A World of Knowledge
    Upanishads

    Annapurna Upanishad

    Sanskrit Devanagari with Roman transliteration (IAST)

     

    ॥ अन्नपूर्णोपनिषत् ॥

    ॥ annapūrṇopaniṣat ॥

    सर्वापह्नवसंसिद्धब्रह्ममात्रतयोज्ज्वलम् ।
    त्रैपदं श्रीरामतत्त्वं स्वमात्रमिति भावये ॥

    sarvāpahnavasaṃsiddhabrahmamātratayojjvalam ।
    traipadaṃ śrīrāmatattvaṃ svamātramiti bhāvaye ॥

    ॐ भद्रं कर्णेभिः शृणुयाम देवाः ॥ भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः ॥

    oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śṛṇuyāma devāḥ ॥ bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ ॥

    स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवा्ँसस्तनूभिः ॥ व्यशेम देवहितं यदायुः ॥

    sthirairaṅgaistuṣṭuvām̐sastanūbhiḥ ॥ vyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ॥

    स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः ॥ स्वस्ति नः पूषा विश्ववेदाः ॥

    svasti na indro vṛddhaśravāḥ ॥ svasti naḥ pūṣā viśvavedāḥ ॥

    स्वस्ति नस्तार्क्ष्यो अरिष्टनेमिः ॥ स्वस्ति नो बृहस्पतिर्दधातु ॥

    svasti nastārkṣyo ariṣṭanemiḥ ॥ svasti no bṛhaspatirdadhātu ॥

    ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥

    oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥

    हरिः ॐ निदाघो नाम योगीन्द्र ऋभुं ब्रह्मविदां वरम् ।
    प्रणम्य दण्डवद्भूमावुत्थाय स पुनर्मुनिः ॥ १॥

    hariḥ oṃ nidāgho nāma yogīndra ṛbhuṃ brahmavidāṃ varam ।
    praṇamya daṇḍavadbhūmāvutthāya sa punarmuniḥ ॥ 1॥

    आत्मतत्त्वमनुब्रूहीत्येवं पप्रच्छ सादरम् ।
    कयोपासनया ब्रह्मन्नीदृशं प्राप्तवानसि ॥ २॥

    ātmatattvamanubrūhītyevaṃ papraccha sādaram ।
    kayopāsanayā brahmannīdṛśaṃ prāptavānasi ॥ 2॥

    तां मे ब्रूहि महाविद्यां मोक्षसाम्राज्यदायिनीम् ।
    निदाघ त्वं कृतार्थोऽसि शृणु विद्यां सनातनीम् ॥ ३॥

    tāṃ me brūhi mahāvidyāṃ mokṣasāmrājyadāyinīm ।
    nidāgha tvaṃ kṛtārtho'si śṛṇu vidyāṃ sanātanīm ॥ 3॥

    यस्या विज्ञानमात्रेण जीवन्मुक्तो भविष्यसि ।
    मूलशृङ्गाटमध्यस्था बिन्दुनादकलाश्रया ॥ ४॥

    yasyā vijñānamātreṇa jīvanmukto bhaviṣyasi ।
    mūlaśṛṅgāṭamadhyasthā bindunādakalāśrayā ॥ 4॥

    नित्यानन्दा निराधारा विख्याता विलसत्कचा ।
    विष्टपेशी महालक्ष्मीः कामस्तारो नतिस्तथा ॥ ५॥

    nityānandā nirādhārā vikhyātā vilasatkacā ।
    viṣṭapeśī mahālakṣmīḥ kāmastāro natistathā ॥ 5॥

    भगवत्यन्नपूर्णेति ममाभिलषितं ततः ।
    अन्नं देहि ततः स्वाहा मन्त्रसारेति विश्रुता ॥ ६॥

    bhagavatyannapūrṇeti mamābhilaṣitaṃ tataḥ ।
    annaṃ dehi tataḥ svāhā mantrasāreti viśrutā ॥ 6॥

    सप्तविंशति वर्णात्मा योगिनीगणसेविता ॥ ७॥

    saptaviṃśati varṇātmā yoginīgaṇasevitā ॥ 7॥

    ऐं ह्रीं सौं श्रीं क्लीमोन्नमो भगवत्यन्नपूर्णे
    ममाभिलषितमन्नं देहि स्वाहा ।
    इति पित्रोपदिष्टोऽस्मि तदादिनियमः स्थितः ।
    कृतवान्स्वाश्रमाचारो मन्त्रानुष्ठानमन्वहम् ॥ ८॥

    aiṃ hrīṃ sauṃ śrīṃ klīmonnamo bhagavatyannapūrṇe
    mamābhilaṣitamannaṃ dehi svāhā ।
    iti pitropadiṣṭo'smi tadādiniyamaḥ sthitaḥ ।
    kṛtavānsvāśramācāro mantrānuṣṭhānamanvaham ॥ 8॥

    एवं गते बहुदिने प्रादुरासीन्ममाग्रतः ।
    अन्नपूर्णा विशालाक्षी स्मयमानमुखाम्बुजा ॥ ९॥

    evaṃ gate bahudine prādurāsīnmamāgrataḥ ।
    annapūrṇā viśālākṣī smayamānamukhāmbujā ॥ 9॥

    तां दृष्ट्वा दण्डवद्भूमौ नत्वा प्राञ्जलिरास्थितः ।
    अहो वत्स कृतार्थोऽसि वरं वरय मा चिरम् ॥ १०॥

    tāṃ dṛṣṭvā daṇḍavadbhūmau natvā prāñjalirāsthitaḥ ।
    aho vatsa kṛtārtho'si varaṃ varaya mā ciram ॥ 10॥

    एवमुक्तो विशालाक्ष्या मयोक्तं मुनिपुङ्गव ।
    आत्मतत्त्वं मनसि मे प्रादुर्भवतु पार्वति ॥ ११॥

    evamukto viśālākṣyā mayoktaṃ munipuṅgava ।
    ātmatattvaṃ manasi me prādurbhavatu pārvati ॥ 11॥

    तथैवास्थिति मामुक्त्वा तत्रैवान्तरधीयत ।
    तदा मे मतिरुत्पन्ना जगद्वैचित्र्यदर्शनात् ॥ १२॥

    tathaivāsthiti māmuktvā tatraivāntaradhīyata ।
    tadā me matirutpannā jagadvaicitryadarśanāt ॥ 12॥

    भ्रमः पञ्चविधो भाति तदेवेह समुच्यते ।
    जीवेश्वरौ भिन्नरूपाविति प्राथमिको भ्रमः ॥ १२॥

    bhramaḥ pañcavidho bhāti tadeveha samucyate ।
    jīveśvarau bhinnarūpāviti prāthamiko bhramaḥ ॥ 12॥

    आत्मनिष्ठं कर्तृगुणं वास्तवं वा द्वितीयकः ।
    शरीरत्रयसंयुक्तजीवः सङ्गी तृतीयकः ॥ १३॥

    ātmaniṣṭhaṃ kartṛguṇaṃ vāstavaṃ vā dvitīyakaḥ ।
    śarīratrayasaṃyuktajīvaḥ saṅgī tṛtīyakaḥ ॥ 13॥

    जगत्कारणरूपस्य विकारित्वं चतुर्थकः ।
    कारणाद्भिन्नजगतः सत्यत्वं पञ्चमो भ्रमः ।
    पञ्चभ्रमनिवृत्तिश्च तदा स्फुरति चेतसि ॥ १५॥

    jagatkāraṇarūpasya vikāritvaṃ caturthakaḥ ।
    kāraṇādbhinnajagataḥ satyatvaṃ pañcamo bhramaḥ ।
    pañcabhramanivṛttiśca tadā sphurati cetasi ॥ 15॥

    बिम्बप्रतिबिम्बदर्शनेन भेदभ्रमो निवृत्तः ।
    स्फटिकलोहितदर्शनेन पारमार्थिककर्तृत्वभ्रमो निवृत्तः ।
    घटमठाकाशदर्शनेन सङ्गीतिभ्रमो निवृत्तः ।
    रज्जुसर्पदर्शनेन कारणाद्भिन्नजगतः सत्यत्वभ्रमो निवृत्तः ।
    कनकरुचकदर्शनेन विकारित्वभ्रमो निवृत्तः ।
    तदाप्रभृति मच्चित्तं ब्रह्माकारमभूत्स्वयम् ।
    निदाघ त्वमपीत्थं हि तत्त्वज्ञानमवाप्नुहि ॥ १६॥

    bimbapratibimbadarśanena bhedabhramo nivṛttaḥ ।
    sphaṭikalohitadarśanena pāramārthikakartṛtvabhramo nivṛttaḥ ।
    ghaṭamaṭhākāśadarśanena saṅgītibhramo nivṛttaḥ ।
    rajjusarpadarśanena kāraṇādbhinnajagataḥ satyatvabhramo nivṛttaḥ ।
    kanakarucakadarśanena vikāritvabhramo nivṛttaḥ ।
    tadāprabhṛti maccittaṃ brahmākāramabhūtsvayam ।
    nidāgha tvamapītthaṃ hi tattvajñānamavāpnuhi ॥ 16॥

    निदाघः प्रणतो भूत्वा ऋभुं पप्रच्छ सादरम् ।
    ब्रूहि मे श्रद्दधानाय ब्रह्मविद्यामनुत्तमाम् ॥ १७॥

    nidāghaḥ praṇato bhūtvā ṛbhuṃ papraccha sādaram ।
    brūhi me śraddadhānāya brahmavidyāmanuttamām ॥ 17॥

    तथेत्याह ऋभुः प्रीतस्तत्त्वज्ञां वदामि ते ।
    महाकर्ता महाभोक्ता महात्यागी भवानघ ।
    स्वस्वरूपानुसन्धानमेवं कृत्वा सुखी भव ॥ १८॥

    tathetyāha ṛbhuḥ prītastattvajñāṃ vadāmi te ।
    mahākartā mahābhoktā mahātyāgī bhavānagha ।
    svasvarūpānusandhānamevaṃ kṛtvā sukhī bhava ॥ 18॥

    नित्योदितं विमलमाद्यमनतरूपं
    ब्रह्मास्मि नेतरकलाकलनं हि किंचित् ।
    इत्येव भावय निरञ्जनतामुपेतो
    निर्वाणमेहि सकलामलशान्तवृत्तिः ॥ १९॥

    nityoditaṃ vimalamādyamanatarūpaṃ
    brahmāsmi netarakalākalanaṃ hi kiṃcit ।
    ityeva bhāvaya nirañjanatāmupeto
    nirvāṇamehi sakalāmalaśāntavṛttiḥ ॥ 19॥

    यदिदं दृश्यते किंचित्तत्तन्नास्तीति भावय ।
    यथा गन्धर्वनगरं यथा वारि मरुस्थले ॥ २०॥

    yadidaṃ dṛśyate kiṃcittattannāstīti bhāvaya ।
    yathā gandharvanagaraṃ yathā vāri marusthale ॥ 20॥

    यत्तु नो दृश्यते किंचिद्यन्नु किंचिदिव स्थितम् ।
    मनःषष्ठेन्द्रियातीतं तन्मयो भव वै मुने ॥ २१॥

    yattu no dṛśyate kiṃcidyannu kiṃcidiva sthitam ।
    manaḥṣaṣṭhendriyātītaṃ tanmayo bhava vai mune ॥ 21॥

    अविनाशि चिदाकाशं सर्वात्मकमखण्डितम् ।
    नीरन्ध्रं भूरिवाशेषं तदस्मीति विभावय ॥ २२॥

    avināśi cidākāśaṃ sarvātmakamakhaṇḍitam ।
    nīrandhraṃ bhūrivāśeṣaṃ tadasmīti vibhāvaya ॥ 22॥

    यदा संक्षीयते चित्तमभावात्यन्तभावनात् ।
    चित्सामान्यस्वरूपस्य सत्तासामान्यता तदा ॥ २३॥

    yadā saṃkṣīyate cittamabhāvātyantabhāvanāt ।
    citsāmānyasvarūpasya sattāsāmānyatā tadā ॥ 23॥

    नूनं चैत्यांशरहिता चिद्यदात्मनि लीयते ।
    असद्रूपवदत्यच्छा सत्तासामान्यता तदा ॥ २४॥

    nūnaṃ caityāṃśarahitā cidyadātmani līyate ।
    asadrūpavadatyacchā sattāsāmānyatā tadā ॥ 24॥

    दृष्टिरेषा हि परमा सदेहादेहयोः समा ।
    मुक्तयोः संभवत्येव तुर्यातीतपदाभिधा ॥ २५॥

    dṛṣṭireṣā hi paramā sadehādehayoḥ samā ।
    muktayoḥ saṃbhavatyeva turyātītapadābhidhā ॥ 25॥

    व्युत्थितस्य भवत्येषा समाधिस्थस्य चानघ ।
    ज्ञस्य केवलमज्ञस्य न भवत्येव बोधजा ।
    अनानन्दसमानन्दमुग्धमुग्धमुखद्युतिः ॥ २६॥

    vyutthitasya bhavatyeṣā samādhisthasya cānagha ।
    jñasya kevalamajñasya na bhavatyeva bodhajā ।
    anānandasamānandamugdhamugdhamukhadyutiḥ ॥ 26॥

    चिरकालपरिक्षीणमननादिपरिभ्रमः ।
    पदमासाद्यते पुण्यं प्रज्ञयैवैकया तथा ॥ २७॥

    cirakālaparikṣīṇamananādiparibhramaḥ ।
    padamāsādyate puṇyaṃ prajñayaivaikayā tathā ॥ 27॥

    इमं गुणसमाहारमनात्मत्वेन पश्यतः ।
    अन्तःशीतलया यासौ समाधिरिति कथ्यते ॥ २८॥

    imaṃ guṇasamāhāramanātmatvena paśyataḥ ।
    antaḥśītalayā yāsau samādhiriti kathyate ॥ 28॥

    अवासनं स्थिरं प्रोक्तं मनोध्यानं तदेव च ।
    तदेव केवलीभानं शान्ततैव च तत्सदा ॥ २९॥

    avāsanaṃ sthiraṃ proktaṃ manodhyānaṃ tadeva ca ।
    tadeva kevalībhānaṃ śāntataiva ca tatsadā ॥ 29॥

    तनुवासनमत्युच्चैः पदायोद्यतमुच्यते ।
    अवासगं मनोऽकर्तृपदं तस्मादवाप्यते ॥ ३०॥

    tanuvāsanamatyuccaiḥ padāyodyatamucyate ।
    avāsagaṃ mano'kartṛpadaṃ tasmādavāpyate ॥ 30॥

    घनवासनमेतत्तु चेतःकर्तृत्वभावनम् ।
    सर्वदुःखप्रदं तस्माद्वासनां तनुतां नयेत् ॥ ३१॥

    ghanavāsanametattu cetaḥkartṛtvabhāvanam ।
    sarvaduḥkhapradaṃ tasmādvāsanāṃ tanutāṃ nayet ॥ 31॥

    चेतसा सम्परित्यज्य सर्वभावात्मभावनाम् ।
    सर्वमाकाशतामेति नित्यमन्तर्मुखस्थितेः ॥ ३२॥

    cetasā samparityajya sarvabhāvātmabhāvanām ।
    sarvamākāśatāmeti nityamantarmukhasthiteḥ ॥ 32॥

    यथा विपणगा लोका विहरन्तोऽप्यसत्समाः ।
    असंबन्धात्तथा ज्ञस्य ग्रामोऽपि विपिनोपमः ॥ ३३॥

    yathā vipaṇagā lokā viharanto'pyasatsamāḥ ।
    asaṃbandhāttathā jñasya grāmo'pi vipinopamaḥ ॥ 33॥

    अन्तर्मुखतया नित्यं सुप्तो बुद्धो व्रजन्पठन् ।
    पुरं जनपदं ग्राममरण्यमिव पश्यति ॥ ३४॥

    antarmukhatayā nityaṃ supto buddho vrajanpaṭhan ।
    puraṃ janapadaṃ grāmamaraṇyamiva paśyati ॥ 34॥

    अन्तःशीतलतायां तु लब्धायां शीतलं जगत् ।
    अन्तस्तृष्णोपतप्तानां दावदाहमयं जगत् ॥ ३५॥

    antaḥśītalatāyāṃ tu labdhāyāṃ śītalaṃ jagat ।
    antastṛṣṇopataptānāṃ dāvadāhamayaṃ jagat ॥ 35॥

    भवत्यखिलजन्तूनां यदन्तस्तद्बहिः स्थितम् ॥ ३६॥

    bhavatyakhilajantūnāṃ yadantastadbahiḥ sthitam ॥ 36॥

    यस्त्वात्मरतिरेवान्तः कुर्वन्कर्मेन्द्रियैः क्रियाः ।
    न वशो हर्षशोकाभ्यां स समाहित उच्यते ॥ ३७॥

    yastvātmaratirevāntaḥ kurvankarmendriyaiḥ kriyāḥ ।
    na vaśo harṣaśokābhyāṃ sa samāhita ucyate ॥ 37॥

    आत्मवत्सर्वभूतानि परद्रव्याणि लोष्ठवत् ।
    स्वभावादेव न भयाद्यः पश्यति स पश्यति ॥ ३८॥

    ātmavatsarvabhūtāni paradravyāṇi loṣṭhavat ।
    svabhāvādeva na bhayādyaḥ paśyati sa paśyati ॥ 38॥

    अद्यैव मृतिरायातु कल्पान्तनिचयेन वा ।
    नासौ कलङ्कमाप्नोति हेम पङ्कगतं यथा ॥ ३९॥

    adyaiva mṛtirāyātu kalpāntanicayena vā ।
    nāsau kalaṅkamāpnoti hema paṅkagataṃ yathā ॥ 39॥

    कोऽहं कथमिदं किं वा कथं मरणजन्मनी ।
    विचारयान्तरे वेत्थं महत्तत्फलमेष्यसि ॥ ४०॥

    ko'haṃ kathamidaṃ kiṃ vā kathaṃ maraṇajanmanī ।
    vicārayāntare vetthaṃ mahattatphalameṣyasi ॥ 40॥

    विचारेण परिज्ञातस्वभावस्य सतस्तव ।
    मनः स्वरूपमुत्सृज्य शममेष्यति विज्वरम् ॥ ४१॥

    vicāreṇa parijñātasvabhāvasya satastava ।
    manaḥ svarūpamutsṛjya śamameṣyati vijvaram ॥ 41॥

    विज्वरत्वं गतं चेतस्तव संसारवृत्तिषु ।
    न निमज्जति तद्ब्रह्मन्गोष्पदेष्विव वारणः ॥ ४२॥

    vijvaratvaṃ gataṃ cetastava saṃsāravṛttiṣu ।
    na nimajjati tadbrahmangoṣpadeṣviva vāraṇaḥ ॥ 42॥

    कृपणं तु मनो ब्रह्मन्गोष्पदेऽपि निमज्जति ।
    कार्ये गोष्पदतोयेऽपि विशीर्णो मशको यथा ॥ ४३॥

    kṛpaṇaṃ tu mano brahmangoṣpade'pi nimajjati ।
    kārye goṣpadatoye'pi viśīrṇo maśako yathā ॥ 43॥

    यावद्यावन्मुनिश्रेष्ठ स्वयं संतज्यतेऽखिलम् ।
    तावत्तावत्परालोकः परमात्मैव शिष्यते ॥ ४४॥

    yāvadyāvanmuniśreṣṭha svayaṃ saṃtajyate'khilam ।
    tāvattāvatparālokaḥ paramātmaiva śiṣyate ॥ 44॥

    यावत्सर्वं न संत्यक्तं तावदात्मा न लभ्यते ।
    सर्ववस्तुपरित्यागे शेष आत्मेति कथ्यते ॥ ४५॥

    yāvatsarvaṃ na saṃtyaktaṃ tāvadātmā na labhyate ।
    sarvavastuparityāge śeṣa ātmeti kathyate ॥ 45॥

    आत्मावलोकनार्थं तु तस्मात्सर्वं परित्यजेत् ।
    सर्वं संत्यज्य दूरेण यच्छिष्टं तन्मयो भव ॥ ४६॥

    ātmāvalokanārthaṃ tu tasmātsarvaṃ parityajet ।
    sarvaṃ saṃtyajya dūreṇa yacchiṣṭaṃ tanmayo bhava ॥ 46॥

    सर्वं किंचिदिदं दृश्यं दृश्यते यज्जगद्गतम् ।
    चिन्निष्पन्दांशमात्रं तन्नान्यत्किंचन शाश्वतम् ॥ ४७॥

    sarvaṃ kiṃcididaṃ dṛśyaṃ dṛśyate yajjagadgatam ।
    cinniṣpandāṃśamātraṃ tannānyatkiṃcana śāśvatam ॥ 47॥

    समाहिता नित्यतृप्ता यथाभूतार्थदर्शिनी ।
    ब्रह्मन्समाधिशब्देन परा प्रज्ञोच्यते बुधैः ॥ ४८॥

    samāhitā nityatṛptā yathābhūtārthadarśinī ।
    brahmansamādhiśabdena parā prajñocyate budhaiḥ ॥ 48॥

    अक्षुब्धा निरहंकारा द्वन्द्वेष्वननुपातिनी ।
    प्रोक्ता समाधिशब्देन मेरोः स्थिरतरा स्थितिः ॥ ४९॥

    akṣubdhā nirahaṃkārā dvandveṣvananupātinī ।
    proktā samādhiśabdena meroḥ sthiratarā sthitiḥ ॥ 49॥

    निश्चिता विगताभीष्टा हेयोपदेयवर्जिता ।
    ब्रह्मन्समाधिशब्देन परिपूर्णा मनोगतिः ॥ ५०॥

    niścitā vigatābhīṣṭā heyopadeyavarjitā ।
    brahmansamādhiśabdena paripūrṇā manogatiḥ ॥ 50॥

    केवलं चित्प्रकाशांशकल्पिता स्थिरतां गता ।
    तुर्या सा प्राप्यते दृष्टिर्महद्भिर्वेदवित्तमैः ॥ ५१॥

    kevalaṃ citprakāśāṃśakalpitā sthiratāṃ gatā ।
    turyā sā prāpyate dṛṣṭirmahadbhirvedavittamaiḥ ॥ 51॥

    अदूरगतसादृश्या सुषुप्तस्योपलक्ष्यते ।
    मनोहंकारविलये सर्वभावान्तरस्थिता ॥ ५२॥

    adūragatasādṛśyā suṣuptasyopalakṣyate ।
    manohaṃkāravilaye sarvabhāvāntarasthitā ॥ 52॥

    समुदेति परानन्दा या तनुः पारमेश्वरी ।
    मनसैव मनश्छित्त्वा सा स्वयं लभ्यते गतिः ॥ ५३॥

    samudeti parānandā yā tanuḥ pārameśvarī ।
    manasaiva manaśchittvā sā svayaṃ labhyate gatiḥ ॥ 53॥

    तदनु विषयवासनाविनाश-
    स्तदनु शुभः परमः स्फुटप्रकाशः ।
    तदनु च समतावशात्स्वरूपे
    परिणमनं महतामचिन्त्यरूपम् ॥ ५४॥

    tadanu viṣayavāsanāvināśa-
    stadanu śubhaḥ paramaḥ sphuṭaprakāśaḥ ।
    tadanu ca samatāvaśātsvarūpe
    pariṇamanaṃ mahatāmacintyarūpam ॥ 54॥

    अखिलमिदमनन्तमनन्तमात्मतत्त्वं
    दृढपरिणामिनि चेतसि स्थितोऽन्तः ।
    बहिरुपशमिते चराचरात्मा
    स्वयमनुभूयत एव देवदेवः ॥ ५५॥

    akhilamidamanantamanantamātmatattvaṃ
    dṛḍhapariṇāmini cetasi sthito'ntaḥ ।
    bahirupaśamite carācarātmā
    svayamanubhūyata eva devadevaḥ ॥ 55॥

    असक्तं निर्मलं चित्तं युक्तं संसार्यविस्फुटम् ।
    सक्तं तु दीर्घतपसा मुक्तमप्यतिबद्धवत् ॥ ५६॥

    asaktaṃ nirmalaṃ cittaṃ yuktaṃ saṃsāryavisphuṭam ।
    saktaṃ tu dīrghatapasā muktamapyatibaddhavat ॥ 56॥

    अन्तःसंसक्तिनिर्मुक्तो जीवो मधुरवृत्तिमान् ।
    बहिः कुर्वन्नकुर्वन्वा कर्ता भोक्ता न हि क्वचित् ॥ ५७॥

    antaḥsaṃsaktinirmukto jīvo madhuravṛttimān ।
    bahiḥ kurvannakurvanvā kartā bhoktā na hi kvacit ॥ 57॥

    इति प्रथमोऽध्यायः ॥ १॥

    iti prathamo'dhyāyaḥ ॥ 1॥

    निदाघ उवाच ॥

    nidāgha uvāca ॥

    सङ्गः कीदृश इत्युक्तः कश्च बन्धाय देहिनाम् ।
    कश्च मोक्षाय कथितः कथं त्वेष चिकित्स्यते ॥ १॥

    saṅgaḥ kīdṛśa ityuktaḥ kaśca bandhāya dehinām ।
    kaśca mokṣāya kathitaḥ kathaṃ tveṣa cikitsyate ॥ 1॥

    देहदेहिविभागैकपरित्यागेन भावना ।
    देहमात्रे हि विश्वासः सङ्गो बन्धाय कथ्यते ॥ २॥

    dehadehivibhāgaikaparityāgena bhāvanā ।
    dehamātre hi viśvāsaḥ saṅgo bandhāya kathyate ॥ 2॥

    सर्वमात्मेदमत्राहं किं वाञ्छामि त्यजामि किम् ।
    इत्यसङ्गस्थितिं विद्धि जीवन्मुक्ततनुस्थिताम् ॥ ३॥

    sarvamātmedamatrāhaṃ kiṃ vāñchāmi tyajāmi kim ।
    ityasaṅgasthitiṃ viddhi jīvanmuktatanusthitām ॥ 3॥

    नाहमस्मि न चान्योस्ति न चायं न च नेतरः ।
    सोऽसङ्ग इति सम्प्रोक्तो ब्रह्मास्मीत्येव सर्वदा ॥ ४॥

    nāhamasmi na cānyosti na cāyaṃ na ca netaraḥ ।
    so'saṅga iti samprokto brahmāsmītyeva sarvadā ॥ 4॥

    नाभिनन्दति नैष्कर्म्यं न कर्मस्वनुषज्जते ।
    सुसमो यः परित्यागी सोऽसंसक्त इति स्मृतः ॥ ५॥

    nābhinandati naiṣkarmyaṃ na karmasvanuṣajjate ।
    susamo yaḥ parityāgī so'saṃsakta iti smṛtaḥ ॥ 5॥

    सर्वकर्मफलादीनां मनसैव न कर्मणा ।
    निपुणो यः परित्यागी सोऽसंसक्त इति स्मृतः ॥ ६॥

    sarvakarmaphalādīnāṃ manasaiva na karmaṇā ।
    nipuṇo yaḥ parityāgī so'saṃsakta iti smṛtaḥ ॥ 6॥

    असंकल्पेन सकलाश्चेष्टा नाना विजृंभिताः ।
    चिकित्सिता भवन्तीह श्रेयः सम्पादयन्ति हि ॥ ७॥

    asaṃkalpena sakalāśceṣṭā nānā vijṛṃbhitāḥ ।
    cikitsitā bhavantīha śreyaḥ sampādayanti hi ॥ 7॥

    न सक्तमिह चेष्टासु न चिन्तासु न वस्तुषु ।
    न गमागमचेष्टासु न कालकलनासु च ॥ ८॥

    na saktamiha ceṣṭāsu na cintāsu na vastuṣu ।
    na gamāgamaceṣṭāsu na kālakalanāsu ca ॥ 8॥

    केवलं चिति विश्रम्य किंचिच्चैत्यावलंब्यपि ।
    सर्वत्र नीरसमिह तिष्ठत्यात्मरसं मनः ॥ ९॥

    kevalaṃ citi viśramya kiṃciccaityāvalaṃbyapi ।
    sarvatra nīrasamiha tiṣṭhatyātmarasaṃ manaḥ ॥ 9॥

    व्यवहारमिदं सर्वं मा करोतु करोतु वा ।
    अकुर्वन्वापि कुर्वन्वा जीवः स्वात्मरतिक्रियः ॥ १०॥

    vyavahāramidaṃ sarvaṃ mā karotu karotu vā ।
    akurvanvāpi kurvanvā jīvaḥ svātmaratikriyaḥ ॥ 10॥

    अथवा तमपि त्यक्त्वा चैत्यांशं शान्तचिद्घनः ।
    जीवस्तिष्ठति संशान्तो ज्वलन्मणिरिवात्मनि ॥ ११॥

    athavā tamapi tyaktvā caityāṃśaṃ śāntacidghanaḥ ।
    jīvastiṣṭhati saṃśānto jvalanmaṇirivātmani ॥ 11॥

    चित्ते चैत्यदशाहीने या स्थितिः क्षीणचेतसाम् ।
    सोच्यते शान्तकलना जाग्रत्येव सुषुप्तता ॥ १२॥

    citte caityadaśāhīne yā sthitiḥ kṣīṇacetasām ।
    socyate śāntakalanā jāgratyeva suṣuptatā ॥ 12॥

    एषा निदाघ सौषुप्तस्थितिरभ्यासयोगतः ।
    प्रौढा सती तुरीयेति कथिता तत्त्वकोविदैः ॥ १३॥

    eṣā nidāgha sauṣuptasthitirabhyāsayogataḥ ।
    prauḍhā satī turīyeti kathitā tattvakovidaiḥ ॥ 13॥

    अस्यां तुरीयावस्थायां स्थितिं प्राप्याविनाशिनीम् ।
    आनन्दैकान्तशीलत्वादनानन्दपदं गतः ॥ १४॥

    asyāṃ turīyāvasthāyāṃ sthitiṃ prāpyāvināśinīm ।
    ānandaikāntaśīlatvādanānandapadaṃ gataḥ ॥ 14॥

    अनानन्दमहानन्दकालातीतस्ततोऽपि हि ।
    मुक्त इत्युच्यते योगी तुर्यातीतपदं गतः ॥ १५॥

    anānandamahānandakālātītastato'pi hi ।
    mukta ityucyate yogī turyātītapadaṃ gataḥ ॥ 15॥

    परिगलितसमस्तजन्मपाशः
    सकलविलीनतमोमयाभिमानः ।
    परमरसमयीं परात्मसत्तां
    जलगतसैन्धवखण्डवन्महात्मा ॥ १६॥

    parigalitasamastajanmapāśaḥ
    sakalavilīnatamomayābhimānaḥ ।
    paramarasamayīṃ parātmasattāṃ
    jalagatasaindhavakhaṇḍavanmahātmā ॥ 16॥

    जडाजडदृशोर्मध्ये यत्तत्त्वं पारमार्थिकम् ।
    अनुभूतिमयं तस्मात्सारं ब्रह्मेति कथ्यते ॥ १७॥

    jaḍājaḍadṛśormadhye yattattvaṃ pāramārthikam ।
    anubhūtimayaṃ tasmātsāraṃ brahmeti kathyate ॥ 17॥

    दृश्यसंवलितो बन्धस्तन्मुक्तौ मुक्तिरुच्यते ।
    द्रव्यदर्शनसंबन्धे यानुभूतिरनामया ॥ १८॥

    dṛśyasaṃvalito bandhastanmuktau muktirucyate ।
    dravyadarśanasaṃbandhe yānubhūtiranāmayā ॥ 18॥

    तामवष्टभ्य तिष्ठ त्वं सौषुप्तीं भजते स्थितिम् ।
    सैव तुर्यत्वमाप्नोति तस्यां दृष्टिं स्थिरां कुरु ॥ १९॥

    tāmavaṣṭabhya tiṣṭha tvaṃ sauṣuptīṃ bhajate sthitim ।
    saiva turyatvamāpnoti tasyāṃ dṛṣṭiṃ sthirāṃ kuru ॥ 19॥

    आत्मा स्थूलो न चैवाणुर्न प्रत्यक्षो न चेतरः ।
    न चेतनो न च जडो न चैवासन्न सन्मयः ॥ २०॥

    ātmā sthūlo na caivāṇurna pratyakṣo na cetaraḥ ।
    na cetano na ca jaḍo na caivāsanna sanmayaḥ ॥ 20॥

    नाहं नान्यो न चैवैको न चानेकोऽद्वयोऽव्ययः ।
    यदीदं दृश्यतां प्राप्तं मनः सर्वेन्द्रियास्पदम् ॥ २१॥

    nāhaṃ nānyo na caivaiko na cāneko'dvayo'vyayaḥ ।
    yadīdaṃ dṛśyatāṃ prāptaṃ manaḥ sarvendriyāspadam ॥ 21॥

    दृश्यदर्शनसंबन्धे यत्सुखं पारमार्थिकम् ।
    तदतीतं पदं यस्मात्तन्न किंचिदिवैव तत् ॥ २२॥

    dṛśyadarśanasaṃbandhe yatsukhaṃ pāramārthikam ।
    tadatītaṃ padaṃ yasmāttanna kiṃcidivaiva tat ॥ 22॥

    न मोक्षो नभसः पृष्ठे न पाताले न भूतले ।
    सर्वाशासंक्षये चेतःक्षयो मोक्ष इतीष्यते ॥ २३॥

    na mokṣo nabhasaḥ pṛṣṭhe na pātāle na bhūtale ।
    sarvāśāsaṃkṣaye cetaḥkṣayo mokṣa itīṣyate ॥ 23॥

    मोक्षो मेऽस्त्विति चिन्तान्तर्जाता चेदुत्थितं मनः ।
    मननोत्थे मनस्यैष बन्धः सांसारिको दृढः ॥ २४॥

    mokṣo me'stviti cintāntarjātā cedutthitaṃ manaḥ ।
    mananotthe manasyaiṣa bandhaḥ sāṃsāriko dṛḍhaḥ ॥ 24॥

    आत्मन्यतीते सर्वस्मात्सर्वरूपेऽथ वा तते ।
    को बन्धः कश्च वा मोक्षो निर्मूलं मननं कुरु ॥ २५॥

    ātmanyatīte sarvasmātsarvarūpe'tha vā tate ।
    ko bandhaḥ kaśca vā mokṣo nirmūlaṃ mananaṃ kuru ॥ 25॥

    अध्यात्मरतिराशान्तः पूर्णपावनमानसः ।
    प्राप्तानुत्तमविश्रान्तिर्न किंचिदिह वाञ्छति ॥ २६॥

    adhyātmaratirāśāntaḥ pūrṇapāvanamānasaḥ ।
    prāptānuttamaviśrāntirna kiṃcidiha vāñchati ॥ 26॥

    सर्वाधिष्ठानसन्मात्रे निर्विकल्पे चिदात्मनि ।
    यो जीवति गतस्नेहः स जीवन्मुक्त उच्यते ॥ २७॥

    sarvādhiṣṭhānasanmātre nirvikalpe cidātmani ।
    yo jīvati gatasnehaḥ sa jīvanmukta ucyate ॥ 27॥

    नापेक्षते भविष्यच्च वर्तमाने न तिष्ठति ।
    न संस्मरत्यतीतं च सर्वमेव करोति च ॥ २८॥

    nāpekṣate bhaviṣyacca vartamāne na tiṣṭhati ।
    na saṃsmaratyatītaṃ ca sarvameva karoti ca ॥ 28॥

    अनुबन्धपरे जन्तावसंसर्गमनाः सदा ।
    भक्ते भक्तसमाचरः शठे शठ इव स्थितः ॥ २९॥

    anubandhapare jantāvasaṃsargamanāḥ sadā ।
    bhakte bhaktasamācaraḥ śaṭhe śaṭha iva sthitaḥ ॥ 29॥

    बालो बालेषु वृद्धेषु वृद्धो धीरेषु धैर्यवान् ।
    युवा यौवनवृत्तेषु दुःखितेषु सुदुःखधीः ॥ ३०॥

    bālo bāleṣu vṛddheṣu vṛddho dhīreṣu dhairyavān ।
    yuvā yauvanavṛtteṣu duḥkhiteṣu suduḥkhadhīḥ ॥ 30॥

    धीरधीरुदितानन्दः पेशलः पुण्यकीर्तनः ।
    प्राज्ञः प्रसन्नमधुरो दैन्यादपगताशयः ॥ ३१॥

    dhīradhīruditānandaḥ peśalaḥ puṇyakīrtanaḥ ।
    prājñaḥ prasannamadhuro dainyādapagatāśayaḥ ॥ 31॥

    अभ्यासेन परिस्पन्दे प्राणानां क्षयमागते ।
    मनः प्रशममायाति निर्वाणमवशिष्यते ॥ ३२॥

    abhyāsena parispande prāṇānāṃ kṣayamāgate ।
    manaḥ praśamamāyāti nirvāṇamavaśiṣyate ॥ 32॥

    यतो वाचो निवर्तन्ते विकल्पकलनान्विताः ।
    विकल्पसंक्षयाज्जन्तोः पदं तदवशिष्यते ॥ ३३॥

    yato vāco nivartante vikalpakalanānvitāḥ ।
    vikalpasaṃkṣayājjantoḥ padaṃ tadavaśiṣyate ॥ 33॥

    अनाद्यन्तावभासात्मा परमात्मैव विद्यते ।
    इत्येतन्निश्चयं स्फारं सम्यग्ज्ञानं विदुर्बुधाः ॥ ३४॥

    anādyantāvabhāsātmā paramātmaiva vidyate ।
    ityetanniścayaṃ sphāraṃ samyagjñānaṃ vidurbudhāḥ ॥ 34॥

    यथाभूतार्थदर्शित्वमेतावद्भुवनत्रये ।
    यदात्मैव जगत्सर्वमिति निश्चित्य पूर्णता ॥ ३५॥

    yathābhūtārthadarśitvametāvadbhuvanatraye ।
    yadātmaiva jagatsarvamiti niścitya pūrṇatā ॥ 35॥

    सर्वमात्मैव कौ दृष्टौ भावाभावौ क्व वा स्थितौ ।
    क्व बन्धमोक्षकलने ब्रह्मैवेदं विजृम्भते ॥ ३६॥

    sarvamātmaiva kau dṛṣṭau bhāvābhāvau kva vā sthitau ।
    kva bandhamokṣakalane brahmaivedaṃ vijṛmbhate ॥ 36॥

    सर्वमेकं परं व्योम को मोक्षः कस्य बन्धता ।
    ब्रह्मेदं बृंहिताकारं बृहद्बृहदवस्थितम् ॥ ३७॥

    sarvamekaṃ paraṃ vyoma ko mokṣaḥ kasya bandhatā ।
    brahmedaṃ bṛṃhitākāraṃ bṛhadbṛhadavasthitam ॥ 37॥

    दूरादस्तमितद्वित्वं भवात्मैव त्वमात्मना ।
    सम्यगालोकिते रूपे काष्ठपाषाणवाससाम् ॥ ३८॥

    dūrādastamitadvitvaṃ bhavātmaiva tvamātmanā ।
    samyagālokite rūpe kāṣṭhapāṣāṇavāsasām ॥ 38॥

    मनागपि न भेदोऽस्ति क्वासि संकल्पनोन्मुखः ।
    आदावन्ते च संशान्तस्वरूपमविनाशि यत् ॥ ३९॥

    manāgapi na bhedo'sti kvāsi saṃkalpanonmukhaḥ ।
    ādāvante ca saṃśāntasvarūpamavināśi yat ॥ 39॥

    वस्तूनामात्मनश्चैतत्तन्मयो भव सर्वदा ।
    द्वैताद्वैतसमुद्भेदैर्जरामरणविभ्रमैः ॥ ४०॥

    vastūnāmātmanaścaitattanmayo bhava sarvadā ।
    dvaitādvaitasamudbhedairjarāmaraṇavibhramaiḥ ॥ 40॥

    स्फुरत्यात्मभिरात्मैव चित्तैरब्धीव वीचिभिः ।
    आपत्करञ्जपरशुं पराया निर्वृतेः पदम् ॥ ४१॥

    sphuratyātmabhirātmaiva cittairabdhīva vīcibhiḥ ।
    āpatkarañjaparaśuṃ parāyā nirvṛteḥ padam ॥ 41॥

    शुद्धमात्मानमालिङ्ग्य नित्यमन्तस्थया धिया ।
    यः स्थितस्तं क आत्मेह भोगो बाधयितुं क्षमः ॥ ४२॥

    śuddhamātmānamāliṅgya nityamantasthayā dhiyā ।
    yaḥ sthitastaṃ ka ātmeha bhogo bādhayituṃ kṣamaḥ ॥ 42॥

    कृतस्फारविचारस्य मनोभोगादयोऽरयः ।
    मनागपि न भिन्दन्ति शैलं मन्दानिला इव ॥ ४३॥

    kṛtasphāravicārasya manobhogādayo'rayaḥ ।
    manāgapi na bhindanti śailaṃ mandānilā iva ॥ 43॥

    नानात्वमस्ति कलनासु न वस्तुतोऽन्त-
    र्नानाविधासु सरसीव जलादिवान्यत् ।
    इत्येकनिश्चयमयः पुरुषो विमुक्त
    इत्युच्यते समवलोकितसम्यगर्थः ॥ ४४॥

    nānātvamasti kalanāsu na vastuto'nta-
    rnānāvidhāsu sarasīva jalādivānyat ।
    ityekaniścayamayaḥ puruṣo vimukta
    ityucyate samavalokitasamyagarthaḥ ॥ 44॥

    इति द्वितीयोऽध्यायः ॥ २॥

    iti dvitīyo'dhyāyaḥ ॥ 2॥

    विदेहमुक्तेः किं रूपं तद्वान्को वा महामुनिः ।
    कं योगं समुपस्थाय प्राप्तवान्परमं पदम् ॥ १॥

    videhamukteḥ kiṃ rūpaṃ tadvānko vā mahāmuniḥ ।
    kaṃ yogaṃ samupasthāya prāptavānparamaṃ padam ॥ 1॥

    सुमेरोर्वसुधापीठे माण्डव्यो नाम वै मुनिः ।
    कौण्डिन्यात्तत्त्वमास्थाय जीवन्मुक्तो भवत्यसौ ॥ २॥

    sumerorvasudhāpīṭhe māṇḍavyo nāma vai muniḥ ।
    kauṇḍinyāttattvamāsthāya jīvanmukto bhavatyasau ॥ 2॥

    जीवन्मुक्तिदशां प्राप्य कदाचिद्ब्रह्मवित्तमः ।
    सर्वेन्द्रियाणि संहर्तुं मनश्चक्रे महामुनिः ॥ ३॥

    jīvanmuktidaśāṃ prāpya kadācidbrahmavittamaḥ ।
    sarvendriyāṇi saṃhartuṃ manaścakre mahāmuniḥ ॥ 3॥

    बद्धपद्मासनस्तिष्ठन्नर्धोन्मीलितलोचनः ।
    बाह्यानाभ्यान्तरांश्चैव स्पर्शान्परिहरञ्छनैः ॥ ४॥

    baddhapadmāsanastiṣṭhannardhonmīlitalocanaḥ ।
    bāhyānābhyāntarāṃścaiva sparśānpariharañchanaiḥ ॥ 4॥

    ततः स्वमनसः स्थैर्यं मनसा विगतैनसा ।
    अहो नु चञ्चलमिदं प्रत्याहृतमपि स्फुटम् ॥ ५॥

    tataḥ svamanasaḥ sthairyaṃ manasā vigatainasā ।
    aho nu cañcalamidaṃ pratyāhṛtamapi sphuṭam ॥ 5॥

    पटाद्घटमुपायाति घटाच्छकटमुत्कटम् ।
    चित्तमर्थेषु चरति पादपेष्विव मर्कटः ॥ ६॥

    paṭādghaṭamupāyāti ghaṭācchakaṭamutkaṭam ।
    cittamartheṣu carati pādapeṣviva markaṭaḥ ॥ 6॥

    पञ्च द्वाराणि मनसा चक्षुरादीन्यमून्यलम् ।
    बुद्धीन्द्रियाभिधानानि तान्येवालोकयाम्यहम् ॥ ७॥

    pañca dvārāṇi manasā cakṣurādīnyamūnyalam ।
    buddhīndriyābhidhānāni tānyevālokayāmyaham ॥ 7॥

    हन्तेन्द्रियगणा यूयं त्यजताकुलतां शनैः ।
    चिदात्मा भगवान्सर्वसाक्षित्वेन स्थितोऽस्म्यहम् ॥ ८॥

    hantendriyagaṇā yūyaṃ tyajatākulatāṃ śanaiḥ ।
    cidātmā bhagavānsarvasākṣitvena sthito'smyaham ॥ 8॥

    तेनात्मना बहुज्ञेन निर्ज्ञाताश्चक्षुरादयः ।
    परिनिर्वामि शान्तोऽस्मि दिष्ट्यास्मि विगतज्वरः ॥ ९॥

    tenātmanā bahujñena nirjñātāścakṣurādayaḥ ।
    parinirvāmi śānto'smi diṣṭyāsmi vigatajvaraḥ ॥ 9॥

    स्वात्मन्येवावतिष्ठेऽहं तुर्यरूपपदेऽनिशम् ।
    अन्तरेव शशामास्य क्रमेण प्राणसन्ततिः ॥ १०॥

    svātmanyevāvatiṣṭhe'haṃ turyarūpapade'niśam ।
    antareva śaśāmāsya krameṇa prāṇasantatiḥ ॥ 10॥

    ज्वालाजालपरिस्पन्दो दग्धेन्धन इवानलः ।
    तदितोऽस्तं गत इव ह्यस्तं गत इवोदितः ॥ ११॥

    jvālājālaparispando dagdhendhana ivānalaḥ ।
    tadito'staṃ gata iva hyastaṃ gata ivoditaḥ ॥ 11॥

    समः समरसाभासस्तिष्ठामि स्वच्छतां गतः ।
    प्रबुद्धोऽपि सुषुप्तिस्थः सुषुप्तिस्थः प्रबुद्धवान् ॥ १२॥

    samaḥ samarasābhāsastiṣṭhāmi svacchatāṃ gataḥ ।
    prabuddho'pi suṣuptisthaḥ suṣuptisthaḥ prabuddhavān ॥ 12॥

    तुर्यमालम्ब्य कायान्तस्तिष्ठामि स्तम्भितस्थितिः ।
    सबाह्याभ्यन्तरान्भावान्स्थूलान्सूक्ष्मतरानपि ॥ १३॥

    turyamālambya kāyāntastiṣṭhāmi stambhitasthitiḥ ।
    sabāhyābhyantarānbhāvānsthūlānsūkṣmatarānapi ॥ 13॥

    त्रैलोक्यसंभवांस्त्यक्त्वा संकल्पैकविनिर्मितान् ।
    सह प्रणवपर्यन्तदीर्घनिःस्वनतन्तुना ॥ १४॥

    trailokyasaṃbhavāṃstyaktvā saṃkalpaikavinirmitān ।
    saha praṇavaparyantadīrghaniḥsvanatantunā ॥ 14॥

    जहाविन्द्रियतन्मात्रजालं खग इवानलः ।
    ततोऽङ्गसंविदं स्वच्छां प्रतिभासमुपागताम् ॥ १५॥

    jahāvindriyatanmātrajālaṃ khaga ivānalaḥ ।
    tato'ṅgasaṃvidaṃ svacchāṃ pratibhāsamupāgatām ॥ 15॥

    सद्योजातशिशुज्ञानं प्राप्तवान्मुनिपुङ्गवः ।
    जहौ चित्तं चैत्यदशां स्पन्दशक्तिमिवानिलः ॥ १६॥

    sadyojātaśiśujñānaṃ prāptavānmunipuṅgavaḥ ।
    jahau cittaṃ caityadaśāṃ spandaśaktimivānilaḥ ॥ 16॥

    चित्सामान्यमथासाद्य सत्तामात्रात्मकं ततः ।
    सुषुप्तपदमालम्ब्य तस्थौ गिरिरिवाचलः ॥ १७॥

    citsāmānyamathāsādya sattāmātrātmakaṃ tataḥ ।
    suṣuptapadamālambya tasthau giririvācalaḥ ॥ 17॥

    सुषुप्तस्थैर्यमासाद्य तुर्यरूपमुपाययौ ।
    निरानन्दोऽपि सानन्दः सच्चासच्च बभूव सः ॥ १८॥

    suṣuptasthairyamāsādya turyarūpamupāyayau ।
    nirānando'pi sānandaḥ saccāsacca babhūva saḥ ॥ 18॥

    ततस्तु संबभूवासौ यद्गिरामप्यगोचरः ।
    यच्छून्यवादिनां शून्यं ब्रह्म ब्रह्मविदां च यत् ॥ १९॥

    tatastu saṃbabhūvāsau yadgirāmapyagocaraḥ ।
    yacchūnyavādināṃ śūnyaṃ brahma brahmavidāṃ ca yat ॥ 19॥

    विज्ञानमात्रं विज्ञानविदां यदमलात्मकम् ।
    पुरुषः सांख्यदृष्टीनामीश्वरो योगवादिनाम् ॥ २०॥

    vijñānamātraṃ vijñānavidāṃ yadamalātmakam ।
    puruṣaḥ sāṃkhyadṛṣṭīnāmīśvaro yogavādinām ॥ 20॥

    शिवः शैवागमस्थानां कालः कालैकवादिनाम् ।
    यत्सर्वशास्त्रसिद्धान्तं यत्सर्वहृदयानुगम् ॥ २१॥

    śivaḥ śaivāgamasthānāṃ kālaḥ kālaikavādinām ।
    yatsarvaśāstrasiddhāntaṃ yatsarvahṛdayānugam ॥ 21॥

    यत्सर्वं सर्वगं वस्तु यत्तत्त्वं तदसौ स्थितः ।
    यदनुक्तमनिष्पन्दं दीपकं तेजसामपि ॥ २२॥

    yatsarvaṃ sarvagaṃ vastu yattattvaṃ tadasau sthitaḥ ।
    yadanuktamaniṣpandaṃ dīpakaṃ tejasāmapi ॥ 22॥

    स्वानुभूत्यैकमानं च यत्तत्त्वं तदसौ स्थितः ।
    यदेकं चाप्यनेकं च साञ्जनं च निरञ्जनम् ।
    यत्सर्वं चाप्यसर्वं च यत्तत्त्वं तदसु स्थितः ॥ २३॥

    svānubhūtyaikamānaṃ ca yattattvaṃ tadasau sthitaḥ ।
    yadekaṃ cāpyanekaṃ ca sāñjanaṃ ca nirañjanam ।
    yatsarvaṃ cāpyasarvaṃ ca yattattvaṃ tadasu sthitaḥ ॥ 23॥

    अजममरमनाद्यमाद्यमेकं
    पदममलं सकलं च निष्कलं च ।
    स्थित इति स तदा नभःस्वरूपा-
    दपिविमलस्थितिरीश्वरः क्षणेन ॥ २४॥

    ajamamaramanādyamādyamekaṃ
    padamamalaṃ sakalaṃ ca niṣkalaṃ ca ।
    sthita iti sa tadā nabhaḥsvarūpā-
    dapivimalasthitirīśvaraḥ kṣaṇena ॥ 24॥

    इति तृतीयोऽध्यायः ॥ ३॥

    iti tṛtīyo'dhyāyaḥ ॥ 3॥

    जीवन्मुक्तस्य किं लक्ष्म ह्याकाशगमनादिकम् ।
    तथा चेन्मुनिशार्दूल तत्र नैव प्रलक्ष्यते ॥ १॥

    jīvanmuktasya kiṃ lakṣma hyākāśagamanādikam ।
    tathā cenmuniśārdūla tatra naiva pralakṣyate ॥ 1॥

    अनात्मविदमुक्तोऽपि नभोविहरणादिकम् ।
    द्रव्यमन्त्रक्रियाकालशक्त्याप्नोत्येव स द्विजः ॥२॥

    anātmavidamukto'pi nabhoviharaṇādikam ।
    dravyamantrakriyākālaśaktyāpnotyeva sa dvijaḥ ॥2॥

    नात्मज्ञस्यैष विषय आत्मज्ञो ह्यात्ममात्रदृक् ।
    आत्मनात्मनि संतृप्तो नाविद्यामनुधावति ॥ ३॥

    nātmajñasyaiṣa viṣaya ātmajño hyātmamātradṛk ।
    ātmanātmani saṃtṛpto nāvidyāmanudhāvati ॥ 3॥

    ये ये भावाः स्थिता लोके तानविद्यामयान्विदुः ।
    त्यक्ताविद्यो महायोगी कथं तेषु निमज्जति ॥ ४॥

    ye ye bhāvāḥ sthitā loke tānavidyāmayānviduḥ ।
    tyaktāvidyo mahāyogī kathaṃ teṣu nimajjati ॥ 4॥

    यस्तु मूढोऽल्पबुद्धिर्वा सिद्धिजालानि वाञ्छति ।
    सिद्धिसाधनैर्योगैस्तानि साधयति क्रमात् ॥ ५॥

    yastu mūḍho'lpabuddhirvā siddhijālāni vāñchati ।
    siddhisādhanairyogaistāni sādhayati kramāt ॥ 5॥

    द्रव्यमन्त्रक्रियाकालयुक्तयः साधुसिद्धिदाः ।
    परमात्मपदप्राप्तौ नोपकुर्वन्ति काश्चन ॥ ६॥

    dravyamantrakriyākālayuktayaḥ sādhusiddhidāḥ ।
    paramātmapadaprāptau nopakurvanti kāścana ॥ 6॥

    यस्येच्छा विद्यते काचित्सा सिद्धिं साधयत्यहो ।
    निरिच्छोः परिपूर्णस्य नेच्छा संभवति क्वचित् ॥ ७॥

    yasyecchā vidyate kācitsā siddhiṃ sādhayatyaho ।
    niricchoḥ paripūrṇasya necchā saṃbhavati kvacit ॥ 7॥

    सर्वेच्छाजालसंज्ञान्तावात्मलाभो भवेन्मुने ।
    स कथं सिद्धिजालानि नूनं वाञ्छन्त्यचित्तकः ॥ ८॥

    sarvecchājālasaṃjñāntāvātmalābho bhavenmune ।
    sa kathaṃ siddhijālāni nūnaṃ vāñchantyacittakaḥ ॥ 8॥

    अपि शीतरुचावर्के सुतीक्ष्णेऽपीन्दुमण्डले ।
    अप्यधः प्रसरत्यग्नौ जीवन्मुक्तो न विस्मयी ॥ ९॥

    api śītarucāvarke sutīkṣṇe'pīndumaṇḍale ।
    apyadhaḥ prasaratyagnau jīvanmukto na vismayī ॥ 9॥

    अधिष्ठाने परे तत्त्वे कल्पिता रज्जुसर्पवत् ।
    कल्पिताश्चर्यजालेषु नाभ्युदेति कुतूहलम् ॥ १०॥

    adhiṣṭhāne pare tattve kalpitā rajjusarpavat ।
    kalpitāścaryajāleṣu nābhyudeti kutūhalam ॥ 10॥

    ये हि विज्ञातविज्ञेया वीतरागा महाधियः ।
    विच्छिन्नग्रन्थयः सर्वे ते स्वतन्त्रास्तनौ स्थितः ॥ ११
    सुखदुःखदशाधीरं साम्यान्न प्रोद्धरन्ति यम् ।
    निश्वासा इव शैलेन्द्रं चित्तं तस्य मृतं विदुः ॥ १२॥

    ye hi vijñātavijñeyā vītarāgā mahādhiyaḥ ।
    vicchinnagranthayaḥ sarve te svatantrāstanau sthitaḥ ॥ 11
    sukhaduḥkhadaśādhīraṃ sāmyānna proddharanti yam ।
    niśvāsā iva śailendraṃ cittaṃ tasya mṛtaṃ viduḥ ॥ 12॥

    आपत्कार्पण्यमुत्साहो मदो मान्द्यं महोत्सवः ।
    यं नयन्ति न वैरूप्यं तस्य नष्टं मनो विदुः ॥ १३॥

    āpatkārpaṇyamutsāho mado māndyaṃ mahotsavaḥ ।
    yaṃ nayanti na vairūpyaṃ tasya naṣṭaṃ mano viduḥ ॥ 13॥

    द्विविधचित्तनाशोऽस्ति सरूपोऽरूप एव च ।
    जीवन्मुक्तौ सरूपः स्यादरूपो देहमुक्तिगः ॥ १४॥

    dvividhacittanāśo'sti sarūpo'rūpa eva ca ।
    jīvanmuktau sarūpaḥ syādarūpo dehamuktigaḥ ॥ 14॥

    चित्तसत्तेह दुःखाय चित्तनाशः सुखाय च ।
    चित्तसत्तं क्षयं नीत्वा चित्तं नाशमुपानयेत् ॥ १५॥

    cittasatteha duḥkhāya cittanāśaḥ sukhāya ca ।
    cittasattaṃ kṣayaṃ nītvā cittaṃ nāśamupānayet ॥ 15॥

    मनस्तां मूढतां विद्धि यदा नश्यति सानघ ।
    चित्तनाशाभिधानं हि तत्स्वरूपमितीरितम् ॥ १६॥

    manastāṃ mūḍhatāṃ viddhi yadā naśyati sānagha ।
    cittanāśābhidhānaṃ hi tatsvarūpamitīritam ॥ 16॥

    मैत्र्यादिभिर्गुणैर्युक्तं भवत्युत्तमवासनम् ।
    भूयो जन्मविनिर्मुक्तं जीवन्मुक्तस्य तन्मनः ॥ १७॥

    maitryādibhirguṇairyuktaṃ bhavatyuttamavāsanam ।
    bhūyo janmavinirmuktaṃ jīvanmuktasya tanmanaḥ ॥ 17॥

    सरूपोऽसौ मनोनाशो जीवन्मुक्तस्य विद्यते ।
    निदाघाऽरूपनाशस्तु वर्तते देहमुक्तिके ॥ १८॥

    sarūpo'sau manonāśo jīvanmuktasya vidyate ।
    nidāghā'rūpanāśastu vartate dehamuktike ॥ 18॥

    विदेहमुक्त एवासौ विद्यते निष्कलात्मकः ।
    समग्राग्र्यगुणाधारमपि सत्त्वं प्रलीयते ॥ १९॥

    videhamukta evāsau vidyate niṣkalātmakaḥ ।
    samagrāgryaguṇādhāramapi sattvaṃ pralīyate ॥ 19॥

    विदेहमुक्तौ विमले पदे परमपावने ।
    विदेहमुक्तिविषये तस्मिन्सत्त्वक्षयात्मके ॥ २०॥

    videhamuktau vimale pade paramapāvane ।
    videhamuktiviṣaye tasminsattvakṣayātmake ॥ 20॥

    चित्तनाशे विरूपाख्ये न किंचिदिह विद्यते ।
    न गुणा नागुणास्तत्र न श्रीर्नाश्रीर्न लोकता ॥ २१॥

    cittanāśe virūpākhye na kiṃcidiha vidyate ।
    na guṇā nāguṇāstatra na śrīrnāśrīrna lokatā ॥ 21॥

    न चोदयो नास्तमयो न हर्षामर्षसंविदः ।
    न तेजो न तमः किंचिन्न सन्ध्यादिनरात्रयः ।
    न सत्तापि न चासत्ता न च मध्यं हि तत्पदम् ॥ २२॥

    na codayo nāstamayo na harṣāmarṣasaṃvidaḥ ।
    na tejo na tamaḥ kiṃcinna sandhyādinarātrayaḥ ।
    na sattāpi na cāsattā na ca madhyaṃ hi tatpadam ॥ 22॥

    ये हि पारं गता बुद्धेः संसाराडम्बरस्य च ।
    तेषां तदास्पदं स्फारं पवनानामिवाम्बरम् ॥ २३॥

    ye hi pāraṃ gatā buddheḥ saṃsārāḍambarasya ca ।
    teṣāṃ tadāspadaṃ sphāraṃ pavanānāmivāmbaram ॥ 23॥

    संशान्तदुःखमजडात्मकमेकसुप्त-
    मानन्दमन्थरमपेतरजस्तमो यत् ।
    आकाशकोशतनवोऽतनवो महान्त-
    स्तस्मिन्पदे गलितचित्तलवा भवन्ति ॥ २४॥

    saṃśāntaduḥkhamajaḍātmakamekasupta-
    mānandamantharamapetarajastamo yat ।
    ākāśakośatanavo'tanavo mahānta-
    stasminpade galitacittalavā bhavanti ॥ 24॥

    हे निदाघ महाप्राज्ञ निर्वासनमना भव ।
    बलाच्चेतः समाधाय निर्विकल्पमना भव ॥ २५॥

    he nidāgha mahāprājña nirvāsanamanā bhava ।
    balāccetaḥ samādhāya nirvikalpamanā bhava ॥ 25॥

    यज्जगद्भासकं भानं नित्यं भाति स्वतः स्फुरत् ।
    स एव जगतः साक्षी सर्वात्मा विमलाकृतिः ॥ २६॥

    yajjagadbhāsakaṃ bhānaṃ nityaṃ bhāti svataḥ sphurat ।
    sa eva jagataḥ sākṣī sarvātmā vimalākṛtiḥ ॥ 26॥

    प्रतिष्ठा सर्वभूतानां प्रज्ञानघनलक्षणः ।
    तद्विद्याविषयं ब्रह्म सत्यज्ञानसुखाद्वनम् ॥ २७॥

    pratiṣṭhā sarvabhūtānāṃ prajñānaghanalakṣaṇaḥ ।
    tadvidyāviṣayaṃ brahma satyajñānasukhādvanam ॥ 27॥

    एकं ब्रह्माहमस्मीति कृतकृत्यो भवेन्मुनिः ॥ २८॥

    ekaṃ brahmāhamasmīti kṛtakṛtyo bhavenmuniḥ ॥ 28॥

    सर्वाधिष्ठानमद्वन्द्वं परं ब्रह्म सनातनम् ।
    सच्चिदानन्दरूपं तदवाङ्मनसगोचरम् ॥ २९॥

    sarvādhiṣṭhānamadvandvaṃ paraṃ brahma sanātanam ।
    saccidānandarūpaṃ tadavāṅmanasagocaram ॥ 29॥

    न तत्र चन्द्रार्कवपुः प्रकाशते
    न वान्ति वातः सकलाश्च देवताः ।
    स एव देवः कृतभावभूतः
    स्वयं विशुद्धो विरजः प्रकाशते ॥ ३०॥

    na tatra candrārkavapuḥ prakāśate
    na vānti vātaḥ sakalāśca devatāḥ ।
    sa eva devaḥ kṛtabhāvabhūtaḥ
    svayaṃ viśuddho virajaḥ prakāśate ॥ 30॥

    भिद्यते हृदयग्रन्थिश्छिद्यन्ते सर्वसंशयाः ।
    क्षीयन्ते चास्य कर्माणि तस्मिन्दृष्टे परावरे ॥ ३१॥

    bhidyate hṛdayagranthiśchidyante sarvasaṃśayāḥ ।
    kṣīyante cāsya karmāṇi tasmindṛṣṭe parāvare ॥ 31॥

    द्वौ सुपर्णौ शरीरेऽस्मिञ्जीवेशाख्यौ सह स्थितौ ।
    तयोर्जीवः फलं भुङ्क्ते कर्मणो न महेश्वरः ॥ ३२॥

    dvau suparṇau śarīre'smiñjīveśākhyau saha sthitau ।
    tayorjīvaḥ phalaṃ bhuṅkte karmaṇo na maheśvaraḥ ॥ 32॥

    केवलं साक्षिरूपेण विना भोगो महेश्वरः ।
    प्रकाशते स्वयं भेदः कल्पितो मायया तयोः ।
    चिच्चिदाकारतो भिन्ना न भिन्ना चित्त्वहानितः ॥ ३३॥

    kevalaṃ sākṣirūpeṇa vinā bhogo maheśvaraḥ ।
    prakāśate svayaṃ bhedaḥ kalpito māyayā tayoḥ ।
    ciccidākārato bhinnā na bhinnā cittvahānitaḥ ॥ 33॥

    तर्कतश्च प्रमाणाच्च चिदेकत्वव्यवस्थितेः ।
    चिदेकत्वपरिज्ञाने न शोचति न मुह्यति ॥ ३४॥

    tarkataśca pramāṇācca cidekatvavyavasthiteḥ ।
    cidekatvaparijñāne na śocati na muhyati ॥ 34॥

    अधिष्ठानं समस्तस्य जगतः सत्यचिद्घनम् ।
    अहमस्मीति निश्चित्य वीतशोको भवेन्मुनिः ॥ ३५॥

    adhiṣṭhānaṃ samastasya jagataḥ satyacidghanam ।
    ahamasmīti niścitya vītaśoko bhavenmuniḥ ॥ 35॥

    स्वशरीरे स्वयंज्योतिस्वरूपं सर्वसाक्षिणम् ।
    क्षीणदोषाः प्रपश्यन्ति नेतरे माययावृताः ॥ ३६॥

    svaśarīre svayaṃjyotisvarūpaṃ sarvasākṣiṇam ।
    kṣīṇadoṣāḥ prapaśyanti netare māyayāvṛtāḥ ॥ 36॥

    तमेव धीरो विज्ञाय प्रज्ञां कुर्वीत ब्राह्मणः ।
    नानुध्यायाद्बहूञ्छब्दान्वाचो विग्लापनं हि तत् ॥ ३७॥

    tameva dhīro vijñāya prajñāṃ kurvīta brāhmaṇaḥ ।
    nānudhyāyādbahūñchabdānvāco viglāpanaṃ hi tat ॥ 37॥

    बालेनैव हि तिष्ठासेन्निर्विद्य ब्रह्मवेदनम् ।
    ब्रह्मविद्यां च बाल्यं च निर्विद्य मुनिरात्मवान् ॥ ३८॥

    bālenaiva hi tiṣṭhāsennirvidya brahmavedanam ।
    brahmavidyāṃ ca bālyaṃ ca nirvidya munirātmavān ॥ 38॥

    अन्तर्लीनसमारम्भः शुभाशुभमहाङ्कुरम् ।
    संसृतिव्रततेर्बीजं शरीरं विद्धि भौतिकम् ॥ ३९॥

    antarlīnasamārambhaḥ śubhāśubhamahāṅkuram ।
    saṃsṛtivrataterbījaṃ śarīraṃ viddhi bhautikam ॥ 39॥

    भावाभावदशाकोशं दुःखरत्नसमुद्गकम् ।
    बीजमस्य शरीरस्य चित्तमाशावशानुगम् ॥ ४०॥

    bhāvābhāvadaśākośaṃ duḥkharatnasamudgakam ।
    bījamasya śarīrasya cittamāśāvaśānugam ॥ 40॥

    द्वे बीजे चित्तवृक्षस्य वृत्तिव्रततिधारिणः ।
    एकं प्राणपरिस्पन्दो द्वितीयो दृढभावना ॥ ४१॥

    dve bīje cittavṛkṣasya vṛttivratatidhāriṇaḥ ।
    ekaṃ prāṇaparispando dvitīyo dṛḍhabhāvanā ॥ 41॥

    यदा प्रस्पन्दन्ते प्राणो नाडीसंस्पर्शनोद्यतः ।
    तदा संवेदनमयं चित्तमाशु प्रजायते ॥ ४२॥

    yadā praspandante prāṇo nāḍīsaṃsparśanodyataḥ ।
    tadā saṃvedanamayaṃ cittamāśu prajāyate ॥ 42॥

    सा हि सर्वगता संवित्प्राणस्पन्देन बोध्यते ।
    संवित्संरोधनं श्रेयः प्राणादिस्पन्दनं वरम् ॥ ४३॥

    sā hi sarvagatā saṃvitprāṇaspandena bodhyate ।
    saṃvitsaṃrodhanaṃ śreyaḥ prāṇādispandanaṃ varam ॥ 43॥

    योगिनश्चित्तशान्त्यर्थं कुर्वन्ति प्राणरोधनम् ।
    प्राणायामैस्तथा ध्यानैः प्रयोगैर्युक्तिकल्पितैः ॥ ४४॥

    yoginaścittaśāntyarthaṃ kurvanti prāṇarodhanam ।
    prāṇāyāmaistathā dhyānaiḥ prayogairyuktikalpitaiḥ ॥ 44॥

    चित्तोपशान्तिफलदं परमं विद्धि कारणम् ।
    सुखदं संविदः स्वास्थ्यं प्राणसंरोधनं विदुः ॥ ४५॥

    cittopaśāntiphaladaṃ paramaṃ viddhi kāraṇam ।
    sukhadaṃ saṃvidaḥ svāsthyaṃ prāṇasaṃrodhanaṃ viduḥ ॥ 45॥

    दृढभावनया त्यक्तपूर्वापरविचारणम् ।
    यदादानं पदार्थस्य वासना सा प्रकीर्तिता ॥ ४६॥

    dṛḍhabhāvanayā tyaktapūrvāparavicāraṇam ।
    yadādānaṃ padārthasya vāsanā sā prakīrtitā ॥ 46॥

    यदा न भाव्यते किंचिद्धेयोपादेयरूपि यत् ।
    स्थीयते सकलं त्यक्त्वा तदा चित्तं न जायते ॥ ४७॥

    yadā na bhāvyate kiṃciddheyopādeyarūpi yat ।
    sthīyate sakalaṃ tyaktvā tadā cittaṃ na jāyate ॥ 47॥

    अवासनत्वात्सततं यदा न मनुते मनः ।
    अमनस्ता तदोदेति परमोपशमप्रदा ॥ ४८॥

    avāsanatvātsatataṃ yadā na manute manaḥ ।
    amanastā tadodeti paramopaśamapradā ॥ 48॥

    यदा न भाव्यते भावः क्वचिज्जगति वस्तुनि ।
    तदा हृदम्बरे शून्ये कथं चित्तं प्रजायते ॥ ४९॥

    yadā na bhāvyate bhāvaḥ kvacijjagati vastuni ।
    tadā hṛdambare śūnye kathaṃ cittaṃ prajāyate ॥ 49॥

    यदभावनमास्थाय यदभावस्य भावनम् ।
    यद्यथा वस्तुदर्शित्वं तदचित्तत्वमुच्यते ॥ ५०॥

    yadabhāvanamāsthāya yadabhāvasya bhāvanam ।
    yadyathā vastudarśitvaṃ tadacittatvamucyate ॥ 50॥

    सर्वमन्तः परित्यज्य शीतलाशयवर्ति यत् ।
    वृत्तिस्थमपि तच्चित्तमसद्रूपमुदाहृतम् ॥ ५१॥

    sarvamantaḥ parityajya śītalāśayavarti yat ।
    vṛttisthamapi taccittamasadrūpamudāhṛtam ॥ 51॥

    भ्रष्टबीजोपमा येषां पुनर्जननवर्जिता ।
    वासनारसनाहीना जीवन्मुक्ता हि ते स्मृताः ॥ ५२॥

    bhraṣṭabījopamā yeṣāṃ punarjananavarjitā ।
    vāsanārasanāhīnā jīvanmuktā hi te smṛtāḥ ॥ 52॥

    सत्त्वरूपपरिप्राप्तचित्तास्ते ज्ञानपारगाः ।
    अचित्ता इति कथ्यन्ते देहान्ते व्योमरूपिणः ॥ ५३॥

    sattvarūpapariprāptacittāste jñānapāragāḥ ।
    acittā iti kathyante dehānte vyomarūpiṇaḥ ॥ 53॥

    संवेद्यसम्परित्यागात्प्राणस्पन्दनवासने ।
    समूलं नश्यतः क्षिप्रं मूलच्छेदादिव द्रुमः ॥ ५४॥

    saṃvedyasamparityāgātprāṇaspandanavāsane ।
    samūlaṃ naśyataḥ kṣipraṃ mūlacchedādiva drumaḥ ॥ 54॥

    पूर्वदृष्टमदृष्टं वा यदस्याः प्रतिभासते ।
    संविदस्तत्प्रयत्नेन मार्जनीयं विजानता ॥ ५५॥

    pūrvadṛṣṭamadṛṣṭaṃ vā yadasyāḥ pratibhāsate ।
    saṃvidastatprayatnena mārjanīyaṃ vijānatā ॥ 55॥

    तदमार्जनमात्रं हि महासंसारतां गतम् ।
    तत्प्रमार्जनमात्रं तु मोक्ष इत्यभिधीयते ॥ ५६॥

    tadamārjanamātraṃ hi mahāsaṃsāratāṃ gatam ।
    tatpramārjanamātraṃ tu mokṣa ityabhidhīyate ॥ 56॥

    अजडो गलितानन्दस्त्यक्तसंवेदनो भव ॥ ५७॥

    ajaḍo galitānandastyaktasaṃvedano bhava ॥ 57॥

    संविद्वस्तुदशालम्बः सा यस्येह न विद्यते ।
    सोऽसंविदजडः प्रोक्तः कुर्वन्कार्यशतान्यपि ॥ ५८॥

    saṃvidvastudaśālambaḥ sā yasyeha na vidyate ।
    so'saṃvidajaḍaḥ proktaḥ kurvankāryaśatānyapi ॥ 58॥

    संवेद्येन हृदाकाशे मनागपि न लिप्यते ।
    यस्यासावजडा संविज्जीवन्मुक्तः स कथ्यते ॥ ५९॥

    saṃvedyena hṛdākāśe manāgapi na lipyate ।
    yasyāsāvajaḍā saṃvijjīvanmuktaḥ sa kathyate ॥ 59॥

    यदा न भाव्यते किंचिन्निर्वासनतयात्मनि ।
    बालमूकादिविज्ञानमिव च स्थीयते स्थिरम् ॥ ६०॥

    yadā na bhāvyate kiṃcinnirvāsanatayātmani ।
    bālamūkādivijñānamiva ca sthīyate sthiram ॥ 60॥

    तदा जाड्यविनिर्मुक्तमसंवेदनमाततम् ।
    आश्रितं भवति प्राज्ञो यस्माद्भूयो न लिप्यते ॥ ६१॥

    tadā jāḍyavinirmuktamasaṃvedanamātatam ।
    āśritaṃ bhavati prājño yasmādbhūyo na lipyate ॥ 61॥

    समस्ता वासनास्त्यक्त्वा निर्विकल्पसमाधितः ।
    तन्मयत्वादनाद्यन्ते तदप्यन्तर्विलीयते ॥ ६२॥

    samastā vāsanāstyaktvā nirvikalpasamādhitaḥ ।
    tanmayatvādanādyante tadapyantarvilīyate ॥ 62॥

    तिष्ठन्गच्छन्स्पृशञ्जिघ्रन्नपि तल्लेपवर्जितः ।
    अजडो गलितानन्दस्त्यक्तसंवेदनः सुखी ॥ ६३॥

    tiṣṭhangacchanspṛśañjighrannapi tallepavarjitaḥ ।
    ajaḍo galitānandastyaktasaṃvedanaḥ sukhī ॥ 63॥

    एतां दृष्टिमवष्टभ्य कष्टचेष्टायुतोऽपि सन् ।
    तरेद्दुःखाम्बुधेः पारमपारगुणसागरः ॥ ६४॥

    etāṃ dṛṣṭimavaṣṭabhya kaṣṭaceṣṭāyuto'pi san ।
    taredduḥkhāmbudheḥ pāramapāraguṇasāgaraḥ ॥ 64॥

    विशेषं सम्परित्यज्य सन्मात्रं यदलेपकम् ।
    एकरूपं महारूपं सत्तायास्तत्पदं विदुः ॥ ६५॥

    viśeṣaṃ samparityajya sanmātraṃ yadalepakam ।
    ekarūpaṃ mahārūpaṃ sattāyāstatpadaṃ viduḥ ॥ 65॥

    कालसत्ता कलासत्ता वस्तुसत्तेयमित्यपि ।
    विभागकलनां त्यक्त्वा सन्मात्रैकपरो भव ॥ ६६॥

    kālasattā kalāsattā vastusatteyamityapi ।
    vibhāgakalanāṃ tyaktvā sanmātraikaparo bhava ॥ 66॥

    सत्तासामान्यमेवैकं भावयन्केवलं विभुः ।
    परिपूर्णः परानन्दि तिष्ठापूरितदिग्भरः ॥ ६७॥

    sattāsāmānyamevaikaṃ bhāvayankevalaṃ vibhuḥ ।
    paripūrṇaḥ parānandi tiṣṭhāpūritadigbharaḥ ॥ 67॥

    सत्तासामान्यपर्यन्ते यत्तत्कलनयोज्झितम् ।
    पदमाद्यमनाद्यन्तं तस्य बीजं न विद्यते ॥ ६८॥

    sattāsāmānyaparyante yattatkalanayojjhitam ।
    padamādyamanādyantaṃ tasya bījaṃ na vidyate ॥ 68॥

    तत्र संलीयते संविन्निर्विकल्पं च तिष्ठति ।
    भूयो न वर्तते दुःखे तत्र लब्धपदः पुमान् ॥ ६९॥

    tatra saṃlīyate saṃvinnirvikalpaṃ ca tiṣṭhati ।
    bhūyo na vartate duḥkhe tatra labdhapadaḥ pumān ॥ 69॥

    तद्धेतुः सर्वभूतानां तस्य हेतुर्न विद्यते ।
    स सारः सर्वसाराणां तस्मात्सारो न विद्यते ॥ ७०॥

    taddhetuḥ sarvabhūtānāṃ tasya heturna vidyate ।
    sa sāraḥ sarvasārāṇāṃ tasmātsāro na vidyate ॥ 70॥

    तस्मिंश्चिद्दर्पणे स्फारे समस्ता वस्तुदृष्टयः ।
    इमास्ताः प्रतिबिम्बन्ति सरसीव तटद्रुमाः ॥ ७१॥

    tasmiṃściddarpaṇe sphāre samastā vastudṛṣṭayaḥ ।
    imāstāḥ pratibimbanti sarasīva taṭadrumāḥ ॥ 71॥

    तदमलमरजं तदात्मतत्त्वं
    तदवगतावुपशान्तिमेति चेतः ।
    अवगतविगतैकतत्स्वरूपो
    भवभयमुक्तपदोऽसि सम्यगेव ॥ ७२॥

    tadamalamarajaṃ tadātmatattvaṃ
    tadavagatāvupaśāntimeti cetaḥ ।
    avagatavigataikatatsvarūpo
    bhavabhayamuktapado'si samyageva ॥ 72॥

    एतेषां दुःखबीजानां प्रोक्तं यद्यन्मयोत्तरम् ।
    तस्य तस्य प्रयोगेण शीघ्रं तत्प्राप्यते पदम् ॥ ७३॥

    eteṣāṃ duḥkhabījānāṃ proktaṃ yadyanmayottaram ।
    tasya tasya prayogeṇa śīghraṃ tatprāpyate padam ॥ 73॥

    सत्तासामान्यकोटिस्थे द्रागित्येव पदे यदि ।
    पौरुषेण प्रयत्नेन बलात्संत्यज्य वासनाम् ॥ ७४॥

    sattāsāmānyakoṭisthe drāgityeva pade yadi ।
    pauruṣeṇa prayatnena balātsaṃtyajya vāsanām ॥ 74॥

    स्थितिं बध्नासि तत्त्वज्ञ क्षणमप्यक्षयात्मिकाम् ।
    क्षणेऽस्मिन्नेव तत्साधु पदमासादयस्यलम् ॥७५॥

    sthitiṃ badhnāsi tattvajña kṣaṇamapyakṣayātmikām ।
    kṣaṇe'sminneva tatsādhu padamāsādayasyalam ॥75॥

    सत्तासामान्यरूपे वा करोषि स्थितिमादरात् ।
    तत्किंचिदधिकेनेह यत्नेनाप्नोषि तत्पदम् ॥ ७६॥

    sattāsāmānyarūpe vā karoṣi sthitimādarāt ।
    tatkiṃcidadhikeneha yatnenāpnoṣi tatpadam ॥ 76॥

    संवित्तत्त्वे कृतध्यानो निदाघ यदि तिष्ठसि ।
    तद्यत्नेनाधिकेनोच्चैरासादयसि तत्पदम् ॥ ७७॥

    saṃvittattve kṛtadhyāno nidāgha yadi tiṣṭhasi ।
    tadyatnenādhikenoccairāsādayasi tatpadam ॥ 77॥

    वासनासम्परित्यागे यदि यत्नं करोषि भोः ।
    यावद्विलीनं न मनो न तावद्वासनाक्षयः ॥ ७८॥

    vāsanāsamparityāge yadi yatnaṃ karoṣi bhoḥ ।
    yāvadvilīnaṃ na mano na tāvadvāsanākṣayaḥ ॥ 78॥

    न क्षीणा वासना यावच्चित्तं तावन्न शाम्यति ।
    यावन्न तत्त्वविज्ञानं तावच्चित्तशमः कुतः ॥ ७९॥

    na kṣīṇā vāsanā yāvaccittaṃ tāvanna śāmyati ।
    yāvanna tattvavijñānaṃ tāvaccittaśamaḥ kutaḥ ॥ 79॥

    यावन्न चित्तोपशमो न तावत्तत्त्ववेदनम् ।
    यावन्न वासनानाशस्तावत्तत्त्वागमः कुतः ।
    यावन्न तत्त्वसम्प्राप्तिर्न तावद्वासनक्षयः ॥ ८०॥

    yāvanna cittopaśamo na tāvattattvavedanam ।
    yāvanna vāsanānāśastāvattattvāgamaḥ kutaḥ ।
    yāvanna tattvasamprāptirna tāvadvāsanakṣayaḥ ॥ 80॥

    तत्त्वज्ञानं मनोनाशो वासनाक्षय एव च ।
    मिथः कारणतां गत्वा दुःसाधानि स्थितान्यतः ॥ ८१॥

    tattvajñānaṃ manonāśo vāsanākṣaya eva ca ।
    mithaḥ kāraṇatāṃ gatvā duḥsādhāni sthitānyataḥ ॥ 81॥

    भोगेच्छां दूरतस्त्यक्त्वा त्रयमेतत्समाचर ॥ ८२॥

    bhogecchāṃ dūratastyaktvā trayametatsamācara ॥ 82॥

    वासनाक्षयविज्ञानमनोनाशा महामते ।
    समकालं चिराभ्यस्ता भवन्ति फलदा मताः ॥ ८३॥

    vāsanākṣayavijñānamanonāśā mahāmate ।
    samakālaṃ cirābhyastā bhavanti phaladā matāḥ ॥ 83॥

    त्रिभिरेभिः समभ्यस्तैर्हृदयग्रन्थयो दृढाः ।
    निःशेषमेव त्रुट्यन्ति बिसच्छेदाद्गुणा इव ॥ ८४॥

    tribhirebhiḥ samabhyastairhṛdayagranthayo dṛḍhāḥ ।
    niḥśeṣameva truṭyanti bisacchedādguṇā iva ॥ 84॥

    वासनासम्परित्यागसमं प्राणनिरोधनम् ।
    विदुस्तत्त्वविदस्तस्मात्तदप्येवं समाहरेत् ॥ ८५॥

    vāsanāsamparityāgasamaṃ prāṇanirodhanam ।
    vidustattvavidastasmāttadapyevaṃ samāharet ॥ 85॥

    वासनासम्परित्यागाच्चित्तं गच्छत्यचित्तताम् ।
    प्राणस्पन्दनिरोधाच्च यथेच्छसि तथा कुरु ॥ ८६॥

    vāsanāsamparityāgāccittaṃ gacchatyacittatām ।
    prāṇaspandanirodhācca yathecchasi tathā kuru ॥ 86॥

    प्राणायामदृढाध्यासैर्युक्त्या च गुरुदत्तया ।
    आसनाशनयोगेन प्राणस्पन्दो निरुध्यते ॥ ८७॥

    prāṇāyāmadṛḍhādhyāsairyuktyā ca gurudattayā ।
    āsanāśanayogena prāṇaspando nirudhyate ॥ 87॥

    निःसङ्गव्यवहारत्वाद्भवभावनवर्जनात् ।
    शरीरनाशदर्शित्वाद्वासना न प्रवर्तते ॥ ८८॥

    niḥsaṅgavyavahāratvādbhavabhāvanavarjanāt ।
    śarīranāśadarśitvādvāsanā na pravartate ॥ 88॥

    यः प्राणपवनस्पन्दश्चित्तस्पन्दः स एव हि ।
    प्राणस्पन्दजये यत्नः कर्तव्यो धीमतोच्चकैः ॥ ८९॥

    yaḥ prāṇapavanaspandaścittaspandaḥ sa eva hi ।
    prāṇaspandajaye yatnaḥ kartavyo dhīmatoccakaiḥ ॥ 89॥

    न शक्यते मनो जेतुं विना युक्तिमनिन्दिताम् ।
    शुद्धां संविदमाश्रित्यवीतरागः स्थिरो भव ॥ ९०॥

    na śakyate mano jetuṃ vinā yuktimaninditām ।
    śuddhāṃ saṃvidamāśrityavītarāgaḥ sthiro bhava ॥ 90॥

    संवेद्यवर्जितमनुत्तममाद्यमेकं
    संविदत्पदं विकलनं कलयन्महात्मन् ।
    हृद्येव तिष्ठ कलनारहितः क्रियां तु
    कुर्वन्नकर्तृपदमेत्य शमोदितश्रीः ॥ ९१॥

    saṃvedyavarjitamanuttamamādyamekaṃ
    saṃvidatpadaṃ vikalanaṃ kalayanmahātman ।
    hṛdyeva tiṣṭha kalanārahitaḥ kriyāṃ tu
    kurvannakartṛpadametya śamoditaśrīḥ ॥ 91॥

    मनागपि विचारेण चेतसः स्वस्य निग्रहः ।
    पुरुषेण कृतो येन तेनाप्तं जन्मनः फलम् ॥ ९२॥

    manāgapi vicāreṇa cetasaḥ svasya nigrahaḥ ।
    puruṣeṇa kṛto yena tenāptaṃ janmanaḥ phalam ॥ 92॥

    इति चतुर्थोऽध्यायः ॥ ४॥

    iti caturtho'dhyāyaḥ ॥ 4॥

    गच्छतस्तिष्ठतो वापि जाग्रतः स्वपतोऽपि वा ।
    न विचारपरं चेतो यस्यासौ मृत उच्यते ॥ १॥

    gacchatastiṣṭhato vāpi jāgrataḥ svapato'pi vā ।
    na vicāraparaṃ ceto yasyāsau mṛta ucyate ॥ 1॥

    सम्यग्ज्ञानसमालोकः पुमाऽज्ञेयसमः स्वयम् ।
    न बिभेति न चादत्ते वैवश्यं न च दीनताम् ॥ २॥

    samyagjñānasamālokaḥ pumā'jñeyasamaḥ svayam ।
    na bibheti na cādatte vaivaśyaṃ na ca dīnatām ॥ 2॥

    अपवित्रमपथ्यं च विषसंसर्गदूषितम् ।
    भुक्तं जरयति ज्ञानी क्लिन्नं नष्ठं च मृष्टवत् ॥ ३॥

    apavitramapathyaṃ ca viṣasaṃsargadūṣitam ।
    bhuktaṃ jarayati jñānī klinnaṃ naṣṭhaṃ ca mṛṣṭavat ॥ 3॥

    सञ्ण्गत्यागं विदुर्मोक्षं सङ्गत्यागादजन्मता ।
    सङ्गं त्यज त्वं भावानां जीवन्मुक्तो भवानघ ॥ ४॥

    sañṇgatyāgaṃ vidurmokṣaṃ saṅgatyāgādajanmatā ।
    saṅgaṃ tyaja tvaṃ bhāvānāṃ jīvanmukto bhavānagha ॥ 4॥

    भावाभावे पदार्थानां हर्षामर्षविकारदा ।
    मलिना वासना यैषा साऽसङ्ग इति कथ्यते ॥ ५॥

    bhāvābhāve padārthānāṃ harṣāmarṣavikāradā ।
    malinā vāsanā yaiṣā sā'saṅga iti kathyate ॥ 5॥

    जीवन्मुक्तशरीराणामपुनर्जन्मकारिणी ।
    मुक्ता हर्षविषादाभ्यां शुद्धा भवति वासना ॥ ६॥

    jīvanmuktaśarīrāṇāmapunarjanmakāriṇī ।
    muktā harṣaviṣādābhyāṃ śuddhā bhavati vāsanā ॥ 6॥

    दुःखैर्न ग्लानिमायासि हृदि हृष्यसि नो सुखैः ।
    आशावैवश्यमुत्सृज्य निदाघाऽसङ्गतां व्रज ॥ ७॥

    duḥkhairna glānimāyāsi hṛdi hṛṣyasi no sukhaiḥ ।
    āśāvaivaśyamutsṛjya nidāghā'saṅgatāṃ vraja ॥ 7॥

    दिक्कालाद्यनवच्छिन्नमदृष्टोभयकोटिकम् ।
    चिन्मात्रमक्षयं शान्तमेकं ब्रह्मास्मि नेतरत् ॥ ८॥

    dikkālādyanavacchinnamadṛṣṭobhayakoṭikam ।
    cinmātramakṣayaṃ śāntamekaṃ brahmāsmi netarat ॥ 8॥

    इति मत्वाहमित्यन्तर्मुक्तामुक्तवपुः पुमान् ।
    एकरूपः प्रशान्तात्मा मौनी स्वात्मसुखो भव ॥ ९॥

    iti matvāhamityantarmuktāmuktavapuḥ pumān ।
    ekarūpaḥ praśāntātmā maunī svātmasukho bhava ॥ 9॥

    नास्ति चित्तं न चाविद्या न मनो न च जीवकः ।
    ब्रह्मैवैकमनाद्यन्तमब्धिवत्प्रविजृम्भते ॥ १०॥

    nāsti cittaṃ na cāvidyā na mano na ca jīvakaḥ ।
    brahmaivaikamanādyantamabdhivatpravijṛmbhate ॥ 10॥

    देहे यावदहंभावो दृश्येऽस्मिन्यावदात्मता ।
    यावन्ममेदमित्यास्था तावच्चित्तादिविभ्रमः ॥ ११॥

    dehe yāvadahaṃbhāvo dṛśye'sminyāvadātmatā ।
    yāvanmamedamityāsthā tāvaccittādivibhramaḥ ॥ 11॥

    अन्तर्मुखतया सर्वं चिद्वह्नौ त्रिजगत्तृणम् ।
    जुह्वन्तोऽन्तर्निवर्तन्ते मुने चित्तादिविभ्रमाः ॥ १२॥

    antarmukhatayā sarvaṃ cidvahnau trijagattṛṇam ।
    juhvanto'ntarnivartante mune cittādivibhramāḥ ॥ 12॥

    चिदात्मास्मि निरंशोऽस्मि परापरविवर्जितः ।
    रूपं स्मरन्निजं स्फारं मा स्मृत्या संमितो भव ॥ १३॥

    cidātmāsmi niraṃśo'smi parāparavivarjitaḥ ।
    rūpaṃ smarannijaṃ sphāraṃ mā smṛtyā saṃmito bhava ॥ 13॥

    अध्यात्मशास्त्रमन्त्रेण तृष्णाविषविषूचिका ।
    क्षीयते भावितेनान्तः शरदा मिहिका यथा ॥ १४॥

    adhyātmaśāstramantreṇa tṛṣṇāviṣaviṣūcikā ।
    kṣīyate bhāvitenāntaḥ śaradā mihikā yathā ॥ 14॥

    परिज्ञाय परित्यागो वासानानं य उत्तमः ।
    सत्तासामान्यरूपत्वात्तत्कैवल्यपदं विदुः ॥ १५॥

    parijñāya parityāgo vāsānānaṃ ya uttamaḥ ।
    sattāsāmānyarūpatvāttatkaivalyapadaṃ viduḥ ॥ 15॥

    यन्नास्ति वासना लीना तत्सुषुप्तं न सिद्धये ।
    निर्बीजा वासना यत्र तत्तुर्यं सिद्धिदं स्मृतम् ॥ १६॥

    yannāsti vāsanā līnā tatsuṣuptaṃ na siddhaye ।
    nirbījā vāsanā yatra tatturyaṃ siddhidaṃ smṛtam ॥ 16॥

    वासनायास्तथा वह्नेरृणव्याधिद्विषामपि ।
    स्नेहवैरविषाण च शेषः स्वल्पोऽपि बाधते ॥ १७॥

    vāsanāyāstathā vahnerṛṇavyādhidviṣāmapi ।
    snehavairaviṣāṇa ca śeṣaḥ svalpo'pi bādhate ॥ 17॥

    निर्दग्धवासनाबीजः सत्तासामान्यरूपवान् ।
    सदेहो वा विदेहो वा न भूयो दुःखभाग्भवेत् ॥ १८॥

    nirdagdhavāsanābījaḥ sattāsāmānyarūpavān ।
    sadeho vā videho vā na bhūyo duḥkhabhāgbhavet ॥ 18॥

    एतावदेवाविद्यात्वं नेदं ब्रह्मेति निश्चयः ।
    एष एव क्षयस्तस्या ब्रह्मेदमिति निश्चयः ॥ १९॥

    etāvadevāvidyātvaṃ nedaṃ brahmeti niścayaḥ ।
    eṣa eva kṣayastasyā brahmedamiti niścayaḥ ॥ 19॥

    ब्रह्म चिद्ब्रह्म भुवनं ब्रह्म भूतपरम्परा ।
    ब्रह्माहं ब्रह्म चिच्छत्रुर्ब्रह्म चिन्मित्रबान्धवाः ॥ २०॥

    brahma cidbrahma bhuvanaṃ brahma bhūtaparamparā ।
    brahmāhaṃ brahma cicchatrurbrahma cinmitrabāndhavāḥ ॥ 20॥

    ब्रह्मैव सर्वमित्येव भाविते ब्रह्म वै पुमान् ।
    सर्वत्रावस्थितं शान्तं चिद्ब्रह्मेत्यनुभूयते ॥ २१॥

    brahmaiva sarvamityeva bhāvite brahma vai pumān ।
    sarvatrāvasthitaṃ śāntaṃ cidbrahmetyanubhūyate ॥ 21॥

    असंस्कृताध्वगालोके मनस्यन्यत्र संस्थिते ।
    या प्रतीतिरनागसका तच्चिद्ब्रह्मास्मि सर्वगम् ॥ २२॥

    asaṃskṛtādhvagāloke manasyanyatra saṃsthite ।
    yā pratītiranāgasakā taccidbrahmāsmi sarvagam ॥ 22॥

    प्रशान्तसर्वसंकल्पं विगताखिलकौतुकम् ।
    विगताशेषसंरंभं चिदात्मानं समाश्रय ॥ २३॥

    praśāntasarvasaṃkalpaṃ vigatākhilakautukam ।
    vigatāśeṣasaṃraṃbhaṃ cidātmānaṃ samāśraya ॥ 23॥

    एवं पूर्णधियो धीराः समा नीरागचेतसः ।
    न नन्दन्ति न निन्दन्ति जीवितं मरणं तथा ॥ २४॥

    evaṃ pūrṇadhiyo dhīrāḥ samā nīrāgacetasaḥ ।
    na nandanti na nindanti jīvitaṃ maraṇaṃ tathā ॥ 24॥

    प्राणोऽयमनिशं ब्रह्मस्पन्दशक्तिः सदागतिः ।
    सबाह्याभ्यन्तरे देहेप्राणोऽसावूर्ध्वगः स्थितः ॥ २५॥

    prāṇo'yamaniśaṃ brahmaspandaśaktiḥ sadāgatiḥ ।
    sabāhyābhyantare deheprāṇo'sāvūrdhvagaḥ sthitaḥ ॥ 25॥

    अपानोऽप्यनिशं ब्रह्मस्पन्दशक्तिः सदागतिः ।
    सबाह्याभ्यन्तरे देहे अपानोऽयमवाक्स्थितः ॥ २६॥

    apāno'pyaniśaṃ brahmaspandaśaktiḥ sadāgatiḥ ।
    sabāhyābhyantare dehe apāno'yamavāksthitaḥ ॥ 26॥

    जाग्रतः स्वपतश्चैव प्राणायामोऽयमुत्तमः ।
    प्रवर्तते ह्यभिज्ञस्य तं तावच्छ्रेयसे शृणु ॥ २७॥

    jāgrataḥ svapataścaiva prāṇāyāmo'yamuttamaḥ ।
    pravartate hyabhijñasya taṃ tāvacchreyase śṛṇu ॥ 27॥

    द्वादशाङ्गुलपर्यन्तं बाह्यमाक्रमतां ततः ।
    प्राणाङ्गनामा संस्पर्शो यः स पूरक उच्यते ॥ २८॥

    dvādaśāṅgulaparyantaṃ bāhyamākramatāṃ tataḥ ।
    prāṇāṅganāmā saṃsparśo yaḥ sa pūraka ucyate ॥ 28॥

    अपानश्चन्द्रमा देहमाप्याययति सुव्रत ।
    प्राणः सूर्योऽग्निरथ वा पचत्यनत्रिदं वपुः ॥ २९॥

    apānaścandramā dehamāpyāyayati suvrata ।
    prāṇaḥ sūryo'gniratha vā pacatyanatridaṃ vapuḥ ॥ 29॥

    प्राणक्षयसमीपस्थमपानोदयकोटिगम् ।
    अपानप्राणयोरैक्यं चिदात्मानं समाश्रय ॥ ३०॥

    prāṇakṣayasamīpasthamapānodayakoṭigam ।
    apānaprāṇayoraikyaṃ cidātmānaṃ samāśraya ॥ 30॥

    अपानोऽस्तंगतो यत्र प्राणो नाभ्युदितः क्षणम् ।
    कलाकलङ्करहितं तच्चित्तत्त्वं समाश्रय ॥ ३१॥

    apāno'staṃgato yatra prāṇo nābhyuditaḥ kṣaṇam ।
    kalākalaṅkarahitaṃ taccittattvaṃ samāśraya ॥ 31॥

    नापानोऽस्तंगतो यत्र प्राणश्चास्तमुपागतः ।
    नासाग्रगमनावर्तं तच्चित्तत्त्वमुपाश्रय ॥ ३२॥

    nāpāno'staṃgato yatra prāṇaścāstamupāgataḥ ।
    nāsāgragamanāvartaṃ taccittattvamupāśraya ॥ 32॥

    आभासमात्रमेवेदं न सनासज्जगत्त्रयम् ।
    इत्यन्यकलनात्यागं सम्यग्ज्ञानं विदुर्बुधाः ॥ ३३॥

    ābhāsamātramevedaṃ na sanāsajjagattrayam ।
    ityanyakalanātyāgaṃ samyagjñānaṃ vidurbudhāḥ ॥ 33॥

    आभासमात्रकं ब्रह्मंश्चित्तदर्शकलङ्कितम् ।
    ततस्तदपि संत्यज्य निराभासो भवोत्तम ॥३४॥

    ābhāsamātrakaṃ brahmaṃścittadarśakalaṅkitam ।
    tatastadapi saṃtyajya nirābhāso bhavottama ॥34॥

    भयप्रदमकल्याणं धैर्यसर्वस्वहारिणम् ।
    मनःपिशाचमुत्सार्य योऽसि सोऽसि स्थिरो भव ॥ ३५॥

    bhayapradamakalyāṇaṃ dhairyasarvasvahāriṇam ।
    manaḥpiśācamutsārya yo'si so'si sthiro bhava ॥ 35॥

    चिद्व्योमेव किलास्तीह परापरविवर्जितम् ।
    सर्वत्रासंभवच्चैत्यं यत्कल्पान्तेऽवशिष्यते ॥ ३६॥

    cidvyomeva kilāstīha parāparavivarjitam ।
    sarvatrāsaṃbhavaccaityaṃ yatkalpānte'vaśiṣyate ॥ 36॥

    वाञ्छाक्षणे तु या तुष्टिस्तत्र वाञ्छैव कारणम् ।
    तुष्टिस्त्वतुष्टिपर्यन्ता तस्माद्वाञ्छां परित्यज ॥ ३७॥

    vāñchākṣaṇe tu yā tuṣṭistatra vāñchaiva kāraṇam ।
    tuṣṭistvatuṣṭiparyantā tasmādvāñchāṃ parityaja ॥ 37॥

    आशा यातु निराशात्वमभावं यातु भावना ।
    अमनस्त्वं मनो यातु तवासङ्गेन जीवतः ॥ ३८॥

    āśā yātu nirāśātvamabhāvaṃ yātu bhāvanā ।
    amanastvaṃ mano yātu tavāsaṅgena jīvataḥ ॥ 38॥

    वासनारहितैरन्तरिन्द्रियैराहरन्क्रिया ।
    न विकारमवाप्नोषि खवत्क्षोभशतैरपि ॥ ३९॥

    vāsanārahitairantarindriyairāharankriyā ।
    na vikāramavāpnoṣi khavatkṣobhaśatairapi ॥ 39॥

    चित्तोन्मेषनिमेषाभ्यां संसारप्रलयोदयौ ।
    वासनाप्राणसंरोधमनुन्मेषं मनः कुरु ॥ ४०॥

    cittonmeṣanimeṣābhyāṃ saṃsārapralayodayau ।
    vāsanāprāṇasaṃrodhamanunmeṣaṃ manaḥ kuru ॥ 40॥

    प्राणोन्मेषनिमेषाभ्यां संसृतेः प्रलयोदयौ ।
    तमभ्यासप्रयोगाभ्यामुन्मेषरहितं कुरु ॥ ४१॥

    prāṇonmeṣanimeṣābhyāṃ saṃsṛteḥ pralayodayau ।
    tamabhyāsaprayogābhyāmunmeṣarahitaṃ kuru ॥ 41॥

    मौर्ख्योन्मेषनिमेषाभ्यां कर्मणां प्रलयोदयौ ।
    तद्विलीनं कुरु बलाद्गुरुशास्त्रार्थसंगमैः ॥ ४२॥

    maurkhyonmeṣanimeṣābhyāṃ karmaṇāṃ pralayodayau ।
    tadvilīnaṃ kuru balādguruśāstrārthasaṃgamaiḥ ॥ 42॥

    असंवित्स्पन्दमात्रेण याति चित्तमचित्तताम् ।
    प्राणानां वा निरोधेन तदेव परमं पदम् ॥ ४३॥

    asaṃvitspandamātreṇa yāti cittamacittatām ।
    prāṇānāṃ vā nirodhena tadeva paramaṃ padam ॥ 43॥

    दृश्यदर्शनसंबन्धे यत्सुखं पारमार्थिकम् ।
    तदन्तैकान्तसंवित्त्या ब्रह्मदृष्ट्यावलोकय ॥ ४४॥

    dṛśyadarśanasaṃbandhe yatsukhaṃ pāramārthikam ।
    tadantaikāntasaṃvittyā brahmadṛṣṭyāvalokaya ॥ 44॥

    यत्र नाभ्युदितं चित्तं तद्वै सुखमकृत्रिमम् ।
    क्षयातिशयनिर्मुक्तं नोदेति न च शाम्यति ॥ ४५॥

    yatra nābhyuditaṃ cittaṃ tadvai sukhamakṛtrimam ।
    kṣayātiśayanirmuktaṃ nodeti na ca śāmyati ॥ 45॥

    यस्य चित्तं न चित्ताख्यं चित्तं चित्तत्त्वमेव हि ।
    तदेव तुर्यावस्थायं तुर्यातीतं भवत्यतः ॥ ४६॥

    yasya cittaṃ na cittākhyaṃ cittaṃ cittattvameva hi ।
    tadeva turyāvasthāyaṃ turyātītaṃ bhavatyataḥ ॥ 46॥

    संन्यस्तसर्वसंकल्पः समः शान्तमना मुनिः ।
    संन्यासयोगयुक्तात्मा ज्ञानवान्मोक्षवान्भव ॥ ४७॥

    saṃnyastasarvasaṃkalpaḥ samaḥ śāntamanā muniḥ ।
    saṃnyāsayogayuktātmā jñānavānmokṣavānbhava ॥ 47॥

    सर्वसंकल्पसंशान्तं प्रशान्तघनवासनम् ।
    न किंचिद्भावनाकारं यत्तद्ब्रह्म परं विदुः ॥ ४८॥

    sarvasaṃkalpasaṃśāntaṃ praśāntaghanavāsanam ।
    na kiṃcidbhāvanākāraṃ yattadbrahma paraṃ viduḥ ॥ 48॥

    सम्यग्ज्ञानावरोधेन नित्यमेकसमाधिना ।
    सांख्य एवावबुद्धा ये ते सांख्या योगिनः परे ॥ ४९॥

    samyagjñānāvarodhena nityamekasamādhinā ।
    sāṃkhya evāvabuddhā ye te sāṃkhyā yoginaḥ pare ॥ 49॥

    प्राणाद्यनिलसंशान्तौ युक्त्या ये पदमागताः ।
    अनामयमनाद्यन्तं ते स्मृता योगयोगिनः ॥ ५०॥

    prāṇādyanilasaṃśāntau yuktyā ye padamāgatāḥ ।
    anāmayamanādyantaṃ te smṛtā yogayoginaḥ ॥ 50॥

    उपादेयं तु सर्वेषां शातं पदमकृत्रिमम् ।
    एकार्थाभ्यसनं प्राणरोधश्चेतः परिक्षयः ॥ ५१॥

    upādeyaṃ tu sarveṣāṃ śātaṃ padamakṛtrimam ।
    ekārthābhyasanaṃ prāṇarodhaścetaḥ parikṣayaḥ ॥ 51॥

    एकस्मिन्नेव संसिद्धे संसिद्ध्यन्ति परस्परम् ।
    अविनाभाविनी नित्यं जन्तूनां प्राणचेतसी ॥ ५२॥

    ekasminneva saṃsiddhe saṃsiddhyanti parasparam ।
    avinābhāvinī nityaṃ jantūnāṃ prāṇacetasī ॥ 52॥

    आधाराधेयवच्चैते एकभावे विनश्यतः ।
    कुरुतः स्वविनाशेन कार्यं मोक्षाख्यमुत्तमम् ॥ ५३॥

    ādhārādheyavaccaite ekabhāve vinaśyataḥ ।
    kurutaḥ svavināśena kāryaṃ mokṣākhyamuttamam ॥ 53॥

    सर्वमेतद्धिया त्यक्त्वा यदि तिष्ठसि निश्चलः ।
    तदाहंकारविलये त्वमेव परमं पदम् ॥ ५४॥

    sarvametaddhiyā tyaktvā yadi tiṣṭhasi niścalaḥ ।
    tadāhaṃkāravilaye tvameva paramaṃ padam ॥ 54॥

    महाचिदेकैवेहास्ति महासत्तेति योच्यते ।
    निष्कलंका समा शुद्धा निरहंकाररूपिणी ॥ ५५॥

    mahācidekaivehāsti mahāsatteti yocyate ।
    niṣkalaṃkā samā śuddhā nirahaṃkārarūpiṇī ॥ 55॥

    सकृद्विभाता विमला नित्योदयवती समा ।
    सा ब्रह्म परमात्मेति नामभिः परिगीयते ॥ ५६॥

    sakṛdvibhātā vimalā nityodayavatī samā ।
    sā brahma paramātmeti nāmabhiḥ parigīyate ॥ 56॥

    सैवाहमिति निश्चित्य निदाघ कृतकृत्यवान् ।
    न भूतं न भविष्यच्च चिन्तयामि कदाचन ॥ ५७॥

    saivāhamiti niścitya nidāgha kṛtakṛtyavān ।
    na bhūtaṃ na bhaviṣyacca cintayāmi kadācana ॥ 57॥

    दृष्टिमालम्ब्य तिष्ठामि वर्तमानामिहात्मना ।
    इदमद्य मया लब्धमिदं प्राप्स्यामि सुन्दरम् ॥ ५८॥

    dṛṣṭimālambya tiṣṭhāmi vartamānāmihātmanā ।
    idamadya mayā labdhamidaṃ prāpsyāmi sundaram ॥ 58॥

    न स्तौमि न च निन्दामि आत्मनोऽन्यन्नहि क्वचित् ।
    न तुष्यामि शुभप्राप्तौ न खिद्याम्यशुभागमे ॥ ५९॥

    na staumi na ca nindāmi ātmano'nyannahi kvacit ।
    na tuṣyāmi śubhaprāptau na khidyāmyaśubhāgame ॥ 59॥

    प्रशान्तचापलं वीतशोकमस्तसमीहितम् ।
    मनो मम मुने शान्तं तेन जीवाम्यनामयः ॥ ६०॥

    praśāntacāpalaṃ vītaśokamastasamīhitam ।
    mano mama mune śāntaṃ tena jīvāmyanāmayaḥ ॥ 60॥

    अयं बन्धुः परश्चायं ममायमयमन्यकः ।
    इति ब्रह्मन्न जानामि संस्पर्शं न ददाम्यहम् ॥ ६१॥

    ayaṃ bandhuḥ paraścāyaṃ mamāyamayamanyakaḥ ।
    iti brahmanna jānāmi saṃsparśaṃ na dadāmyaham ॥ 61॥

    वासनामात्रसंत्यागाज्जरामरणवर्जितम् ।
    सवासनं मनो ज्ञानं ज्ञेयं निर्वासनं मनः ॥ ६२॥

    vāsanāmātrasaṃtyāgājjarāmaraṇavarjitam ।
    savāsanaṃ mano jñānaṃ jñeyaṃ nirvāsanaṃ manaḥ ॥ 62॥

    चित्ते त्यक्ते लयं याति द्वैतमेतच्च सर्वतः ।
    शिष्यते परमं शान्तमेकमगच्छमनामयम् ॥ ६३॥

    citte tyakte layaṃ yāti dvaitametacca sarvataḥ ।
    śiṣyate paramaṃ śāntamekamagacchamanāmayam ॥ 63॥

    अनन्तमजमव्यक्तमजरं शान्तमच्युतम् ।
    अद्वितीयमनाद्यन्तं यदाद्यमुपलम्भनम् ॥ ६४॥

    anantamajamavyaktamajaraṃ śāntamacyutam ।
    advitīyamanādyantaṃ yadādyamupalambhanam ॥ 64॥

    एकमाद्यन्तरहितं चिन्मात्रममलं ततम् ।
    खादप्यतितरां सूक्ष्मं तद्ब्रह्मास्मि न संशयः ॥ ६५॥

    ekamādyantarahitaṃ cinmātramamalaṃ tatam ।
    khādapyatitarāṃ sūkṣmaṃ tadbrahmāsmi na saṃśayaḥ ॥ 65॥

    दिक्कालाद्यनवच्छिन्नं स्वच्छं नित्योदितं ततम् ।
    सर्वार्थमयमेकार्थं चिन्मात्रममलं भव ॥ ६६॥

    dikkālādyanavacchinnaṃ svacchaṃ nityoditaṃ tatam ।
    sarvārthamayamekārthaṃ cinmātramamalaṃ bhava ॥ 66॥

    सर्वमेकमिदं शान्तमादिमध्यान्तवर्जितम् ।
    भावाभावमजं सर्वमिति मत्वा सुखी भव ॥ ६७॥

    sarvamekamidaṃ śāntamādimadhyāntavarjitam ।
    bhāvābhāvamajaṃ sarvamiti matvā sukhī bhava ॥ 67॥

    न बद्धोऽस्मि न मुक्तोऽस्मि ब्रह्मैवास्मि निरामयम् ।
    द्वैतभावविमुक्तोऽस्मि सच्चिदानन्दलक्षणः ।
    एवं भावय यत्नेन जीवन्मुक्तो भविष्यसि ॥ ६८॥

    na baddho'smi na mukto'smi brahmaivāsmi nirāmayam ।
    dvaitabhāvavimukto'smi saccidānandalakṣaṇaḥ ।
    evaṃ bhāvaya yatnena jīvanmukto bhaviṣyasi ॥ 68॥

    पदार्थवृन्दे देहादिधिया संत्यज्य दूरतः ।
    आशीतलान्तःकरणो नित्यमात्मपरो भव ॥ ६९॥

    padārthavṛnde dehādidhiyā saṃtyajya dūrataḥ ।
    āśītalāntaḥkaraṇo nityamātmaparo bhava ॥ 69॥

    इदं रम्यमिदं नेति बीजं ते दुःखसंततेः ।
    तस्मिन्साम्याग्निना दग्धे दुःखस्यावसरः कुतः ॥ ७०॥

    idaṃ ramyamidaṃ neti bījaṃ te duḥkhasaṃtateḥ ।
    tasminsāmyāgninā dagdhe duḥkhasyāvasaraḥ kutaḥ ॥ 70॥

    शास्त्रसज्जनसम्पर्कैः प्रज्ञामादौ विवर्धयेत् ॥ ७१॥

    śāstrasajjanasamparkaiḥ prajñāmādau vivardhayet ॥ 71॥

    ऋतं सत्यं परं ब्रह्म सर्वसंसारभेषजम् ।
    अत्यर्थममलं नित्यमादिमध्यान्तवर्जितम् ॥ ७२॥

    ṛtaṃ satyaṃ paraṃ brahma sarvasaṃsārabheṣajam ।
    atyarthamamalaṃ nityamādimadhyāntavarjitam ॥ 72॥

    तथा स्थूलमनाकाशमसंस्पृश्यमचाक्षुषम् ।
    न रसं न च गन्धाख्यमप्रमेयमनूपमम् ॥ ७३॥

    tathā sthūlamanākāśamasaṃspṛśyamacākṣuṣam ।
    na rasaṃ na ca gandhākhyamaprameyamanūpamam ॥ 73॥

    आत्मानं सच्चिदानन्दमनन्तं ब्रह्म सुव्रत ।
    अहमस्मीत्यभिध्यायेद्ध्येयातीतं विमुक्तये ॥ ७४॥

    ātmānaṃ saccidānandamanantaṃ brahma suvrata ।
    ahamasmītyabhidhyāyeddhyeyātītaṃ vimuktaye ॥ 74॥

    समाधिः संविदुत्पत्तिः परजीवैकतं प्रति ।
    नित्यः सर्वगतो ह्यात्मा कूटस्थो दोषवर्जितः ॥ ७५॥

    samādhiḥ saṃvidutpattiḥ parajīvaikataṃ prati ।
    nityaḥ sarvagato hyātmā kūṭastho doṣavarjitaḥ ॥ 75॥

    एकः सन्भिद्यते भ्रान्त्या मायया न स्वरूपतः ।
    तस्मादद्वैत एवास्ति न प्रपञ्चो न संसृतिः ॥ ७६॥

    ekaḥ sanbhidyate bhrāntyā māyayā na svarūpataḥ ।
    tasmādadvaita evāsti na prapañco na saṃsṛtiḥ ॥ 76॥

    यथाकाशो घटाकाशो महाकाश इतीरितः ।
    तथा भ्रान्तेर्द्विधा प्रोक्तो ह्यात्मा जीवेश्वरात्मना ॥ ७७॥

    yathākāśo ghaṭākāśo mahākāśa itīritaḥ ।
    tathā bhrānterdvidhā prokto hyātmā jīveśvarātmanā ॥ 77॥

    यदा मनसि चैतन्यं भाति सर्वत्रगं सदा ।
    योगिनोऽऽव्यवधानेन तदा सम्पद्यते स्वयम् ॥ ७८॥

    yadā manasi caitanyaṃ bhāti sarvatragaṃ sadā ।
    yogino''vyavadhānena tadā sampadyate svayam ॥ 78॥

    यदा सर्वाणि भूतानि स्वात्मन्येव हि पश्यति ।
    सर्वभूतेषु चात्मानं ब्रह्म सम्पद्यते सदा ॥ ७९॥

    yadā sarvāṇi bhūtāni svātmanyeva hi paśyati ।
    sarvabhūteṣu cātmānaṃ brahma sampadyate sadā ॥ 79॥

    यदा सर्वाणि भूतानि समाधिस्थो न पश्यति ।
    एकीभूतः परेणासौ तदा भवति केवलः ॥ ८०॥

    yadā sarvāṇi bhūtāni samādhistho na paśyati ।
    ekībhūtaḥ pareṇāsau tadā bhavati kevalaḥ ॥ 80॥

    शास्त्रसज्जनसम्पर्कवैराग्याभ्यासरूपिणी ।
    प्रथमा भूमिकैषोक्ता मुमुक्षुत्वप्रदायिनी ॥ ८१॥

    śāstrasajjanasamparkavairāgyābhyāsarūpiṇī ।
    prathamā bhūmikaiṣoktā mumukṣutvapradāyinī ॥ 81॥

    विचारणा द्वितीया स्यात्तृतीया साङ्गभावना ।
    विलापिनी चतुर्थी स्याद्वासना विलयात्मिका ॥ ८२॥

    vicāraṇā dvitīyā syāttṛtīyā sāṅgabhāvanā ।
    vilāpinī caturthī syādvāsanā vilayātmikā ॥ 82॥

    शुद्धसंविन्मनानन्दरूपा भवति पञ्चमी ।
    अर्धसुप्तप्रबुद्धाभो जीवन्मुक्तोऽत्र तिष्ठति ॥ ८३॥

    śuddhasaṃvinmanānandarūpā bhavati pañcamī ।
    ardhasuptaprabuddhābho jīvanmukto'tra tiṣṭhati ॥ 83॥

    असंवेदनरूपा च षष्ठी भवति भूमिका ।
    आनन्दैकघनाकारा सुषुप्तसदृशी स्थितिः ॥ ८४॥

    asaṃvedanarūpā ca ṣaṣṭhī bhavati bhūmikā ।
    ānandaikaghanākārā suṣuptasadṛśī sthitiḥ ॥ 84॥

    तुर्यावस्थोपशान्ता सा मुक्तिरेव हि केवला ।
    समता स्वच्छता सौम्या सप्तमी भूमिका भवेत् ॥ ८५॥

    turyāvasthopaśāntā sā muktireva hi kevalā ।
    samatā svacchatā saumyā saptamī bhūmikā bhavet ॥ 85॥

    तुर्यातीता तु यावस्था परा निर्वाणरूपिणी ।
    सप्तमी सा परा प्रौढा विषयो नैव जीवताम् ॥ ८६॥

    turyātītā tu yāvasthā parā nirvāṇarūpiṇī ।
    saptamī sā parā prauḍhā viṣayo naiva jīvatām ॥ 86॥

    पूर्वावस्थात्रयं तत्र जाग्रदित्येव संस्थितम् ।
    चतुर्थी स्वप्न इत्युक्ता स्वप्नाभं यत्र वै जगत् ॥ ८७॥

    pūrvāvasthātrayaṃ tatra jāgradityeva saṃsthitam ।
    caturthī svapna ityuktā svapnābhaṃ yatra vai jagat ॥ 87॥

    आनन्दैकघनाकारा सुषुप्ताख्या तु पञ्चमी ।
    असंवेदनरूपा तु षष्ठी तुर्यपदाभिधा ॥ ८८॥

    ānandaikaghanākārā suṣuptākhyā tu pañcamī ।
    asaṃvedanarūpā tu ṣaṣṭhī turyapadābhidhā ॥ 88॥

    तुर्यातीतपदावस्था सप्तमी भूमिकोत्तमा ।
    मनोवचोभिरग्राह्या स्वप्रकाशसदात्मिका ॥ ८९॥

    turyātītapadāvasthā saptamī bhūmikottamā ।
    manovacobhiragrāhyā svaprakāśasadātmikā ॥ 89॥

    अन्तः प्रत्याहृतिवशाच्चैत्यं चेन्न विभावितम् ।
    मुक्त एव न सन्देहो महासमतया तया ॥ ९०॥

    antaḥ pratyāhṛtivaśāccaityaṃ cenna vibhāvitam ।
    mukta eva na sandeho mahāsamatayā tayā ॥ 90॥

    न म्रिये न च जीवामि नाहं सन्नाप्यसन्मयः ।
    अहं न किंचिच्चिदिति मत्वा धीरो न शोचति ॥ ९१॥

    na mriye na ca jīvāmi nāhaṃ sannāpyasanmayaḥ ।
    ahaṃ na kiṃcicciditi matvā dhīro na śocati ॥ 91॥

    अलेपकोऽहमजरो नीरागः शान्तवासनः ।
    निरंशोऽस्मि चिदाकाशमिति मत्वा न शोचति ॥ ९२॥

    alepako'hamajaro nīrāgaḥ śāntavāsanaḥ ।
    niraṃśo'smi cidākāśamiti matvā na śocati ॥ 92॥

    अहंमत्या विरहितः शुद्धो बुद्धोऽजरोऽमरः ।
    शान्तः शमसमाभास इति मत्वा न शोचति ॥ ९३॥

    ahaṃmatyā virahitaḥ śuddho buddho'jaro'maraḥ ।
    śāntaḥ śamasamābhāsa iti matvā na śocati ॥ 93॥

    तृणाग्रेष्वम्बरे भानौ नरनागामरेषु च ।
    यत्तिष्ठति तदेवाहमिति मत्वा न शोचति ॥ ९४॥

    tṛṇāgreṣvambare bhānau naranāgāmareṣu ca ।
    yattiṣṭhati tadevāhamiti matvā na śocati ॥ 94॥

    भावनां सर्वभावेभ्यः समुत्सृज्य समुत्थितः ।
    अवशिष्टं परं ब्रह्म केवलोऽस्मीति भावय ॥ ९५॥

    bhāvanāṃ sarvabhāvebhyaḥ samutsṛjya samutthitaḥ ।
    avaśiṣṭaṃ paraṃ brahma kevalo'smīti bhāvaya ॥ 95॥

    वाचामतीतविषयो विषयाशादशोज्झितः ।
    परानन्दरसाक्षुब्धो रमते स्वात्मनात्मनि ॥ ९६॥

    vācāmatītaviṣayo viṣayāśādaśojjhitaḥ ।
    parānandarasākṣubdho ramate svātmanātmani ॥ 96॥

    सर्वकर्मपरित्यागी नित्यतृप्तो निराश्रयः ।
    न पुण्येन न पापेन नेतरेण च लिप्यते ॥ ९७॥

    sarvakarmaparityāgī nityatṛpto nirāśrayaḥ ।
    na puṇyena na pāpena netareṇa ca lipyate ॥ 97॥

    स्फटिकः प्रतिबिम्बेन यथा नायाति रञ्जनम् ।
    तज्ज्ञः कर्मफलेनान्तस्तथा नायाति रञ्जनम् ॥ ९८॥

    sphaṭikaḥ pratibimbena yathā nāyāti rañjanam ।
    tajjñaḥ karmaphalenāntastathā nāyāti rañjanam ॥ 98॥

    विहरञ्जनतावृन्दे देवकीर्तन पूजनैः ।
    खेदाह्लादौ न जानाति प्रतिबिम्बगतैरिव ॥ ९९॥

    viharañjanatāvṛnde devakīrtana pūjanaiḥ ।
    khedāhlādau na jānāti pratibimbagatairiva ॥ 99॥

    निस्स्तोत्रो निर्विकारश्च पूज्यपूजाविवर्जितः ।
    संयुक्तश्च वियुक्तश्च सर्वाचारनयक्रमैः ॥ १००॥

    nisstotro nirvikāraśca pūjyapūjāvivarjitaḥ ।
    saṃyuktaśca viyuktaśca sarvācāranayakramaiḥ ॥ 100॥

    तनुं त्यजतु वा तीर्थे श्वपचस्य गृहेऽथ वा ।
    ज्ञानसम्पत्तिसमये मुक्तोऽसौ विगताशयः ॥ १०१॥

    tanuṃ tyajatu vā tīrthe śvapacasya gṛhe'tha vā ।
    jñānasampattisamaye mukto'sau vigatāśayaḥ ॥ 101॥

    संकल्पत्वं हि बन्धस्य कारणं तत्परित्यज ।
    मोक्षो भवेदसंकल्पात्तदभ्यासं धिया कुरु ॥ १०२॥

    saṃkalpatvaṃ hi bandhasya kāraṇaṃ tatparityaja ।
    mokṣo bhavedasaṃkalpāttadabhyāsaṃ dhiyā kuru ॥ 102॥

    सावधानो भव त्वं च ग्राह्यग्राहकसंगमे ।
    अजस्रमेव संकल्पदशाः परिहरञ्शनैः ॥ १०३॥

    sāvadhāno bhava tvaṃ ca grāhyagrāhakasaṃgame ।
    ajasrameva saṃkalpadaśāḥ pariharañśanaiḥ ॥ 103॥

    मा भव ग्राह्यभावात्मा ग्राहकात्मा च मा भव ।
    भावनामखिलां त्यक्त्वा यच्छिष्टं तन्मयो भव ॥ १०४॥

    mā bhava grāhyabhāvātmā grāhakātmā ca mā bhava ।
    bhāvanāmakhilāṃ tyaktvā yacchiṣṭaṃ tanmayo bhava ॥ 104॥

    किंचिच्चेद्रोचते तुभ्यं तद्बद्धोऽसि भवस्थितौ ।
    न किंचिद्रोचते चेत्ते तन्मुक्तोऽसि भवस्थितौ ॥ १०५॥

    kiṃciccedrocate tubhyaṃ tadbaddho'si bhavasthitau ।
    na kiṃcidrocate cette tanmukto'si bhavasthitau ॥ 105॥

    अस्मात्पदार्थनिचयाद्यावत्स्थावरजङ्गमात् ।
    तृणादेर्देहपर्यन्तान्मा किंचित्तत्र रोचताम् ॥ १०६॥

    asmātpadārthanicayādyāvatsthāvarajaṅgamāt ।
    tṛṇāderdehaparyantānmā kiṃcittatra rocatām ॥ 106॥

    अहंभावानहंभावौ त्यक्त्वा सदसती तथा ।
    यदसक्तं समं स्वच्छं स्थितं तत्तुर्यमुच्यते ॥ १०७॥

    ahaṃbhāvānahaṃbhāvau tyaktvā sadasatī tathā ।
    yadasaktaṃ samaṃ svacchaṃ sthitaṃ tatturyamucyate ॥ 107॥

    या स्वच्छा समता शान्ता जीवन्मुक्तव्यवस्थितिः ।
    साक्ष्यवस्था व्यवहृतौ सा तुर्या कलनोच्यते ॥ १०८॥

    yā svacchā samatā śāntā jīvanmuktavyavasthitiḥ ।
    sākṣyavasthā vyavahṛtau sā turyā kalanocyate ॥ 108॥

    नैतज्जाग्रन्न च स्वप्नः संकल्पानामसंभवात् ।
    सुषुप्तभावो नाऽप्येतदभावाज्जडतास्थितेः ॥ १०९॥

    naitajjāgranna ca svapnaḥ saṃkalpānāmasaṃbhavāt ।
    suṣuptabhāvo nā'pyetadabhāvājjaḍatāsthiteḥ ॥ 109॥

    शान्तसम्यक्प्रबुद्धानां यथास्थितमिदं जगत् ।
    विलीनं तुर्यमित्याहुरबुद्धानां स्थितं स्थिरम् ॥ ११०॥

    śāntasamyakprabuddhānāṃ yathāsthitamidaṃ jagat ।
    vilīnaṃ turyamityāhurabuddhānāṃ sthitaṃ sthiram ॥ 110॥

    अहंकारकलात्यागे समतायाः समुद्गमे ।
    विशरारौ कृते चित्ते तुर्यावस्थोपतिष्ठते ॥ १११॥

    ahaṃkārakalātyāge samatāyāḥ samudgame ।
    viśarārau kṛte citte turyāvasthopatiṣṭhate ॥ 111॥

    सिद्धान्तोऽध्यात्मशास्त्राणां सर्वापह्नव एव हि ।
    नाविद्यास्तीह नो माया शान्तं ब्रह्मेदमक्लमम् ॥ ११२॥

    siddhānto'dhyātmaśāstrāṇāṃ sarvāpahnava eva hi ।
    nāvidyāstīha no māyā śāntaṃ brahmedamaklamam ॥ 112॥

    शान्त एव चिदाकाशे स्वच्छे शमसमात्मनि ।
    समग्रशक्तिखचिते ब्रह्मेति कलिताभिधे ॥ ११३॥

    śānta eva cidākāśe svacche śamasamātmani ।
    samagraśaktikhacite brahmeti kalitābhidhe ॥ 113॥

    सर्वमेव परित्यज्य महामौनी भवानघ ।
    निर्वाणवान्निर्मननः क्षीणचित्तः प्रशान्तधीः ॥ ११४॥

    sarvameva parityajya mahāmaunī bhavānagha ।
    nirvāṇavānnirmananaḥ kṣīṇacittaḥ praśāntadhīḥ ॥ 114॥

    आत्मन्येवास्व शान्तात्मा मूकान्धबधिरोपमः ।
    नित्यमन्तर्मुखः स्वच्छः स्वात्मनान्तः प्रपूर्णधीः ॥ ११५॥

    ātmanyevāsva śāntātmā mūkāndhabadhiropamaḥ ।
    nityamantarmukhaḥ svacchaḥ svātmanāntaḥ prapūrṇadhīḥ ॥ 115॥

    जाग्रत्येव सुषुप्तस्थः कुरु कर्माणि वै द्विज ।
    अन्तः सर्वपरित्यागी बहिः कुरु यथागतम् ॥ ११६॥

    jāgratyeva suṣuptasthaḥ kuru karmāṇi vai dvija ।
    antaḥ sarvaparityāgī bahiḥ kuru yathāgatam ॥ 116॥

    चित्तसत्ता परं दुःखं चित्तत्यागः परं सुखम् ।
    अतश्चित्तं चिदाकाशे नय क्षयमवेदनात् ॥ ११७॥

    cittasattā paraṃ duḥkhaṃ cittatyāgaḥ paraṃ sukham ।
    ataścittaṃ cidākāśe naya kṣayamavedanāt ॥ 117॥

    दृष्ट्वा रम्यमरम्यं वा स्थेयं पाषाणवत्सदा ।
    एतावतात्मयत्नेन जिता भवति संसृतिः ॥ ११८॥

    dṛṣṭvā ramyamaramyaṃ vā stheyaṃ pāṣāṇavatsadā ।
    etāvatātmayatnena jitā bhavati saṃsṛtiḥ ॥ 118॥

    वेदान्ते परमं गुह्यं पुराकल्पप्रचोदितम् ।
    नाप्रशान्ताय दातव्यं न चाशिष्याय वै पुनः ॥ ११९॥

    vedānte paramaṃ guhyaṃ purākalpapracoditam ।
    nāpraśāntāya dātavyaṃ na cāśiṣyāya vai punaḥ ॥ 119॥

    अन्नपूर्णोपनिषदं योऽधीते गुर्वनुग्रहात् ।
    स जीवन्मुक्ततां प्राप्य ब्रह्मैव भवति स्वयम् ॥ १२०॥

    annapūrṇopaniṣadaṃ yo'dhīte gurvanugrahāt ।
    sa jīvanmuktatāṃ prāpya brahmaiva bhavati svayam ॥ 120॥

    इत्युपनिषत् ॥ इति पञ्चमोऽध्यायः ॥ ५॥

    ityupaniṣat ॥ iti pañcamo'dhyāyaḥ ॥ 5॥

    ॐ भद्रं कर्णेभिः शृणुयाम देवाः ॥

    oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śṛṇuyāma devāḥ ॥

    भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः ॥

    bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ ॥

    स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवा्ँसस्तनूभिः ॥

    sthirairaṅgaistuṣṭuvām̐sastanūbhiḥ ॥

    व्यशेम देवहितं यदायुः ॥

    vyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ॥

    स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः ॥

    svasti na indro vṛddhaśravāḥ ॥

    स्वस्ति नः पूषा विश्ववेदाः ॥

    svasti naḥ pūṣā viśvavedāḥ ॥

    स्वस्ति नस्तार्क्ष्यो अरिष्टनेमिः ॥

    svasti nastārkṣyo ariṣṭanemiḥ ॥

    स्वस्ति नो बृहस्पतिर्दधातु ॥

    svasti no bṛhaspatirdadhātu ॥

    ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥

    oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥

    इत्यन्नपूर्णोपनिषत्समाप्ता ॥

    ityannapūrṇopaniṣatsamāptā ॥


    © 1991-2024 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact