| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / परिवारपाळि • Parivārapāḷi |
३. अनियतकण्डं
3. Aniyatakaṇḍaṃ
२१. यं तेन भगवता जानता पस्सता अरहता सम्मासम्बुद्धेन पठमो अनिंयतो कत्थ पञ्ञत्तो? कं आरब्भ? किस्मिं वत्थुस्मिं? अत्थि तत्थ पञ्ञत्ति, अनुपञ्ञत्ति, अनुप्पन्नपञ्ञत्ति, सब्बत्थपञ्ञत्ति पदेसपञ्ञत्ति, साधारणपञ्ञत्ति असाधारणपञ्ञत्ति, एकतोपञ्ञत्ति उभतोपञ्ञत्ति, पञ्चन्नं पातिमोक्खुद्देसानं कत्थोगधं कत्थ परियापन्नं, कतमेन उद्देसेन उद्देसं आगच्छति, चतुन्नं विपत्तीनं कतमा विपत्ति, सत्तन्नं आपत्तिक्खन्धानं कतमो आपत्तिक्खन्धो, छन्नं आपत्तिसमुट्ठानानं कतिहि समुट्ठानेहि समुट्ठाति, चतुन्नं अधिकरणानं कतमं अधिकरणं, सत्तन्नं समथानं कतिहि समथेहि सम्मति, को तत्थ विनयो, को तत्थ अभिविनयो, किं तत्थ पातिमोक्खं, किं तत्थ अधिपातिमोक्खं, का विपत्ति, का सम्पत्ति, का पटिपत्ति, कति अत्थवसे पटिच्च भगवता पठमो अनियतो पञ्ञत्तो, के सिक्खन्ति, के सिक्खितसिक्खा, कत्थ ठितं, के धारेन्ति, कस्स वचनं केनाभतन्ति।
21. Yaṃ tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena paṭhamo aniṃyato kattha paññatto? Kaṃ ārabbha? Kismiṃ vatthusmiṃ? Atthi tattha paññatti, anupaññatti, anuppannapaññatti, sabbatthapaññatti padesapaññatti, sādhāraṇapaññatti asādhāraṇapaññatti, ekatopaññatti ubhatopaññatti, pañcannaṃ pātimokkhuddesānaṃ katthogadhaṃ kattha pariyāpannaṃ, katamena uddesena uddesaṃ āgacchati, catunnaṃ vipattīnaṃ katamā vipatti, sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ katamo āpattikkhandho, channaṃ āpattisamuṭṭhānānaṃ katihi samuṭṭhānehi samuṭṭhāti, catunnaṃ adhikaraṇānaṃ katamaṃ adhikaraṇaṃ, sattannaṃ samathānaṃ katihi samathehi sammati, ko tattha vinayo, ko tattha abhivinayo, kiṃ tattha pātimokkhaṃ, kiṃ tattha adhipātimokkhaṃ, kā vipatti, kā sampatti, kā paṭipatti, kati atthavase paṭicca bhagavatā paṭhamo aniyato paññatto, ke sikkhanti, ke sikkhitasikkhā, kattha ṭhitaṃ, ke dhārenti, kassa vacanaṃ kenābhatanti.
