| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / විනයවිනිච්‌ඡය-ටීකා • Vinayavinicchaya-ṭīkā |
අනියතකථාවණ්‌ණනා
Aniyatakathāvaṇṇanā
542-3. ඉදානි සඞ්‌ඝාදිසෙසකථානන්‌තරං අනියතකථං දස්‌සෙතුමාහ ‘‘රහොනිසජ්‌ජස්‌සාදෙනා’’තිආදි. රහසි නිසජ්‌ජා රහොනිසජ්‌ජා, තස්‌සා අස්‌සාදො රහොනිසජ්‌ජස්‌සාදො, තෙන රහොනිසජ්‌ජස්‌සාදෙන, මෙථුනධම්‌මසන්‌නිස්‌සිතෙන කිලෙසෙනාති අත්‌ථො. වුත්‌තඤ්‌හි අට්‌ඨකථායං ‘‘රහොනිසජ්‌ජස්‌සාදොති මෙථුනධම්‌මසන්‌නිස්‌සිතකිලෙසො වුච්‌චතී’’ති (පාරා. අට්‌ඨ. 2.451). ‘‘රහො නාම චක්‌ඛුස්‌ස රහො සොතස්‌ස රහො. චක්‌ඛුස්‌ස රහො නාම න සක්‌කා හොති අක්‌ඛිං වා නිඛණියමානෙ භමුකං වා උක්‌ඛිපියමානෙ සීසං වා උක්‌ඛිපියමානෙ පස්‌සිතුං. සොතස්‌ස රහො නාම න සක්‌කා හොති පකතිකථා සොතු’’න්‌ති (පාරා. 445) පදභාජනෙ වුත්‌තරහෙසු චක්‌ඛුස්‌ස රහො එව ඉධාධිප්‌පෙතො. යථාහ අට්‌ඨකථායං ‘‘කිඤ්‌චාපි පාළියං ‘සොතස්‌ස රහො’ති ආගතං, චක්‌ඛුස්‌ස රහෙනෙව පන පරිච්‌ඡෙදො වෙදිතබ්‌බො’’ති (පාරා. අට්‌ඨ. 2.444-445).
542-3. Idāni saṅghādisesakathānantaraṃ aniyatakathaṃ dassetumāha ‘‘rahonisajjassādenā’’tiādi. Rahasi nisajjā rahonisajjā, tassā assādo rahonisajjassādo, tena rahonisajjassādena, methunadhammasannissitena kilesenāti attho. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘rahonisajjassādoti methunadhammasannissitakileso vuccatī’’ti (pārā. aṭṭha. 2.451). ‘‘Raho nāma cakkhussa raho sotassa raho. Cakkhussa raho nāma na sakkā hoti akkhiṃ vā nikhaṇiyamāne bhamukaṃ vā ukkhipiyamāne sīsaṃ vā ukkhipiyamāne passituṃ. Sotassa raho nāma na sakkā hoti pakatikathā sotu’’nti (pārā. 445) padabhājane vuttarahesu cakkhussa raho eva idhādhippeto. Yathāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kiñcāpi pāḷiyaṃ ‘sotassa raho’ti āgataṃ, cakkhussa raheneva pana paricchedo veditabbo’’ti (pārā. aṭṭha. 2.444-445).
චක්‌ඛුස්‌ස රහත්‌තා ‘‘පටිච්‌ඡන්‌න’’න්‌ති ඉමම්‌පි පටිච්‌ඡන්‌නත්‌තා එව ‘‘අලංකම්‌මනිය’’න්‌ති ඉමම්‌පි සඞ්‌ගණ්‌හාති. නිසජ්‌ජසද්‌දොපාදානෙන ‘‘ආසනෙ’’ති ඉදම්‌පි ගහිතමෙව. ‘‘මාතුගාමස්‌ස සන්‌තිකං ගන්‌තුකාමො’’ති ඉමිනා ‘‘මාතුගාමෙන සද්‌ධි’’න්‌ති ඉදම්‌පි ගහිතමෙව. එවං සාමත්‌ථියා ලබ්‌භමානපදොපාදානෙන යො පන භික්‌ඛු මාතුගාමෙන සද්‌ධිං එකො එකාය රහො පටිච්‌ඡන්‌නෙ ආසනෙ අලංකම්‌මනියෙ නිසජ්‌ජස්‌සාදෙනාති වුත්‌තං හොති. චක්‌ඛුස්‌ස රහභාවෙන කුට්‌ටාදිපටිච්‌ඡන්‌නෙ තෙනෙව මෙථුනසෙවනකම්‌මස්‌ස අනුරූපෙ ආසනෙ තදහුජාතායපි මනුස්‌සිත්‌ථියා සහ නිසජ්‌ජස්‌සාදරාගෙන සමන්‌නාගතො හුත්‌වාති අත්‌ථො. එත්‌ථ ‘‘මාතුගාමස්‌සා’’ති තදහුජාතම්‌පි ඉත්‌ථිං ගණ්‌හාතීති කුතො ලබ්‌භතීති? ‘‘මාතුගාමො නාම මනුස්‌සිත්‌ථී, න යක්‌ඛී, න පෙතී, න තිරච්‌ඡානගතා, අන්‌තමසො තදහුජාතාපි දාරිකා, පගෙව මහත්‌තරී’’ති (පාරා. 445) පදභාජනතො ලබ්‌භති.
Cakkhussa rahattā ‘‘paṭicchanna’’nti imampi paṭicchannattā eva ‘‘alaṃkammaniya’’nti imampi saṅgaṇhāti. Nisajjasaddopādānena ‘‘āsane’’ti idampi gahitameva. ‘‘Mātugāmassa santikaṃ gantukāmo’’ti iminā ‘‘mātugāmena saddhi’’nti idampi gahitameva. Evaṃ sāmatthiyā labbhamānapadopādānena yo pana bhikkhu mātugāmena saddhiṃ eko ekāya raho paṭicchanne āsane alaṃkammaniye nisajjassādenāti vuttaṃ hoti. Cakkhussa rahabhāvena kuṭṭādipaṭicchanne teneva methunasevanakammassa anurūpe āsane tadahujātāyapi manussitthiyā saha nisajjassādarāgena samannāgato hutvāti attho. Ettha ‘‘mātugāmassā’’ti tadahujātampi itthiṃ gaṇhātīti kuto labbhatīti? ‘‘Mātugāmo nāma manussitthī, na yakkhī, na petī, na tiracchānagatā, antamaso tadahujātāpi dārikā, pageva mahattarī’’ti (pārā. 445) padabhājanato labbhati.
‘‘නිවාසෙතී’’ති ඉමිනා ‘‘කායබන්‌ධනං බන්‌ධති, චීවරං පාරුපතී’’ති ඉදං ලක්‌ඛීයති. සබ්‌බත්‌ථාති යථාවුත්‌තං පයොගතො පුබ්‌බාපරපයොගෙ සඞ්‌ගණ්‌හාති. තෙනෙව ‘‘පයොගෙ ච පයොගෙ චා’’ති විච්‌ඡාපයොගො කතො. නිසීදතො චස්‌ස දුක්‌කටන්‌ති යොජනා. ‘‘උභින්‌නම්‌පි නිසජ්‌ජාය පාචිත්‌තිය’’න්‌ති වක්‌ඛමානත්‌තා දුක්‌කටං සන්‌ධාය එකකස්‌ස නිසීදතොති ගහෙතබ්‌බං.
‘‘Nivāsetī’’ti iminā ‘‘kāyabandhanaṃ bandhati, cīvaraṃ pārupatī’’ti idaṃ lakkhīyati. Sabbatthāti yathāvuttaṃ payogato pubbāparapayoge saṅgaṇhāti. Teneva ‘‘payoge ca payoge cā’’ti vicchāpayogo kato. Nisīdato cassa dukkaṭanti yojanā. ‘‘Ubhinnampi nisajjāya pācittiya’’nti vakkhamānattā dukkaṭaṃ sandhāya ekakassa nisīdatoti gahetabbaṃ.
544. නිසජ්‌ජාය උභින්‌නම්‌පීති එත්‌ථ ‘‘සකි’’න්‌ති සෙසො, උභින්‌නං නිසජ්‌ජාපූරණවසෙන අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤස්‌ස පුරෙ වා පච්‌ඡා වා එකක්‌ඛණෙ වා මාතුගාමස්‌ස වා භික්‌ඛුස්‌ස වා එකවාරං නිසජ්‌ජායාති වුත්‌තං හොති. වුත්‌තඤ්‌හෙතං පාළියං ‘‘මාතුගාමෙ නිසින්‌නෙ භික්‌ඛු උපනිසින්‌නො වා හොතී’’තිආදි (පාරා. 445). හොති පාචිත්‌තියන්‌ති යොජනා. පයොගගණනාය ච හොන්‌ති පාචිත්‌තියානීති ගහෙතබ්‌බං, මාතුගාමස්‌ස වා භික්‌ඛුනො වා උභින්‌නං වා උට්‌ඨායුට්‌ඨාය පුනප්‌පුනං උපනිසීදනපයොගගණනාය චාති අත්‌ථො. ‘‘ආපත්‌තීහිපි තීහිපී’’ති වක්‌ඛමානත්‌තා පාචිත්‌තියග්‌ගහණං පාරාජිකසඞ්‌ඝාදිසෙසානං උපලක්‌ඛණං හොති, තීසු එකං හොතීති වුත්‌තං හොති. එත්‌ථ ‘‘පයොගගණනායා’’ති ඉදං පාරාජිකාය න ලබ්‌භති එකපයොගෙනෙව සිජ්‌ඣනතො. කායසංසග්‌ගසඞ්‌ඝාදිසෙසො, පන සරීරතො පුනප්‌පුනං වියුජ්‌ජිත්‌වා ඵුසනෙන පාචිත්‌තියඤ්‌ච යථාවුත්‌තනයෙනෙව ලබ්‌භති.
544.Nisajjāyaubhinnampīti ettha ‘‘saki’’nti seso, ubhinnaṃ nisajjāpūraṇavasena aññamaññassa pure vā pacchā vā ekakkhaṇe vā mātugāmassa vā bhikkhussa vā ekavāraṃ nisajjāyāti vuttaṃ hoti. Vuttañhetaṃ pāḷiyaṃ ‘‘mātugāme nisinne bhikkhu upanisinno vā hotī’’tiādi (pārā. 445). Hoti pācittiyanti yojanā. Payogagaṇanāya ca honti pācittiyānīti gahetabbaṃ, mātugāmassa vā bhikkhuno vā ubhinnaṃ vā uṭṭhāyuṭṭhāya punappunaṃ upanisīdanapayogagaṇanāya cāti attho. ‘‘Āpattīhipi tīhipī’’ti vakkhamānattā pācittiyaggahaṇaṃ pārājikasaṅghādisesānaṃ upalakkhaṇaṃ hoti, tīsu ekaṃ hotīti vuttaṃ hoti. Ettha ‘‘payogagaṇanāyā’’ti idaṃ pārājikāya na labbhati ekapayogeneva sijjhanato. Kāyasaṃsaggasaṅghādiseso, pana sarīrato punappunaṃ viyujjitvā phusanena pācittiyañca yathāvuttanayeneva labbhati.
බහූසුපි මාතුගාමෙසු බහුකානි පාචිත්‌තියානි හොන්‌තීති යොජනා. බහූසු මාතුගාමෙසු නිසින්‌නෙසු නිසින්‌නානං ගණනාය එකෙනෙව පයොගෙන බහූනි පාචිත්‌තියානි ච සඞ්‌ඝාදිසෙසා ච හොන්‌ති. ‘‘පයොගගණනාය චා’’ති ඉමස්‌ස එත්‌ථාපි යුජ්‌ජමානත්‌තා තාසු විසුං විසුං උට්‌ඨායුට්‌ඨාය පුනප්‌පුනං නිසීදන්‌තීසු, සයඤ්‌ච උට්‌ඨායුට්‌ඨාය පුනප්‌පුනං නිසීදතො තාසං ගණනාය ආපජ්‌ජිතබ්‌බාපත්‌තියො පයොගගණනාය ච බහූ හොන්‌තීති ඉදං ලබ්‌භති. එත්‌ථාපි පන පාරාජිකං න ලබ්‌භති, සඞ්‌ඝාදිසෙසො, පාචිත්‌තියඤ්‌ච ලබ්‌භති.
Bahūsupi mātugāmesu bahukāni pācittiyāni hontīti yojanā. Bahūsu mātugāmesu nisinnesu nisinnānaṃ gaṇanāya ekeneva payogena bahūni pācittiyāni ca saṅghādisesā ca honti. ‘‘Payogagaṇanāya cā’’ti imassa etthāpi yujjamānattā tāsu visuṃ visuṃ uṭṭhāyuṭṭhāya punappunaṃ nisīdantīsu, sayañca uṭṭhāyuṭṭhāya punappunaṃ nisīdato tāsaṃ gaṇanāya āpajjitabbāpattiyo payogagaṇanāya ca bahū hontīti idaṃ labbhati. Etthāpi pana pārājikaṃ na labbhati, saṅghādiseso, pācittiyañca labbhati.
545. සමීපෙ ඨිතොපි අන්‌ධො අනාපත්‌තිං න කරොතීති සොතස්‌ස රහභාවෙ අසතිපි පධානභූතස්‌ස ‘‘චක්‌ඛුස්‌ස රහො’’ති ඉමස්‌ස අඞ්‌ගස්‌ස විජ්‌ජමානත්‌තා වුත්‌තං ‘‘අන්‌තොද්‌වාදසහත්‌ථකෙ’’ති, ඉමිනා සවනූපචාරෙ විජ්‌ජමානෙපීති වුත්‌තං හොති. ඉත්‌ථීනං තු සතම්‌පි ච න කරොති අනාපත්‌තින්‌ති යොජනා, විඤ්‌ඤුනො පුරිසස්‌ස අසන්‌නිහිතභාවෙනාති අධිප්‌පායො. ‘‘ඉත්‌ථීනම්‌පි සතම්‌පි චා’’ති ලිඛන්‌ති, තතොපි අයමෙව පාඨො සුන්‌දරො. පි-සද්‌දො වා තු-සද්‌දත්‌ථෙ දට්‌ඨබ්‌බො.
545. Samīpe ṭhitopi andho anāpattiṃ na karotīti sotassa rahabhāve asatipi padhānabhūtassa ‘‘cakkhussa raho’’ti imassa aṅgassa vijjamānattā vuttaṃ ‘‘antodvādasahatthake’’ti, iminā savanūpacāre vijjamānepīti vuttaṃ hoti. Itthīnaṃ tu satampi ca na karoti anāpattinti yojanā, viññuno purisassa asannihitabhāvenāti adhippāyo. ‘‘Itthīnampi satampi cā’’ti likhanti, tatopi ayameva pāṭho sundaro. Pi-saddo vā tu-saddatthe daṭṭhabbo.
546. නිපජ්‌ජිත්‌වාති එත්‌ථ ‘‘සමීපෙ’’ති සෙසො, ‘‘නිද්‌දායන්‌තොපී’’ති එතස්‌ස විසෙසකෙන ‘‘නිපජ්‌ජිත්‌වා’’ති ඉමිනා නිසීදිත්‌වා නිද්‌දායන්‌තොති ඉමස්‌ස නිවත්‌තිතත්‌තා සමීපෙ නිසීදිත්‌වා නිද්‌දායන්‌තොපි අනන්‌ධො මනුස්‌සපුරිසො අනාපත්‌තිං කරොතීති ලබ්‌භති. ‘‘කෙවල’’න්‌ති විසෙසනෙන බලවනිද්‌දූපගතො ගහිතොති තථා අහුත්‌වා අන්‌තරන්‌තරා ආපන්‌නාපන්‌නෙ විනිච්‌ඡිනිත්‌වා පවත්‌තමානාය කපිනිද්‌දාය නිද්‌දායන්‌තොපි අනාපත්‌තිං කරොතීති අයමත්‌ථො ලබ්‌භති. ‘‘පිහිතද්‌වාරගබ්‌භස්‌සා’’ති වත්‌තබ්‌බෙ මජ්‌ඣපදලොපීසමාසවසෙන ‘‘පිහිතගබ්‌භස්‌සා’’ති වුත්‌තං. ‘‘ද්‌වාරෙ’’ති ඉමිනා ද්‌වාරෙකදෙසභූතං උම්‌මාරං වා තංසමීපං වා උපචාරෙන වුත්‌තන්‌ති දට්‌ඨබ්‌බං. සචෙ ගබ්‌භො පිහිතද්‌වාරො න හොති, අනාපත්‌තීති බ්‍යතිරෙකතො දස්‌සිතං.
546.Nipajjitvāti ettha ‘‘samīpe’’ti seso, ‘‘niddāyantopī’’ti etassa visesakena ‘‘nipajjitvā’’ti iminā nisīditvā niddāyantoti imassa nivattitattā samīpe nisīditvā niddāyantopi anandho manussapuriso anāpattiṃ karotīti labbhati. ‘‘Kevala’’nti visesanena balavaniddūpagato gahitoti tathā ahutvā antarantarā āpannāpanne vinicchinitvā pavattamānāya kapiniddāya niddāyantopi anāpattiṃ karotīti ayamattho labbhati. ‘‘Pihitadvāragabbhassā’’ti vattabbe majjhapadalopīsamāsavasena ‘‘pihitagabbhassā’’ti vuttaṃ. ‘‘Dvāre’’ti iminā dvārekadesabhūtaṃ ummāraṃ vā taṃsamīpaṃ vā upacārena vuttanti daṭṭhabbaṃ. Sace gabbho pihitadvāro na hoti, anāpattīti byatirekato dassitaṃ.
547. ඉමස්‌මිං අනියතසික්‌ඛාපදෙ පාළියං අනාපත්‌තිවාරෙ අසතිපි ‘‘යො පන භික්‌ඛු මාතුගාමෙන සද්‌ධිං රහො පටිච්‌ඡන්‌නෙ ආසනෙ නිසජ්‌ජං කප්‌පෙය්‍ය, පාචිත්‌තිය’’න්‌ති (පාචි. 285) පඤ්‌චමස්‌ස අචෙලකවග්‌ගස්‌ස චතුත්‌ථසික්‌ඛාපදෙ අනාපත්‌තිවාරෙ ‘‘අනාපත්‌ති යො කොචි විඤ්‌ඤූ පුරිසො දුතියො හොති, තිට්‌ඨති න නිසීදති, අරහොපෙක්‌ඛො, අඤ්‌ඤවිහිතො නිසීදති, උම්‌මත්‌තකස්‌ස ආදිකම්‌මිකස්‌සා’’ති (පාචි. 288) වුත්‌තෙ අනාපත්‌තිවාරෙ සඞ්‌ගහෙතුමාහ ‘‘අනන්‌ධෙ සතී’’තිආදි. ‘‘එතස්‌ස සමීපෙ’’ති පකරණතො ලබ්‌භති. ඉධ පුල්‌ලිඞ්‌ගනිද්‌දෙසෙන පුරිසො ලබ්‌භති, ‘‘තෙනාපි අබාලෙන භවිතබ්‌බං, මනුස්‌සජාතිකෙන භවිතබ්‌බ’’න්‌ති ඉදඤ්‌ච ‘‘විඤ්‌ඤුස්‌මි’’න්‌ති ඉමිනා ලබ්‌භති. අන්‌ධසදිසනිද්‌දූපගතපටිපක්‌ඛවාචිඅනන්‌ධපදෙන ‘‘අනිද්‌දායන්‌තෙ’’ති ලබ්‌භති, මනාපාමනාපං ජානන්‌තෙ අනිද්‌දායන්‌තෙ මනුස්‌සපුරිසෙ දස්‌සනූපචාරස්‌ස අන්‌තො විජ්‌ජමානෙති අත්‌ථො.
547. Imasmiṃ aniyatasikkhāpade pāḷiyaṃ anāpattivāre asatipi ‘‘yo pana bhikkhu mātugāmena saddhiṃ raho paṭicchanne āsane nisajjaṃ kappeyya, pācittiya’’nti (pāci. 285) pañcamassa acelakavaggassa catutthasikkhāpade anāpattivāre ‘‘anāpatti yo koci viññū puriso dutiyo hoti, tiṭṭhati na nisīdati, arahopekkho, aññavihito nisīdati, ummattakassa ādikammikassā’’ti (pāci. 288) vutte anāpattivāre saṅgahetumāha ‘‘anandhe satī’’tiādi. ‘‘Etassa samīpe’’ti pakaraṇato labbhati. Idha pulliṅganiddesena puriso labbhati, ‘‘tenāpi abālena bhavitabbaṃ, manussajātikena bhavitabba’’nti idañca ‘‘viññusmi’’nti iminā labbhati. Andhasadisaniddūpagatapaṭipakkhavācianandhapadena ‘‘aniddāyante’’ti labbhati, manāpāmanāpaṃ jānante aniddāyante manussapurise dassanūpacārassa anto vijjamāneti attho.
‘‘නිසජ්‌ජපච්‌චයා දොසො නත්‌ථී’’ති ඉමිනා සම්‌බන්‌ධො, එවරූපෙ රහො ආසනෙ මාතුගාමෙන සද්‌ධිං නිසින්‌නපච්‌චයා ආපත්‌ති නත්‌ථීති අත්‌ථො. ‘‘ඨිතස්‌සා’’ති ඉමිනාපි තදෙව පදං යොජෙතබ්‌බං. විඤ්‌ඤුම්‌හි පටිබලෙ මනුස්‌සපුරිසෙ අසන්‌නිහිතෙපි තථාවිධෙ රහො ආසනෙ මාතුගාමෙ ආසනෙ නිසින්‌නෙපි සයානෙපි ඨිතෙපි සයං ඨිතස්‌ස නිසජ්‌ජාය අභාවා තප්‌පච්‌චයා ආපත්‌ති න හොතීති අත්‌ථො. අරහසඤ්‌ඤිනො නිසජ්‌ජපච්‌චයා දොසො නත්‌ථීති රහො ආසනෙ මාතුගාමෙන සද්‌ධිං නිසජ්‌ජන්‌තස්‌සාපි ‘‘රහො’’ති සඤ්‌ඤාරහිතස්‌ස නිසීදතො නිසජ්‌ජපච්‌චයා අනාපත්‌තීති අත්‌ථො. වික්‌ඛිත්‌තචෙතසො නිසජ්‌ජපච්‌චයා දොසො නත්‌ථීති යොජනා.
‘‘Nisajjapaccayā doso natthī’’ti iminā sambandho, evarūpe raho āsane mātugāmena saddhiṃ nisinnapaccayā āpatti natthīti attho. ‘‘Ṭhitassā’’ti imināpi tadeva padaṃ yojetabbaṃ. Viññumhi paṭibale manussapurise asannihitepi tathāvidhe raho āsane mātugāme āsane nisinnepi sayānepi ṭhitepi sayaṃ ṭhitassa nisajjāya abhāvā tappaccayā āpatti na hotīti attho. Arahasaññino nisajjapaccayā doso natthīti raho āsane mātugāmena saddhiṃ nisajjantassāpi ‘‘raho’’ti saññārahitassa nisīdato nisajjapaccayā anāpattīti attho. Vikkhittacetaso nisajjapaccayā doso natthīti yojanā.
548. එත්‌තාවතා පාචිත්‌තියාපත්‌තිමත්‌තතො අනාපත්‌තිප්‌පකාරං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි ඉමස්‌ස සික්‌ඛාපදස්‌ස අනියතවොහාරහෙතුභූතාහි තීහි ආපත්‌තීහි අනාපත්‌තිපකාරං දස්‌සෙතුමාහ ‘‘න දොසො’’තිආදි. ආපත්‌තීහිපි තීහිපීති ‘‘නිසජ්‌ජං භික්‌ඛු පටිජානමානො තිණ්‌ණං ධම්‌මානං අඤ්‌ඤතරෙන කාරෙතබ්‌බො පාරාජිකෙන වා සඞ්‌ඝාදිසෙසෙන වා පාචිත්‌තියෙන වා’’ති (පාරා. 444) පාළියං වුත්‌තාහි ‘‘පඨමපාරාජිකාපත්‌තිකායසංසග්‌ගසඞ්‌ඝාදිසෙසාපත්‌තිපාචිත්‌තියාපත්‌තී’’ති ඉමාහි තීහිපි ආපත්‌තීහීති වුත්‌තං හොතීති.
548. Ettāvatā pācittiyāpattimattato anāpattippakāraṃ dassetvā idāni imassa sikkhāpadassa aniyatavohārahetubhūtāhi tīhi āpattīhi anāpattipakāraṃ dassetumāha ‘‘na doso’’tiādi. Āpattīhipi tīhipīti ‘‘nisajjaṃ bhikkhu paṭijānamāno tiṇṇaṃ dhammānaṃ aññatarena kāretabbo pārājikena vā saṅghādisesena vā pācittiyena vā’’ti (pārā. 444) pāḷiyaṃ vuttāhi ‘‘paṭhamapārājikāpattikāyasaṃsaggasaṅghādisesāpattipācittiyāpattī’’ti imāhi tīhipi āpattīhīti vuttaṃ hotīti.
පඨමානියතකථාවණ්‌ණනා.
Paṭhamāniyatakathāvaṇṇanā.
549. වත්‌තබ්‌බභාවෙනාධිකතදුතියානියතවිනිච්‌ඡයතො පඨමානියතෙ වුත්‌තවිනිච්‌ඡයෙහි සමං විනිච්‌ඡයං පහාය තත්‌ථ අවුත්‌තං ඉමස්‌සෙව විනිච්‌ඡයවිසෙසං දස්‌සෙතුමාහ ‘‘අනන්‌ධා’’තිආදි. ඉධ දුට්‌ඨුල්‌ලවාචාසඞ්‌ඝාදිසෙසස්‌සාපි ගහිතත්‌තා තතො අනාපත්‌තිකරං දස්‌සෙතුං ‘‘අබධිරො’’ති වුත්‌තං. අනන්‌ධො අබධිරොති ‘‘පුරිසො’’ති ඉදං සන්‌ධාය වුත්‌තං. ‘‘ඉත්‌ථී’’ති ඉදං සන්‌ධාය ‘‘අනන්‌ධාබධිරා’’ති ගහෙතබ්‌බං. එවමුපරිපි. තෙනාපි සවනූපචාරන්‌තොගධෙන භවිතබ්‌බන්‌ති දස්‌සෙතුං ‘‘අන්‌තොද්‌වාදසහත්‌ථට්‌ඨො’’ති වුත්‌තං.
549. Vattabbabhāvenādhikatadutiyāniyatavinicchayato paṭhamāniyate vuttavinicchayehi samaṃ vinicchayaṃ pahāya tattha avuttaṃ imasseva vinicchayavisesaṃ dassetumāha ‘‘anandhā’’tiādi. Idha duṭṭhullavācāsaṅghādisesassāpi gahitattā tato anāpattikaraṃ dassetuṃ ‘‘abadhiro’’ti vuttaṃ. Anandho abadhiroti ‘‘puriso’’ti idaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Itthī’’ti idaṃ sandhāya ‘‘anandhābadhirā’’ti gahetabbaṃ. Evamuparipi. Tenāpi savanūpacārantogadhena bhavitabbanti dassetuṃ ‘‘antodvādasahatthaṭṭho’’ti vuttaṃ.
550. ‘‘අන්‌ධො අබධිරො අනාපත්‌තිං න කරොතී’’ති ඉදං කායසංසග්‌ගසඞ්‌ඝාදිසෙසං සන්‌ධාය වුත්‌තං. ‘‘බධිරො වාපි චක්‌ඛුමා, න කරොති අනාපත්‌ති’’න්‌ති ඉදං පන දුට්‌ඨුල්‌ලවාචාසඞ්‌ඝාදිසෙසං සන්‌ධාය වුත්‌තන්‌ති එවමෙත්‌ථ සන්‌ධාය භාසිතත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.
550.‘‘Andho abadhiro anāpattiṃ na karotī’’ti idaṃ kāyasaṃsaggasaṅghādisesaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Badhiro vāpi cakkhumā, na karoti anāpatti’’nti idaṃ pana duṭṭhullavācāsaṅghādisesaṃ sandhāya vuttanti evamettha sandhāya bhāsitattho veditabbo.
පුරිමානියතකථාය අවුත්‌තවිසෙසස්‌ස දුතියානියතකථාය වත්‌තුමිච්‌ඡිතත්‌තා අයම්‌පි විසෙසො ඉධ වත්‌තබ්‌බො. කොයං විසෙසො, යො ඉධ වත්‌තබ්‌බොති චෙ? තත්‌ථ ‘‘පටිච්‌ඡන්‌නෙ ආසනෙ අලංකම්‌මනියෙ’’ති (පාරා. 444) වුත්‌තං ආසනඞ්‌ගද්‌වයං ඉධ ‘‘න හෙව ඛො පන පටිච්‌ඡන්‌නං ආසනං හොති නාලංකම්‌මනිය’’න්‌ති (පාරා. 453) නිසෙධෙත්‌වා ‘‘අලඤ්‌ච ඛො හොති මාතුගාමං දුට්‌ඨුල්‌ලාහි වාචාහි ඔභාසිතු’’න්‌ති (පාරා. 453) ඉදං අපුබ්‌බඞ්‌ගං වුත්‌තං. තත්‍ර මාතුගාමොති අන්‌තමසො තදහුජාතාපි දාරිකා ගහිතා, ඉධ ‘‘මාතුගාමො නාම මනුස්‌සිත්‌ථී, න යක්‌ඛී, න පෙතී, න තිරච්‌ඡානගතා, විඤ්‌ඤූ පටිබලා සුභාසිතදුබ්‌භාසිතං දුට්‌ඨුල්‌ලාදුට්‌ඨුල්‌ලං ආජානිතු’’න්‌ති (පාරා. 454) විඤ්‌ඤූ පටිබලො මාතුගාමොව වුත්‌තො. තත්‌ථ ‘‘පාරාජිකෙන වා සඞ්‌ඝාදිසෙසෙන වා පාචිත්‌තියෙන වා’’ති (පාරා. 444) තිස්‌සො ආපත්‌තියො වුත්‌තා, ඉධ ‘‘නිසජ්‌ජං භික්‌ඛු පටිජානමානො ද්‌වින්‌නං ධම්‌මානං අඤ්‌ඤතරෙන කාරෙතබ්‌බො සඞ්‌ඝාදිසෙසෙන වා පාචිත්‌තියෙන වා’’ති (පාරා. 453) ද්‌වෙයෙව ආපත්‌තියො වුත්‌තා. සඞ්‌ඝාදිසෙසෙසු ච තත්‌ථ ‘‘සා චෙ එවං වදෙය්‍ය ‘අය්‍යො මයා දිට්‌ඨො නිසින්‌නො මාතුගාමෙන සද්‌ධිං කායසංසග්‌ගං සමාපජ්‌ජන්‌තො’ති, සො ච තං පටිජානාති, ආපත්‌තියා කාරෙතබ්‌බො’’ති (පාරා. 448) කායසංසග්‌ගසඞ්‌ඝාදිසෙසොව වුත්‌තො, ඉධ සො ච වුත්‌තො, ‘‘සා චෙ එවං වදෙය්‍ය ‘අය්‍යස්‌ස මයා සුතං නිසින්‌නස්‌ස මාතුගාමං දුට්‌ඨුල්‌ලාහි වාචාහි ඔභාසෙන්‌තස්‌සා’ති, සො ච තං පටිජානාති, ආපත්‌තියා කාරෙතබ්‌බො’’ති (පාරා. 455) දුට්‌ඨුල්‌ලවාචාසඞ්‌ඝාදිසෙසො ච වුත්‌තො. එත්‌තකො උභින්‌නමනියතානං විසෙසො.
Purimāniyatakathāya avuttavisesassa dutiyāniyatakathāya vattumicchitattā ayampi viseso idha vattabbo. Koyaṃ viseso, yo idha vattabboti ce? Tattha ‘‘paṭicchanne āsane alaṃkammaniye’’ti (pārā. 444) vuttaṃ āsanaṅgadvayaṃ idha ‘‘na heva kho pana paṭicchannaṃ āsanaṃ hoti nālaṃkammaniya’’nti (pārā. 453) nisedhetvā ‘‘alañca kho hoti mātugāmaṃ duṭṭhullāhi vācāhi obhāsitu’’nti (pārā. 453) idaṃ apubbaṅgaṃ vuttaṃ. Tatra mātugāmoti antamaso tadahujātāpi dārikā gahitā, idha ‘‘mātugāmo nāma manussitthī, na yakkhī, na petī, na tiracchānagatā, viññū paṭibalā subhāsitadubbhāsitaṃ duṭṭhullāduṭṭhullaṃ ājānitu’’nti (pārā. 454) viññū paṭibalo mātugāmova vutto. Tattha ‘‘pārājikena vā saṅghādisesena vā pācittiyena vā’’ti (pārā. 444) tisso āpattiyo vuttā, idha ‘‘nisajjaṃ bhikkhu paṭijānamāno dvinnaṃ dhammānaṃ aññatarena kāretabbo saṅghādisesena vā pācittiyena vā’’ti (pārā. 453) dveyeva āpattiyo vuttā. Saṅghādisesesu ca tattha ‘‘sā ce evaṃ vadeyya ‘ayyo mayā diṭṭho nisinno mātugāmena saddhiṃ kāyasaṃsaggaṃ samāpajjanto’ti, so ca taṃ paṭijānāti, āpattiyā kāretabbo’’ti (pārā. 448) kāyasaṃsaggasaṅghādisesova vutto, idha so ca vutto, ‘‘sā ce evaṃ vadeyya ‘ayyassa mayā sutaṃ nisinnassa mātugāmaṃ duṭṭhullāhi vācāhi obhāsentassā’ti, so ca taṃ paṭijānāti, āpattiyā kāretabbo’’ti (pārā. 455) duṭṭhullavācāsaṅghādiseso ca vutto. Ettako ubhinnamaniyatānaṃ viseso.
අයං කස්‌මා න වුත්‌තොති? අයං සම්‌බොධවත්‌ථුවිසෙසො වත්‌තුමිච්‌ඡිතො පන අට්‌ඨකථාගතවිනිච්‌ඡයවිසෙසතොති තස්‌මා න වුත්‌තොති දට්‌ඨබ්‌බො. තිසමුට්‌ඨානමෙවිදං කායචිත්‌තවාචාචිත්‌තකායවාචාචිත්‌තවසෙන තීණි සමුට්‌ඨානානි එතස්‌සාති කත්‌වා.
Ayaṃ kasmā na vuttoti? Ayaṃ sambodhavatthuviseso vattumicchito pana aṭṭhakathāgatavinicchayavisesatoti tasmā na vuttoti daṭṭhabbo. Tisamuṭṭhānamevidaṃ kāyacittavācācittakāyavācācittavasena tīṇi samuṭṭhānāni etassāti katvā.
ඉමෙහිපි ද්‌වීහි අනියතසික්‌ඛාපදෙහි සික්‌ඛාපදන්‌තරෙසු පඤ්‌ඤත්‌තායෙව ආපත්‌තියො, අනාපත්‌තියො ච දස්‌සිතා, න කොචි ආපත්‌තිවිසෙසො වුත්‌තො, තස්‌මා කිමෙතෙසං වචනෙනාති? වුච්‌චතෙ – විනයවිනිච්‌ඡයලක්‌ඛණං ඨපෙතුං භගවතා උප්‌පන්‌නෙ වත්‌ථුම්‌හි ද්‌වෙ අනියතා පඤ්‌ඤත්‌තා. කථං? එවරූපායපි සද්‌ධෙය්‍යවචනාය උපාසිකාය වුච්‌චමානො පටිජානමානොව ආපත්‌තියා කාරෙතබ්‌බො, න අප්‌පටිජානමානො, තස්‌මා ‘‘යාය කායචි ආපත්‌තියා යෙන කෙනචි චොදිතෙ පටිඤ්‌ඤාතකරණංයෙවඞ්‌ගං කාතබ්‌බ’’න්‌ති ඉමෙහි සික්‌ඛාපදෙහි විනිච්‌ඡයලක්‌ඛණං ඨපිතන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. අථ කස්‌මා භික්‌ඛුනීනං අනියතං න වුත්‌තන්‌ති? ඉදමෙව ලක්‌ඛණං සබ්‌බත්‌ථ අනුගතන්‌ති න වුත්‌තං.
Imehipi dvīhi aniyatasikkhāpadehi sikkhāpadantaresu paññattāyeva āpattiyo, anāpattiyo ca dassitā, na koci āpattiviseso vutto, tasmā kimetesaṃ vacanenāti? Vuccate – vinayavinicchayalakkhaṇaṃ ṭhapetuṃ bhagavatā uppanne vatthumhi dve aniyatā paññattā. Kathaṃ? Evarūpāyapi saddheyyavacanāya upāsikāya vuccamāno paṭijānamānova āpattiyā kāretabbo, na appaṭijānamāno, tasmā ‘‘yāya kāyaci āpattiyā yena kenaci codite paṭiññātakaraṇaṃyevaṅgaṃ kātabba’’nti imehi sikkhāpadehi vinicchayalakkhaṇaṃ ṭhapitanti veditabbaṃ. Atha kasmā bhikkhunīnaṃ aniyataṃ na vuttanti? Idameva lakkhaṇaṃ sabbattha anugatanti na vuttaṃ.
දුතියානියතකථාවණ්‌ණනා.
Dutiyāniyatakathāvaṇṇanā.
ඉති විනයත්‌ථසාරසන්‌දීපනියා
Iti vinayatthasārasandīpaniyā
විනයවිනිච්‌ඡයවණ්‌ණනාය
Vinayavinicchayavaṇṇanāya
අනියතකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Aniyatakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
