| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปริวารปาฬิ • Parivārapāḷi |
๓. อนิยตกณฺฑํ
3. Aniyatakaṇḍaṃ
๒๑. ยํ เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุเทฺธน ปฐโม อนิํยโต กตฺถ ปญฺญโตฺต? กํ อารพฺภ? กิสฺมิํ วตฺถุสฺมิํ? อตฺถิ ตตฺถ ปญฺญตฺติ, อนุปญฺญตฺติ, อนุปฺปนฺนปญฺญตฺติ, สพฺพตฺถปญฺญตฺติ ปเทสปญฺญตฺติ, สาธารณปญฺญตฺติ อสาธารณปญฺญตฺติ, เอกโตปญฺญตฺติ อุภโตปญฺญตฺติ, ปญฺจนฺนํ ปาติโมกฺขุเทฺทสานํ กโตฺถคธํ กตฺถ ปริยาปนฺนํ, กตเมน อุเทฺทเสน อุเทฺทสํ อาคจฺฉติ, จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ กตมา วิปตฺติ, สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ กตโม อาปตฺติกฺขโนฺธ, ฉนฺนํ อาปตฺติสมุฎฺฐานานํ กติหิ สมุฎฺฐาเนหิ สมุฎฺฐาติ, จตุนฺนํ อธิกรณานํ กตมํ อธิกรณํ, สตฺตนฺนํ สมถานํ กติหิ สมเถหิ สมฺมติ, โก ตตฺถ วินโย, โก ตตฺถ อภิวินโย, กิํ ตตฺถ ปาติโมกฺขํ, กิํ ตตฺถ อธิปาติโมกฺขํ, กา วิปตฺติ, กา สมฺปตฺติ, กา ปฎิปตฺติ, กติ อตฺถวเส ปฎิจฺจ ภควตา ปฐโม อนิยโต ปญฺญโตฺต, เก สิกฺขนฺติ, เก สิกฺขิตสิกฺขา, กตฺถ ฐิตํ, เก ธาเรนฺติ, กสฺส วจนํ เกนาภตนฺติฯ
21. Yaṃ tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena paṭhamo aniṃyato kattha paññatto? Kaṃ ārabbha? Kismiṃ vatthusmiṃ? Atthi tattha paññatti, anupaññatti, anuppannapaññatti, sabbatthapaññatti padesapaññatti, sādhāraṇapaññatti asādhāraṇapaññatti, ekatopaññatti ubhatopaññatti, pañcannaṃ pātimokkhuddesānaṃ katthogadhaṃ kattha pariyāpannaṃ, katamena uddesena uddesaṃ āgacchati, catunnaṃ vipattīnaṃ katamā vipatti, sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ katamo āpattikkhandho, channaṃ āpattisamuṭṭhānānaṃ katihi samuṭṭhānehi samuṭṭhāti, catunnaṃ adhikaraṇānaṃ katamaṃ adhikaraṇaṃ, sattannaṃ samathānaṃ katihi samathehi sammati, ko tattha vinayo, ko tattha abhivinayo, kiṃ tattha pātimokkhaṃ, kiṃ tattha adhipātimokkhaṃ, kā vipatti, kā sampatti, kā paṭipatti, kati atthavase paṭicca bhagavatā paṭhamo aniyato paññatto, ke sikkhanti, ke sikkhitasikkhā, kattha ṭhitaṃ, ke dhārenti, kassa vacanaṃ kenābhatanti.
๒๒. ยํ เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุเทฺธน ปฐโม อนิยโต กตฺถ ปญฺญโตฺตติ? สาวตฺถิยํ ปญฺญโตฺตฯ กํ อารพฺภาติ? อายสฺมนฺตํ อุทายิํ อารพฺภฯ กิสฺมิํ วตฺถุสฺมินฺติ? อายสฺมา อุทายี มาตุคาเมน สทฺธิํ เอโก เอกาย รโห ปฎิจฺฉเนฺน อาสเน อลงฺกมฺมนิเย นิสชฺชํ กเปฺปสิ, ตสฺมิํ วตฺถุสฺมิํฯ อตฺถิ ตตฺถ ปญฺญตฺติ, อนุปญฺญตฺติ, อนุปฺปนฺนปญฺญตฺตีติ? เอกา ปญฺญตฺติฯ อนุปญฺญตฺติ อนุปฺปนฺนปญฺญตฺติ ตสฺมิํ นตฺถิฯ สพฺพตฺถปญฺญตฺติ, ปเทสปญฺญตฺตีติ? สพฺพตฺถปญฺญตฺติฯ สาธารณปญฺญตฺติ, อสาธารณปญฺญตฺตีติ? อสาธารณปญฺญตฺติฯ เอกโตปญฺญตฺติ, อุภโตปญฺญตฺตีติ? เอกโตปญฺญตฺติฯ ปญฺจนฺนํ ปาติโมกฺขุเทฺทสานํ กโตฺถคธํ กตฺถ ปริยาปนฺนนฺติ? นิทาโนคธํ นิทานปริยาปนฺนํฯ กตเมน อุเทฺทเสน อุเทฺทสํ อาคจฺฉตีติ? จตุเตฺถน อุเทฺทเสน อุเทฺทสํ อาคจฺฉติฯ จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ กตมา วิปตฺตีติ? สิยา สีลวิปตฺติ สิยา อาจารวิปตฺติฯ สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ กตโม อาปตฺติกฺขโนฺธติ? สิยา ปาราชิกาปตฺติกฺขโนฺธ สิยา สงฺฆาทิเสสาปตฺติกฺขโนฺธ สิยา ปาจิตฺติยาปตฺติกฺขโนฺธฯ ฉนฺนํ อาปตฺติสมุฎฺฐานานํ กติหิ สมุฎฺฐาเนหิ สมุฎฺฐาตีติ? เอเก สมุฎฺฐาเนน สมุฎฺฐาติ – กายโต จ จิตฺตโต จ สมุฎฺฐาติ, น วาจโตฯ จตุนฺนํ อธิกรณานํ กตมํ อธิกรณนฺติ? อาปตฺตาธิกรณํฯ สตฺตนฺนํ สมถานํ กติหิ สมเถหิ สมฺมตีติ? ตีหิ สมเถหิ สมฺมติ – สิยา สมฺมุขาวินเยน จ ปฎิญฺญาตกรเณน จ, สิยา สมฺมุขาวินเยน จ ติณวตฺถารเกน จฯ โก ตตฺถ วินโย, โก ตตฺถ อภิวินโยติ? ปญฺญตฺติ วินโย, วิภตฺติ อภิวินโยฯ กิํ ตตฺถ ปาติโมกฺขํ, กิํ ตตฺถ อธิปาติโมกฺขนฺติ? ปญฺญตฺติ ปาติโมกฺขํ, วิภตฺติ อธิปาติโมกฺขํฯ กา วิปตฺตีติ? อสํวโร วิปตฺติฯ กา สมฺปตฺตีติ? สํวโร สมฺปตฺติฯ กา ปฎิปตฺตีติ? น เอวรูปํ กริสฺสามีติ ยาวชีวํ อาปาณโกฎิกํ สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุฯ 1 กติ อตฺถวเส ปฎิจฺจ ภควตา ปฐโม อนิยโต ปญฺญโตฺตติ ? ทส อตฺถวเส ปฎิจฺจ ภควตา ปฐโม อนิยโต ปญฺญโตฺต – สงฺฆสุฎฺฐุตาย, สงฺฆผาสุตาย, ทุมฺมงฺกูนํ ปุคฺคลานํ นิคฺคหาย, เปสลานํ ภิกฺขูนํ ผาสุวิหาราย, ทิฎฺฐธมฺมิกานํ อาสวานํ สํวราย, สมฺปรายิกานํ อาสวานํ ปฎิฆาตาย, อปฺปสนฺนานํ ปสาทาย, ปสนฺนานํ ภิโยฺยภาวาย, สทฺธมฺมฎฺฐิติยา, วินยานุคฺคหายฯ เก สิกฺขนฺตีติ? เสกฺขา จ ปุถุชฺชนกลฺยาณกา จ สิกฺขนฺติฯ เก สิกฺขิตสิกฺขาติ? อรหโนฺต สิกฺขิตสิกฺขาฯ กตฺถ ฐิตนฺติ? สิกฺขากาเมสุ ฐิตํฯ เก ธาเรนฺตีติ? เยสํ วตฺตติ เต ธาเรนฺติฯ กสฺส วจนนฺติ? ภควโต วจนํ อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ เกนาภตนฺติ? ปรมฺปราภตํ –