२२. यं तेन भगवता जानता पस्सता अरहता सम्मासम्बुद्धेन पठमो अनियतो कत्थ पञ्ञत्तोति? सावत्थियं पञ्ञत्तो। कं आरब्भाति? आयस्मन्तं उदायिं आरब्भ। किस्मिं वत्थुस्मिन्ति? आयस्मा उदायी मातुगामेन सद्धिं एको एकाय रहो पटिच्छन्ने आसने अलङ्कम्मनिये निसज्जं कप्पेसि, तस्मिं वत्थुस्मिं। अत्थि तत्थ पञ्ञत्ति, अनुपञ्ञत्ति, अनुप्पन्नपञ्ञत्तीति? एका पञ्ञत्ति। अनुपञ्ञत्ति अनुप्पन्नपञ्ञत्ति तस्मिं नत्थि। सब्बत्थपञ्ञत्ति, पदेसपञ्ञत्तीति? सब्बत्थपञ्ञत्ति। साधारणपञ्ञत्ति, असाधारणपञ्ञत्तीति? असाधारणपञ्ञत्ति। एकतोपञ्ञत्ति, उभतोपञ्ञत्तीति? एकतोपञ्ञत्ति। पञ्चन्नं पातिमोक्खुद्देसानं कत्थोगधं कत्थ परियापन्नन्ति? निदानोगधं निदानपरियापन्नं। कतमेन उद्देसेन उद्देसं आगच्छतीति? चतुत्थेन उद्देसेन उद्देसं आगच्छति। चतुन्नं विपत्तीनं कतमा विपत्तीति? सिया सीलविपत्ति सिया आचारविपत्ति। सत्तन्नं आपत्तिक्खन्धानं कतमो आपत्तिक्खन्धोति? सिया पाराजिकापत्तिक्खन्धो सिया सङ्घादिसेसापत्तिक्खन्धो सिया पाचित्तियापत्तिक्खन्धो। छन्नं आपत्तिसमुट्ठानानं कतिहि समुट्ठानेहि समुट्ठातीति? एके समुट्ठानेन समुट्ठाति – कायतो च चित्ततो च समुट्ठाति, न वाचतो। चतुन्नं अधिकरणानं कतमं अधिकरणन्ति? आपत्ताधिकरणं। सत्तन्नं समथानं कतिहि समथेहि सम्मतीति? तीहि समथेहि सम्मति – सिया सम्मुखाविनयेन च पटिञ्ञातकरणेन च, सिया सम्मुखाविनयेन च तिणवत्थारकेन च। को तत्थ विनयो, को तत्थ अभिविनयोति? पञ्ञत्ति विनयो, विभत्ति अभिविनयो। किं तत्थ पातिमोक्खं, किं तत्थ अधिपातिमोक्खन्ति? पञ्ञत्ति पातिमोक्खं, विभत्ति अधिपातिमोक्खं। का विपत्तीति? असंवरो विपत्ति। का सम्पत्तीति? संवरो सम्पत्ति। का पटिपत्तीति? न एवरूपं करिस्सामीति यावजीवं आपाणकोटिकं समादाय सिक्खति सिक्खापदेसु। 1 कति अत्थवसे पटिच्च भगवता पठमो अनियतो पञ्ञत्तोति ? दस अत्थवसे पटिच्च भगवता पठमो अनियतो पञ्ञत्तो – सङ्घसुट्ठुताय, सङ्घफासुताय, दुम्मङ्कूनं पुग्गलानं निग्गहाय, पेसलानं भिक्खूनं फासुविहाराय, दिट्ठधम्मिकानं आसवानं संवराय, सम्परायिकानं आसवानं पटिघाताय, अप्पसन्नानं पसादाय, पसन्नानं भिय्योभावाय, सद्धम्मट्ठितिया, विनयानुग्गहाय। के सिक्खन्तीति? सेक्खा च पुथुज्जनकल्याणका च सिक्खन्ति। के सिक्खितसिक्खाति? अरहन्तो सिक्खितसिक्खा। कत्थ ठितन्ति? सिक्खाकामेसु ठितं। के धारेन्तीति? येसं वत्तति ते धारेन्ति। कस्स वचनन्ति? भगवतो वचनं अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स। केनाभतन्ति? परम्पराभतं –
22. Yaṃ tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena paṭhamo aniyato kattha paññattoti? Sāvatthiyaṃ paññatto. Kaṃ ārabbhāti? Āyasmantaṃ udāyiṃ ārabbha. Kismiṃ vatthusminti? Āyasmā udāyī mātugāmena saddhiṃ eko ekāya raho paṭicchanne āsane alaṅkammaniye nisajjaṃ kappesi, tasmiṃ vatthusmiṃ. Atthi tattha paññatti, anupaññatti, anuppannapaññattīti? Ekā paññatti. Anupaññatti anuppannapaññatti tasmiṃ natthi. Sabbatthapaññatti, padesapaññattīti? Sabbatthapaññatti. Sādhāraṇapaññatti, asādhāraṇapaññattīti? Asādhāraṇapaññatti. Ekatopaññatti, ubhatopaññattīti? Ekatopaññatti. Pañcannaṃ pātimokkhuddesānaṃ katthogadhaṃ kattha pariyāpannanti? Nidānogadhaṃ nidānapariyāpannaṃ. Katamena uddesena uddesaṃ āgacchatīti? Catutthena uddesena uddesaṃ āgacchati. Catunnaṃ vipattīnaṃ katamā vipattīti? Siyā sīlavipatti siyā ācāravipatti. Sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ katamo āpattikkhandhoti? Siyā pārājikāpattikkhandho siyā saṅghādisesāpattikkhandho siyā pācittiyāpattikkhandho. Channaṃ āpattisamuṭṭhānānaṃ katihi samuṭṭhānehi samuṭṭhātīti? Eke samuṭṭhānena samuṭṭhāti – kāyato ca cittato ca samuṭṭhāti, na vācato. Catunnaṃ adhikaraṇānaṃ katamaṃ adhikaraṇanti? Āpattādhikaraṇaṃ. Sattannaṃ samathānaṃ katihi samathehi sammatīti? Tīhi samathehi sammati – siyā sammukhāvinayena ca paṭiññātakaraṇena ca, siyā sammukhāvinayena ca tiṇavatthārakena ca. Ko tattha vinayo, ko tattha abhivinayoti? Paññatti vinayo, vibhatti abhivinayo. Kiṃ tattha pātimokkhaṃ, kiṃ tattha adhipātimokkhanti? Paññatti pātimokkhaṃ, vibhatti adhipātimokkhaṃ. Kā vipattīti? Asaṃvaro vipatti. Kā sampattīti? Saṃvaro sampatti. Kā paṭipattīti? Na evarūpaṃ karissāmīti yāvajīvaṃ āpāṇakoṭikaṃ samādāya sikkhati sikkhāpadesu. 2 Kati atthavase paṭicca bhagavatā paṭhamo aniyato paññattoti ? Dasa atthavase paṭicca bhagavatā paṭhamo aniyato paññatto – saṅghasuṭṭhutāya, saṅghaphāsutāya, dummaṅkūnaṃ puggalānaṃ niggahāya, pesalānaṃ bhikkhūnaṃ phāsuvihārāya, diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ saṃvarāya, samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighātāya, appasannānaṃ pasādāya, pasannānaṃ bhiyyobhāvāya, saddhammaṭṭhitiyā, vinayānuggahāya. Ke sikkhantīti? Sekkhā ca puthujjanakalyāṇakā ca sikkhanti. Ke sikkhitasikkhāti? Arahanto sikkhitasikkhā. Kattha ṭhitanti? Sikkhākāmesu ṭhitaṃ. Ke dhārentīti? Yesaṃ vattati te dhārenti. Kassa vacananti? Bhagavato vacanaṃ arahato sammāsambuddhassa. Kenābhatanti? Paramparābhataṃ –
उपालि दासको चेव, सोणको सिग्गवो तथा।
Upāli dāsako ceva, soṇako siggavo tathā;
मोग्गलिपुत्तेन पञ्चमा, एते जम्बुसिरिव्हये॥
Moggaliputtena pañcamā, ete jambusirivhaye.
ततो महिन्दो इट्टियो, उत्तियो सम्बलो तथा।
Tato mahindo iṭṭiyo, uttiyo sambalo tathā;
भद्दनामो च पण्डितो॥
Bhaddanāmo ca paṇḍito.
एते नागा महापञ्ञा, जम्बुदीपा इधागता।
Ete nāgā mahāpaññā, jambudīpā idhāgatā;
विनयं ते वाचयिंसु, पिटकं तम्बपण्णिया॥
Vinayaṃ te vācayiṃsu, piṭakaṃ tambapaṇṇiyā.
निकाये पञ्च वाचेसुं, सत्त चेव पकरणे।
Nikāye pañca vācesuṃ, satta ceva pakaraṇe;
ततो अरिट्ठो मेधावी, तिस्सदत्तो च पण्डितो॥
Tato ariṭṭho medhāvī, tissadatto ca paṇḍito.
विसारदो काळसुमनो, थेरो च दीघनामको।
Visārado kāḷasumano, thero ca dīghanāmako;
दीघसुमनो च पण्डितो॥
Dīghasumano ca paṇḍito.
पुनदेव काळसुमनो, नागत्थेरो च बुद्धरक्खितो।
Punadeva kāḷasumano, nāgatthero ca buddharakkhito;
तिस्सत्थेरो च मेधावी, देवत्थेरो च पण्डितो॥
Tissatthero ca medhāvī, devatthero ca paṇḍito.
पुनदेव सुमनो मेधावी, विनये च विसारदो।
Punadeva sumano medhāvī, vinaye ca visārado;
बहुस्सुतो चूळनागो, गजोव दुप्पधंसियो॥
Bahussuto cūḷanāgo, gajova duppadhaṃsiyo.
धम्मपालितनामो च, रोहणे साधुपूजितो।
Dhammapālitanāmo ca, rohaṇe sādhupūjito;
तस्स सिस्सो महापञ्ञो, खेमनामो तिपेटको॥
Tassa sisso mahāpañño, khemanāmo tipeṭako.
दीपे तारकराजाव पञ्ञाय अतिरोचथ।
Dīpe tārakarājāva paññāya atirocatha;
उपतिस्सो च मेधावी, फुस्सदेवो महाकथी॥
Upatisso ca medhāvī, phussadevo mahākathī.
पुनदेव सुमनो मेधावी, पुप्फनामो बहुस्सुतो।
Punadeva sumano medhāvī, pupphanāmo bahussuto;
महाकथी महासिवो, पिटके सब्बत्थ कोविदो॥
Mahākathī mahāsivo, piṭake sabbattha kovido.
पुनदेव उपालि मेधावी, विनये च विसारदो।
Punadeva upāli medhāvī, vinaye ca visārado;
महानागो महापञ्ञो, सद्धम्मवंसकोविदो॥
Mahānāgo mahāpañño, saddhammavaṃsakovido.
पुनदेव अभयो मेधावी, पिटके सब्बत्थ कोविदो।
Punadeva abhayo medhāvī, piṭake sabbattha kovido;
तिस्सत्थेरो च मेधावी, विनये च विसारदो॥
Tissatthero ca medhāvī, vinaye ca visārado.
तस्स सिस्सो महापञ्ञो, पुप्फनामो बहुस्सुतो।
Tassa sisso mahāpañño, pupphanāmo bahussuto;
सासनं अनुरक्खन्तो, जम्बुदीपे पतिट्ठितो॥
Sāsanaṃ anurakkhanto, jambudīpe patiṭṭhito.
चूळाभयो च मेधावी, विनये च विसारदो।
Cūḷābhayo ca medhāvī, vinaye ca visārado;
तिस्सत्थेरो च मेधावी, सद्धम्मवंसकोविदो॥
Tissatthero ca medhāvī, saddhammavaṃsakovido.
चूळदेवो च मेधावी, विनये च विसारदो।
Cūḷadevo ca medhāvī, vinaye ca visārado;
सिवत्थेरो च मेधावी, विनये सब्बत्थ कोविदो॥
Sivatthero ca medhāvī, vinaye sabbattha kovido.
एते नागा महापञ्ञा, विनयञ्ञू मग्गकोविदा।
Ete nāgā mahāpaññā, vinayaññū maggakovidā;
विनयं दीपे पकासेसुं, पिटकं तम्बपण्णियाति॥
Vinayaṃ dīpe pakāsesuṃ, piṭakaṃ tambapaṇṇiyāti.
२३. यं तेन भगवता जानता पस्सता अरहता सम्मासम्बुद्धेन दुतियो अनियतो कत्थ पञ्ञत्तोति? सावत्थियं पञ्ञत्तो। कं आरब्भाति? आयस्मन्तं उदायिं आरब्भ। किस्मिं वत्थुस्मिन्ति? आयस्मा उदायी मातुगामेन सद्धिं एको एकाय रहो निसज्जं कप्पेसि, तस्मिं वत्थुस्मिं। अत्थि तत्थ पञ्ञत्ति, अनुपञ्ञत्ति अनुप्पन्नपञ्ञत्तीति? एका पञ्ञत्ति। अनुपञ्ञत्ति अनुप्पन्नपञ्ञत्ति तस्मिं नत्थि। सब्बत्थपञ्ञत्ति, पदेसपञ्ञत्तीति? सब्बत्थपञ्ञत्ति। साधारणपञ्ञत्ति असाधारणपञ्ञत्तीति? असाधारणपञ्ञत्ति। एकतोपञ्ञत्ति उभतोपञ्ञत्तीति? एकतोपञ्ञत्ति। पञ्चन्नं पातिमोक्खुद्देसानं कत्थोगधं कत्थ परियापन्नन्ति? निदानोगधं निदानपरियापन्नं। कतमेन उद्देसेन उद्देसं आगच्छतीति? चतुत्थेन उद्देसेन उद्देसं आगच्छति। चतुन्नं विपत्तीनं कतमा विपत्तीति? सिया सीलविपत्ति, सिया आचारविपत्ति। सत्तन्नं आपत्तिक्खन्धानं कतमो आपत्तिक्खन्धोति? सिया सङ्घादिसेसापत्तिक्खन्धो, सिया पाचित्तियापत्तिक्खन्धो। छन्नं आपत्तिसमुट्ठानानं कतिहि समुट्ठानेहि समुट्ठातीति? तीहि समुट्ठानेहि समुट्ठाति – सिया कायतो च चित्ततो च समुट्ठाति, न वाचतो; सिया वाचतो च चित्ततो च समुट्ठाति, न कायतो; सिया कायतो च वाचतो च चित्ततो च समुट्ठाति। चतुन्नं अधिकरणानं कतमं अधिकरणन्ति? आपत्ताधिकरणं। सत्तन्नं समथानं कतिहि समथेहि सम्मतीति? तीहि समथेहि सम्मति – सिया सम्मुखाविनयेन च पटिञ्ञातकरणेन च, सिया सम्मुखाविनयेन च तिणवत्थारकेन च…पे॰…।
23. Yaṃ tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena dutiyo aniyato kattha paññattoti? Sāvatthiyaṃ paññatto. Kaṃ ārabbhāti? Āyasmantaṃ udāyiṃ ārabbha. Kismiṃ vatthusminti? Āyasmā udāyī mātugāmena saddhiṃ eko ekāya raho nisajjaṃ kappesi, tasmiṃ vatthusmiṃ. Atthi tattha paññatti, anupaññatti anuppannapaññattīti? Ekā paññatti. Anupaññatti anuppannapaññatti tasmiṃ natthi. Sabbatthapaññatti, padesapaññattīti? Sabbatthapaññatti. Sādhāraṇapaññatti asādhāraṇapaññattīti? Asādhāraṇapaññatti. Ekatopaññatti ubhatopaññattīti? Ekatopaññatti. Pañcannaṃ pātimokkhuddesānaṃ katthogadhaṃ kattha pariyāpannanti? Nidānogadhaṃ nidānapariyāpannaṃ. Katamena uddesena uddesaṃ āgacchatīti? Catutthena uddesena uddesaṃ āgacchati. Catunnaṃ vipattīnaṃ katamā vipattīti? Siyā sīlavipatti, siyā ācāravipatti. Sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ katamo āpattikkhandhoti? Siyā saṅghādisesāpattikkhandho, siyā pācittiyāpattikkhandho. Channaṃ āpattisamuṭṭhānānaṃ katihi samuṭṭhānehi samuṭṭhātīti? Tīhi samuṭṭhānehi samuṭṭhāti – siyā kāyato ca cittato ca samuṭṭhāti, na vācato; siyā vācato ca cittato ca samuṭṭhāti, na kāyato; siyā kāyato ca vācato ca cittato ca samuṭṭhāti. Catunnaṃ adhikaraṇānaṃ katamaṃ adhikaraṇanti? Āpattādhikaraṇaṃ. Sattannaṃ samathānaṃ katihi samathehi sammatīti? Tīhi samathehi sammati – siyā sammukhāvinayena ca paṭiññātakaraṇena ca, siyā sammukhāvinayena ca tiṇavatthārakena ca…pe….
द्वे अनियता निट्ठिता।
Dve aniyatā niṭṭhitā.
तस्सुद्दानं –
Tassuddānaṃ –
अलङ्कम्मनियञ्चेव, तथेव च न हेव खो।
Alaṅkammaniyañceva, tatheva ca na heva kho;
अनियता सुपञ्ञत्ता, बुद्धसेट्ठेन तादिनाति॥
Aniyatā supaññattā, buddhaseṭṭhena tādināti.
Footnotes:
