Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā

    ๘. องฺคุลิมาลเตฺถรคาถาวณฺณนา

    8. Aṅgulimālattheragāthāvaṇṇanā

    คจฺฉํ วเทสีติอาทิกา อายสฺมโต องฺคุลิมาลเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฎฺฎูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ โกสลรโญฺญ ปุโรหิตสฺส ภคฺควสฺส นาม พฺราหฺมณสฺส ปุโตฺต หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตสฺส ชาตทิวเส สกลนคเร อาวุธานิ ปชฺชลิํสุ, รโญฺญ จ มงฺคลาวุธํ สยนปีเฐ ฐปิตํ ปชฺชลิ, ตํ ทิสฺวา ราชา ภีโต สํวิโคฺค นิทฺทํ น ลภิฯ ปุโรหิโต ตายํ เวลายํ นกฺขตฺตโยคํ อุโลฺลเกโนฺต ‘‘โจรนกฺขเตฺตน ชาโต’’ติ สนฺนิฎฺฐานมกาสิฯ โส วิภาตาย รตฺติยา รโญฺญ สนฺติกํ คโต สุขเสยฺยํ ปุจฺฉิฯ ราชา ‘‘กุโต, อาจริย, สุขเสยฺยํ, รตฺติยํ มยฺหํ มงฺคลาวุธํ ปชฺชลิ, ตสฺส โก นุ โข วิปาโก ภวิสฺสตี’’ติ? ‘‘มา ภายิ, มหาราช, มยฺหํ ฆเร ทารโก ชาโตฯ ตสฺส อานุภาเวน สกลนคเรปิ อาวุธานิ ปชฺชลิํสู’’ติฯ ‘‘กิํ ภวิสฺสติ, อาจริยา’’ติ? ‘‘ทารโก โจโร ภวิสฺสตี’’ติฯ ‘‘กิํ เอกจารี โจโร, อุทาหุ คณเชฎฺฐโก’’ติ? ‘‘เอกจาริโก, เทว’’ฯ ‘‘กิํ นํ มาเรมา’’ติ? ‘‘เอกจาริโก เจ, ปฎิชคฺคถ ตาว น’’นฺติ อาหฯ ตสฺส นามํ กโรนฺตา ยสฺมา ชายมาโน รโญฺญ จิตฺตํ วิเหเสโนฺต ชาโต, ตสฺมา หิํสโกติ กตฺวา ปจฺฉา ทิฎฺฐํ อทิฎฺฐนฺติ วิย อหิํสโกติ โวหริํสุฯ

    Gacchaṃ vadesītiādikā āyasmato aṅgulimālattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ kosalarañño purohitassa bhaggavassa nāma brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti. Tassa jātadivase sakalanagare āvudhāni pajjaliṃsu, rañño ca maṅgalāvudhaṃ sayanapīṭhe ṭhapitaṃ pajjali, taṃ disvā rājā bhīto saṃviggo niddaṃ na labhi. Purohito tāyaṃ velāyaṃ nakkhattayogaṃ ullokento ‘‘coranakkhattena jāto’’ti sanniṭṭhānamakāsi. So vibhātāya rattiyā rañño santikaṃ gato sukhaseyyaṃ pucchi. Rājā ‘‘kuto, ācariya, sukhaseyyaṃ, rattiyaṃ mayhaṃ maṅgalāvudhaṃ pajjali, tassa ko nu kho vipāko bhavissatī’’ti? ‘‘Mā bhāyi, mahārāja, mayhaṃ ghare dārako jāto. Tassa ānubhāvena sakalanagarepi āvudhāni pajjaliṃsū’’ti. ‘‘Kiṃ bhavissati, ācariyā’’ti? ‘‘Dārako coro bhavissatī’’ti. ‘‘Kiṃ ekacārī coro, udāhu gaṇajeṭṭhako’’ti? ‘‘Ekacāriko, deva’’. ‘‘Kiṃ naṃ māremā’’ti? ‘‘Ekacāriko ce, paṭijaggatha tāva na’’nti āha. Tassa nāmaṃ karontā yasmā jāyamāno rañño cittaṃ vihesento jāto, tasmā hiṃsakoti katvā pacchā diṭṭhaṃ adiṭṭhanti viya ahiṃsakoti vohariṃsu.

    โส วยปฺปโตฺต ปุพฺพกมฺมพเลน สตฺตนฺนํ หตฺถีนํ พลํ ธาเรติฯ ตสฺสิทํ ปุพฺพกมฺมํ – พุทฺธสุเญฺญ โลเก กสฺสโก หุตฺวา นิพฺพโตฺต เอกํ ปเจฺจกพุทฺธํ วโสฺสทเกน ตินฺตํ อลฺลจีวรํ สีตปีฬิตํ อตฺตโน เขตฺตภูมิํ อุปคตํ ทิสฺวา ‘‘ปุญฺญเกฺขตฺตํ เม อุปฎฺฐิต’’นฺติ โสมนสฺสชาโต อคฺคิํ กตฺวา อทาสิฯ โส ตสฺส กมฺมสฺส พเลน นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฎฺฐาเน ถามชวพลสมฺปโนฺน จ หุตฺวา อิมสฺมิํ ปจฺฉิมตฺตภาเว สตฺตนฺนํ หตฺถีนํ พลํ ธาเรติฯ โส ตกฺกสิลํ คนฺตฺวา ทิสาปาโมกฺขสฺส อาจริยสฺส สนฺติเก ธมฺมเนฺตวาสี หุตฺวา สิปฺปํ อุคฺคณฺหโต อาจริยพฺราหฺมณํ ตสฺส ภริยญฺจ สกฺกจฺจํ ปฎิชคฺคติฯ เตนสฺส สา พฺราหฺมณี เคเห ลพฺภมาเนน ภตฺตาทินา สงฺคหํ กโรติฯ ตํ อสหมานา อเญฺญ มาณวา อาจริเยน สทฺธิํ เภทํ อกํสุฯ พฺราหฺมโณ เตสํ วจนํ เทฺว ตโย วาเร อสทฺทหโนฺต หุตฺวา ปจฺฉา สทฺทหิตฺวา ‘‘มหาพโล มาณโว, น สกฺกา เกนจิ มาราเปตุํ, อุปาเยน นํ มาเรสฺสามี’’ติ จิเนฺตตฺวา นิฎฺฐิตสิปฺปํ อตฺตโน นครํ คนฺตุํ อาปุจฺฉนฺตํ มาณวํ อาห – ‘‘ตาต อหิํสก, นิฎฺฐิตสิเปฺปน นาม อเนฺตวาสินา อาจริยสฺส ครุทกฺขิณา ทาตพฺพา, ตํ มยฺหํ เทหี’’ติฯ ‘‘สาธุ, อาจริย, กิํ ทสฺสามี’’ติ? ‘‘มนุสฺสานํ สหสฺสทกฺขิณหตฺถงฺคลิโย อาเนหี’’ติฯ พฺราหฺมณสฺส กิร อยมสฺส อธิปฺปาโย – พหูสุ มาริยมาเนสุ เอกนฺตโต เอโก นํ มาเรยฺยาติ ฯ ตํ สุตฺวา อหิํสโก อตฺตโน จิรปริจิตํ นิกฺกรุณตํ ปุรกฺขตฺวา สนฺนทฺธปญฺจาวุโธ โกสลรโญฺญ วิชิเต ชาลินํ วนํ ปวิสิตฺวา มหามคฺคสมีเป ปพฺพตนฺตเร วสโนฺต ปพฺพตสิขเร ฐตฺวา มเคฺคน คจฺฉเนฺต มนุเสฺส โอโลเกตฺวา เวเคน คนฺตฺวา องฺคุลิโย คเหตฺวา รุกฺขเคฺค โอลเมฺพสิฯ ตา คิชฺฌาปิ กากาปิ ขาทิํสุ, ภูมิยํ นิกฺขิตฺตา ปูติภาวํ อคมํสุฯ เอวํ คณนาย อปริปูรมานาย ลทฺธา ลทฺธา องฺคุลิโย สุเตฺตน คนฺถิตฺวา มาลํ กตฺวา ยโญฺญปจิตํ วิย อํเส โอลเมฺพสิฯ ตโต ปฎฺฐาย องฺคุลิมาโลเตฺววสฺส สมญฺญา อโหสิฯ

