Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
3. තිකනිපාතො
3. Tikanipāto
1. අඞ්ගණිකභාරද්වාජත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
1. Aṅgaṇikabhāradvājattheragāthāvaṇṇanā
තිකනිපාතෙ අයොනි සුද්ධිමන්වෙසන්ති ආයස්මතො අඞ්ගණිකභාරද්වාජත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං පුඤ්ඤං උපචිනන්තො ඉතො එකතිංසෙ කප්පෙ සිඛිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො එකදිවසං සත්ථාරං පිණ්ඩාය චරන්තං දිස්වා පසන්නමානසො පඤ්චපතිට්ඨිතෙන වන්දිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගණ්හි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ හිමවන්තසමීපෙ උක්කට්ඨෙ නාම නගරෙ විභවසම්පන්නස්ස බ්රාහ්මණස්ස ගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා අඞ්ගණිකභාරද්වාජොති ලද්ධනාමො වයප්පත්තො විජ්ජාසිප්පෙසු නිප්ඵත්තිං ගතො නෙක්ඛම්මජ්ඣාසයතාය පරිබ්බාජකපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා අමරං තපං චරන්තො තත්ථ තත්ථ විචරන්තො සම්මාසම්බුද්ධං ජනපදචාරිකං චරන්තං දිස්වා පසන්නමානසො සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා තං මිච්ඡාතපං පහාය සාසනෙ පබ්බජිත්වා විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො නචිරස්සෙව ඡළභිඤ්ඤො අහොසි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.23.48-51) –
Tikanipāte ayoni suddhimanvesanti āyasmato aṅgaṇikabhāradvājattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito ekatiṃse kappe sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ piṇḍāya carantaṃ disvā pasannamānaso pañcapatiṭṭhitena vanditvā añjaliṃ paggaṇhi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde himavantasamīpe ukkaṭṭhe nāma nagare vibhavasampannassa brāhmaṇassa gehe nibbattitvā aṅgaṇikabhāradvājoti laddhanāmo vayappatto vijjāsippesu nipphattiṃ gato nekkhammajjhāsayatāya paribbājakapabbajjaṃ pabbajitvā amaraṃ tapaṃ caranto tattha tattha vicaranto sammāsambuddhaṃ janapadacārikaṃ carantaṃ disvā pasannamānaso satthu santike dhammaṃ sutvā taṃ micchātapaṃ pahāya sāsane pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.23.48-51) –
‘‘උසභං පවරං වීරං, වෙස්සභුං විජිතාවිනං;
‘‘Usabhaṃ pavaraṃ vīraṃ, vessabhuṃ vijitāvinaṃ;
පසන්නචිත්තො සුමනො, බුද්ධසෙට්ඨමවන්දහං.
Pasannacitto sumano, buddhaseṭṭhamavandahaṃ.
‘‘එකතිංසෙ ඉතො කප්පෙ, යං කම්මමකරිං තදා;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ kammamakariṃ tadā;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, වන්දනාය ඉදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, vandanāya idaṃ phalaṃ.
‘‘චතුවීසතිකප්පම්හි, විකතානන්දනාමකො;
‘‘Catuvīsatikappamhi, vikatānandanāmako;
සත්තරතනසම්පන්නො, චක්කවත්තී මහබ්බලො.
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ඡළභිඤ්ඤො පන හුත්වා විමුත්තිසුඛෙන විහරන්තො ඤාතීනං අනුකම්පාය අත්තනො ජාතිභූමිං ගන්ත්වා බහූ ඤාතකෙ සරණෙසු ච සීලෙසු ච පතිට්ඨාපෙත්වා තතො නිවත්තිත්වා කුරුරට්ඨෙ කුණ්ඩියස්ස නාම නිගමස්ස අවිදූරෙ අරඤ්ඤෙ වසන්තො කෙනචිදෙව කරණීයෙන උග්ගාරාමං ගතො උත්තරාපථතො ආගතෙහි සන්දිට්ඨෙහි බ්රාහ්මණෙහි සමාගතො තෙහි, ‘‘භො භාරද්වාජ, කිං දිස්වා බ්රාහ්මණානං සමයං පහාය ඉමං සමයං ගණ්හී’’ති පුච්ඡිතො තෙසං ඉතො බුද්ධසාසනතො බහිද්ධා සුද්ධි නත්ථීති දස්සෙන්තො –
Chaḷabhiñño pana hutvā vimuttisukhena viharanto ñātīnaṃ anukampāya attano jātibhūmiṃ gantvā bahū ñātake saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāpetvā tato nivattitvā kururaṭṭhe kuṇḍiyassa nāma nigamassa avidūre araññe vasanto kenacideva karaṇīyena uggārāmaṃ gato uttarāpathato āgatehi sandiṭṭhehi brāhmaṇehi samāgato tehi, ‘‘bho bhāradvāja, kiṃ disvā brāhmaṇānaṃ samayaṃ pahāya imaṃ samayaṃ gaṇhī’’ti pucchito tesaṃ ito buddhasāsanato bahiddhā suddhi natthīti dassento –
219.
