ဈာနေန ဝောဟာရမတ္တတော သောတ္တိယော နာမ ဟုတ္ဝာ ဣဒာနိ သုဝိမုတ္တဘဝသ္သာဒဓမ္မဇ္ဈာနေန ပရမတ္ထတော သောတ္တိယော စမ္ဟိ။ ဣတော ပုဗ္ဗေ အပ္ပဋိနိသ္သဋ္ဌပာပဓမ္မာနံ ဝေဒာနံ ဂတမတ္တေန ဝေဒဂူ နာမ ဟုတ္ဝာ ဣဒာနိ ဝေဒသင္ခာတေန မဂ္ဂဉာဏေန သံသာရမဟောဃသ္သ ဝေဒသ္သ စတုသစ္စသ္သ စ ပာရံ ဂတတ္တာ အဓိဂတတ္တာ ဉာတတ္တာ ပရမတ္ထတော ဝေဒဂူ ဇာတောတိ။ တံ သုတ္ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏာ သာသနေ ဥဠာရံ ပသာဒံ ပဝေဒေသုံ။
Tassattho – ito pubbe jātimattena brāhmaṇabhāvato brāhmaṇānaṃ samaññāya brahmabandhu nāma āsiṃ. Bāhitapāpattā pana idāni kho arahattādhigamena paramatthato brāhmaṇo ca amhi. Ito pubbe bhavasañcayakarānaṃ tissannaṃ vedasaṅkhātānaṃ vijjānaṃ ajjhayanena samaññāmattena tevijjo nāma hutvā idāni bhavakkhayakarāya vijjāya vasena tissannaṃ vijjānaṃ adhigatattā paramatthato tevijjo ca amhi. Tathā ito pubbe bhavassādagadhitāya nhātakavatanipphattiyā samaññāmattena nhātako nāma hutvā idāni aṭṭhaṅgikamaggajalena suvikkhālitakilesamalatāya paramatthato nhātako camhi. Ito pubbe avimuttabhavassādamantajjhānena vohāramattato sottiyo nāma hutvā idāni suvimuttabhavassādadhammajjhānena paramatthato sottiyo camhi. Ito pubbe appaṭinissaṭṭhapāpadhammānaṃ vedānaṃ gatamattena vedagū nāma hutvā idāni vedasaṅkhātena maggañāṇena saṃsāramahoghassa vedassa catusaccassa ca pāraṃ gatattā adhigatattā ñātattā paramatthato vedagū jātoti. Taṃ sutvā brāhmaṇā sāsane uḷāraṃ pasādaṃ pavedesuṃ.
အင္ဂဏိကဘာရဒ္ဝာဇတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Aṅgaṇikabhāradvājattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၁. အင္ဂဏိကဘာရဒ္ဝာဇတ္ထေရဂာထာ • 1. Aṅgaṇikabhāradvājattheragāthā