    So vayappatto pubbakammabalena sattannaṃ hatthīnaṃ balaṃ dhāreti. Tassidaṃ pubbakammaṃ – buddhasuññe loke kassako hutvā nibbatto ekaṃ paccekabuddhaṃ vassodakena tintaṃ allacīvaraṃ sītapīḷitaṃ attano khettabhūmiṃ upagataṃ disvā ‘‘puññakkhettaṃ me upaṭṭhita’’nti somanassajāto aggiṃ katvā adāsi. So tassa kammassa balena nibbattanibbattaṭṭhāne thāmajavabalasampanno ca hutvā imasmiṃ pacchimattabhāve sattannaṃ hatthīnaṃ balaṃ dhāreti. So takkasilaṃ gantvā disāpāmokkhassa ācariyassa santike dhammantevāsī hutvā sippaṃ uggaṇhato ācariyabrāhmaṇaṃ tassa bhariyañca sakkaccaṃ paṭijaggati. Tenassa sā brāhmaṇī gehe labbhamānena bhattādinā saṅgahaṃ karoti. Taṃ asahamānā aññe māṇavā ācariyena saddhiṃ bhedaṃ akaṃsu. Brāhmaṇo tesaṃ vacanaṃ dve tayo vāre asaddahanto hutvā pacchā saddahitvā ‘‘mahābalo māṇavo, na sakkā kenaci mārāpetuṃ, upāyena naṃ māressāmī’’ti cintetvā niṭṭhitasippaṃ attano nagaraṃ gantuṃ āpucchantaṃ māṇavaṃ āha – ‘‘tāta ahiṃsaka, niṭṭhitasippena nāma antevāsinā ācariyassa garudakkhiṇā dātabbā, taṃ mayhaṃ dehī’’ti. ‘‘Sādhu, ācariya, kiṃ dassāmī’’ti? ‘‘Manussānaṃ sahassadakkhiṇahatthaṅgaliyo ānehī’’ti. Brāhmaṇassa kira ayamassa adhippāyo – bahūsu māriyamānesu ekantato eko naṃ māreyyāti . Taṃ sutvā ahiṃsako attano ciraparicitaṃ nikkaruṇataṃ purakkhatvā sannaddhapañcāvudho kosalarañño vijite jālinaṃ vanaṃ pavisitvā mahāmaggasamīpe pabbatantare vasanto pabbatasikhare ṭhatvā maggena gacchante manusse oloketvā vegena gantvā aṅguliyo gahetvā rukkhagge olambesi. Tā gijjhāpi kākāpi khādiṃsu, bhūmiyaṃ nikkhittā pūtibhāvaṃ agamaṃsu. Evaṃ gaṇanāya aparipūramānāya laddhā laddhā aṅguliyo suttena ganthitvā mālaṃ katvā yaññopacitaṃ viya aṃse olambesi. Tato paṭṭhāya aṅgulimālotvevassa samaññā ahosi.

    เอวํ ตสฺมิํ มนุเสฺส มาเรเนฺต มโคฺค อวฬโญฺช อโหสิฯ โส มเคฺค มนุเสฺส อลภโนฺต คามูปจารํ คนฺตฺวา นิลียิตฺวา อาคตาคเต มนุเสฺส มาเรตฺวา องฺคุลิโย คเหตฺวา คจฺฉติฯ ตํ ญตฺวา มนุสฺสา คามโต อปกฺกมิํสุ, คามา สุญฺญา อเหสุํ, ตถา นิคมา ชนปทา จฯ เอวํ เตน โส ปเทโส อุพฺพาสิโต อโหสิฯ องฺคุลิมาลสฺส จ เอกาย อูนา สหสฺสองฺคุลิโย สงฺคหา อเหสุํฯ อถ มนุสฺสา ตํ โจรุปทฺทวํ โกสลรโญฺญ อาโรเจสุํฯ ราชา ปาโตว นคเร เภริํ จราเปสิ, ‘‘สีฆํ องฺคุลิมาลโจรํ คณฺหาม, พลกาโย อาคจฺฉตู’’ติฯ ตํ สุตฺวา องฺคุลิมาลสฺส มาตา มนฺตาณี นาม พฺราหฺมณี ตสฺส ปิตรํ อาห – ‘‘ปุโตฺต กิร เต โจโร หุตฺวา อิทญฺจิทญฺจ กโรติ, ตํ ‘อีทิสํ มา กรี’ติ สญฺญาเปตฺวา อาเนหิ, อญฺญถา นํ ราชา ฆาเตยฺยา’’ติฯ พฺราหฺมโณ ‘‘น มยฺหํ ตาทิเสหิ ปุเตฺตหิ อโตฺถ, ราชา ยํ วา ตํ วา กโรตู’’ติ อาห ฯ อถ พฺราหฺมณี ปุตฺตสิเนเหน ปาเถยฺยํ คเหตฺวา ‘‘มม ปุตฺตํ สญฺญาเปตฺวา อาเนสฺสามี’’ติ มคฺคํ ปฎิปชฺชิฯ

    Evaṃ tasmiṃ manusse mārente maggo avaḷañjo ahosi. So magge manusse alabhanto gāmūpacāraṃ gantvā nilīyitvā āgatāgate manusse māretvā aṅguliyo gahetvā gacchati. Taṃ ñatvā manussā gāmato apakkamiṃsu, gāmā suññā ahesuṃ, tathā nigamā janapadā ca. Evaṃ tena so padeso ubbāsito ahosi. Aṅgulimālassa ca ekāya ūnā sahassaaṅguliyo saṅgahā ahesuṃ. Atha manussā taṃ corupaddavaṃ kosalarañño ārocesuṃ. Rājā pātova nagare bheriṃ carāpesi, ‘‘sīghaṃ aṅgulimālacoraṃ gaṇhāma, balakāyo āgacchatū’’ti. Taṃ sutvā aṅgulimālassa mātā mantāṇī nāma brāhmaṇī tassa pitaraṃ āha – ‘‘putto kira te coro hutvā idañcidañca karoti, taṃ ‘īdisaṃ mā karī’ti saññāpetvā ānehi, aññathā naṃ rājā ghāteyyā’’ti. Brāhmaṇo ‘‘na mayhaṃ tādisehi puttehi attho, rājā yaṃ vā taṃ vā karotū’’ti āha . Atha brāhmaṇī puttasinehena pātheyyaṃ gahetvā ‘‘mama puttaṃ saññāpetvā ānessāmī’’ti maggaṃ paṭipajji.

    ภควา ‘‘อยํ ‘องฺคุลิมาลํ อาเนสฺสามี’ติ คจฺฉติ, สเจ สา คมิสฺสติ, องฺคุลิมาโล ‘องฺคุลิสหสฺสํ ปูเรสฺสามี’ติ มาตรมฺปิ มาเรสฺสติฯ โส จ ปจฺฉิมภวิโก, สจาหํ น คมิสฺสํ, มหาชานิ อภวิสฺสา’’ติ ญตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฎิกฺกโนฺต สยเมว ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา องฺคุลิมาลํ อุทฺทิสฺส ติํสโยชนิกํ มคฺคํ ปทสาว ปฎิปชฺชมาโน อนฺตรามเคฺค โคปาลกาทีหิ วาริยมาโนปิ ชาลินํ วนํ อุปคจฺฉิฯ ตสฺมิญฺจ ขเณ ตสฺส มาตา เตน ทิฎฺฐา, โส มาตรํ ทูรโตว ทิสฺวา ‘‘มาตรมฺปิ มาเรตฺวา อชฺช อูนงฺคุลิํ ปูเรสฺสามี’’ติ อสิํ อุกฺขิปิตฺวา อุปธาวิฯ เตสํ อุภินฺนํ อนฺตเร ภควา อตฺตานํ ทเสฺสสิฯ องฺคุลิมาโล ภควนฺตํ ทิสฺวา ‘‘กิํ เม มาตรํ วธิตฺวา องฺคุลิยา คหิเตน? ชีวตุ เม มาตา, ยํนูนาหํ อิมํ สมณํ ชีวิตา โวโรเปตฺวา องฺคุลิํ คเณฺหยฺย’’นฺติ อุกฺขิตฺตาสิโก ภควนฺตํ ปิฎฺฐิโต ปิฎฺฐิโต อนุพนฺธิฯ อถ โข ภควา ตถารูปํ อิทฺธาภิสงฺขารํ อภิสงฺขาสิ, ยถา ปกติอิริยาปเถน คจฺฉนฺตมฺปิ อตฺตานํ องฺคุลิมาโล สพฺพถาเมน ธาวโนฺตปิ น สโกฺกติ สมฺปาปุณิตุํฯ โส ปริหีนชโว ฆุรุฆุรุปสฺสาสี กเจฺฉหิ เสทํ มุญฺจโนฺต ปทํ อุทฺธริตุมฺปิ อสโกฺกโนฺต ขาณุ วิย ฐิโต ภควนฺตํ ‘‘ติฎฺฐ ติฎฺฐ, สมณา’’ติ อาหฯ ภควา คจฺฉโนฺตว ‘‘ฐิโต อหํ, องฺคุลิมาล, ตฺวญฺจ ติฎฺฐา’’ติ อาหฯ โส ‘‘อิเม โข สมณา สกฺยปุตฺติยา สจฺจวาทิโน, อยํ สมโณ คจฺฉโนฺตเยว ‘ฐิโต อหํ, องฺคุลิมาล, ตฺวญฺจ ติฎฺฐา’ติ อาห, อหญฺจมฺหิ ฐิโต, โก นุ โข อิมสฺส อธิปฺปาโย, ปุจฺฉิตฺวา นํ ชานิสฺสามี’’ติ ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ –

    Bhagavā ‘‘ayaṃ ‘aṅgulimālaṃ ānessāmī’ti gacchati, sace sā gamissati, aṅgulimālo ‘aṅgulisahassaṃ pūressāmī’ti mātarampi māressati. So ca pacchimabhaviko, sacāhaṃ na gamissaṃ, mahājāni abhavissā’’ti ñatvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto sayameva pattacīvaraṃ gahetvā aṅgulimālaṃ uddissa tiṃsayojanikaṃ maggaṃ padasāva paṭipajjamāno antarāmagge gopālakādīhi vāriyamānopi jālinaṃ vanaṃ upagacchi. Tasmiñca khaṇe tassa mātā tena diṭṭhā, so mātaraṃ dūratova disvā ‘‘mātarampi māretvā ajja ūnaṅguliṃ pūressāmī’’ti asiṃ ukkhipitvā upadhāvi. Tesaṃ ubhinnaṃ antare bhagavā attānaṃ dassesi. Aṅgulimālo bhagavantaṃ disvā ‘‘kiṃ me mātaraṃ vadhitvā aṅguliyā gahitena? Jīvatu me mātā, yaṃnūnāhaṃ imaṃ samaṇaṃ jīvitā voropetvā aṅguliṃ gaṇheyya’’nti ukkhittāsiko bhagavantaṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandhi. Atha kho bhagavā tathārūpaṃ iddhābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkhāsi, yathā pakatiiriyāpathena gacchantampi attānaṃ aṅgulimālo sabbathāmena dhāvantopi na sakkoti sampāpuṇituṃ. So parihīnajavo ghurughurupassāsī kacchehi sedaṃ muñcanto padaṃ uddharitumpi asakkonto khāṇu viya ṭhito bhagavantaṃ ‘‘tiṭṭha tiṭṭha, samaṇā’’ti āha. Bhagavā gacchantova ‘‘ṭhito ahaṃ, aṅgulimāla, tvañca tiṭṭhā’’ti āha. So ‘‘ime kho samaṇā sakyaputtiyā saccavādino, ayaṃ samaṇo gacchantoyeva ‘ṭhito ahaṃ, aṅgulimāla, tvañca tiṭṭhā’ti āha, ahañcamhi ṭhito, ko nu kho imassa adhippāyo, pucchitvā naṃ jānissāmī’’ti bhagavantaṃ gāthāya ajjhabhāsi –

    ๘๖๖.

    866.

    ‘‘คจฺฉํ วเทสิ สมณ ฐิโตมฺหิ, มมญฺจ พฺรูสิ ฐิตมฎฺฐิโตติ;

    ‘‘Gacchaṃ vadesi samaṇa ṭhitomhi, mamañca brūsi ṭhitamaṭṭhitoti;

    ปุจฺฉามิ ตํ สมณ เอตมตฺถํ, กถํ ฐิโต ตฺวํ อหมฎฺฐิโตมฺหี’’ติฯ

    Pucchāmi taṃ samaṇa etamatthaṃ, kathaṃ ṭhito tvaṃ ahamaṭṭhitomhī’’ti.

    ตตฺถ สมณาติ ภควนฺตํ อาลปติฯ มมนฺติ มํฯ กถนฺติ เกนากาเรนฯ อยเญฺหตฺถ อโตฺถ – สมณ, ตฺวํ คจฺฉโนฺตว สมาโน ‘‘ฐิโตมฺหี’’ติ วเทสิฯ มมญฺจ ฐิตํเยว ‘‘อฎฺฐิโต’’ติ พฺรูสิ, วเทสิฯ การเณเนตฺถ ภวิตพฺพํ, ตสฺมา ตํ สมณํ อหํ เอวมตฺถํ ปุจฺฉามิฯ กถํ เกนากาเรน ตฺวํ ฐิโต อโหสิ, อหญฺจ อฎฺฐิโตมฺหีติฯ เอวํ วุเตฺต ภควา –

    Tattha samaṇāti bhagavantaṃ ālapati. Mamanti maṃ. Kathanti kenākārena. Ayañhettha attho – samaṇa, tvaṃ gacchantova samāno ‘‘ṭhitomhī’’ti vadesi. Mamañca ṭhitaṃyeva ‘‘aṭṭhito’’ti brūsi, vadesi. Kāraṇenettha bhavitabbaṃ, tasmā taṃ samaṇaṃ ahaṃ evamatthaṃ pucchāmi. Kathaṃ kenākārena tvaṃ ṭhito ahosi, ahañca aṭṭhitomhīti. Evaṃ vutte bhagavā –

    ๘๖๗.

    867.

    ‘‘ฐิโต อหํ องฺคุลิมาล สพฺพทา, สเพฺพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ;

    ‘‘Ṭhito ahaṃ aṅgulimāla sabbadā, sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ;

    ตุวญฺจ ปาเณสุ อสญฺญโตสิ, ตสฺมา ฐิโตหํ ตุวมฎฺฐิโตสี’’ติฯ –

    Tuvañca pāṇesu asaññatosi, tasmā ṭhitohaṃ tuvamaṭṭhitosī’’ti. –

    คาถาย ตํ อชฺฌภาสิฯ

    Gāthāya taṃ ajjhabhāsi.

    ตตฺถ ฐิโต อหํ, องฺคุลิมาล, สพฺพทา, สเพฺพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑนฺติ, องฺคุลิมาล, อหํ สพฺพทา สพฺพกาเล อาทิมชฺฌปริโยสาเนสุ ตสถาวรเภเทสุ สเพฺพสุ สเตฺตสุ ทณฺฑํ นิธาย นิหิตทโณฺฑ นิหิตสโตฺถ ลชฺชี ทยาปโนฺน, ตโต อญฺญถา อวตฺตนโต เอวรูเปเนว ฐิโตฯ ตุวญฺจ ปาเณสุ อสญฺญโตสีติ ตฺวํ ปน สเตฺตสุ สญฺญมรหิโต อสิ, ลุโทฺท โลหิตปาณิ หตปหเต นิวิโฎฺฐ อทยาปโนฺน, ตสฺมา อสญฺญโต วิรติวเสน อฎฺฐิโตฯ ตโต เอว ตาสุ ตาสุ คตีสุ ปริพฺภมนโตปิ ตุวํ อิทานิ อิริยาปเถน ฐิโตปิ อฎฺฐิโต อสิ, อหํ ปน วุตฺตปฺปกาเรน ฐิโตติฯ ตโต องฺคุลิมาโล ยถาภุจฺจคุณปฺปภาวิตสฺส ชลตเล เตลสฺส วิย สกลํ โลกํ อภิพฺยาเปตฺวา ฐิตสฺส ภควโต กิตฺติสทฺทสฺส สุตปุพฺพตฺตา เหตุสมฺปตฺติยา ญาณสฺส จ ปริปากคตตฺตา ‘‘อยํ โส ภควา’’ติ สญฺชาตปีติโสมนโสฺส ‘‘มหา อยํ สีหนาโท, มหนฺตํ คชฺชิตํ, นยิทํ อญฺญสฺส ภวิสฺสติ, สมณสฺส มเญฺญ โคตมสฺส เอตํ คชฺชิตํ, ทิโฎฺฐ วตมฺหิ มเหสินา สมฺมาสมฺพุเทฺธน, มยฺหํ สงฺคหกรณตฺถํ ภควา อิธาคโต’’ติ จิเนฺตตฺวา –

    Tattha ṭhito ahaṃ, aṅgulimāla, sabbadā, sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍanti, aṅgulimāla, ahaṃ sabbadā sabbakāle ādimajjhapariyosānesu tasathāvarabhedesu sabbesu sattesu daṇḍaṃ nidhāya nihitadaṇḍo nihitasattho lajjī dayāpanno, tato aññathā avattanato evarūpeneva ṭhito. Tuvañca pāṇesu asaññatosīti tvaṃ pana sattesu saññamarahito asi, luddo lohitapāṇi hatapahate niviṭṭho adayāpanno, tasmā asaññato virativasena aṭṭhito. Tato eva tāsu tāsu gatīsu paribbhamanatopi tuvaṃ idāni iriyāpathena ṭhitopi aṭṭhito asi, ahaṃ pana vuttappakārena ṭhitoti. Tato aṅgulimālo yathābhuccaguṇappabhāvitassa jalatale telassa viya sakalaṃ lokaṃ abhibyāpetvā ṭhitassa bhagavato kittisaddassa sutapubbattā hetusampattiyā ñāṇassa ca paripākagatattā ‘‘ayaṃ so bhagavā’’ti sañjātapītisomanasso ‘‘mahā ayaṃ sīhanādo, mahantaṃ gajjitaṃ, nayidaṃ aññassa bhavissati, samaṇassa maññe gotamassa etaṃ gajjitaṃ, diṭṭho vatamhi mahesinā sammāsambuddhena, mayhaṃ saṅgahakaraṇatthaṃ bhagavā idhāgato’’ti cintetvā –

    ๘๖๘.

    868.

    ‘‘จิรสฺสํ วต เม มหิโต มเหสี, มหาวนํ สมโณ ปจฺจปาทิ;

    ‘‘Cirassaṃ vata me mahito mahesī, mahāvanaṃ samaṇo paccapādi;

    โสหํ จชิสฺสามิ สหสฺสปาปํ, สุตฺวาน คาถํ ตว ธมฺมยุตฺต’’นฺติฯ –

    Sohaṃ cajissāmi sahassapāpaṃ, sutvāna gāthaṃ tava dhammayutta’’nti. –

    อิมํ คาถํ อภาสิฯ

    Imaṃ gāthaṃ abhāsi.

