| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
६-९. अनिच्चानुपस्सीसुत्तादिवण्णना
6-9. Aniccānupassīsuttādivaṇṇanā
१६-१९. छट्ठे ‘‘इध समसीसी कथितो’’ति वत्वा एवं समसीसितं विभजित्वा इधाधिप्पेतं दस्सेतुं ‘‘सो चतुब्बिधो होती’’तिआदिमाह। रोगवसेन समसीसी रोगसमसीसी। एस नयो सेसेसुपि। एकप्पहारेनेवाति एकवेलायमेव। यो चक्खुरोगादीसु अञ्ञतरस्मिं सति ‘‘इतो अनुट्ठितो अरहत्तं पापुणिस्सामी’’ति विपस्सनं पट्ठपेसि, अथस्स अरहत्तञ्च रोगतो वुट्ठानञ्च एककालमेव होति , अयं रोगसमसीसी नाम। इरियापथस्स परियोसानन्ति इरियापथन्तरसमायोगो। यो ठानादीसु इरियापथेसु अञ्ञतरं अधिट्ठाय ‘‘अविकोपेत्वाव अरहत्तं पापुणिस्सामी’’ति विपस्सनं पट्ठपेसि। अथस्स अरहत्तप्पत्ति च इरियापथविकोपनञ्च एकप्पहारेनेव होति, अयं इरियापथसमसीसी नाम। जीवितसमसीसी नामाति एत्थ ‘‘पलिबोधसीसं मानो, परामाससीसं दिट्ठि, विक्खेपसीसं उद्धच्चं, किलेससीसं अविज्जा, अधिमोक्खसीसं सद्धा, पग्गहसीसं वीरियं, उपट्ठानसीसं सति, अविक्खेपसीसं समाधि, दस्सनसीसं पञ्ञा, पवत्तसीसं जीवितिन्द्रियं, चुतिसीसं विमोक्खो, सङ्खारसीसं निरोधो’’ति पटिसम्भिदायं (पटि॰ म॰ ३.३३) वुत्तेसु सत्तरससु सीसेसु पवत्तसीसं किलेससीसन्ति द्वे सीसानि इधाधिप्पेतानि – ‘‘अपुब्बं अचरिमं आसवपरियादानञ्च होति जीवितपरियादानञ्चा’’ति वचनतो। तेसु किलेससीसं अरहत्तमग्गो परियादियति, पवत्तसीसं जीवितिन्द्रियं चुतिचित्तं परियादियति। तत्थ अविज्जापरियादायकं चित्तं जीवितिन्द्रियं परियादातुं न सक्कोति, जीवितिन्द्रियपरियादायकं अविज्जं परियादातुं न सक्कोति । अञ्ञं अविज्जापरियादायकं चित्तं, अञ्ञं जीवितन्द्रियपरियादायकं। यस्स चेतं सीसद्वयं समं परियादानं गच्छति, सो जीवितसमसीसी नाम।
16-19. Chaṭṭhe ‘‘idha samasīsī kathito’’ti vatvā evaṃ samasīsitaṃ vibhajitvā idhādhippetaṃ dassetuṃ ‘‘so catubbidho hotī’’tiādimāha. Rogavasena samasīsī rogasamasīsī. Esa nayo sesesupi. Ekappahārenevāti ekavelāyameva. Yo cakkhurogādīsu aññatarasmiṃ sati ‘‘ito anuṭṭhito arahattaṃ pāpuṇissāmī’’ti vipassanaṃ paṭṭhapesi, athassa arahattañca rogato vuṭṭhānañca ekakālameva hoti , ayaṃ rogasamasīsī nāma. Iriyāpathassa pariyosānanti iriyāpathantarasamāyogo. Yo ṭhānādīsu iriyāpathesu aññataraṃ adhiṭṭhāya ‘‘avikopetvāva arahattaṃ pāpuṇissāmī’’ti vipassanaṃ paṭṭhapesi. Athassa arahattappatti ca iriyāpathavikopanañca ekappahāreneva hoti, ayaṃ iriyāpathasamasīsī nāma. Jīvitasamasīsī nāmāti ettha ‘‘palibodhasīsaṃ māno, parāmāsasīsaṃ diṭṭhi, vikkhepasīsaṃ uddhaccaṃ, kilesasīsaṃ avijjā, adhimokkhasīsaṃ saddhā, paggahasīsaṃ vīriyaṃ, upaṭṭhānasīsaṃ sati, avikkhepasīsaṃ samādhi, dassanasīsaṃ paññā, pavattasīsaṃ jīvitindriyaṃ, cutisīsaṃ vimokkho, saṅkhārasīsaṃ nirodho’’ti paṭisambhidāyaṃ (paṭi. ma. 3.33) vuttesu sattarasasu sīsesu pavattasīsaṃ kilesasīsanti dve sīsāni idhādhippetāni – ‘‘apubbaṃ acarimaṃ āsavapariyādānañca hoti jīvitapariyādānañcā’’ti vacanato. Tesu kilesasīsaṃ arahattamaggo pariyādiyati, pavattasīsaṃ jīvitindriyaṃ cuticittaṃ pariyādiyati. Tattha avijjāpariyādāyakaṃ cittaṃ jīvitindriyaṃ pariyādātuṃ na sakkoti, jīvitindriyapariyādāyakaṃ avijjaṃ pariyādātuṃ na sakkoti . Aññaṃ avijjāpariyādāyakaṃ cittaṃ, aññaṃ jīvitandriyapariyādāyakaṃ. Yassa cetaṃ sīsadvayaṃ samaṃ pariyādānaṃ gacchati, so jīvitasamasīsī nāma.
कथं पनिदं समं होतीति? वारसमताय। यस्मिञ्हि वारे मग्गवुट्ठानं होति, सोतापत्तिमग्गे पञ्च पच्चवेक्खणानि, सकदागामिमग्गे पञ्च, अनागामिमग्गे पञ्च, अरहत्तमग्गे चत्तारीति एकूनवीसतिमे पच्चवेक्खणञाणे पतिट्ठाय भवङ्गं ओतरित्वा परिनिब्बायतो इमाय वारसमताय इदं उभयसीसपरियादानम्पि समं होतीति इमाय वारसमताय। वारसमवुत्तिदायकेन हि मग्गचित्तेन अत्तनो अनन्तरं विय निप्फादेतब्बा पच्चवेक्खणवारा च किलेसपरियादानस्सेव वाराति वत्तब्बतं अरहति। ‘‘विमुत्तस्मिं विमुत्तमिति ञाणं होती’’ति (म॰ नि॰ १.७८; सं॰ नि॰ ३.१२, १४) वचनतो पच्चवेक्खणपरिसमापनेन किलेसपरियादानं सम्पापितं नाम होतीति इमाय वारवुत्तिया समताय किलेसपरियादानजीवितपरियादानानं समता वेदितब्बा। तेनेवाह ‘‘यस्मा पनस्स…पे॰.. तस्मा एवं वुत्त’’न्ति।
Kathaṃ panidaṃ samaṃ hotīti? Vārasamatāya. Yasmiñhi vāre maggavuṭṭhānaṃ hoti, sotāpattimagge pañca paccavekkhaṇāni, sakadāgāmimagge pañca, anāgāmimagge pañca, arahattamagge cattārīti ekūnavīsatime paccavekkhaṇañāṇe patiṭṭhāya bhavaṅgaṃ otaritvā parinibbāyato imāya vārasamatāya idaṃ ubhayasīsapariyādānampi samaṃ hotīti imāya vārasamatāya. Vārasamavuttidāyakena hi maggacittena attano anantaraṃ viya nipphādetabbā paccavekkhaṇavārā ca kilesapariyādānasseva vārāti vattabbataṃ arahati. ‘‘Vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hotī’’ti (ma. ni. 1.78; saṃ. ni. 3.12, 14) vacanato paccavekkhaṇaparisamāpanena kilesapariyādānaṃ sampāpitaṃ nāma hotīti imāya vāravuttiyā samatāya kilesapariyādānajīvitapariyādānānaṃ samatā veditabbā. Tenevāha ‘‘yasmā panassa…pe... tasmā evaṃ vutta’’nti.
आयुनो वेमज्झं अनतिक्कमित्वा अन्तराव किलेसपरिनिब्बानेन परिनिब्बायतीति अन्तरापरिनिब्बायी। तेनाह ‘‘यो पञ्चसु सुद्धावासेसू’’तिआदि । वेमज्झेति अविहादीसु यत्थ उप्पन्नो, तत्थ आयुनो वेमज्झे। आयुवेमज्झं उपहच्च अतिक्कमित्वा तत्थ परिनिब्बायतीति उपहच्चपरिनिब्बायी। तेनाह ‘‘यो तत्थेवा’’तिआदि। असङ्खारेन अप्पयोगेन अनुस्साहेन अकिलमन्तो तिक्खिन्द्रियताय सुखेनेव परिनिब्बायतीति असङ्खारपरिनिब्बायी। तेनाह ‘‘यो तेसंयेवा’’तिआदि। तेसंयेव पुग्गलानन्ति निद्धारणे सामिवचनं। अप्पयोगेनाति अधिमत्तप्पयोगेन विना अप्पकसिरेन। ससङ्खारेन सप्पयोगेन किलमन्तो दुक्खेन परिनिब्बायतीति ससङ्खारपरिनिब्बायी। उद्धंवाहिभावेन उद्धमस्स तण्हासोतं वट्टसोतञ्चाति, उद्धं वा गन्त्वा पटिलभितब्बतो उद्धमस्स मग्गसोतन्ति उद्धंभोतो। पटिसन्धिवसेन अकनिट्ठं गच्छतीति अकनिट्ठगामी।
Āyuno vemajjhaṃ anatikkamitvā antarāva kilesaparinibbānena parinibbāyatīti antarāparinibbāyī. Tenāha ‘‘yo pañcasu suddhāvāsesū’’tiādi . Vemajjheti avihādīsu yattha uppanno, tattha āyuno vemajjhe. Āyuvemajjhaṃ upahacca atikkamitvā tattha parinibbāyatīti upahaccaparinibbāyī. Tenāha ‘‘yo tatthevā’’tiādi. Asaṅkhārena appayogena anussāhena akilamanto tikkhindriyatāya sukheneva parinibbāyatīti asaṅkhāraparinibbāyī. Tenāha ‘‘yo tesaṃyevā’’tiādi. Tesaṃyeva puggalānanti niddhāraṇe sāmivacanaṃ. Appayogenāti adhimattappayogena vinā appakasirena. Sasaṅkhārena sappayogena kilamanto dukkhena parinibbāyatīti sasaṅkhāraparinibbāyī. Uddhaṃvāhibhāvena uddhamassa taṇhāsotaṃ vaṭṭasotañcāti, uddhaṃ vā gantvā paṭilabhitabbato uddhamassa maggasotanti uddhaṃbhoto. Paṭisandhivasena akaniṭṭhaṃ gacchatīti akaniṭṭhagāmī.
एत्थ पन चतुक्कं वेदितब्बं। यो हि अविहतो पट्ठाय चत्तारो देवलोके सोधेत्वा अकनिट्ठं गन्त्वा परिनिब्बायति, अयं उद्धंसोतो अकनिट्ठगामी नाम। अयञ्हि अविहेसु कप्पसहस्सं वसन्तो अरहत्तं पत्तुं असक्कुणित्वा अतप्पं गच्छति, तत्रापि द्वे कप्पसहस्सानि वसन्तो अरहत्तं पत्तुं असक्कुणित्वा सुदस्सं गच्छति, तत्रापि चत्तारि कप्पसहस्सानि वसन्तो अरहत्तं पत्तुं असक्कुणित्वा सुदस्सिं गच्छति, तत्रापि अट्ठ कप्पसहस्सानि वसन्तो अरहत्तं पत्तुं असक्कुणित्वा अकनिट्ठं गच्छति, तत्थ वसन्तो अग्गमग्गं अधिगच्छति। तत्थ यो अविहतो पट्ठाय दुतियं वा चतुत्थं वा देवलोकं गन्त्वा परिनिब्बायति, अयं उद्धंसोतो न अकनिट्ठगामी नाम। यो कामभवतो चवित्वा अकनिट्ठेसु परिनिब्बायति, अयं न उद्धंसोतो अकनिट्ठगामी नाम। यो हेट्ठा चतूसु देवलोकेसु तत्थ तत्थेव निब्बत्तित्वा परिनिब्बायति, अयं न उद्धंसोतो न अकनिट्ठगामीति।
Ettha pana catukkaṃ veditabbaṃ. Yo hi avihato paṭṭhāya cattāro devaloke sodhetvā akaniṭṭhaṃ gantvā parinibbāyati, ayaṃ uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī nāma. Ayañhi avihesu kappasahassaṃ vasanto arahattaṃ pattuṃ asakkuṇitvā atappaṃ gacchati, tatrāpi dve kappasahassāni vasanto arahattaṃ pattuṃ asakkuṇitvā sudassaṃ gacchati, tatrāpi cattāri kappasahassāni vasanto arahattaṃ pattuṃ asakkuṇitvā sudassiṃ gacchati, tatrāpi aṭṭha kappasahassāni vasanto arahattaṃ pattuṃ asakkuṇitvā akaniṭṭhaṃ gacchati, tattha vasanto aggamaggaṃ adhigacchati. Tattha yo avihato paṭṭhāya dutiyaṃ vā catutthaṃ vā devalokaṃ gantvā parinibbāyati, ayaṃ uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmī nāma. Yo kāmabhavato cavitvā akaniṭṭhesu parinibbāyati, ayaṃ na uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī nāma. Yo heṭṭhā catūsu devalokesu tattha tattheva nibbattitvā parinibbāyati, ayaṃ na uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmīti.
एते पन अविहेसु उप्पन्नसमनन्तरआयुवेमज्झं अप्पत्वाव परिनिब्बायनवसेन तयो अन्तरापरिनिब्बायिनो, एको उपहच्चपरिनिब्बायी, एको उद्धंसोतोति पञ्चविधो, असङ्खारससङ्खारपरिनिब्बायिविभागेन दस होन्ति, तथा अतप्पसुदस्ससुदस्सीसूति चत्तारो दसकाति चत्तारीसं। अकनिट्ठे पन उद्धंसोतो नत्थि, तयो अन्तरापरिनिब्बायिनो, एको उपहच्चपरिनिब्बायीति चत्तारो, असङ्खारससङ्खारपरिनिब्बायिविभागेन अट्ठाति अट्ठचत्तारीसं अनागामिनो। सत्तमादीसु नत्थि वत्तब्बं।
Ete pana avihesu uppannasamanantaraāyuvemajjhaṃ appatvāva parinibbāyanavasena tayo antarāparinibbāyino, eko upahaccaparinibbāyī, eko uddhaṃsototi pañcavidho, asaṅkhārasasaṅkhāraparinibbāyivibhāgena dasa honti, tathā atappasudassasudassīsūti cattāro dasakāti cattārīsaṃ. Akaniṭṭhe pana uddhaṃsoto natthi, tayo antarāparinibbāyino, eko upahaccaparinibbāyīti cattāro, asaṅkhārasasaṅkhāraparinibbāyivibhāgena aṭṭhāti aṭṭhacattārīsaṃ anāgāmino. Sattamādīsu natthi vattabbaṃ.
अनिच्चानुपस्सीसुत्तादिवण्णना निट्ठिता।
Aniccānupassīsuttādivaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya
६. अनिच्चानुपस्सीसुत्तं • 6. Aniccānupassīsuttaṃ
७. दुक्खानुपस्सीसुत्तं • 7. Dukkhānupassīsuttaṃ
८. अनत्तानुपस्सीसुत्तं • 8. Anattānupassīsuttaṃ
९. निब्बानसुत्तं • 9. Nibbānasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā)
६. अनिच्चानुपस्सीसुत्तवण्णना • 6. Aniccānupassīsuttavaṇṇanā
७-९. दुक्खानुपस्सीसुत्तादिवण्णना • 7-9. Dukkhānupassīsuttādivaṇṇanā