22. Yaṃ tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena paṭhamo aniyato kattha paññattoti? Sāvatthiyaṃ paññatto. Kaṃ ārabbhāti? Āyasmantaṃ udāyiṃ ārabbha. Kismiṃ vatthusminti? Āyasmā udāyī mātugāmena saddhiṃ eko ekāya raho paṭicchanne āsane alaṅkammaniye nisajjaṃ kappesi, tasmiṃ vatthusmiṃ. Atthi tattha paññatti, anupaññatti, anuppannapaññattīti? Ekā paññatti. Anupaññatti anuppannapaññatti tasmiṃ natthi. Sabbatthapaññatti, padesapaññattīti? Sabbatthapaññatti. Sādhāraṇapaññatti, asādhāraṇapaññattīti? Asādhāraṇapaññatti. Ekatopaññatti, ubhatopaññattīti? Ekatopaññatti. Pañcannaṃ pātimokkhuddesānaṃ katthogadhaṃ kattha pariyāpannanti? Nidānogadhaṃ nidānapariyāpannaṃ. Katamena uddesena uddesaṃ āgacchatīti? Catutthena uddesena uddesaṃ āgacchati. Catunnaṃ vipattīnaṃ katamā vipattīti? Siyā sīlavipatti siyā ācāravipatti. Sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ katamo āpattikkhandhoti? Siyā pārājikāpattikkhandho siyā saṅghādisesāpattikkhandho siyā pācittiyāpattikkhandho. Channaṃ āpattisamuṭṭhānānaṃ katihi samuṭṭhānehi samuṭṭhātīti? Eke samuṭṭhānena samuṭṭhāti – kāyato ca cittato ca samuṭṭhāti, na vācato. Catunnaṃ adhikaraṇānaṃ katamaṃ adhikaraṇanti? Āpattādhikaraṇaṃ. Sattannaṃ samathānaṃ katihi samathehi sammatīti? Tīhi samathehi sammati – siyā sammukhāvinayena ca paṭiññātakaraṇena ca, siyā sammukhāvinayena ca tiṇavatthārakena ca. Ko tattha vinayo, ko tattha abhivinayoti? Paññatti vinayo, vibhatti abhivinayo. Kiṃ tattha pātimokkhaṃ, kiṃ tattha adhipātimokkhanti? Paññatti pātimokkhaṃ, vibhatti adhipātimokkhaṃ. Kā vipattīti? Asaṃvaro vipatti. Kā sampattīti? Saṃvaro sampatti. Kā paṭipattīti? Na evarūpaṃ karissāmīti yāvajīvaṃ āpāṇakoṭikaṃ samādāya sikkhati sikkhāpadesu. 2 Kati atthavase paṭicca bhagavatā paṭhamo aniyato paññattoti ? Dasa atthavase paṭicca bhagavatā paṭhamo aniyato paññatto – saṅghasuṭṭhutāya, saṅghaphāsutāya, dummaṅkūnaṃ puggalānaṃ niggahāya, pesalānaṃ bhikkhūnaṃ phāsuvihārāya, diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ saṃvarāya, samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighātāya, appasannānaṃ pasādāya, pasannānaṃ bhiyyobhāvāya, saddhammaṭṭhitiyā, vinayānuggahāya. Ke sikkhantīti? Sekkhā ca puthujjanakalyāṇakā ca sikkhanti. Ke sikkhitasikkhāti? Arahanto sikkhitasikkhā. Kattha ṭhitanti? Sikkhākāmesu ṭhitaṃ. Ke dhārentīti? Yesaṃ vattati te dhārenti. Kassa vacananti? Bhagavato vacanaṃ arahato sammāsambuddhassa. Kenābhatanti? Paramparābhataṃ –
อุปาลิ ทาสโก เจว, โสณโก สิคฺคโว ตถา;
Upāli dāsako ceva, soṇako siggavo tathā;
โมคฺคลิปุเตฺตน ปญฺจมา, เอเต ชมฺพุสิริวฺหเยฯ
Moggaliputtena pañcamā, ete jambusirivhaye.
ตโต มหิโนฺท อิฎฺฎิโย, อุตฺติโย สมฺพโล ตถา;
Tato mahindo iṭṭiyo, uttiyo sambalo tathā;
ภทฺทนาโม จ ปณฺฑิโตฯ
Bhaddanāmo ca paṇḍito.
เอเต นาคา มหาปญฺญา, ชมฺพุทีปา อิธาคตา;
Ete nāgā mahāpaññā, jambudīpā idhāgatā;
วินยํ เต วาจยิํสุ, ปิฎกํ ตมฺพปณฺณิยาฯ
Vinayaṃ te vācayiṃsu, piṭakaṃ tambapaṇṇiyā.
นิกาเย ปญฺจ วาเจสุํ, สตฺต เจว ปกรเณ;
Nikāye pañca vācesuṃ, satta ceva pakaraṇe;
ตโต อริโฎฺฐ เมธาวี, ติสฺสทโตฺต จ ปณฺฑิโตฯ
Tato ariṭṭho medhāvī, tissadatto ca paṇḍito.
วิสารโท กาฬสุมโน, เถโร จ ทีฆนามโก;
Visārado kāḷasumano, thero ca dīghanāmako;
ทีฆสุมโน จ ปณฺฑิโตฯ
Dīghasumano ca paṇḍito.
ปุนเทว กาฬสุมโน, นาคเตฺถโร จ พุทฺธรกฺขิโต;
Punadeva kāḷasumano, nāgatthero ca buddharakkhito;
ติสฺสเตฺถโร จ เมธาวี, เทวเตฺถโร จ ปณฺฑิโตฯ
Tissatthero ca medhāvī, devatthero ca paṇḍito.
ปุนเทว สุมโน เมธาวี, วินเย จ วิสารโท;
Punadeva sumano medhāvī, vinaye ca visārado;
พหุสฺสุโต จูฬนาโค, คโชว ทุปฺปธํสิโยฯ
Bahussuto cūḷanāgo, gajova duppadhaṃsiyo.
ธมฺมปาลิตนาโม จ, โรหเณ สาธุปูชิโต;
Dhammapālitanāmo ca, rohaṇe sādhupūjito;
ตสฺส สิโสฺส มหาปโญฺญ, เขมนาโม ติเปฎโกฯ
Tassa sisso mahāpañño, khemanāmo tipeṭako.
ทีเป ตารกราชาว ปญฺญาย อติโรจถ;
Dīpe tārakarājāva paññāya atirocatha;
อุปติโสฺส จ เมธาวี, ผุสฺสเทโว มหากถีฯ
Upatisso ca medhāvī, phussadevo mahākathī.
ปุนเทว สุมโน เมธาวี, ปุปฺผนาโม พหุสฺสุโต;
Punadeva sumano medhāvī, pupphanāmo bahussuto;
มหากถี มหาสิโว, ปิฎเก สพฺพตฺถ โกวิโทฯ
Mahākathī mahāsivo, piṭake sabbattha kovido.