    ตตฺถ จิรสฺสํ วตาติ จิรกาเลน วตฯ เมติ มยฺหํ อนุคฺคหตฺถายฯ มหิโตติ สเทวเกน โลเกน มหติยา ปูชาย ปูชิโตฯ มหเนฺต สีลกฺขนฺธาทิคุเณ เอสิ, คเวสีติ มเหสีฯ มหาวนํ สมโณ ปจฺจปาทีติ อิมํ มหารญฺญํ สมิตสพฺพปาโป ภควา ปฎิปชฺชิฯ โสหํ จชิสฺสามิ สหสฺสปาปํ, สุตฺวาน คาถํ ตว ธมฺมยุตฺตนฺติ โสหํ ธมฺมยุตฺตํ ธมฺมูปสํหิตํ ตว คาถํ สุณิํฯ โสหํ ตํ สุตฺวาน ‘‘จิรสฺสมฺปิ จิรกาเลนปิ สงฺคตํ ปริจิตํ ปาปสหสฺสํ ปชหิสฺส’’นฺติ จิเนฺตตฺวา อิทานิ นํ อญฺญทตฺถุ ปริจฺจชิสฺสามีติ อโตฺถฯ เอวํ ปน วตฺวา ยถา ปฎิปชฺชิ, ยถา จ ภควตา อนุคฺคหิโต, ตํ ทเสฺสตุํ –

    Tattha cirassaṃ vatāti cirakālena vata. Meti mayhaṃ anuggahatthāya. Mahitoti sadevakena lokena mahatiyā pūjāya pūjito. Mahante sīlakkhandhādiguṇe esi, gavesīti mahesī. Mahāvanaṃ samaṇo paccapādīti imaṃ mahāraññaṃ samitasabbapāpo bhagavā paṭipajji. Sohaṃ cajissāmi sahassapāpaṃ, sutvāna gāthaṃ tava dhammayuttanti sohaṃ dhammayuttaṃ dhammūpasaṃhitaṃ tava gāthaṃ suṇiṃ. Sohaṃ taṃ sutvāna ‘‘cirassampi cirakālenapi saṅgataṃ paricitaṃ pāpasahassaṃ pajahissa’’nti cintetvā idāni naṃ aññadatthu pariccajissāmīti attho. Evaṃ pana vatvā yathā paṭipajji, yathā ca bhagavatā anuggahito, taṃ dassetuṃ –

    ๘๖๙.

    869.

    ‘‘อิเจฺจว โจโร อสิมาวุธญฺจ, โสเพฺภ ปปาเต นรเก อนฺวกาสิ;

    ‘‘Icceva coro asimāvudhañca, sobbhe papāte narake anvakāsi;

    อวนฺทิ โจโร สุคตสฺส ปาเท, ตเตฺถว ปพฺพชฺชมยาจิ พุทฺธํฯ

    Avandi coro sugatassa pāde, tattheva pabbajjamayāci buddhaṃ.

    ๘๗๐.

    870.

    ‘‘พุโทฺธ จ โข การุณิโก มเหสิ, โย สตฺถา โลกสฺส สเทวกสฺส;

    ‘‘Buddho ca kho kāruṇiko mahesi, yo satthā lokassa sadevakassa;

    ตเมหิ ภิกฺขูติ ตทา อโวจ, เอเสว ตสฺส อหุ ภิกฺขุภาโว’’ติฯ

    Tamehi bhikkhūti tadā avoca, eseva tassa ahu bhikkhubhāvo’’ti.

    สงฺคีติการา อิมา เทฺว คาถา ฐเปสุํฯ

    Saṅgītikārā imā dve gāthā ṭhapesuṃ.

    ตตฺถ อิเจฺจวาติ อิติ เอว เอวํ วตฺวา อนนฺตรเมวฯ โจโรติ องฺคุลิมาโลฯ อสินฺติ ขคฺคํฯ อาวุธนฺติ เสสาวุธํฯ โสเพฺภติ สมนฺตโต ฉินฺนตเฎฯ ปปาเตติ เอกโต ฉินฺนตเฎฯ นรเกติ ภูมิยา ผลิตวิวเรฯ อิธ ปน ตีหิปิ ปเทหิ ยตฺถ ปติตํ อเญฺญน คเหตุํ น สกฺกา, ตาทิสํ ปพฺพตนฺตรเมว วทติฯ อนฺวกาสีติ อนุ อกาสิ, ปญฺจวิธมฺปิ อตฺตโน อาวุธํ อนุ ขิปิ ฉเฑฺฑสิ, ตานิ ฉเฑฺฑตฺวา ภควโต ปาเทสุ สิรสา นิปติตฺวา ‘‘ปพฺพาเชถ มํ, ภเนฺต’’ติ อาหฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อวนฺทิ โจโร สุคตสฺส ปาเท, ตเตฺถว ปพฺพชฺชมยาจิ พุทฺธ’’นฺติฯ เอวํ เตน ปพฺพชฺชาย ยาจิตาย สตฺถา ตสฺส ปุริมกมฺมํ โอโลเกโนฺต เอหิภิกฺขุภาวาย เหตุสมฺปตฺติํ ทิสฺวา ทกฺขิณหตฺถํ ปสาเรตฺวา – ‘‘เอหิ, ภิกฺขุ, สฺวาขาโต ธโมฺม, จร พฺรหฺมจริยํ, สมฺมา ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยายา’’ติ อาหฯ สา เอว จ ตสฺส ปพฺพชฺชา อุปสมฺปทา จ อโหสิฯ เตนาห ‘‘ตเมหิ ภิกฺขูติ ตทา อโวจ, เอเสว ตสฺส อหุ ภิกฺขุภาโว’’ติฯ

    Tattha iccevāti iti eva evaṃ vatvā anantarameva. Coroti aṅgulimālo. Asinti khaggaṃ. Āvudhanti sesāvudhaṃ. Sobbheti samantato chinnataṭe. Papāteti ekato chinnataṭe. Naraketi bhūmiyā phalitavivare. Idha pana tīhipi padehi yattha patitaṃ aññena gahetuṃ na sakkā, tādisaṃ pabbatantarameva vadati. Anvakāsīti anu akāsi, pañcavidhampi attano āvudhaṃ anu khipi chaḍḍesi, tāni chaḍḍetvā bhagavato pādesu sirasā nipatitvā ‘‘pabbājetha maṃ, bhante’’ti āha. Tena vuttaṃ ‘‘avandi coro sugatassa pāde, tattheva pabbajjamayāci buddha’’nti. Evaṃ tena pabbajjāya yācitāya satthā tassa purimakammaṃ olokento ehibhikkhubhāvāya hetusampattiṃ disvā dakkhiṇahatthaṃ pasāretvā – ‘‘ehi, bhikkhu, svākhāto dhammo, cara brahmacariyaṃ, sammā dukkhassa antakiriyāyā’’ti āha. Sā eva ca tassa pabbajjā upasampadā ca ahosi. Tenāha ‘‘tamehi bhikkhūti tadā avoca, eseva tassa ahu bhikkhubhāvo’’ti.

    เอวํ เถโร สตฺถุ สนฺติเก เอหิภิกฺขุภาเวน ปพฺพชฺชํ อุปสมฺปทญฺจ ลภิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรโนฺต อรหตฺตํ ปตฺวา วิมุตฺติสุขํ ปฎิสํเวเทโนฺต ปีติโสมนสฺสชาโต อุทานวเสน –

    Evaṃ thero satthu santike ehibhikkhubhāvena pabbajjaṃ upasampadañca labhitvā vipassanāya kammaṃ karonto arahattaṃ patvā vimuttisukhaṃ paṭisaṃvedento pītisomanassajāto udānavasena –

    ๘๗๑.

    871.

    ‘‘โย จ ปุเพฺพ ปมชฺชิตฺวา, ปจฺฉา โส นปฺปมชฺชติ;

    ‘‘Yo ca pubbe pamajjitvā, pacchā so nappamajjati;

    โสมํ โลกํ ปภาเสติ, อพฺภา มุโตฺตว จนฺทิมาฯ

    Somaṃ lokaṃ pabhāseti, abbhā muttova candimā.

    ๘๗๒.

    872.

    ‘‘ยสฺส ปาปํ กตํ กมฺมํ, กุสเลน ปิธียติ;

    ‘‘Yassa pāpaṃ kataṃ kammaṃ, kusalena pidhīyati;

    โสมํ โลกํ ปภาเสติ, อพฺภา มุโตฺตว จนฺทิมาฯ

    Somaṃ lokaṃ pabhāseti, abbhā muttova candimā.

    ๘๗๓.

    873.

    ‘‘โย หเว ทหโร ภิกฺขุ, ยุญฺชติ พุทฺธสาสเน;

    ‘‘Yo have daharo bhikkhu, yuñjati buddhasāsane;

    โสมํ โลกํ ปภาเสติ, อพฺภา มุโตฺตว จนฺทิมา’’ติฯ – คาถตฺตยํ อภาสิ;

    Somaṃ lokaṃ pabhāseti, abbhā muttova candimā’’ti. – gāthattayaṃ abhāsi;

    ตสฺสโตฺถ – โย ปุคฺคโล คหโฎฺฐ วา ปพฺพชิโต วา กลฺยาณมิตฺตสํสคฺคโต ปุเพฺพ ปาปมิตฺตสํสเคฺคน วา อตฺตโน วา ปฎิสงฺขานาภาเวน ปมชฺชิตฺวา สมฺมาปฎิปตฺติยํ ปมาทํ อาปชฺชิตฺวา , ปจฺฉา กลฺยาณมิตฺตสํสเคฺคน โยนิโส อุมฺมุชฺชโนฺต นปฺปมชฺชติ, สมฺมา ปฎิปชฺชติ, สมถวิปสฺสนํ อนุยุญฺชโนฺต ติโสฺส วิชฺชา ฉ อภิญฺญา ปาปุณาติ, โส อพฺภาทีหิ มุโตฺต จโนฺท วิย โอกาสโลกํ อตฺตนา อธิคตาหิ วิชฺชาภิญฺญาหิ อิมํ ขนฺธาทิโลกํ โอภาเสตีติฯ

    Tassattho – yo puggalo gahaṭṭho vā pabbajito vā kalyāṇamittasaṃsaggato pubbe pāpamittasaṃsaggena vā attano vā paṭisaṅkhānābhāvena pamajjitvā sammāpaṭipattiyaṃ pamādaṃ āpajjitvā , pacchā kalyāṇamittasaṃsaggena yoniso ummujjanto nappamajjati, sammā paṭipajjati, samathavipassanaṃ anuyuñjanto tisso vijjā cha abhiññā pāpuṇāti, so abbhādīhi mutto cando viya okāsalokaṃ attanā adhigatāhi vijjābhiññāhi imaṃ khandhādilokaṃ obhāsetīti.

    ยสฺส ปุคฺคลสฺส กตํ อุปจิตํ ปาปกมฺมํ กมฺมกฺขยกเรน โลกุตฺตรกุสเลน อวิปาการหภาวสฺส อาหริตตฺตา วิปากุปฺปาทเน ทฺวารปิธาเนน ปิธียติ ถกียติฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

    Yassa puggalassa kataṃ upacitaṃ pāpakammaṃ kammakkhayakarena lokuttarakusalena avipākārahabhāvassa āharitattā vipākuppādane dvārapidhānena pidhīyati thakīyati. Sesaṃ vuttanayameva.

    ทหโรติ ตรุโณ, เตนสฺส โยคกฺขมสรีรตํ ทเสฺสติฯ โส หิ อุปฺปนฺนํ วาตาตปปริสฺสยํ อภิภวิตฺวา โยคํ กาตุํ สโกฺกติฯ ยุญฺชติ พุทฺธสาสเน สิกฺขตฺตเย ยุตฺตปฺปยุโตฺต โหติ, สกฺกจฺจํ สมฺปาเทตีติ อโตฺถฯ

    Daharoti taruṇo, tenassa yogakkhamasarīrataṃ dasseti. So hi uppannaṃ vātātapaparissayaṃ abhibhavitvā yogaṃ kātuṃ sakkoti. Yuñjati buddhasāsane sikkhattaye yuttappayutto hoti, sakkaccaṃ sampādetīti attho.

    เอวํ ปีติโสมนสฺสชาโต วิมุตฺติสุเขน วิหรโนฺต ยทา นครํ ปิณฺฑาย ปวิสติ, ตทา อเญฺญนปิ ขิโตฺต เลฑฺฑุ เถรสฺส กาเย นิปตติ, อเญฺญนปิ ขิโตฺต ทโณฺฑ ตเสฺสว กาเย นิปตติฯ โส ภิเนฺนน ปเตฺตน วิหารํ ปวิสิตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คจฺฉติฯ สตฺถา ตํ โอวทติ ‘‘อธิวาเสหิ, ตฺวํ พฺราหฺมณ, อธิวาเสหิ, ตฺวํ พฺราหฺมณ, ยสฺส โข, ตฺวํ พฺราหฺมณ, กมฺมสฺส วิปาเกน พหูนิ วสฺสสหสฺสานิ นิรเย ปเจฺจยฺยาสิ, ตสฺส, ตฺวํ พฺราหฺมณ, กมฺมสฺส วิปากํ ทิเฎฺฐว ธเมฺม ปฎิสํเวเทสี’’ติฯ อถ เถโร อโนธิโส สพฺพสเตฺตสุ เมตฺตจิตฺตํ อุปฎฺฐเปตฺวา –

    Evaṃ pītisomanassajāto vimuttisukhena viharanto yadā nagaraṃ piṇḍāya pavisati, tadā aññenapi khitto leḍḍu therassa kāye nipatati, aññenapi khitto daṇḍo tasseva kāye nipatati. So bhinnena pattena vihāraṃ pavisitvā satthu santikaṃ gacchati. Satthā taṃ ovadati ‘‘adhivāsehi, tvaṃ brāhmaṇa, adhivāsehi, tvaṃ brāhmaṇa, yassa kho, tvaṃ brāhmaṇa, kammassa vipākena bahūni vassasahassāni niraye pacceyyāsi, tassa, tvaṃ brāhmaṇa, kammassa vipākaṃ diṭṭheva dhamme paṭisaṃvedesī’’ti. Atha thero anodhiso sabbasattesu mettacittaṃ upaṭṭhapetvā –

    ๘๗๔.

    874.

    ‘‘ทิสาปิ เม ธมฺมกถํ สุณนฺตุ, ทิสาปิ เม ยุญฺชนฺตุ พุทฺธสาสเน;

    ‘‘Disāpi me dhammakathaṃ suṇantu, disāpi me yuñjantu buddhasāsane;

    ทิสาปิ เม เต มนุเช ภชนฺตุ, เย ธมฺมเมวาทปยนฺติ สโนฺตฯ

    Disāpi me te manuje bhajantu, ye dhammamevādapayanti santo.

    ๘๗๕.

    875.

    ‘‘ทิสา หิ เม ขนฺติวาทานํ, อวิโรธปฺปสํสินํ;

    ‘‘Disā hi me khantivādānaṃ, avirodhappasaṃsinaṃ;

    สุณนฺตุ ธมฺมํ กาเลน, ตญฺจ อนุวิธียนฺตุฯ

    Suṇantu dhammaṃ kālena, tañca anuvidhīyantu.

    ๘๗๖.

    876.

    ‘‘น หิ ชาตุ โส มมํ หิํเส, อญฺญํ วา ปน กญฺจิ นํ;

    ‘‘Na hi jātu so mamaṃ hiṃse, aññaṃ vā pana kañci naṃ;

    ปปฺปุยฺย ปรมํ สนฺติํ, รเกฺขยฺย ตสถาวเรฯ

    Pappuyya paramaṃ santiṃ, rakkheyya tasathāvare.

    ๘๗๗.

    877.

    ‘‘อุทกญฺหิ นยนฺติ เนตฺติกา, อุสุการา ทมยนฺติ เตชนํ;

    ‘‘Udakañhi nayanti nettikā, usukārā damayanti tejanaṃ;

    ทารุํ ทมยนฺติ ตจฺฉกา, อตฺตานํ ทมยนฺติ ปณฺฑิตาฯ

    Dāruṃ damayanti tacchakā, attānaṃ damayanti paṇḍitā.

    ๘๗๘.

    878.

    ‘‘ทเณฺฑเนเก ทมยนฺติ, องฺกุเสภิ กสาหิ จ;

    ‘‘Daṇḍeneke damayanti, aṅkusebhi kasāhi ca;

    อทเณฺฑน อสเตฺถน, อหํ ทโนฺตมฺหิ ตาทินาฯ

    Adaṇḍena asatthena, ahaṃ dantomhi tādinā.

    ๘๗๙.

    879.

    ‘‘อหิํสโกติ เม นามํ, หิํสกสฺส ปุเร สโต;

    ‘‘Ahiṃsakoti me nāmaṃ, hiṃsakassa pure sato;

    อชฺชาหํ สจฺจนาโมมฺหิ, น นํ หิํสามิ กญฺจิ นํฯ

    Ajjāhaṃ saccanāmomhi, na naṃ hiṃsāmi kañci naṃ.

    ๘๘๐.

    880.

    ‘‘โจโร อหํ ปุเร อาสิํ, องฺคุลิมาโลติ วิสฺสุโต;

    ‘‘Coro ahaṃ pure āsiṃ, aṅgulimāloti vissuto;

    วุยฺหมาโน มโหเฆน, พุทฺธํ สรณมาคมํฯ

    Vuyhamāno mahoghena, buddhaṃ saraṇamāgamaṃ.

    ๘๘๑.

    881.

    ‘‘โลหิตปาณิ ปุเร อาสิํ, องฺคุลิมาโลติ วิสฺสุโต;

    ‘‘Lohitapāṇi pure āsiṃ, aṅgulimāloti vissuto;

    สรณคมนํ ปสฺส, ภวเนตฺติ สมูหตาฯ

    Saraṇagamanaṃ passa, bhavanetti samūhatā.

    ๘๘๒.

    882.

    ‘‘ตาทิสํ กมฺมํ กตฺวาน, พหุํ ทุคฺคติคามินํ;

    ‘‘Tādisaṃ kammaṃ katvāna, bahuṃ duggatigāminaṃ;

    ผุโฎฺฐ กมฺมวิปาเกน, อนโณ ภุญฺชามิ โภชนํฯ

    Phuṭṭho kammavipākena, anaṇo bhuñjāmi bhojanaṃ.

    ๘๘๓.

    883.

    ‘‘ปมาทมนุยุญฺชนฺติ, พาลา ทุเมฺมธิโน ชนา;

    ‘‘Pamādamanuyuñjanti, bālā dummedhino janā;

    อปฺปมาทญฺจ เมธาวี, ธนํ เสฎฺฐํว รกฺขติฯ

    Appamādañca medhāvī, dhanaṃ seṭṭhaṃva rakkhati.

    ๘๘๔.

    884.

    ‘‘มา ปมาทมนุยุเญฺชถ, มา กามรติสนฺถวํ;

    ‘‘Mā pamādamanuyuñjetha, mā kāmaratisanthavaṃ;

    อปฺปมโตฺต หิ ฌายโนฺต, ปโปฺปติ ปรมํ สุขํฯ

    Appamatto hi jhāyanto, pappoti paramaṃ sukhaṃ.

    ๘๘๕.

    885.

    ‘‘สฺวาคตํ นาปคตํ, เนตํ ทุมฺมนฺติตํ มม;

    ‘‘Svāgataṃ nāpagataṃ, netaṃ dummantitaṃ mama;

    สวิภเตฺตสุ ธเมฺมสุ, ยํ เสฎฺฐํ ตทุปาคมํฯ

    Savibhattesu dhammesu, yaṃ seṭṭhaṃ tadupāgamaṃ.

    ๘๘๖.

    886.

    ‘‘สฺวาคตํ นาปคตํ, เนตํ ทุมฺมนฺติตํ มม;

    ‘‘Svāgataṃ nāpagataṃ, netaṃ dummantitaṃ mama;

    ติโสฺส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํฯ

    Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.

    ๘๘๗.

    887.

    ‘‘อรเญฺญ รุกฺขมูเล วา, ปพฺพเตสุ คุหาสุ วา;

    ‘‘Araññe rukkhamūle vā, pabbatesu guhāsu vā;

    ตตฺถ ตเตฺถว อฎฺฐาสิํ, อุพฺพิคฺคมนโส ตทาฯ

    Tattha tattheva aṭṭhāsiṃ, ubbiggamanaso tadā.

    ๘๘๘.

    888.

    ‘‘สุขํ สยามิ ฐายามิ, สุขํ กเปฺปมิ ชีวิตํ;

    ‘‘Sukhaṃ sayāmi ṭhāyāmi, sukhaṃ kappemi jīvitaṃ;

    อหตฺถปาโส มารสฺส, อโห สตฺถานุกมฺปิโตฯ

    Ahatthapāso mārassa, aho satthānukampito.

    ๘๘๙.

    889.

    ‘‘พฺรหฺมชโจฺจ ปุเร อาสิํ, อุทิโจฺจ อุภโต อหุฯ

    ‘‘Brahmajacco pure āsiṃ, udicco ubhato ahu.

    โสชฺช ปุโตฺต สุคตสฺส, ธมฺมราชสฺส สตฺถุโนฯ

    Sojja putto sugatassa, dhammarājassa satthuno.

    ๘๙๐.

    890.

    ‘‘วีตตโณฺห อนาทาโน, คุตฺตทฺวาโร สุสํวุโต;

    ‘‘Vītataṇho anādāno, guttadvāro susaṃvuto;

    อฆมูลํ วธิตฺวาน, ปโตฺต เม อาสวกฺขโยฯ

    Aghamūlaṃ vadhitvāna, patto me āsavakkhayo.

    ๘๙๑.

    891.

    ‘‘ปริจิโณฺณ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;

    ‘‘Pariciṇṇo mayā satthā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ;

    โอหิโต ครุโก ภาโร, ภวเนตฺติ สมูหตา’’ติฯ – อิมา คาถา อภาสิ;

    Ohito garuko bhāro, bhavanetti samūhatā’’ti. – imā gāthā abhāsi;

    ตตฺถ ทิสาปีติ มยฺหํ ทิสาปิ อมิตฺตา ปจฺจตฺถิกาปิ เย มํ เอวํ อุปวทนฺติ ‘‘ยถา มยํ องฺคุลิมาลสฺส วเสน ญาติวิโยคทุกฺขปเรตา ทุกฺขํ ปาปุณาม, เอวํ องฺคุลิมาโลปิ ทุกฺขํ ปาปุณาตู’’ติฯ เม ธมฺมกถํ สุณนฺตูติ มยา สตฺถุ สนฺติเก สุตํ จตุสจฺจธมฺมปฎิสํยุตฺตํ กถํ สุณนฺตุ ฯ ยุญฺชนฺตูติ สุตฺวา จ ตทตฺถาย ปฎิปชฺชนฺตุฯ เต มนุเช ภชนฺตูติ ตาทิเส สปฺปุริเส กลฺยาณมิเตฺต ภชนฺตุ เสวนฺตุฯ เย ธมฺมเมวาทปยนฺติ สโนฺตติ เย สปฺปุริสา กุสลธมฺมเมว, อุตฺตริมนุสฺสธมฺมเมว, นิพฺพตฺติตโลกุตฺตรธมฺมเมว จ อาทเปนฺติ สมาทเปนฺติ คณฺหาเปนฺติฯ

    Tattha disāpīti mayhaṃ disāpi amittā paccatthikāpi ye maṃ evaṃ upavadanti ‘‘yathā mayaṃ aṅgulimālassa vasena ñātiviyogadukkhaparetā dukkhaṃ pāpuṇāma, evaṃ aṅgulimālopi dukkhaṃ pāpuṇātū’’ti. Me dhammakathaṃ suṇantūti mayā satthu santike sutaṃ catusaccadhammapaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ suṇantu . Yuñjantūti sutvā ca tadatthāya paṭipajjantu. Te manuje bhajantūti tādise sappurise kalyāṇamitte bhajantu sevantu. Ye dhammamevādapayanti santoti ye sappurisā kusaladhammameva, uttarimanussadhammameva, nibbattitalokuttaradhammameva ca ādapenti samādapenti gaṇhāpenti.

    ขนฺติวาทานนฺติ อธิวาสนขนฺติเมว วทนฺตานํ ตโต เอว อวิโรธปฺปสํสินนฺติ เกนจิ อวิโรธภูตาย เมตฺตาย เอว ปสํสนสีลานํฯ สุณนฺตุ ธมฺมํ กาเลนาติ ยุตฺตปฺปยุตฺตกาเล เตสํ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺตุฯ ตญฺจ อนุวิธียนฺตูติ ตญฺจ ยถาสุตํ ธมฺมํ สมฺมเทว อุคฺคหิตฺวา อนุกโรนฺตุ ธมฺมานุธมฺมํ ปฎิปชฺชนฺตูติ อโตฺถฯ

    Khantivādānanti adhivāsanakhantimeva vadantānaṃ tato eva avirodhappasaṃsinanti kenaci avirodhabhūtāya mettāya eva pasaṃsanasīlānaṃ. Suṇantu dhammaṃkālenāti yuttappayuttakāle tesaṃ santike dhammaṃ suṇantu. Tañca anuvidhīyantūti tañca yathāsutaṃ dhammaṃ sammadeva uggahitvā anukarontu dhammānudhammaṃ paṭipajjantūti attho.

    น หิ ชาตุ โส มมํ หิํเสติ โส มยฺหํ ทิโส ปจฺจตฺถิโก ชาตุ, เอกํเสเนว มํ น หิํเส, น พาเธยฺยฯ อญฺญํ วา ปน กญฺจิ นนฺติ น เกวลํ มํเยว, อญฺญํ วาปิ กญฺจิ สตฺตํ น หิํเสยฺย, ปปฺปุยฺย ปรมํ สนฺตินฺติ, ปรมํ อุตฺตมํ สนฺติํ นิพฺพานํ ปาปุเณยฺย, ปาปุณิตฺวา จ รเกฺขยฺย ตสถาวเรติ สเพฺพ จ สเตฺต ปรมาย รกฺขาย รเกฺขยฺย, สิสฺสํ ปุตฺตํ วิย ปริปาเลยฺยาติ อโตฺถฯ

    Na hi jātu so mamaṃ hiṃseti so mayhaṃ diso paccatthiko jātu, ekaṃseneva maṃ na hiṃse, na bādheyya. Aññaṃ vā pana kañci nanti na kevalaṃ maṃyeva, aññaṃ vāpi kañci sattaṃ na hiṃseyya, pappuyya paramaṃ santinti, paramaṃ uttamaṃ santiṃ nibbānaṃ pāpuṇeyya, pāpuṇitvā ca rakkheyya tasathāvareti sabbe ca satte paramāya rakkhāya rakkheyya, sissaṃ puttaṃ viya paripāleyyāti attho.

