| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-अभिनव-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
९. अञ्ञभागियसिक्खापदवण्णना
9. Aññabhāgiyasikkhāpadavaṇṇanā
अञ्ञभागस्साति अञ्ञकोट्ठासस्स, यं चोदेतुकामो, तस्स जातिआदितो अञ्ञस्स तिरच्छानजातिआदिकोट्ठासस्साति वुत्तं होति। इदन्ति नपुंसकनिद्देसेन छगलकादिं निद्दिसति, अयं छगलकादिकोति अत्थो, अधिकरणसद्दापेक्खाय वा नपुंसकनिद्देसो, इदं छगलकादिसङ्खातं अधिकरणन्ति वुत्तं होति। अञ्ञभागो वाति तिरच्छानजातिआदिभेदो अञ्ञो कोट्ठासो वा। अस्साति छगलकादिकस्स । अञ्ञभागियं छगलकादि। एत्थ च ‘‘अञ्ञभागसम्बन्धि अञ्ञभागिय’’न्ति पठमविग्गहस्स अत्थो, ‘‘अञ्ञभागवन्तं अञ्ञभागिय’’न्ति दुतियविग्गहस्स। ठपेत्वा पन तिरच्छानजातिआदिकं परमत्थतो विसुं छगलकादिके असतिपि ‘‘पटिमाय सरीर’’न्तिआदीसु विय अभेदेपि भेदकप्पनाय पवत्तलोकवोहारवसेन ‘‘अञ्ञभागस्स इदं, अञ्ञभागो वा अस्स अत्थी’’ति वुत्तन्ति दट्ठब्बं। अधिकरीयति एत्थाति अधिकरणं। तेनाह ‘‘आधारो वेदितब्बो’’ति। आधरीयति अस्मिन्ति आधारो, पतिट्ठानं। तेनाह ‘‘वत्थु अधिट्ठानन्ति वुत्तं होती’’ति।
Aññabhāgassāti aññakoṭṭhāsassa, yaṃ codetukāmo, tassa jātiādito aññassa tiracchānajātiādikoṭṭhāsassāti vuttaṃ hoti. Idanti napuṃsakaniddesena chagalakādiṃ niddisati, ayaṃ chagalakādikoti attho, adhikaraṇasaddāpekkhāya vā napuṃsakaniddeso, idaṃ chagalakādisaṅkhātaṃ adhikaraṇanti vuttaṃ hoti. Aññabhāgo vāti tiracchānajātiādibhedo añño koṭṭhāso vā. Assāti chagalakādikassa . Aññabhāgiyaṃ chagalakādi. Ettha ca ‘‘aññabhāgasambandhi aññabhāgiya’’nti paṭhamaviggahassa attho, ‘‘aññabhāgavantaṃ aññabhāgiya’’nti dutiyaviggahassa. Ṭhapetvā pana tiracchānajātiādikaṃ paramatthato visuṃ chagalakādike asatipi ‘‘paṭimāya sarīra’’ntiādīsu viya abhedepi bhedakappanāya pavattalokavohāravasena ‘‘aññabhāgassa idaṃ, aññabhāgo vā assa atthī’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Adhikarīyati etthāti adhikaraṇaṃ. Tenāha ‘‘ādhāro veditabbo’’ti. Ādharīyati asminti ādhāro, patiṭṭhānaṃ. Tenāha ‘‘vatthu adhiṭṭhānanti vuttaṃ hotī’’ti.
इदानि ‘‘अञ्ञभागस्स इद’’न्तिआदिना सङ्खेपेन वुत्तमेवत्थं केवलं नयदस्सनत्थं अट्ठुप्पत्तियं आगतमेव गहेत्वा विभजन्तो ‘‘यो हि सो’’तिआदिमाह। तेन ननु अनागते एवं चोदेन्तानं पापभिक्खूनं लेसोकासपिदहनत्थं इदं सिक्खापदं पञ्ञत्तं, न पन मेत्तियभूमजकानं। तेसञ्हि आदिकम्मिकत्ता अनापत्ति, तस्मा सामञ्ञेन अत्थो विभजितब्बो। न पन ‘‘यो हि सो अट्ठुप्पत्तियं दब्बो मल्लपुत्तो’’तिआदिना विसेसेनाति एदिसी चोदना अनवकासाति दट्ठब्बं। हीति कारणत्थे निपातो, यस्माति वुत्तं होति। अट्ठुप्पत्तियन्ति अत्थस्स उप्पत्ति अत्थुप्पत्ति, अत्थुप्पत्तियेव अट्ठुप्पत्ति, तस्सं अट्ठुप्पत्तियं, सिक्खापदस्स निदानेति वुत्तं होति। छगलकोति सेतछगलको। सोति छगलको। इमस्स पन ‘‘होती’’ति इमिना सम्बन्धो। अञ्ञस्स…पे॰… छगलकभावस्स चाति ‘‘तिरच्छानजातिया चेव छगलकभावस्स चा’’ति सङ्खातस्स अञ्ञस्स भागस्स कोट्ठासस्स, पक्खस्साति अत्थो।
Idāni ‘‘aññabhāgassa ida’’ntiādinā saṅkhepena vuttamevatthaṃ kevalaṃ nayadassanatthaṃ aṭṭhuppattiyaṃ āgatameva gahetvā vibhajanto ‘‘yo hi so’’tiādimāha. Tena nanu anāgate evaṃ codentānaṃ pāpabhikkhūnaṃ lesokāsapidahanatthaṃ idaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, na pana mettiyabhūmajakānaṃ. Tesañhi ādikammikattā anāpatti, tasmā sāmaññena attho vibhajitabbo. Na pana ‘‘yo hi so aṭṭhuppattiyaṃ dabbo mallaputto’’tiādinā visesenāti edisī codanā anavakāsāti daṭṭhabbaṃ. Hīti kāraṇatthe nipāto, yasmāti vuttaṃ hoti. Aṭṭhuppattiyanti atthassa uppatti atthuppatti, atthuppattiyeva aṭṭhuppatti, tassaṃ aṭṭhuppattiyaṃ, sikkhāpadassa nidāneti vuttaṃ hoti. Chagalakoti setachagalako. Soti chagalako. Imassa pana ‘‘hotī’’ti iminā sambandho. Aññassa…pe… chagalakabhāvassa cāti ‘‘tiracchānajātiyā ceva chagalakabhāvassa cā’’ti saṅkhātassa aññassa bhāgassa koṭṭhāsassa, pakkhassāti attho.
कुतोयमञ्ञो, यतो ‘‘अञ्ञस्स भागस्सा’’ति वुत्तन्ति आह ‘‘य्वायं…पे॰… ततो’’ति। तत्थ मनुस्सजाति चेव भिक्खुभावो चाति यो अयं भागो कोट्ठासो पक्खोति सम्बन्धो, ‘‘मनुस्सजाति चेव भिक्खुभावो चा’’ति सङ्खातो यो अयं भागो कोट्ठासो पक्खोति अत्थो। ततोति ‘‘मनुस्सजाति चेव भिक्खुभावो चा’’ति भागतो। सो वा अञ्ञभागोति यथावुत्ततिरच्छानजातिछगलकभावसङ्खातो सो अञ्ञभागो वा। अस्साति छगलकस्स। अत्थीति उपलब्भति। तस्माति यस्मा अञ्ञभागस्स छगलको होति, यस्मा च सो वा अञ्ञभागो अस्स अत्थि, तस्मा। अञ्ञभागियसङ्ख्यं लभतीति एत्थ ‘‘सो य्वाय’’न्ति इध सो-सद्दमेव आनेत्वा सो अञ्ञभागियसङ्खं लभतीति योजेतब्बं, ‘‘सो’’ति वा पाठसेसो दट्ठब्बो। च-सद्दो समुच्चयत्थो। सो पन अधिकरणसद्दतो परं दट्ठब्बो, ‘‘अधिकरण’’न्ति च वेदितब्बोति। तेसन्ति मेत्तियभूमजकानं। इमं मयं दब्बं मल्लपुत्तं नाम करोमाति छगलकं अजिकाय विप्पटिपज्जन्तं दिस्वा ‘‘मयं, आवुसो, इमं छगलकं दब्बं मल्लपुत्तं नाम करोमा’’ति वदन्तानं। नामकरणसञ्ञायाति नामकरणसङ्खाताय सञ्ञाय। एत्थापि ‘‘यो सो’’तिआदिकं आनेत्वा तस्सा नामकरणसञ्ञाय यो सो अट्ठुप्पत्तियं ‘‘दब्बो मल्लपुत्तो नामा’’ति छगलको वुत्तो, सो यस्मा आधारो वत्थु अधिट्ठानन्ति योजेतब्बं।
Kutoyamañño, yato ‘‘aññassa bhāgassā’’ti vuttanti āha ‘‘yvāyaṃ…pe… tato’’ti. Tattha manussajāti ceva bhikkhubhāvo cāti yo ayaṃ bhāgo koṭṭhāso pakkhoti sambandho, ‘‘manussajāti ceva bhikkhubhāvo cā’’ti saṅkhāto yo ayaṃ bhāgo koṭṭhāso pakkhoti attho. Tatoti ‘‘manussajāti ceva bhikkhubhāvo cā’’ti bhāgato. So vā aññabhāgoti yathāvuttatiracchānajātichagalakabhāvasaṅkhāto so aññabhāgo vā. Assāti chagalakassa. Atthīti upalabbhati. Tasmāti yasmā aññabhāgassa chagalako hoti, yasmā ca so vā aññabhāgo assa atthi, tasmā. Aññabhāgiyasaṅkhyaṃ labhatīti ettha ‘‘so yvāya’’nti idha so-saddameva ānetvā so aññabhāgiyasaṅkhaṃ labhatīti yojetabbaṃ, ‘‘so’’ti vā pāṭhaseso daṭṭhabbo. Ca-saddo samuccayattho. So pana adhikaraṇasaddato paraṃ daṭṭhabbo, ‘‘adhikaraṇa’’nti ca veditabboti. Tesanti mettiyabhūmajakānaṃ. Imaṃ mayaṃ dabbaṃ mallaputtaṃ nāma karomāti chagalakaṃ ajikāya vippaṭipajjantaṃ disvā ‘‘mayaṃ, āvuso, imaṃ chagalakaṃ dabbaṃ mallaputtaṃ nāma karomā’’ti vadantānaṃ. Nāmakaraṇasaññāyāti nāmakaraṇasaṅkhātāya saññāya. Etthāpi ‘‘yo so’’tiādikaṃ ānetvā tassā nāmakaraṇasaññāya yo so aṭṭhuppattiyaṃ ‘‘dabbo mallaputto nāmā’’ti chagalako vutto, so yasmā ādhāro vatthu adhiṭṭhānanti yojetabbaṃ.
इदानि कथमेतं विञ्ञायति ‘‘अधिकरण’’न्ति चेत्थ आधारो वेदितब्बो, न विवादाधिकरणादीसु अञ्ञतरन्ति अनुयोगं सन्धायाह ‘‘तञ्हि सन्धाया’’तिआदि। तत्थ तन्ति तस्सा नामकरणसञ्ञाय अधिट्ठानभूतं छगलकं पच्चामसति। विवादाधिकरणादीसु अञ्ञतरं सन्धाय न वुत्तन्ति सम्बन्धो। तत्थ कारणं पुच्छति ‘‘कस्मा’’ति। कारणमाह ‘‘असम्भवतो’’ति। इदानि तमेव असम्भवं पाकटं कत्वा दस्सेतुं ‘‘न ही’’तिआदि वुत्तं। न हि उपादियिंसूति सम्बन्धो। उपादियिंसूति गण्हिंसु। किं चतुन्नं अधिकरणानम्पि लेसो अत्थि, येनेवं वुत्तन्ति आह ‘‘न च चतुन्नं अधिकरणान’’न्तिआदि। इदानि तमेव समत्थेतुं ‘‘जातिलेसादयो ही’’तिआदि वुत्तं। तत्थ जातियेव लेसो जातिलेसो। आदिसद्देन नामलेसादीनं गहणं। होति चेत्थ –
Idāni kathametaṃ viññāyati ‘‘adhikaraṇa’’nti cettha ādhāro veditabbo, na vivādādhikaraṇādīsu aññataranti anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘tañhi sandhāyā’’tiādi. Tattha tanti tassā nāmakaraṇasaññāya adhiṭṭhānabhūtaṃ chagalakaṃ paccāmasati. Vivādādhikaraṇādīsu aññataraṃ sandhāya na vuttanti sambandho. Tattha kāraṇaṃ pucchati ‘‘kasmā’’ti. Kāraṇamāha ‘‘asambhavato’’ti. Idāni tameva asambhavaṃ pākaṭaṃ katvā dassetuṃ ‘‘na hī’’tiādi vuttaṃ. Na hi upādiyiṃsūti sambandho. Upādiyiṃsūti gaṇhiṃsu. Kiṃ catunnaṃ adhikaraṇānampi leso atthi, yenevaṃ vuttanti āha ‘‘na ca catunnaṃ adhikaraṇāna’’ntiādi. Idāni tameva samatthetuṃ ‘‘jātilesādayo hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha jātiyeva leso jātileso. Ādisaddena nāmalesādīnaṃ gahaṇaṃ. Hoti cettha –
‘‘लेसा जातिनामगोत्त-लिङ्गापत्तिवसापि च।
‘‘Lesā jātināmagotta-liṅgāpattivasāpi ca;
पत्तचीवरुपज्झाया-चरियावासवसा दसा’’ति॥
Pattacīvarupajjhāyā-cariyāvāsavasā dasā’’ti.
आपत्तिलेसो नाम लहुकं आपत्तिं आपज्जन्तो दिट्ठो होति। तञ्चे पाराजिकेन चोदेति ‘‘अस्समणोसि, असक्यपुत्तियोसी’’ति, आपत्ति वाचाय वाचाय सङ्घादिसेसस्साति (पारा॰ ३९६) एवं आपत्तिलेसम्पि पुग्गलस्मिंयेव आरोपेत्वा वुत्तत्ता ‘‘पुग्गलानंयेव लेसा वुत्ता’’ति वुत्तं । तञ्च ‘‘दब्बो मल्लपुत्तो’’ति नामन्ति मेत्तियभूमजकेहि छगलकस्स कतं तं ‘‘दब्बो मल्लपुत्तो’’ति नामञ्च। एवं असम्भवं दस्सेत्वा इदानि इमिनाव पसङ्गेन देसलेससद्दानं अत्थं संवण्णेतुं ‘‘एत्थ चा’’तिआदिमाह। एत्थाति एतेसु द्वीसु देसलेसेसु। देसो नाम जातिआदिभेदो वोहारो। तेनाह ‘‘जातिआदीसू’’तिआदि। अञ्ञम्पि वत्थुन्ति यस्मिं वत्थुस्मिं पतिट्ठितं, तं मुञ्चित्वा अञ्ञम्पि वत्थुं। कथं सिलिस्सतीति आह ‘‘वोहारमत्तेनेवा’’तिआदि, वोहारमत्तेनेव, न तु अत्थतोति अधिप्पायो। ‘‘ईसकं अल्लीयती’’ति इमिना ‘‘लेसो’’ति लिस अल्लीभावेति इमस्स रूपन्ति दस्सेति। किञ्चापि देसलेसानं वुत्तनयेन ब्यञ्जनतो नानाकरणं अत्थि, अत्थतो पन नत्थीति आह ‘‘जातिआदीनंयेव अञ्ञतरकोट्ठासस्सेतं अधिवचन’’न्ति।
Āpattileso nāma lahukaṃ āpattiṃ āpajjanto diṭṭho hoti. Tañce pārājikena codeti ‘‘assamaṇosi, asakyaputtiyosī’’ti, āpatti vācāya vācāya saṅghādisesassāti (pārā. 396) evaṃ āpattilesampi puggalasmiṃyeva āropetvā vuttattā ‘‘puggalānaṃyeva lesā vuttā’’ti vuttaṃ . Tañca ‘‘dabbo mallaputto’’ti nāmanti mettiyabhūmajakehi chagalakassa kataṃ taṃ ‘‘dabbo mallaputto’’ti nāmañca. Evaṃ asambhavaṃ dassetvā idāni imināva pasaṅgena desalesasaddānaṃ atthaṃ saṃvaṇṇetuṃ ‘‘ettha cā’’tiādimāha. Etthāti etesu dvīsu desalesesu. Deso nāma jātiādibhedo vohāro. Tenāha ‘‘jātiādīsū’’tiādi. Aññampi vatthunti yasmiṃ vatthusmiṃ patiṭṭhitaṃ, taṃ muñcitvā aññampi vatthuṃ. Kathaṃ silissatīti āha ‘‘vohāramattenevā’’tiādi, vohāramatteneva, na tu atthatoti adhippāyo. ‘‘Īsakaṃ allīyatī’’ti iminā ‘‘leso’’ti lisa allībhāveti imassa rūpanti dasseti. Kiñcāpi desalesānaṃ vuttanayena byañjanato nānākaraṇaṃ atthi, atthato pana natthīti āha ‘‘jātiādīnaṃyeva aññatarakoṭṭhāsassetaṃ adhivacana’’nti.
यदि पन नामकरणसञ्ञाय आधारभूतं छगलकं सन्धाय ‘‘अञ्ञभागियस्स अधिकरणस्सा’’ति वुत्तं, अथ कस्मा पदभाजने तं अविभजित्वा ‘‘अञ्ञभागियस्स अधिकरणस्साति आपत्तञ्ञभागियं वा होति अधिकरणञ्ञभागियं वा’’तिआदि (पारा॰ ३९३) वुत्तन्ति आह ‘‘पदभाजने पना’’तिआदि। तन्ति आधारसङ्खातं अधिकरणं। आविभूतं पाकटं। अत्थुद्धारवसेनाति तेन वत्तब्बअत्थानं उद्धरणवसेन। ननु च ‘‘अत्थमत्तं पति सद्दा अभिनिविसन्ती’’ति न एकेन सद्देन अनेकत्था अभिधीयन्तीति? सच्चमेतं सद्दविसेसे अपेक्खिते, तेसं तेसं पन अत्थानं अधिकरणसद्दवचनीयतासामञ्ञं उपादाय वुच्चमानो अयं विचारो अधिकरणसद्दस्स अत्थुद्धारोति वुत्तो। तेनेवाह ‘‘अधिकरणन्ति वचनसामञ्ञतो अत्थुद्धारवसेन पवत्तानि चत्तारि अधिकरणानी’’ति। अञ्ञभागियताति अञ्ञपक्खियता। तब्भागियताति तप्पक्खियता। अपाकटा पदभाजनतो अञ्ञत्र दस्सितट्ठानाभावतो। अवसाने आपत्तञ्ञभागियेन चोदनञ्चाति ‘‘भिक्खु सङ्घादिसेसं अज्झापज्जन्तो दिट्ठो होति, सङ्घादिसेसे सङ्घादिसेसदिट्ठि होति, तञ्चे पाराजिकेन चोदेती’’तिआदिचोदनं सन्धाय वुत्तं ‘‘अधिकरणञ्ञभागिय’’न्ति। एकमेकञ्हि अधिकरणं इतरेसं तिण्णं तिण्णं अञ्ञभागियं अञ्ञपक्खियं अञ्ञकोट्ठासियं होति वत्थुविसभागत्ता। आदिसद्देन ‘‘कथं अधिकरणं अधिकरणस्स अञ्ञभागिय’’न्तिआदिको पदविभागो सङ्गहितो।
Yadi pana nāmakaraṇasaññāya ādhārabhūtaṃ chagalakaṃ sandhāya ‘‘aññabhāgiyassa adhikaraṇassā’’ti vuttaṃ, atha kasmā padabhājane taṃ avibhajitvā ‘‘aññabhāgiyassa adhikaraṇassāti āpattaññabhāgiyaṃ vā hoti adhikaraṇaññabhāgiyaṃ vā’’tiādi (pārā. 393) vuttanti āha ‘‘padabhājane panā’’tiādi. Tanti ādhārasaṅkhātaṃ adhikaraṇaṃ. Āvibhūtaṃ pākaṭaṃ. Atthuddhāravasenāti tena vattabbaatthānaṃ uddharaṇavasena. Nanu ca ‘‘atthamattaṃ pati saddā abhinivisantī’’ti na ekena saddena anekatthā abhidhīyantīti? Saccametaṃ saddavisese apekkhite, tesaṃ tesaṃ pana atthānaṃ adhikaraṇasaddavacanīyatāsāmaññaṃ upādāya vuccamāno ayaṃ vicāro adhikaraṇasaddassa atthuddhāroti vutto. Tenevāha ‘‘adhikaraṇanti vacanasāmaññato atthuddhāravasena pavattāni cattāri adhikaraṇānī’’ti. Aññabhāgiyatāti aññapakkhiyatā. Tabbhāgiyatāti tappakkhiyatā. Apākaṭā padabhājanato aññatra dassitaṭṭhānābhāvato. Avasāne āpattaññabhāgiyena codanañcāti ‘‘bhikkhu saṅghādisesaṃ ajjhāpajjanto diṭṭho hoti, saṅghādisese saṅghādisesadiṭṭhi hoti, tañce pārājikena codetī’’tiādicodanaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘adhikaraṇaññabhāgiya’’nti. Ekamekañhi adhikaraṇaṃ itaresaṃ tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ aññabhāgiyaṃ aññapakkhiyaṃ aññakoṭṭhāsiyaṃ hoti vatthuvisabhāgattā. Ādisaddena ‘‘kathaṃ adhikaraṇaṃ adhikaraṇassa aññabhāgiya’’ntiādiko padavibhāgo saṅgahito.
किञ्चि देसं लेसमत्तं उपादायाति एत्थ यं वत्तब्बं, तस्सापि असम्भवदस्सनप्पसङ्गेन हेट्ठा वुत्तत्ता ‘‘सेसा विनिच्छयकथा अट्ठमे वुत्तसदिसायेवा’’ति वुत्तं। तत्थ सेसा विनिच्छयकथाति ‘‘पाराजिकेनाति भिक्खुनो अनुरूपेसु एकूनविसतिया अञ्ञतरेना’’तिआदिका (कङ्खा॰ अट्ठ॰ दुट्ठदोससिक्खापदवण्णना) विनिच्छयकथा। वुत्तसदिसायेवाति एत्थ इमस्मिं सिक्खापदे या वत्तब्बा, तेन सिक्खापदेन साधारणभूता सा वुत्तसदिसायेवाति अधिप्पेता, न असाधारणभूता अपुब्बवण्णनाय अधिप्पेतत्ता। तेनेवाह ‘‘अयं पना’’तिआदि। पुरिमस्मिं सिक्खापदेपि तथासञ्ञिनो अनापत्तिकत्ता ‘‘इध चा’’ति वुत्तं। तथासञ्ञिनोपीति ‘‘पाराजिकंयेव अयं आपन्नो’’ति एवंसञ्ञिनोपि। इतिसद्दो आदिअत्थो वा पकारत्थो वा। तेन केनचि भिक्खुना अञ्ञो कोचि खत्तियजातिको पाराजिकं धम्मं अज्झापज्जन्तो दिट्ठो होति, अथ सो अञ्ञं अत्तनो वेरिं खत्तियजातिकं भिक्खुं पस्सित्वा तं खत्तियजातिलेसं गहेत्वा एवं चोदेति ‘‘खत्तियो मया दिट्ठो पाराजिकं धम्मं अज्झापज्जन्तो, त्वं खत्तियो पाराजिकं धम्मं अज्झापन्नोसि, अथ वा त्वं खो खत्तियो, न अञ्ञो, पाराजिकं धम्मं अज्झापन्नोसि, अस्समणोसि, असक्यपुत्तियोसि, नत्थि तया सद्धिं उपोसथो वा पवारणा वा सङ्घकम्मं वा’’ति, आपत्ति वाचाय वाचाय सङ्घादिसेसस्स। एत्थ च तेसं खत्तियानं अञ्ञमञ्ञं असदिसस्स तस्स तस्स दीघादिनो वा दिट्ठादिनो वा वसेन अञ्ञभागियता, खत्तियजातिपञ्ञत्तिया आधारवसेन अधिकरणता च वेदितब्बा। एस नयो नामलेसादीसुपि।
Kiñci desaṃ lesamattaṃ upādāyāti ettha yaṃ vattabbaṃ, tassāpi asambhavadassanappasaṅgena heṭṭhā vuttattā ‘‘sesā vinicchayakathā aṭṭhame vuttasadisāyevā’’ti vuttaṃ. Tattha sesā vinicchayakathāti ‘‘pārājikenāti bhikkhuno anurūpesu ekūnavisatiyā aññatarenā’’tiādikā (kaṅkhā. aṭṭha. duṭṭhadosasikkhāpadavaṇṇanā) vinicchayakathā. Vuttasadisāyevāti ettha imasmiṃ sikkhāpade yā vattabbā, tena sikkhāpadena sādhāraṇabhūtā sā vuttasadisāyevāti adhippetā, na asādhāraṇabhūtā apubbavaṇṇanāya adhippetattā. Tenevāha ‘‘ayaṃ panā’’tiādi. Purimasmiṃ sikkhāpadepi tathāsaññino anāpattikattā ‘‘idha cā’’ti vuttaṃ. Tathāsaññinopīti ‘‘pārājikaṃyeva ayaṃ āpanno’’ti evaṃsaññinopi. Itisaddo ādiattho vā pakārattho vā. Tena kenaci bhikkhunā añño koci khattiyajātiko pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpajjanto diṭṭho hoti, atha so aññaṃ attano veriṃ khattiyajātikaṃ bhikkhuṃ passitvā taṃ khattiyajātilesaṃ gahetvā evaṃ codeti ‘‘khattiyo mayā diṭṭho pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpajjanto, tvaṃ khattiyo pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpannosi, atha vā tvaṃ kho khattiyo, na añño, pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpannosi, assamaṇosi, asakyaputtiyosi, natthi tayā saddhiṃ uposatho vā pavāraṇā vā saṅghakammaṃ vā’’ti, āpatti vācāya vācāya saṅghādisesassa. Ettha ca tesaṃ khattiyānaṃ aññamaññaṃ asadisassa tassa tassa dīghādino vā diṭṭhādino vā vasena aññabhāgiyatā, khattiyajātipaññattiyā ādhāravasena adhikaraṇatā ca veditabbā. Esa nayo nāmalesādīsupi.
आपत्तिलेसे पन केनचि भिक्खुना कोचि भिक्खु लहुकं आपत्तिं आपज्जन्तो दिट्ठो होति, सो चेतं भिक्खुं पाराजिकेन चोदेति, आपत्ति वाचाय वाचाय सङ्घादिसेसस्स। यदि एवं कथं अञ्ञभागियं अधिकरणं होतीति? यञ्हि सो लहुकं आपत्तिं आपन्नो, तं पाराजिकस्स अञ्ञभागियं अधिकरणं, तस्स पन अञ्ञभागियस्स अधिकरणस्स लेसो नाम। यो सो सब्बखत्तियानं साधारणो खत्तियभावो विय सब्बापत्तीनं साधारणो आपत्तिभावो। एतेनेव उपायेन ‘‘केनचि भिक्खुना कोचि भिक्खु सङ्घादिसेसं अज्झापज्जन्तो दिट्ठो होती’’तिआदिकं विसेसं सङ्गण्हाति।
Āpattilese pana kenaci bhikkhunā koci bhikkhu lahukaṃ āpattiṃ āpajjanto diṭṭho hoti, so cetaṃ bhikkhuṃ pārājikena codeti, āpatti vācāya vācāya saṅghādisesassa. Yadi evaṃ kathaṃ aññabhāgiyaṃ adhikaraṇaṃ hotīti? Yañhi so lahukaṃ āpattiṃ āpanno, taṃ pārājikassa aññabhāgiyaṃ adhikaraṇaṃ, tassa pana aññabhāgiyassa adhikaraṇassa leso nāma. Yo so sabbakhattiyānaṃ sādhāraṇo khattiyabhāvo viya sabbāpattīnaṃ sādhāraṇo āpattibhāvo. Eteneva upāyena ‘‘kenaci bhikkhunā koci bhikkhu saṅghādisesaṃ ajjhāpajjanto diṭṭho hotī’’tiādikaṃ visesaṃ saṅgaṇhāti.
अञ्ञभागियसिक्खं यो, नेव सिक्खति युत्तितो।
Aññabhāgiyasikkhaṃ yo, neva sikkhati yuttito;
गच्छे विनयविञ्ञूहि, अञ्ञभागियतंव सो॥ (वजिर॰ टी॰ पाराजिक ४०८)।
Gacche vinayaviññūhi, aññabhāgiyataṃva so. (vajira. ṭī. pārājika 408);
अञ्ञभागियसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Aññabhāgiyasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