219.
‘‘අයොනි සුද්ධිමන්වෙසං, අග්ගිං පරිචරිං වනෙ;
‘‘Ayoni suddhimanvesaṃ, aggiṃ paricariṃ vane;
සුද්ධිමග්ගං අජානන්තො, අකාසිං අමරං තප’’න්ති. – පඨමං ගාථමාහ;
Suddhimaggaṃ ajānanto, akāsiṃ amaraṃ tapa’’nti. – paṭhamaṃ gāthamāha;
තත්ථ අයොනීති අයොනිසො අනුපායෙන. සුද්ධින්ති සංසාරසුද්ධිං භවනිස්සරණං. අන්වෙසන්ති ගවෙසන්තො. අග්ගිං පරිචරිං වනෙති ‘‘අයං සුද්ධිමග්ගො’’ති අධිප්පායෙන අරඤ්ඤායතනෙ අග්ගිහුතසාලායං අග්යාගාරං කත්වා ආහුතිං පග්ගණ්හන්තො අග්ගිදෙවං පරිචරිං වෙදෙ වුත්තවිධිනා පූජෙසිං. සුද්ධිමග්ගං අජානන්තො, අකාසිං අමරං තපන්ති සුද්ධියා නිබ්බානස්ස මග්ගං අජානන්තො අග්ගිපරිචරණං විය පඤ්චතපතප්පනාදිඅත්තකිලමථානුයොගං ‘‘සුද්ධිමග්ගො’’ති මඤ්ඤාය අකාසිං අචරිං පටිපජ්ජිං.
Tattha ayonīti ayoniso anupāyena. Suddhinti saṃsārasuddhiṃ bhavanissaraṇaṃ. Anvesanti gavesanto. Aggiṃ paricariṃ vaneti ‘‘ayaṃ suddhimaggo’’ti adhippāyena araññāyatane aggihutasālāyaṃ agyāgāraṃ katvā āhutiṃ paggaṇhanto aggidevaṃ paricariṃ vede vuttavidhinā pūjesiṃ. Suddhimaggaṃ ajānanto, akāsiṃ amaraṃ tapanti suddhiyā nibbānassa maggaṃ ajānanto aggiparicaraṇaṃ viya pañcatapatappanādiattakilamathānuyogaṃ ‘‘suddhimaggo’’ti maññāya akāsiṃ acariṃ paṭipajjiṃ.
එවං ථෙරො අස්සමතො අස්සමං ගච්ඡන්තො විය වෙදෙ වුත්තවිධිනා අග්ගිපරිචරණාදිනා අනුට්ඨාය සුද්ධියා අප්පත්තභාවෙන බහිද්ධා සුද්ධියා අභාවං දස්සෙත්වා ඉදානි ඉමස්මිංයෙව සාසනෙ සුද්ධි ච මයා අධිගතාති දස්සෙන්තො –
Evaṃ thero assamato assamaṃ gacchanto viya vede vuttavidhinā aggiparicaraṇādinā anuṭṭhāya suddhiyā appattabhāvena bahiddhā suddhiyā abhāvaṃ dassetvā idāni imasmiṃyeva sāsane suddhi ca mayā adhigatāti dassento –
220.
220.
‘‘තං සුඛෙන සුඛං ලද්ධං, පස්ස ධම්මසුධම්මතං;
‘‘Taṃ sukhena sukhaṃ laddhaṃ, passa dhammasudhammataṃ;
තිස්සො විජ්ජා අනුප්පත්තා, කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති. – දුතියගාථමාහ;
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. – dutiyagāthamāha;
තත්ථ තන්ති යස්සත්ථාය සුද්ධිං අන්වෙසන්තො තස්ස මග්ගං අජානන්තො අග්ගිං පරිචරිං අමරං තපං අචරිං, තං නිබ්බානසුඛං සුඛෙන සමථවිපස්සනාය සුඛාය පටිපදාය අත්තකිලමථානුයොගං අනුපගම්ම මයා ලද්ධං පත්තං අධිගතං. පස්ස ධම්මසුධම්මතන්ති සත්ථු සාසනධම්මස්ස සුධම්මතං අවිපරීතනිය්යානිකධම්මසභාවං පස්ස ජානාහීති ධම්මාලපනවසෙන වදති, අත්තානං වා ආලපති. තස්ස ලද්ධභාවං පන දස්සෙන්තො –
Tattha tanti yassatthāya suddhiṃ anvesanto tassa maggaṃ ajānanto aggiṃ paricariṃ amaraṃ tapaṃ acariṃ, taṃ nibbānasukhaṃ sukhena samathavipassanāya sukhāya paṭipadāya attakilamathānuyogaṃ anupagamma mayā laddhaṃ pattaṃ adhigataṃ. Passa dhammasudhammatanti satthu sāsanadhammassa sudhammataṃ aviparītaniyyānikadhammasabhāvaṃ passa jānāhīti dhammālapanavasena vadati, attānaṃ vā ālapati. Tassa laddhabhāvaṃ pana dassento –
‘‘තිස්සො විජ්ජා අනුප්පත්තා, කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති. –
‘‘Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. –
ආහ , තං වුත්තත්ථමෙව. එවං සුද්ධියා අධිගතත්තා ‘‘ඉතො පට්ඨායාහං පරමත්ථතො බ්රාහ්මණො’’ති දස්සෙන්තො –
Āha , taṃ vuttatthameva. Evaṃ suddhiyā adhigatattā ‘‘ito paṭṭhāyāhaṃ paramatthato brāhmaṇo’’ti dassento –
221.
221.
‘‘බ්රහ්මබන්ධු පුරෙ ආසිං, ඉදානි ඛොම්හි බ්රාහ්මණො;
‘‘Brahmabandhu pure āsiṃ, idāni khomhi brāhmaṇo;
තෙවිජ්ජො න්හාතකොචම්හි, සොත්තියො චම්හි වෙදගූ’’ති. – තතියං ගාථමාහ;
Tevijjo nhātakocamhi, sottiyo camhi vedagū’’ti. – tatiyaṃ gāthamāha;
තස්සත්ථො – ඉතො පුබ්බෙ ජාතිමත්තෙන බ්රාහ්මණභාවතො බ්රාහ්මණානං සමඤ්ඤාය බ්රහ්මබන්ධු නාම ආසිං. බාහිතපාපත්තා පන ඉදානි ඛො අරහත්තාධිගමෙන පරමත්ථතො බ්රාහ්මණො ච අම්හි. ඉතො පුබ්බෙ භවසඤ්චයකරානං තිස්සන්නං වෙදසඞ්ඛාතානං විජ්ජානං අජ්ඣයනෙන සමඤ්ඤාමත්තෙන තෙවිජ්ජො නාම හුත්වා ඉදානි භවක්ඛයකරාය විජ්ජාය වසෙන තිස්සන්නං විජ්ජානං අධිගතත්තා පරමත්ථතො තෙවිජ්ජො ච අම්හි. තථා ඉතො පුබ්බෙ භවස්සාදගධිතාය න්හාතකවතනිප්ඵත්තියා සමඤ්ඤාමත්තෙන න්හාතකො නාම හුත්වා ඉදානි අට්ඨඞ්ගිකමග්ගජලෙන සුවික්ඛාලිතකිලෙසමලතාය පරමත්ථතො න්හාතකො චම්හි. ඉතො පුබ්බෙ අවිමුත්තභවස්සාදමන්තජ්ඣානෙන වොහාරමත්තතො සොත්තියො නාම හුත්වා ඉදානි සුවිමුත්තභවස්සාදධම්මජ්ඣානෙන පරමත්ථතො සොත්තියො චම්හි. ඉතො පුබ්බෙ අප්පටිනිස්සට්ඨපාපධම්මානං වෙදානං ගතමත්තෙන වෙදගූ නාම හුත්වා ඉදානි වෙදසඞ්ඛාතෙන මග්ගඤාණෙන සංසාරමහොඝස්ස වෙදස්ස චතුසච්චස්ස ච පාරං ගතත්තා අධිගතත්තා ඤාතත්තා පරමත්ථතො වෙදගූ ජාතොති. තං සුත්වා බ්රාහ්මණා සාසනෙ උළාරං පසාදං පවෙදෙසුං.
Tassattho – ito pubbe jātimattena brāhmaṇabhāvato brāhmaṇānaṃ samaññāya brahmabandhu nāma āsiṃ. Bāhitapāpattā pana idāni kho arahattādhigamena paramatthato brāhmaṇo ca amhi. Ito pubbe bhavasañcayakarānaṃ tissannaṃ vedasaṅkhātānaṃ vijjānaṃ ajjhayanena samaññāmattena tevijjo nāma hutvā idāni bhavakkhayakarāya vijjāya vasena tissannaṃ vijjānaṃ adhigatattā paramatthato tevijjo ca amhi. Tathā ito pubbe bhavassādagadhitāya nhātakavatanipphattiyā samaññāmattena nhātako nāma hutvā idāni aṭṭhaṅgikamaggajalena suvikkhālitakilesamalatāya paramatthato nhātako camhi. Ito pubbe avimuttabhavassādamantajjhānena vohāramattato sottiyo nāma hutvā idāni suvimuttabhavassādadhammajjhānena paramatthato sottiyo camhi. Ito pubbe appaṭinissaṭṭhapāpadhammānaṃ vedānaṃ gatamattena vedagū nāma hutvā idāni vedasaṅkhātena maggañāṇena saṃsāramahoghassa vedassa catusaccassa ca pāraṃ gatattā adhigatattā ñātattā paramatthato vedagū jātoti. Taṃ sutvā brāhmaṇā sāsane uḷāraṃ pasādaṃ pavedesuṃ.
අඞ්ගණිකභාරද්වාජත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Aṅgaṇikabhāradvājattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 1. අඞ්ගණිකභාරද්වාජත්ථෙරගාථා • 1. Aṅgaṇikabhāradvājattheragāthā