    เอวํ เถโร อิมาหิ คาถาหิ ปเร ปาปโต ปริโมเจโนฺต ปริตฺตกิริยํ นาม กตฺวา อตฺตโน ปฎิปตฺติํ ปกาเสโนฺต ‘‘อุทกํ หี’’ติ คาถมาหฯ ตตฺถ ปถวิยา ถลฎฺฐานํ ขณิตฺวา นินฺนฎฺฐานํ ปูเรตฺวา มาติกํ วา กตฺวา รุกฺขโทณิํ วา ฐเปตฺวา อตฺตนา อิจฺฉิกิจฺฉิตฎฺฐานํ อุทกํ เนนฺตีติ เนตฺติกา, อุทกหาริโนฯ เตชนนฺติ กณฺฑํฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – เนตฺติกา อตฺตโน รุจิยา อุทกํ นยนฺติ, อุสุการาปิ ตาเปตฺวา วงฺกาภาวํ หรนฺตา เตชนํ อุสุํ ทมยนฺติ, อุชุกํ กโรนฺติ, ตจฺฉกาปิ เนมิอาทีนํ อตฺถาย ตจฺฉนฺตา ทารุํ ทมยนฺติ อตฺตโน รุจิยา อุชุํ วา วงฺกํ วา กโรนฺติฯ เอวํ เอตฺตกํ อารมฺมณํ กตฺวา ปณฺฑิตา สปฺปญฺญา อริยมคฺคํ อุปฺปาเทนฺตา อตฺตานํ ทเมนฺติ, อรหตฺตปฺปตฺตา ปน เอกนฺตทนฺตา นาม โหนฺตีติฯ

    Evaṃ thero imāhi gāthāhi pare pāpato parimocento parittakiriyaṃ nāma katvā attano paṭipattiṃ pakāsento ‘‘udakaṃ hī’’ti gāthamāha. Tattha pathaviyā thalaṭṭhānaṃ khaṇitvā ninnaṭṭhānaṃ pūretvā mātikaṃ vā katvā rukkhadoṇiṃ vā ṭhapetvā attanā icchikicchitaṭṭhānaṃ udakaṃ nentīti nettikā, udakahārino. Tejananti kaṇḍaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – nettikā attano ruciyā udakaṃ nayanti, usukārāpi tāpetvā vaṅkābhāvaṃ harantā tejanaṃ usuṃ damayanti, ujukaṃ karonti, tacchakāpi nemiādīnaṃ atthāya tacchantā dāruṃ damayanti attano ruciyā ujuṃ vā vaṅkaṃ vā karonti. Evaṃ ettakaṃ ārammaṇaṃ katvā paṇḍitā sappaññā ariyamaggaṃ uppādentā attānaṃ damenti, arahattappattā pana ekantadantā nāma hontīti.

    อิทานิ ปุริสทมฺมสารถินา สตฺถารา อตฺตโน ทมิตาการํ กตญฺญุตญฺจ ปกาเสโนฺต ‘‘ทเณฺฑเนเก’’ติอาทิกา ปญฺจ คาถา อภาสิฯ ตตฺถ ทเณฺฑเนเก ทมยนฺตีติ ราชราชมหามตฺตาทโย ทเณฺฑน, หตฺถิอสฺสาทินา พลกาเยน จ ปจฺจตฺถิกาทิเก ทเมนฺติ, โคปาลาทโย จ คาวาทิเก ทเณฺฑน ยฎฺฐิยา ทเมนฺติฯ หตฺถาจริยา หตฺถิํ องฺกุเสหิ, อสฺสาจริยา อเสฺส กสาหิ จ ทเมนฺติฯ อทเณฺฑน อสเตฺถน, อหํ ทโนฺตมฺหิ ตาทินาติ อหํ ปน อิฎฺฐาทีสุ ตาทิภาวปฺปเตฺตน สมฺมาสมฺพุเทฺธน วินา เอว ทเณฺฑน, วินา สเตฺถน, นิหิตทณฺฑนิหิตสตฺถภาเวน ทโนฺต ทมิโต นิพฺพิเสวโน คโต อมฺหิฯ

    Idāni purisadammasārathinā satthārā attano damitākāraṃ kataññutañca pakāsento ‘‘daṇḍeneke’’tiādikā pañca gāthā abhāsi. Tattha daṇḍeneke damayantīti rājarājamahāmattādayo daṇḍena, hatthiassādinā balakāyena ca paccatthikādike damenti, gopālādayo ca gāvādike daṇḍena yaṭṭhiyā damenti. Hatthācariyā hatthiṃ aṅkusehi, assācariyā asse kasāhi ca damenti. Adaṇḍena asatthena, ahaṃ dantomhi tādināti ahaṃ pana iṭṭhādīsu tādibhāvappattena sammāsambuddhena vinā eva daṇḍena, vinā satthena, nihitadaṇḍanihitasatthabhāvena danto damito nibbisevano gato amhi.

    อหิํสโกติ เม นามํ, หิํสกสฺส ปุเร สโตติ สตฺถารา สมาคมโต ปุเพฺพ หิํสกสฺส เม สมานสฺส อหิํสโกติ นามมตฺตํ อโหสิฯ อชฺชาหนฺติ อิทานิ ปนาหํ ‘‘อหิํสโก’’ติ สจฺจนาโม อวิตถนาโม อมฺหิฯ ตสฺมา น นํ หิํสามิ กญฺจิปิ สตฺตํ น หิํสามิ น พาเธมิ, นฺติ นิปาตมตฺตํฯ

    Ahiṃsakotime nāmaṃ, hiṃsakassa pure satoti satthārā samāgamato pubbe hiṃsakassa me samānassa ahiṃsakoti nāmamattaṃ ahosi. Ajjāhanti idāni panāhaṃ ‘‘ahiṃsako’’ti saccanāmo avitathanāmo amhi. Tasmā na naṃ hiṃsāmi kañcipi sattaṃ na hiṃsāmi na bādhemi, nanti nipātamattaṃ.

    วิสฺสุโตติ ‘‘ปาณาติปาตี ลุโทฺท โลหิตปาณี’’ติอาทินา ปญฺญาโตฯ มโหเฆนาติ กาโมฆาทินา มหตา โอเฆน, ตสฺส โอฆสฺส วิเจฺฉทกรํ พุทฺธํ สรณํ พุทฺธสงฺขาตํ สรณํ อคมํ อุปคจฺฉิํฯ

    Vissutoti ‘‘pāṇātipātī luddo lohitapāṇī’’tiādinā paññāto. Mahoghenāti kāmoghādinā mahatā oghena, tassa oghassa vicchedakaraṃ buddhaṃ saraṇaṃ buddhasaṅkhātaṃ saraṇaṃ agamaṃ upagacchiṃ.

    โลหิตปาณีติ ปาณมติปาตเนน ปเรสํ โลหิเตน รุหิเรน มกฺขิตปาณิฯ สรณคมนํ ปสฺสาติ มหปฺผลํ มม สรณคมนํ ปสฺสาติ อตฺตานเมวาลปติฯ

    Lohitapāṇīti pāṇamatipātanena paresaṃ lohitena ruhirena makkhitapāṇi. Saraṇagamanaṃ passāti mahapphalaṃ mama saraṇagamanaṃ passāti attānamevālapati.

    ตาทิสํ กมฺมนฺติ อเนกสตปุริสวธํ ทารุณํ ตถารูปํ ปาปกมฺมํฯ ผุโฎฺฐ กมฺมวิปาเกนาติ ปุเพฺพ กตสฺส ปาปกมฺมสฺส วิปาเกน ผุโฎฺฐ, สพฺพโส ปหีนกโมฺม วิปากมตฺตํ ปจฺจนุโภโนฺตฯ อถ วา ผุโฎฺฐ กมฺมวิปาเกนาติ อุปนิสฺสยภูตสฺส กุสลกมฺมสฺส ผลภูเตน โลกุตฺตรมเคฺคน, โลกุตฺตรกมฺมเสฺสว วา ผเลน วิมุตฺติสุเขน ผุโฎฺฐฯ สพฺพโส กิเลสานํ ขีณตฺตา อนโณ ภุญฺชามิ โภชนํ, โภชนาปเทเสน จตฺตาโรปิ ปจฺจเย วทติฯ

    Tādisaṃ kammanti anekasatapurisavadhaṃ dāruṇaṃ tathārūpaṃ pāpakammaṃ. Phuṭṭho kammavipākenāti pubbe katassa pāpakammassa vipākena phuṭṭho, sabbaso pahīnakammo vipākamattaṃ paccanubhonto. Atha vā phuṭṭho kammavipākenāti upanissayabhūtassa kusalakammassa phalabhūtena lokuttaramaggena, lokuttarakammasseva vā phalena vimuttisukhena phuṭṭho. Sabbaso kilesānaṃ khīṇattā anaṇo bhuñjāmi bhojanaṃ, bhojanāpadesena cattāropi paccaye vadati.

    อิทานิ ปุเพฺพ อตฺตโน ปมาทวิหารํ ครหามุเขน ปจฺฉา อปฺปมาทปฎิปตฺติํ ปสํสโนฺต ตตฺถ จ ปเรสํ อุสฺสาหํ ชเนโนฺต ‘‘ปมาทมนุยุญฺชนฺตี’’ติอาทิกา คาถา อภาสิฯ ตตฺถ พาลาติ พาเลฺยน สมนฺนาคตา อิธโลกปรโลกตฺถํ อชานนฺตาฯ ทุเมฺมธิโนติ นิปฺปญฺญา, เต ปมาเท อาทีนวํ อปสฺสนฺตา ปมาทํ อนุยุญฺชนฺติ ปวเตฺตนฺติ, ปมาเทเนว กาลํ วีตินาเมนฺติฯ เมธาวีติ ธโมฺมชปญฺญาย สมนฺนาคโต ปน ปณฺฑิโต กุลวํสาคตํ เสฎฺฐํ อุตฺตมํ สตฺตรตนธนํ วิย อปฺปมาทํ รกฺขติฯ ยถา หิ ‘‘อุตฺตมํ ธนํ นิสฺสาย โภคสมฺปตฺติํ ปาปุณิสฺสาม, ปุตฺตทารํ โปเสสฺสาม, สุคติมคฺคํ โสเธสฺสามา’’ติ ธเน อานิสํสํ ปสฺสนฺตา ธนํ รกฺขนฺติ; เอวํ ปณฺฑิโตปิ ‘‘อปฺปมาทํ นิสฺสาย ปฐมชฺฌานาทีนิ ปฎิลภิสฺสามิ , มคฺคผลานิ ปาปุณิสฺสามิ, ติโสฺส วิชฺชา ฉ อภิญฺญา สมฺปาเทสฺสามี’’ติ อปฺปมาเท อานิสํสํ ปสฺสโนฺต ธนํ เสฎฺฐํว อปฺปมาทํ รกฺขตีติ อโตฺถฯ

    Idāni pubbe attano pamādavihāraṃ garahāmukhena pacchā appamādapaṭipattiṃ pasaṃsanto tattha ca paresaṃ ussāhaṃ janento ‘‘pamādamanuyuñjantī’’tiādikā gāthā abhāsi. Tattha bālāti bālyena samannāgatā idhalokaparalokatthaṃ ajānantā. Dummedhinoti nippaññā, te pamāde ādīnavaṃ apassantā pamādaṃ anuyuñjanti pavattenti, pamādeneva kālaṃ vītināmenti. Medhāvīti dhammojapaññāya samannāgato pana paṇḍito kulavaṃsāgataṃ seṭṭhaṃ uttamaṃ sattaratanadhanaṃ viya appamādaṃ rakkhati. Yathā hi ‘‘uttamaṃ dhanaṃ nissāya bhogasampattiṃ pāpuṇissāma, puttadāraṃ posessāma, sugatimaggaṃ sodhessāmā’’ti dhane ānisaṃsaṃ passantā dhanaṃ rakkhanti; evaṃ paṇḍitopi ‘‘appamādaṃ nissāya paṭhamajjhānādīni paṭilabhissāmi , maggaphalāni pāpuṇissāmi, tisso vijjā cha abhiññā sampādessāmī’’ti appamāde ānisaṃsaṃ passanto dhanaṃ seṭṭhaṃva appamādaṃ rakkhatīti attho.

    มา ปมาทนฺติ ปมาทํ มา อนุยุเญฺชถ ปมาเทน กาลํ มา วีตินามยิตฺถฯ กามรติสนฺถวนฺติ วตฺถุกาเมสุ, กิเลสกาเมสุ จ รติสงฺขาตํ ตณฺหาสนฺถวมฺปิ มา อนุยุเญฺชถ มา วินฺทิตฺถ มา ปฎิลภิตฺถฯ อปฺปมโตฺต หีติ อุปฎฺฐิตสติตาย อปฺปมโตฺต ปุคฺคโล ฌายโนฺต ฌายนปฺปสุโต ปรมํ อุตฺตมํ นิพฺพานสุขํ ปาปุณาติฯ

    Mā pamādanti pamādaṃ mā anuyuñjetha pamādena kālaṃ mā vītināmayittha. Kāmaratisanthavanti vatthukāmesu, kilesakāmesu ca ratisaṅkhātaṃ taṇhāsanthavampi mā anuyuñjetha mā vindittha mā paṭilabhittha. Appamatto hīti upaṭṭhitasatitāya appamatto puggalo jhāyanto jhāyanappasuto paramaṃ uttamaṃ nibbānasukhaṃ pāpuṇāti.

    สฺวาคตํ นาปคตนฺติ ยํ ตทา มม สตฺถุ สนฺติเก อาคตํ อาคมนํ, สตฺถุ วา ตสฺมิํ มหาวเน อาคมนํ, ตํ สฺวาคตํ สฺวาคมนํ นาปคตํ, อตฺถโต อเปตํ วิคตํ น โหติฯ เนตํ ทุมฺมนฺติตํ มมาติ ยํ ตทา มยา ‘‘สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิสฺสามี’’ติ มนฺติตํ, อิทมฺปิ มม น ทุมฺมนฺติตํ, สุมนฺติตเมวฯ กสฺมา? สวิภเตฺตสุ ธเมฺมสูติ สาวชฺชานวชฺชาทิวเสน ปการโต วิภเตฺตสุ ธเมฺมสุ ยํ เสฎฺฐํ อุตฺตมํ ปวรํ นิพฺพานํฯ ตทุปาคมํ ตเทว อุปคจฺฉินฺติ อโตฺถฯ

    Svāgataṃ nāpagatanti yaṃ tadā mama satthu santike āgataṃ āgamanaṃ, satthu vā tasmiṃ mahāvane āgamanaṃ, taṃ svāgataṃ svāgamanaṃ nāpagataṃ, atthato apetaṃ vigataṃ na hoti. Netaṃ dummantitaṃ mamāti yaṃ tadā mayā ‘‘satthu santike pabbajissāmī’’ti mantitaṃ, idampi mama na dummantitaṃ, sumantitameva. Kasmā? Savibhattesu dhammesūti sāvajjānavajjādivasena pakārato vibhattesu dhammesu yaṃ seṭṭhaṃ uttamaṃ pavaraṃ nibbānaṃ. Tadupāgamaṃ tadeva upagacchinti attho.

    ‘‘ตทา ปุถุชฺชนกาเล ปโยคาสยวิปนฺนตาย อรญฺญาทีสุ ทุกฺขํ วิหาสิํ, อิทานิ ปโยคาสยสมฺปนฺนตาย ตตฺถ สุขํ วิหรามี’’ติ สุขวิหารภาวเญฺจว ‘‘ปุเพฺพ ชาติมเตฺตน พฺราหฺมโณ, อิทานิ สตฺถุ โอรสปุตฺตตาย พฺราหฺมโณ’’ติ ปรมตฺถพฺราหฺมณภาวญฺจ ทเสฺสโนฺต ‘‘อรเญฺญ’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ สุขํ สยามีติ สยโนฺตปิ สุขํ สุเขน นิทุเกฺขน จิตฺตุตฺราสาทีนํ อภาเวน เจโตทุกฺขรหิโต สยามิฯ ฐายามีติ ฐามิ ฯ อหตฺถปาโส มารสฺสาติ กิเลสมาราทีนํ อโคจโรฯ อโห สตฺถานุกมฺปิโตติ สตฺถารานุกมฺปิโต อโหฯ

    ‘‘Tadā puthujjanakāle payogāsayavipannatāya araññādīsu dukkhaṃ vihāsiṃ, idāni payogāsayasampannatāya tattha sukhaṃ viharāmī’’ti sukhavihārabhāvañceva ‘‘pubbe jātimattena brāhmaṇo, idāni satthu orasaputtatāya brāhmaṇo’’ti paramatthabrāhmaṇabhāvañca dassento ‘‘araññe’’tiādimāha. Tattha sukhaṃ sayāmīti sayantopi sukhaṃ sukhena nidukkhena cittutrāsādīnaṃ abhāvena cetodukkharahito sayāmi. Ṭhāyāmīti ṭhāmi . Ahatthapāso mārassāti kilesamārādīnaṃ agocaro. Aho satthānukampitoti satthārānukampito aho.

    พฺรหฺมชโจฺจติ พฺราหฺมณชาติโกฯ อุทิโจฺจ อุภโตติ มาติโต จ ปิติโต จ อุภโต อุทิโต สํสุทฺธคหณิโกฯ เสสํ ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตนยเมวฯ

    Brahmajaccoti brāhmaṇajātiko. Udicco ubhatoti mātito ca pitito ca ubhato udito saṃsuddhagahaṇiko. Sesaṃ tattha tattha vuttanayameva.

    องฺคุลิมาลเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ

    Aṅgulimālattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๘. องฺคุลิมาลเตฺถรคาถา • 8. Aṅgulimālattheragāthā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact