| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๕. อญฺชนวนิยเตฺถรคาถาวณฺณนา
5. Añjanavaniyattheragāthāvaṇṇanā
อาสนฺทิํ กุฎิกํ กตฺวาติ อายสฺมโต อญฺชนวนิยเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โส กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล สุทสฺสโน นาม มาลากาโร หุตฺวา สุมนปุเปฺผหิ ภควนฺตํ ปูเชตฺวา อญฺญมฺปิ ตตฺถ ตตฺถ พหุํ ปุญฺญํ กตฺวา เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต กสฺสปสฺส ภควโต สาสเน ปพฺพชิตฺวา สมณธมฺมํ อกาสิฯ อถ อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท เวสาลิยํ วชฺชิราชกุเล นิพฺพตฺติตฺวา ตสฺส วยปฺปตฺตกาเล วชฺชิรเฎฺฐ อวุฎฺฐิภยํ พฺยาธิภยํ อมนุสฺสภยนฺติ ตีณิ ภยานิ อุปฺปชฺชิํสุ ฯ ตํ สพฺพํ รตนสุตฺตวณฺณนายํ (ขุ. ปา. อฎฺฐ. รตนสุตฺตวณฺณนา; สุ. นิ. อฎฺฐ. ๑.รตนสุตฺตวณฺณนา) วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํฯ ภควติ ปน เวสาลิํ ปวิเฎฺฐ ภเยสุ จ วูปสเนฺตสุ สตฺถุ ธมฺมเทสนาย สมฺพหุลานํ เทวมนุสฺสานํ ธมฺมาภิสมเย จ ชาเต อยํ ราชกุมาโร พุทฺธานุภาวํ ทิสฺวา ปฎิลทฺธสโทฺธ ปพฺพชิฯ ยถา จายํ เอวํ อนนฺตรํ วุจฺจมานา จตฺตาโรปิ ชนาฯ เตปิ หิ อิมสฺส สหายภูตา ลิจฺฉวิราชกุมารา เอวํ อิมินาว นีหาเรน ปพฺพชิํสุฯ กสฺสปสมฺพุทฺธกาเลปิ สหายา หุตฺวา อิมินา สเหว ปพฺพชิตฺวา สมณธมฺมํ อกํสุ, ปทุมุตฺตรสฺสปิ ภควโต ปาทมูเล กุสลพีชโรปนาทิํ อกํสูติฯ ตตฺถายํ กตปุพฺพกิโจฺจ สาเกเต อญฺชนวเน สุสานฎฺฐาเน วสโนฺต อุปกฎฺฐาย วสฺสูปนายิกาย มนุเสฺสหิ ฉฑฺฑิตํ ชิณฺณกํ อาสนฺทิํ ลภิตฺวา ตํ จตูสุ ปาสาเณสุ ฐเปตฺวา อุปริ ติริยญฺจ ติณาทีหิ ฉาเทตฺวา ทฺวารํ โยเชตฺวา วสฺสํ อุปคโตฯ ปฐมมาเสเยว ฆเฎโนฺต วายมโนฺต อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๑.๑๑.๒๔-๒๘) –
Āsandiṃkuṭikaṃ katvāti āyasmato añjanavaniyattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarassa bhagavato kāle sudassano nāma mālākāro hutvā sumanapupphehi bhagavantaṃ pūjetvā aññampi tattha tattha bahuṃ puññaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato sāsane pabbajitvā samaṇadhammaṃ akāsi. Atha imasmiṃ buddhuppāde vesāliyaṃ vajjirājakule nibbattitvā tassa vayappattakāle vajjiraṭṭhe avuṭṭhibhayaṃ byādhibhayaṃ amanussabhayanti tīṇi bhayāni uppajjiṃsu . Taṃ sabbaṃ ratanasuttavaṇṇanāyaṃ (khu. pā. aṭṭha. ratanasuttavaṇṇanā; su. ni. aṭṭha. 1.ratanasuttavaṇṇanā) vuttanayena veditabbaṃ. Bhagavati pana vesāliṃ paviṭṭhe bhayesu ca vūpasantesu satthu dhammadesanāya sambahulānaṃ devamanussānaṃ dhammābhisamaye ca jāte ayaṃ rājakumāro buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbaji. Yathā cāyaṃ evaṃ anantaraṃ vuccamānā cattāropi janā. Tepi hi imassa sahāyabhūtā licchavirājakumārā evaṃ imināva nīhārena pabbajiṃsu. Kassapasambuddhakālepi sahāyā hutvā iminā saheva pabbajitvā samaṇadhammaṃ akaṃsu, padumuttarassapi bhagavato pādamūle kusalabījaropanādiṃ akaṃsūti. Tatthāyaṃ katapubbakicco sākete añjanavane susānaṭṭhāne vasanto upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya manussehi chaḍḍitaṃ jiṇṇakaṃ āsandiṃ labhitvā taṃ catūsu pāsāṇesu ṭhapetvā upari tiriyañca tiṇādīhi chādetvā dvāraṃ yojetvā vassaṃ upagato. Paṭhamamāseyeva ghaṭento vāyamanto arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.11.24-28) –
‘‘สุทสฺสโนติ นาเมน, มาลากาโร อหํ ตทา;
‘‘Sudassanoti nāmena, mālākāro ahaṃ tadā;
อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, โลกเชฎฺฐํ นราสภํฯ
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, lokajeṭṭhaṃ narāsabhaṃ.
‘‘ชาติปุปฺผํ คเหตฺวาน, ปูชยิํ ปทุมุตฺตรํ;
‘‘Jātipupphaṃ gahetvāna, pūjayiṃ padumuttaraṃ;
วิสุทฺธจกฺขุ สุมโน, ทิพฺพจกฺขุํ สมชฺฌคํฯ
Visuddhacakkhu sumano, dibbacakkhuṃ samajjhagaṃ.
‘‘เอติสฺสา ปุปฺผปูชาย, จิตฺตสฺส ปณิธีหิ จ;
‘‘Etissā pupphapūjāya, cittassa paṇidhīhi ca;
กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคติํ นุปปชฺชหํฯ
Kappānaṃ satasahassaṃ, duggatiṃ nupapajjahaṃ.
‘‘โสฬสาสิํสุ ราชาโน, เทวุตฺตรสนามกา;
‘‘Soḷasāsiṃsu rājāno, devuttarasanāmakā;
ฉตฺติํสมฺหิ อิโต กเปฺป, จกฺกวตฺตี มหพฺพลาฯ
Chattiṃsamhi ito kappe, cakkavattī mahabbalā.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหตฺตํ ปน ปตฺวา วิมุตฺติสุขํ ปฎิสํเวเทโนฺต สมาปตฺติโต วุฎฺฐาย ยถาลทฺธํ สมฺปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปีติเวเคน อุทาเนโนฺต ‘‘อาสนฺทิํ กุฎิกํ กตฺวา’’ติ คาถํ อภาสิ ฯ
Arahattaṃ pana patvā vimuttisukhaṃ paṭisaṃvedento samāpattito vuṭṭhāya yathāladdhaṃ sampattiṃ paccavekkhitvā pītivegena udānento ‘‘āsandiṃ kuṭikaṃ katvā’’ti gāthaṃ abhāsi .
๕๕. ตตฺถ อาสนฺทิํ กุฎิกํ กตฺวาติ อาสนฺที นาม ทีฆปาทกํ จตุรสฺสปีฐํ, อายตํ จตุรสฺสมฺปิ อตฺถิเยว, ยตฺถ นิสีทิตุเมว สกฺกา, น นิปชฺชิตุํ ตํ อาสนฺทิํ กุฎิกํ กตฺวา วาสตฺถาย เหฎฺฐา วุตฺตนเยน กุฎิกํ กตฺวา ยถา ตตฺถ นิสินฺนสฺส อุตุปริสฺสยาภาเวน สุเขน สมณธมฺมํ กาตุํ สกฺกา, เอวํ กุฎิกํ กตฺวาฯ เอเตน ปรมุกฺกํสคตํ เสนาสเน อตฺตโน อปฺปิจฺฉตํ สนฺตุฎฺฐิญฺจ ทเสฺสติฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ ธมฺมเสนาปตินา –
55. Tattha āsandiṃ kuṭikaṃ katvāti āsandī nāma dīghapādakaṃ caturassapīṭhaṃ, āyataṃ caturassampi atthiyeva, yattha nisīditumeva sakkā, na nipajjituṃ taṃ āsandiṃ kuṭikaṃ katvā vāsatthāya heṭṭhā vuttanayena kuṭikaṃ katvā yathā tattha nisinnassa utuparissayābhāvena sukhena samaṇadhammaṃ kātuṃ sakkā, evaṃ kuṭikaṃ katvā. Etena paramukkaṃsagataṃ senāsane attano appicchataṃ santuṭṭhiñca dasseti. Vuttampi cetaṃ dhammasenāpatinā –
‘‘ปลฺลเงฺกน นิสินฺนสฺส, ชณฺณุเกนาภิวสฺสติ;
‘‘Pallaṅkena nisinnassa, jaṇṇukenābhivassati;
อลํ ผาสุวิหาราย, ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน’’ติฯ (เถรคา. ๙๘๕; มิ. ป. ๖.๑.๑);
Alaṃ phāsuvihārāya, pahitattassa bhikkhuno’’ti. (theragā. 985; mi. pa. 6.1.1);
อปเร ‘‘อาสนฺทิกุฎิก’’นฺติ ปาฐํ วตฺวา ‘‘อาสนฺทิปฺปมาณํ กุฎิกํ กตฺวา’’ติ อตฺถํ วทนฺติฯ อเญฺญ ปน ‘‘อาสนนิสชฺชาทิคเต มนุเสฺส อุทฺทิสฺส มญฺจกสฺส อุปริ กตกุฎิกา อาสนฺที นาม, ตํ อาสนฺทิํ กุฎิกํ กตฺวา’’ติ อตฺถํ วทนฺติฯ โอคฺคยฺหาติ โอคาเหตฺวา อนุปวิสิตฺวาฯ อญฺชนํ วนนฺติ เอวํนามกํ วนํ, อญฺชนวณฺณปุปฺผภาวโต หิ อญฺชนา วุจฺจนฺติ วลฺลิโย, ตพฺพหุลตาย ตํ วนํ ‘‘อญฺชนวน’’นฺติ นามํ ลภิฯ อปเร ปน ‘‘อญฺชนา นาม มหาคจฺฉา’’ติ วทนฺติ, ตํ อญฺชนวนํ โอคฺคยฺห อาสนฺทิกํ กุฎิกํ กตฺวา ติโสฺส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ วิหรตา มยาติ วจนเสเสเนว โยชนาฯ อิทเมว จ เถรสฺส อญฺญาพฺยากรณํ อโหสีติฯ
Apare ‘‘āsandikuṭika’’nti pāṭhaṃ vatvā ‘‘āsandippamāṇaṃ kuṭikaṃ katvā’’ti atthaṃ vadanti. Aññe pana ‘‘āsananisajjādigate manusse uddissa mañcakassa upari katakuṭikā āsandī nāma, taṃ āsandiṃ kuṭikaṃ katvā’’ti atthaṃ vadanti. Oggayhāti ogāhetvā anupavisitvā. Añjanaṃ vananti evaṃnāmakaṃ vanaṃ, añjanavaṇṇapupphabhāvato hi añjanā vuccanti valliyo, tabbahulatāya taṃ vanaṃ ‘‘añjanavana’’nti nāmaṃ labhi. Apare pana ‘‘añjanā nāma mahāgacchā’’ti vadanti, taṃ añjanavanaṃ oggayha āsandikaṃ kuṭikaṃ katvā tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsananti viharatā mayāti vacanaseseneva yojanā. Idameva ca therassa aññābyākaraṇaṃ ahosīti.
อญฺชนวนิยเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Añjanavaniyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๕. อญฺชนวนิยเตฺถรคาถา • 5. Añjanavaniyattheragāthā