ปุนเทว อุปาลิ เมธาวี, วินเย จ วิสารโท;
Punadeva upāli medhāvī, vinaye ca visārado;
มหานาโค มหาปโญฺญ, สทฺธมฺมวํสโกวิโทฯ
Mahānāgo mahāpañño, saddhammavaṃsakovido.
ปุนเทว อภโย เมธาวี, ปิฎเก สพฺพตฺถ โกวิโท;
Punadeva abhayo medhāvī, piṭake sabbattha kovido;
ติสฺสเตฺถโร จ เมธาวี, วินเย จ วิสารโทฯ
Tissatthero ca medhāvī, vinaye ca visārado.
ตสฺส สิโสฺส มหาปโญฺญ, ปุปฺผนาโม พหุสฺสุโต;
Tassa sisso mahāpañño, pupphanāmo bahussuto;
สาสนํ อนุรกฺขโนฺต, ชมฺพุทีเป ปติฎฺฐิโตฯ
Sāsanaṃ anurakkhanto, jambudīpe patiṭṭhito.
จูฬาภโย จ เมธาวี, วินเย จ วิสารโท;
Cūḷābhayo ca medhāvī, vinaye ca visārado;
ติสฺสเตฺถโร จ เมธาวี, สทฺธมฺมวํสโกวิโทฯ
Tissatthero ca medhāvī, saddhammavaṃsakovido.
จูฬเทโว จ เมธาวี, วินเย จ วิสารโท;
Cūḷadevo ca medhāvī, vinaye ca visārado;
สิวเตฺถโร จ เมธาวี, วินเย สพฺพตฺถ โกวิโทฯ
Sivatthero ca medhāvī, vinaye sabbattha kovido.
เอเต นาคา มหาปญฺญา, วินยญฺญู มคฺคโกวิทา;
Ete nāgā mahāpaññā, vinayaññū maggakovidā;
วินยํ ทีเป ปกาเสสุํ, ปิฎกํ ตมฺพปณฺณิยาติฯ
Vinayaṃ dīpe pakāsesuṃ, piṭakaṃ tambapaṇṇiyāti.
๒๓. ยํ เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุเทฺธน ทุติโย อนิยโต กตฺถ ปญฺญโตฺตติ? สาวตฺถิยํ ปญฺญโตฺตฯ กํ อารพฺภาติ? อายสฺมนฺตํ อุทายิํ อารพฺภฯ กิสฺมิํ วตฺถุสฺมินฺติ? อายสฺมา อุทายี มาตุคาเมน สทฺธิํ เอโก เอกาย รโห นิสชฺชํ กเปฺปสิ, ตสฺมิํ วตฺถุสฺมิํฯ อตฺถิ ตตฺถ ปญฺญตฺติ, อนุปญฺญตฺติ อนุปฺปนฺนปญฺญตฺตีติ? เอกา ปญฺญตฺติฯ อนุปญฺญตฺติ อนุปฺปนฺนปญฺญตฺติ ตสฺมิํ นตฺถิฯ สพฺพตฺถปญฺญตฺติ, ปเทสปญฺญตฺตีติ? สพฺพตฺถปญฺญตฺติฯ สาธารณปญฺญตฺติ อสาธารณปญฺญตฺตีติ? อสาธารณปญฺญตฺติฯ เอกโตปญฺญตฺติ อุภโตปญฺญตฺตีติ? เอกโตปญฺญตฺติฯ ปญฺจนฺนํ ปาติโมกฺขุเทฺทสานํ กโตฺถคธํ กตฺถ ปริยาปนฺนนฺติ? นิทาโนคธํ นิทานปริยาปนฺนํฯ กตเมน อุเทฺทเสน อุเทฺทสํ อาคจฺฉตีติ? จตุเตฺถน อุเทฺทเสน อุเทฺทสํ อาคจฺฉติฯ จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ กตมา วิปตฺตีติ? สิยา สีลวิปตฺติ, สิยา อาจารวิปตฺติฯ สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ กตโม อาปตฺติกฺขโนฺธติ? สิยา สงฺฆาทิเสสาปตฺติกฺขโนฺธ, สิยา ปาจิตฺติยาปตฺติกฺขโนฺธฯ ฉนฺนํ อาปตฺติสมุฎฺฐานานํ กติหิ สมุฎฺฐาเนหิ สมุฎฺฐาตีติ? ตีหิ สมุฎฺฐาเนหิ สมุฎฺฐาติ – สิยา กายโต จ จิตฺตโต จ สมุฎฺฐาติ, น วาจโต; สิยา วาจโต จ จิตฺตโต จ สมุฎฺฐาติ, น กายโต; สิยา กายโต จ วาจโต จ จิตฺตโต จ สมุฎฺฐาติฯ จตุนฺนํ อธิกรณานํ กตมํ อธิกรณนฺติ? อาปตฺตาธิกรณํฯ สตฺตนฺนํ สมถานํ กติหิ สมเถหิ สมฺมตีติ? ตีหิ สมเถหิ สมฺมติ – สิยา สมฺมุขาวินเยน จ ปฎิญฺญาตกรเณน จ, สิยา สมฺมุขาวินเยน จ ติณวตฺถารเกน จ…เป.…ฯ
23. Yaṃ tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena dutiyo aniyato kattha paññattoti? Sāvatthiyaṃ paññatto. Kaṃ ārabbhāti? Āyasmantaṃ udāyiṃ ārabbha. Kismiṃ vatthusminti? Āyasmā udāyī mātugāmena saddhiṃ eko ekāya raho nisajjaṃ kappesi, tasmiṃ vatthusmiṃ. Atthi tattha paññatti, anupaññatti anuppannapaññattīti? Ekā paññatti. Anupaññatti anuppannapaññatti tasmiṃ natthi. Sabbatthapaññatti, padesapaññattīti? Sabbatthapaññatti. Sādhāraṇapaññatti asādhāraṇapaññattīti? Asādhāraṇapaññatti. Ekatopaññatti ubhatopaññattīti? Ekatopaññatti. Pañcannaṃ pātimokkhuddesānaṃ katthogadhaṃ kattha pariyāpannanti? Nidānogadhaṃ nidānapariyāpannaṃ. Katamena uddesena uddesaṃ āgacchatīti? Catutthena uddesena uddesaṃ āgacchati. Catunnaṃ vipattīnaṃ katamā vipattīti? Siyā sīlavipatti, siyā ācāravipatti. Sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ katamo āpattikkhandhoti? Siyā saṅghādisesāpattikkhandho, siyā pācittiyāpattikkhandho. Channaṃ āpattisamuṭṭhānānaṃ katihi samuṭṭhānehi samuṭṭhātīti? Tīhi samuṭṭhānehi samuṭṭhāti – siyā kāyato ca cittato ca samuṭṭhāti, na vācato; siyā vācato ca cittato ca samuṭṭhāti, na kāyato; siyā kāyato ca vācato ca cittato ca samuṭṭhāti. Catunnaṃ adhikaraṇānaṃ katamaṃ adhikaraṇanti? Āpattādhikaraṇaṃ. Sattannaṃ samathānaṃ katihi samathehi sammatīti? Tīhi samathehi sammati – siyā sammukhāvinayena ca paṭiññātakaraṇena ca, siyā sammukhāvinayena ca tiṇavatthārakena ca…pe….
เทฺว อนิยตา นิฎฺฐิตาฯ
Dve aniyatā niṭṭhitā.
ตสฺสุทฺทานํ –
Tassuddānaṃ –
อลงฺกมฺมนิยเญฺจว, ตเถว จ น เหว โข;
Alaṅkammaniyañceva, tatheva ca na heva kho;
อนิยตา สุปญฺญตฺตา, พุทฺธเสเฎฺฐน ตาทินาติฯ
Aniyatā supaññattā, buddhaseṭṭhena tādināti.
Footnotes:
