Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరీగాథా-అట్ఠకథా • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ఖుద్దకనికాయే
Khuddakanikāye
థేరీగాథా-అట్ఠకథా
Therīgāthā-aṭṭhakathā
౧. ఏకకనిపాతో
1. Ekakanipāto
౧. అఞ్ఞతరాథేరీగాథావణ్ణనా
1. Aññatarātherīgāthāvaṇṇanā
ఇదాని థేరీగాథానం అత్థసంవణ్ణనాయ ఓకాసో అనుప్పత్తో. తత్థ యస్మా భిక్ఖునీనం ఆదితో యథా పబ్బజ్జా ఉపసమ్పదా చ పటిలద్ధా, తం పకాసేత్వా అత్థసంవణ్ణనాయ కరీయమానాయ తత్థ తత్థ గాథానం అట్ఠుప్పత్తిం విభావేతుం సుకరా హోతి సుపాకటా చ, తస్మా తం పకాసేతుం ఆదితో పట్ఠాయ సఙ్ఖేపతో అయం అనుపుబ్బికథా –
Idāni therīgāthānaṃ atthasaṃvaṇṇanāya okāso anuppatto. Tattha yasmā bhikkhunīnaṃ ādito yathā pabbajjā upasampadā ca paṭiladdhā, taṃ pakāsetvā atthasaṃvaṇṇanāya karīyamānāya tattha tattha gāthānaṃ aṭṭhuppattiṃ vibhāvetuṃ sukarā hoti supākaṭā ca, tasmā taṃ pakāsetuṃ ādito paṭṭhāya saṅkhepato ayaṃ anupubbikathā –
అయఞ్హి లోకనాథో ‘‘మనుస్సత్తం లిఙ్గసమ్పత్తీ’’త్యాదినా వుత్తాని అట్ఠఙ్గాని సమోధానేత్వా దీపఙ్కరస్స భగవతో పాదమూలే కతమహాభినీహారో సమతింసపారమియో పూరేన్తో చతువీసతియా బుద్ధానం సన్తికే లద్ధబ్యాకరణో అనుక్కమేన పారమియో పూరేత్వా ఞాతత్థచరియాయ లోకత్థచరియాయ బుద్ధత్థచరియాయ చ కోటిం పత్వా తుసితభవనే నిబ్బత్తిత్వా తత్థ యావతాయుకం ఠత్వా దససహస్సచక్కవాళదేవతాహి బుద్ధభావాయ –
Ayañhi lokanātho ‘‘manussattaṃ liṅgasampattī’’tyādinā vuttāni aṭṭhaṅgāni samodhānetvā dīpaṅkarassa bhagavato pādamūle katamahābhinīhāro samatiṃsapāramiyo pūrento catuvīsatiyā buddhānaṃ santike laddhabyākaraṇo anukkamena pāramiyo pūretvā ñātatthacariyāya lokatthacariyāya buddhatthacariyāya ca koṭiṃ patvā tusitabhavane nibbattitvā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā dasasahassacakkavāḷadevatāhi buddhabhāvāya –
‘‘కాలో ఖో తే మహావీర, ఉప్పజ్జ మాతుకుచ్ఛియం;
‘‘Kālo kho te mahāvīra, uppajja mātukucchiyaṃ;
సదేవకం తారయన్తో, బుజ్ఝస్సు అమతం పద’’న్తి. (బు॰ వం॰ ౧.౬౭) –
Sadevakaṃ tārayanto, bujjhassu amataṃ pada’’nti. (bu. vaṃ. 1.67) –
ఆయాచితమనుస్సూపపత్తికో తాసం దేవతానం పటిఞ్ఞం దత్వా, కతపఞ్చమహావిలోకనో సక్యరాజకులే సుద్ధోదనమహారాజస్స గేహే సతో సమ్పజానో మాతుకుచ్ఛిం ఓక్కన్తో దసమాసే సతో సమ్పజానో తత్థ ఠత్వా, సతో సమ్పజానో తతో నిక్ఖన్తో లుమ్బినీవనే లద్ధాభిజాతికో వివిధా ధాతియో ఆదిం కత్వా మహతా పరిహారేన సమ్మదేవ పరిహరియమానో అనుక్కమేన వుడ్ఢిప్పత్తో తీసు పాసాదేసు వివిధనాటకజనపరివుతో దేవో వియ సమ్పత్తిం అనుభవన్తో జిణ్ణబ్యాధిమతదస్సనేన జాతసంవేగో ఞాణస్స పరిపాకతం గతత్తా, కామేసు ఆదీనవం నేక్ఖమ్మే చ ఆనిసంసం దిస్వా, రాహులకుమారస్స జాతదివసే ఛన్నసహాయో కణ్డకం అస్సరాజం ఆరుయ్హ , దేవతాహి వివటేన ద్వారేన అడ్ఢరత్తికసమయే మహాభినిక్ఖమనం నిక్ఖమిత్వా, తేనేవ రత్తావసేసేన తీణి రజ్జాని అతిక్కమిత్వా అనోమానదీతీరం పత్వా ఘటికారమహాబ్రహ్మునా ఆనీతే అరహత్తద్ధజే గహేత్వా పబ్బజితో, తావదేవ వస్ససట్ఠికత్థేరో వియ ఆకప్పసమ్పన్నో హుత్వా, పాసాదికేన ఇరియాపథేన అనుక్కమేన రాజగహం పత్వా, తత్థ పిణ్డాయ చరిత్వా పణ్డవపబ్బతపబ్భారే పిణ్డపాతం పరిభుఞ్జిత్వా, మాగధరాజేన రజ్జేన నిమన్తియమానో తం పటిక్ఖిపిత్వా, భగ్గవస్సారామం గన్త్వా, తస్స సమయం పరిగ్గణ్హిత్వా తతో ఆళారుదకానం సమయం పరిగ్గణ్హిత్వా, తం సబ్బం అనలఙ్కరిత్వా అనుక్కమేన ఉరువేలం గన్త్వా తత్థ ఛబ్బస్సాని దుక్కరకారికం కత్వా, తాయ అరియధమ్మపటివేధస్సాభావం ఞత్వా ‘‘నాయం మగ్గో బోధాయా’’తి ఓళారికం ఆహారం ఆహరన్తో కతిపాహేన బలం గాహేత్వా విసాఖాపుణ్ణమదివసే సుజాతాయ దిన్నం వరభోజనం భుఞ్జిత్వా, సువణ్ణపాతిం నదియా పటిసోతం ఖిపిత్వా, ‘‘అజ్జ బుద్ధో భవిస్సామీ’’తి కతసన్నిట్ఠానో సాయన్హసమయే కాళేన నాగరాజేన అభిత్థుతిగుణో బోధిమణ్డం ఆరుయ్హ అచలట్ఠానే పాచీనలోకధాతుఅభిముఖో అపరాజితపల్లఙ్కే నిసిన్నో చతురఙ్గసమన్నాగతం వీరియం అధిట్ఠాయ, సూరియే అనత్థఙ్గతేయేవ మారబలం విధమిత్వా, పఠమయామే పుబ్బేనివాసం అనుస్సరిత్వా , మజ్ఝిమయామే దిబ్బచక్ఖుం విసోధేత్వా, పచ్ఛిమయామే పటిచ్చసముప్పాదే ఞాణం ఓతారేత్వా, అనులోమపటిలోమం పచ్చయాకారం సమ్మసన్తో విపస్సనం వడ్ఢేత్వా సబ్బబుద్ధేహి అధిగతం అనఞ్ఞసాధారణం సమ్మాసమ్బోధిం అధిగన్త్వా, నిబ్బానారమ్మణాయ ఫలసమాపత్తియా తత్థేవ సత్తాహం వీతినామేత్వా, తేనేవ నయేన ఇతరసత్తాహేపి బోధిమణ్డేయేవ వీతినామేత్వా, రాజాయతనమూలే మధుపిణ్డికభోజనం భుఞ్జిత్వా, పున అజపాలనిగ్రోధమూలే నిసిన్నో ధమ్మతాయ ధమ్మగమ్భీరతం పచ్చవేక్ఖిత్వా అప్పోస్సుక్కతాయ చిత్తే నమన్తే మహాబ్రహ్మునా ఆయాచితో బుద్ధచక్ఖునా లోకం వోలోకేన్తో తిక్ఖిన్ద్రియముదిన్ద్రియాదిభేదే సత్తే దిస్వా మహాబ్రహ్మునా ధమ్మదేసనాయ కతపటిఞ్ఞో ‘‘కస్స ను ఖో అహం పఠమం ధమ్మం దేసేయ్య’’న్తి ఆవజ్జేన్తో ఆళారుదకానం కాలఙ్కతభావం ఞత్వా, ‘‘బహుపకారా ఖో మే పఞ్చవగ్గియా భిక్ఖూ, యే మం పధానపహితత్తం ఉపట్ఠహింసు, యంనూనాహం పఞ్చవగ్గియానం భిక్ఖూనం పఠమం ధమ్మం దేసేయ్య’’న్తి (మహావ॰ ౧౦) చిన్తేత్వా, ఆసాళ్హిపుణ్ణమాయం మహాబోధితో బారాణసిం ఉద్దిస్స అట్ఠారసయోజనం మగ్గం పటిపన్నో అన్తరామగ్గే ఉపకేన ఆజీవకేన సద్ధిం మన్తేత్వా, అనుక్కమేన ఇసిపతనం పత్వా తత్థ పఞ్చవగ్గియే సఞ్ఞాపేత్వా ‘‘ద్వేమే, భిక్ఖవే, అన్తా పబ్బజితేన న సేవితబ్బా’’తిఆదినా (మహావ॰ ౧౩; సం॰ ని॰ ౫.౧౦౮౧; పటి॰ మ॰ ౨.౩౦) ధమ్మచక్కపవత్తనసుత్తన్తదేసనాయ అఞ్ఞాసికోణ్డఞ్ఞప్పముఖా అట్ఠారసబ్రహ్మకోటియో ధమ్మామతం పాయేత్వా పాటిపదే భద్దియత్థేరం, పక్ఖస్స దుతియాయం వప్పత్థేరం, పక్ఖస్స తతియాయం మహానామత్థేరం, చతుత్థియం అస్సజిత్థేరం, సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠాపేత్వా, పఞ్చమియం పన పక్ఖస్స అనత్తలక్ఖణసుత్తన్తదేసనాయ (మహావ॰ ౨౦; సం॰ ని॰ ౩.౫౯) సబ్బేపి అరహత్తే పతిట్ఠాపేత్వా తతో పరం యసదారకప్పముఖే పఞ్చపణ్ణాసపురిసే, కప్పాసికవనసణ్డే తింసమత్తే భద్దవగ్గియే, గయాసీసే పిట్ఠిపాసాణే సహస్సమత్తే పురాణజటిలేతి ఏవం మహాజనం అరియభూమిం ఓతారేత్వా బిమ్బిసారప్పముఖాని ఏకాదసనహుతాని సోతాపత్తిఫలే నహుతం సరణత్తయే పతిట్ఠాపేత్వా వేళువనం పటిగ్గహేత్వా తత్థ విహరన్తో అస్సజిత్థేరస్స వాహసా అధిగతపఠమమగ్గే సఞ్చయం ఆపుచ్ఛిత్వా, సద్ధిం పరిసాయ అత్తనో సన్తికం ఉపగతే సారిపుత్తమోగ్గల్లానే అగ్గఫలం సచ్ఛికత్వా సావకపారమియా మత్థకం పత్తే అగ్గసావకట్ఠానే ఠపేత్వా కాళుదాయిత్థేరస్స అభియాచనాయ కపిలవత్థుం గన్త్వా, మానత్థద్ధే ఞాతకే యమకపాటిహారియేన దమేత్వా, పితరం అనాగామిఫలే, మహాపజాపతిం సోతాపత్తిఫలే పటిట్ఠాపేత్వా , నన్దకుమారం రాహులకుమారఞ్చ పబ్బాజేత్వా, సత్థా పునదేవ రాజగహం పచ్చాగచ్ఛి.
Āyācitamanussūpapattiko tāsaṃ devatānaṃ paṭiññaṃ datvā, katapañcamahāvilokano sakyarājakule suddhodanamahārājassa gehe sato sampajāno mātukucchiṃ okkanto dasamāse sato sampajāno tattha ṭhatvā, sato sampajāno tato nikkhanto lumbinīvane laddhābhijātiko vividhā dhātiyo ādiṃ katvā mahatā parihārena sammadeva parihariyamāno anukkamena vuḍḍhippatto tīsu pāsādesu vividhanāṭakajanaparivuto devo viya sampattiṃ anubhavanto jiṇṇabyādhimatadassanena jātasaṃvego ñāṇassa paripākataṃ gatattā, kāmesu ādīnavaṃ nekkhamme ca ānisaṃsaṃ disvā, rāhulakumārassa jātadivase channasahāyo kaṇḍakaṃ assarājaṃ āruyha , devatāhi vivaṭena dvārena aḍḍharattikasamaye mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā, teneva rattāvasesena tīṇi rajjāni atikkamitvā anomānadītīraṃ patvā ghaṭikāramahābrahmunā ānīte arahattaddhaje gahetvā pabbajito, tāvadeva vassasaṭṭhikatthero viya ākappasampanno hutvā, pāsādikena iriyāpathena anukkamena rājagahaṃ patvā, tattha piṇḍāya caritvā paṇḍavapabbatapabbhāre piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā, māgadharājena rajjena nimantiyamāno taṃ paṭikkhipitvā, bhaggavassārāmaṃ gantvā, tassa samayaṃ pariggaṇhitvā tato āḷārudakānaṃ samayaṃ pariggaṇhitvā, taṃ sabbaṃ analaṅkaritvā anukkamena uruvelaṃ gantvā tattha chabbassāni dukkarakārikaṃ katvā, tāya ariyadhammapaṭivedhassābhāvaṃ ñatvā ‘‘nāyaṃ maggo bodhāyā’’ti oḷārikaṃ āhāraṃ āharanto katipāhena balaṃ gāhetvā visākhāpuṇṇamadivase sujātāya dinnaṃ varabhojanaṃ bhuñjitvā, suvaṇṇapātiṃ nadiyā paṭisotaṃ khipitvā, ‘‘ajja buddho bhavissāmī’’ti katasanniṭṭhāno sāyanhasamaye kāḷena nāgarājena abhitthutiguṇo bodhimaṇḍaṃ āruyha acalaṭṭhāne pācīnalokadhātuabhimukho aparājitapallaṅke nisinno caturaṅgasamannāgataṃ vīriyaṃ adhiṭṭhāya, sūriye anatthaṅgateyeva mārabalaṃ vidhamitvā, paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaritvā , majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā, pacchimayāme paṭiccasamuppāde ñāṇaṃ otāretvā, anulomapaṭilomaṃ paccayākāraṃ sammasanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā sabbabuddhehi adhigataṃ anaññasādhāraṇaṃ sammāsambodhiṃ adhigantvā, nibbānārammaṇāya phalasamāpattiyā tattheva sattāhaṃ vītināmetvā, teneva nayena itarasattāhepi bodhimaṇḍeyeva vītināmetvā, rājāyatanamūle madhupiṇḍikabhojanaṃ bhuñjitvā, puna ajapālanigrodhamūle nisinno dhammatāya dhammagambhīrataṃ paccavekkhitvā appossukkatāya citte namante mahābrahmunā āyācito buddhacakkhunā lokaṃ volokento tikkhindriyamudindriyādibhede satte disvā mahābrahmunā dhammadesanāya katapaṭiñño ‘‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti āvajjento āḷārudakānaṃ kālaṅkatabhāvaṃ ñatvā, ‘‘bahupakārā kho me pañcavaggiyā bhikkhū, ye maṃ padhānapahitattaṃ upaṭṭhahiṃsu, yaṃnūnāhaṃ pañcavaggiyānaṃ bhikkhūnaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti (mahāva. 10) cintetvā, āsāḷhipuṇṇamāyaṃ mahābodhito bārāṇasiṃ uddissa aṭṭhārasayojanaṃ maggaṃ paṭipanno antarāmagge upakena ājīvakena saddhiṃ mantetvā, anukkamena isipatanaṃ patvā tattha pañcavaggiye saññāpetvā ‘‘dveme, bhikkhave, antā pabbajitena na sevitabbā’’tiādinā (mahāva. 13; saṃ. ni. 5.1081; paṭi. ma. 2.30) dhammacakkapavattanasuttantadesanāya aññāsikoṇḍaññappamukhā aṭṭhārasabrahmakoṭiyo dhammāmataṃ pāyetvā pāṭipade bhaddiyattheraṃ, pakkhassa dutiyāyaṃ vappattheraṃ, pakkhassa tatiyāyaṃ mahānāmattheraṃ, catutthiyaṃ assajittheraṃ, sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā, pañcamiyaṃ pana pakkhassa anattalakkhaṇasuttantadesanāya (mahāva. 20; saṃ. ni. 3.59) sabbepi arahatte patiṭṭhāpetvā tato paraṃ yasadārakappamukhe pañcapaṇṇāsapurise, kappāsikavanasaṇḍe tiṃsamatte bhaddavaggiye, gayāsīse piṭṭhipāsāṇe sahassamatte purāṇajaṭileti evaṃ mahājanaṃ ariyabhūmiṃ otāretvā bimbisārappamukhāni ekādasanahutāni sotāpattiphale nahutaṃ saraṇattaye patiṭṭhāpetvā veḷuvanaṃ paṭiggahetvā tattha viharanto assajittherassa vāhasā adhigatapaṭhamamagge sañcayaṃ āpucchitvā, saddhiṃ parisāya attano santikaṃ upagate sāriputtamoggallāne aggaphalaṃ sacchikatvā sāvakapāramiyā matthakaṃ patte aggasāvakaṭṭhāne ṭhapetvā kāḷudāyittherassa abhiyācanāya kapilavatthuṃ gantvā, mānatthaddhe ñātake yamakapāṭihāriyena dametvā, pitaraṃ anāgāmiphale, mahāpajāpatiṃ sotāpattiphale paṭiṭṭhāpetvā , nandakumāraṃ rāhulakumārañca pabbājetvā, satthā punadeva rājagahaṃ paccāgacchi.
అథాపరేన సమయేన సత్థరి వేసాలిం ఉపనిస్సాయ కూటాగారసాలాయం విహరన్తే సుద్ధోదనమహారాజా సేతచ్ఛత్తస్స హేట్ఠావ అరహత్తం సచ్ఛికత్వా పరినిబ్బాయి. అథ మహాపజాపతియా గోతమియా పబ్బజ్జాయ చిత్తం ఉప్పజ్జి, తతో రోహినీనదీతీరే కలహవివాదసుత్తన్తదేసనాయ (సు॰ ని॰ ౮౬౮ ఆదయో) పరియోసానే నిక్ఖమిత్వా, పబ్బజితానం పఞ్చన్నం కుమారసతానం పాదపరిచారికా ఏకజ్ఝాసయావ హుత్వా మహాపజాపతియా సన్తికం గన్త్వా, సబ్బావ ‘‘సత్థు సన్తికే పబ్బజిస్సామా’’తి మహాపజాపతిం జేట్ఠికం కత్వా సత్థు సన్తికం గన్తుకామా అహేసుం. అయఞ్చ మహాపజాపతి పుబ్బేపి ఏకవారం సత్థారం పబ్బజ్జం యాచిత్వా నాలత్థ, తస్మా కప్పకం పక్కోసాపేత్వా కేసే ఛిన్దాపేత్వా కాసాయాని అచ్ఛాదేత్వా సబ్బా తా సాకియానియో ఆదాయ వేసాలిం గన్త్వా ఆనన్దత్థేరేన దసబలం యాచాపేత్వా, అట్ఠగరుధమ్మపటిగ్గహణేన పబ్బజ్జం ఉపసమ్పదఞ్చ అలత్థ. ఇతరా పన సబ్బాపి ఏకతో ఉపసమ్పన్నా అహేసుం. అయమేత్థ సఙ్ఖేపో. విత్థారతో పనేతం వత్థు తత్థ తత్థ పాళియం (చూళవ॰ ౪౦౨) ఆగతమేవ.
Athāparena samayena satthari vesāliṃ upanissāya kūṭāgārasālāyaṃ viharante suddhodanamahārājā setacchattassa heṭṭhāva arahattaṃ sacchikatvā parinibbāyi. Atha mahāpajāpatiyā gotamiyā pabbajjāya cittaṃ uppajji, tato rohinīnadītīre kalahavivādasuttantadesanāya (su. ni. 868 ādayo) pariyosāne nikkhamitvā, pabbajitānaṃ pañcannaṃ kumārasatānaṃ pādaparicārikā ekajjhāsayāva hutvā mahāpajāpatiyā santikaṃ gantvā, sabbāva ‘‘satthu santike pabbajissāmā’’ti mahāpajāpatiṃ jeṭṭhikaṃ katvā satthu santikaṃ gantukāmā ahesuṃ. Ayañca mahāpajāpati pubbepi ekavāraṃ satthāraṃ pabbajjaṃ yācitvā nālattha, tasmā kappakaṃ pakkosāpetvā kese chindāpetvā kāsāyāni acchādetvā sabbā tā sākiyāniyo ādāya vesāliṃ gantvā ānandattherena dasabalaṃ yācāpetvā, aṭṭhagarudhammapaṭiggahaṇena pabbajjaṃ upasampadañca alattha. Itarā pana sabbāpi ekato upasampannā ahesuṃ. Ayamettha saṅkhepo. Vitthārato panetaṃ vatthu tattha tattha pāḷiyaṃ (cūḷava. 402) āgatameva.
ఏవం ఉపసమ్పన్నా పన మహాపజాపతి సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా అభివాదేత్వా ఏకమన్తం అట్ఠాసి. అథస్సా సత్థా ధమ్మం దేసేసి. సా సత్థు సన్తికే కమ్మట్ఠానం గహేత్వా అరహత్తం పాపుణి. సేసా చ పఞ్చసతభిక్ఖునియో నన్దకోవాదపరియోసానే (మ॰ ని॰ ౩.౩౯౮) అరహత్తం పాపుణింసు. ఏవం భిక్ఖునిసఙ్ఘే సుప్పతిట్ఠితే పుథుభూతే తత్థ తత్థ గామనిగమజనపదరాజధానీసు కులిత్థియో కులసుణ్హాయో కులకుమారికాయో బుద్ధసుబుద్ధతం ధమ్మసుధమ్మతం సఙ్ఘసుప్పటిపత్తితఞ్చ సుత్వా, సాసనే అభిప్పసన్నా సంసారే చ జాతసంవేగా అత్తనో సామికే మాతాపితరో ఞాతకే చ అనుజానాపేత్వా, సాసనే ఉరం దత్వా పబ్బజింసు. పబ్బజిత్వా చ సీలాచారసమ్పన్నా సత్థునో చ తేసం థేరానఞ్చ సన్తికే ఓవాదం లభిత్వా ఘటేన్తియో వాయమన్తియో నచిరస్సేవ అరహత్తం సచ్ఛాకంసు. తాహి ఉదానాదివసేన తత్థ తత్థ భాసితా గాథా పచ్ఛా సఙ్గీతికారకేహి ఏకజ్ఝం కత్వా ఏకకనిపాతాదివసేన సఙ్గీతిం ఆరోపయింసు ‘‘ఇమా థేరీగాథా నామా’’తి. తాసం నిపాతాదివిభాగో హేట్ఠా వుత్తోయేవ. తత్థ నిపాతేసు ఏకకనిపాతో ఆది. తత్థపి –
Evaṃ upasampannā pana mahāpajāpati satthāraṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Athassā satthā dhammaṃ desesi. Sā satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā arahattaṃ pāpuṇi. Sesā ca pañcasatabhikkhuniyo nandakovādapariyosāne (ma. ni. 3.398) arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Evaṃ bhikkhunisaṅghe suppatiṭṭhite puthubhūte tattha tattha gāmanigamajanapadarājadhānīsu kulitthiyo kulasuṇhāyo kulakumārikāyo buddhasubuddhataṃ dhammasudhammataṃ saṅghasuppaṭipattitañca sutvā, sāsane abhippasannā saṃsāre ca jātasaṃvegā attano sāmike mātāpitaro ñātake ca anujānāpetvā, sāsane uraṃ datvā pabbajiṃsu. Pabbajitvā ca sīlācārasampannā satthuno ca tesaṃ therānañca santike ovādaṃ labhitvā ghaṭentiyo vāyamantiyo nacirasseva arahattaṃ sacchākaṃsu. Tāhi udānādivasena tattha tattha bhāsitā gāthā pacchā saṅgītikārakehi ekajjhaṃ katvā ekakanipātādivasena saṅgītiṃ āropayiṃsu ‘‘imā therīgāthā nāmā’’ti. Tāsaṃ nipātādivibhāgo heṭṭhā vuttoyeva. Tattha nipātesu ekakanipāto ādi. Tatthapi –
౧.
1.
‘‘సుఖం సుపాహి థేరికే, కత్వా చోళేన పారుతా;
‘‘Sukhaṃ supāhi therike, katvā coḷena pārutā;
ఉపసన్తో హి తే రాగో, సుక్ఖడాకంవ కుమ్భియ’’న్తి. –
Upasanto hi te rāgo, sukkhaḍākaṃva kumbhiya’’nti. –
అయం గాథా ఆది. తస్సా కా ఉప్పత్తి? అతీతే కిర అఞ్ఞతరా కులధీతా కోణాగమనస్స భగవతో కాలే సాసనే అభిప్పసన్నా హుత్వా సత్థారం నిమన్తేత్వా దుతియదివసే సాఖామణ్డపం కారేత్వా వాలికం అత్థరిత్వా ఉపరి వితానం బన్ధిత్వా గన్ధపుప్ఫాదీహి పూజం కత్వా సత్థు కాలం ఆరోచాపేసి. సత్థా తత్థ గన్త్వా పఞ్ఞత్తే ఆసనే నిసీది. సా భగవన్తం వన్దిత్వా పణీతేన ఖాదనీయేన భోజనీయేన పరివిసిత్వా, భగవన్తం భుత్తావిం ఓనీతపత్తపాణిం తిచీవరేన అచ్ఛాదేసి. తస్సా భగవా అనుమోదనం కత్వా పక్కామి. సా యావతాయుకం పుఞ్ఞాని కత్వా ఆయుపరియోసానే దేవలోకే నిబ్బత్తిత్వా ఏకం బుద్ధన్తరం సుగతీసు ఏవ సంసరన్తీ కస్సపస్స భగవతో కాలే గహపతికులే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్వా, సంసారే జాతసంవేగా సాసనే పబ్బజిత్వా ఉపసమ్పజ్జిత్వా వీసతివస్సహస్సాని భిక్ఖునిసీలం పూరేత్వా, పుథుజ్జనకాలకిరియం కత్వా, సగ్గే నిబ్బత్తా ఏకం బుద్ధన్తరం సగ్గసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే వేసాలియం ఖత్తియమహాసాలకులే నిబ్బత్తి. తం థిరసన్తసరీరతాయ థేరికాతి వోహరింసు. సా వయప్పత్తా కులప్పదేసాదినా సమానజాతికస్స ఖత్తియకుమారస్స మాతాపితూహి దిన్నా పతిదేవతా హుత్వా వసన్తీ సత్థు వేసాలిగమనే సాసనే పటిలద్ధసద్ధా ఉపాసికా హుత్వా, అపరభాగే మహాపజాపతిగోతమీథేరియా సన్తికే ధమ్మం సుత్వా పబ్బజ్జాయ రుచిం ఉప్పాదేత్వా ‘‘అహం పబ్బజిస్సామీ’’తి సామికస్సారోచేసి. సామికో నానుజానాతి. సా పన కతాధికారతాయ యథాసుతం ధమ్మం పచ్చవేక్ఖిత్వా రూపారూపధమ్మే పరిగ్గహేత్వా విపస్సనం అనుయుత్తా విహరతి.
Ayaṃ gāthā ādi. Tassā kā uppatti? Atīte kira aññatarā kuladhītā koṇāgamanassa bhagavato kāle sāsane abhippasannā hutvā satthāraṃ nimantetvā dutiyadivase sākhāmaṇḍapaṃ kāretvā vālikaṃ attharitvā upari vitānaṃ bandhitvā gandhapupphādīhi pūjaṃ katvā satthu kālaṃ ārocāpesi. Satthā tattha gantvā paññatte āsane nisīdi. Sā bhagavantaṃ vanditvā paṇītena khādanīyena bhojanīyena parivisitvā, bhagavantaṃ bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ ticīvarena acchādesi. Tassā bhagavā anumodanaṃ katvā pakkāmi. Sā yāvatāyukaṃ puññāni katvā āyupariyosāne devaloke nibbattitvā ekaṃ buddhantaraṃ sugatīsu eva saṃsarantī kassapassa bhagavato kāle gahapatikule nibbattitvā viññutaṃ patvā, saṃsāre jātasaṃvegā sāsane pabbajitvā upasampajjitvā vīsativassahassāni bhikkhunisīlaṃ pūretvā, puthujjanakālakiriyaṃ katvā, sagge nibbattā ekaṃ buddhantaraṃ saggasampattiṃ anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde vesāliyaṃ khattiyamahāsālakule nibbatti. Taṃ thirasantasarīratāya therikāti vohariṃsu. Sā vayappattā kulappadesādinā samānajātikassa khattiyakumārassa mātāpitūhi dinnā patidevatā hutvā vasantī satthu vesāligamane sāsane paṭiladdhasaddhā upāsikā hutvā, aparabhāge mahāpajāpatigotamītheriyā santike dhammaṃ sutvā pabbajjāya ruciṃ uppādetvā ‘‘ahaṃ pabbajissāmī’’ti sāmikassārocesi. Sāmiko nānujānāti. Sā pana katādhikāratāya yathāsutaṃ dhammaṃ paccavekkhitvā rūpārūpadhamme pariggahetvā vipassanaṃ anuyuttā viharati.
అథేకదివసం మహానసే బ్యఞ్జనే పచ్చమానే మహతీ అగ్గిజాలా ఉట్ఠహి. సా అగ్గిజాలా సకలభాజనం తటతటాయన్తం ఝాయతి. సా తం దిస్వా తదేవారమ్మణం కత్వా సుట్ఠుతరం అనిచ్చతం ఉపట్ఠహన్తం ఉపధారేత్వా తతో తత్థ దుక్ఖానిచ్చానత్తతఞ్చ ఆరోపేత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అనుక్కమేన ఉస్సుక్కాపేత్వా మగ్గపటిపాటియా అనాగామిఫలే పతిట్ఠహి. సా తతో పట్ఠాయ ఆభరణం వా అలఙ్కారం వా న ధారేతి. సా సామికేన ‘‘కస్మా త్వం, భద్దే, ఇదాని పుబ్బే వియ ఆభరణం వా అలఙ్కారం వా న ధారేసీ’’తి వుత్తా అత్తనో గిహిభావే అభబ్బభావం ఆరోచేత్వా పబ్బజ్జం అనుజానాపేసి. సో విసాఖో ఉపాసకో వియ ధమ్మదిన్నం మహతా పరిహారేన మహాపజాపతిగోతమియా సన్తికం నేత్వా ‘‘ఇమం, అయ్యే, పబ్బాజేథా’’తి ఆహ. అథ మహాపజాపతిగోతమీ తం పబ్బాజేత్వా ఉపసమ్పాదేత్వా విహారం నేత్వా సత్థారం దస్సేసి. సత్థాపిస్సా పకతియా దిట్ఠారమ్మణమేవ విభావేన్తో ‘‘సుఖం సుపాహీ’’తి గాథమాహ.
Athekadivasaṃ mahānase byañjane paccamāne mahatī aggijālā uṭṭhahi. Sā aggijālā sakalabhājanaṃ taṭataṭāyantaṃ jhāyati. Sā taṃ disvā tadevārammaṇaṃ katvā suṭṭhutaraṃ aniccataṃ upaṭṭhahantaṃ upadhāretvā tato tattha dukkhāniccānattatañca āropetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā anukkamena ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā anāgāmiphale patiṭṭhahi. Sā tato paṭṭhāya ābharaṇaṃ vā alaṅkāraṃ vā na dhāreti. Sā sāmikena ‘‘kasmā tvaṃ, bhadde, idāni pubbe viya ābharaṇaṃ vā alaṅkāraṃ vā na dhāresī’’ti vuttā attano gihibhāve abhabbabhāvaṃ ārocetvā pabbajjaṃ anujānāpesi. So visākho upāsako viya dhammadinnaṃ mahatā parihārena mahāpajāpatigotamiyā santikaṃ netvā ‘‘imaṃ, ayye, pabbājethā’’ti āha. Atha mahāpajāpatigotamī taṃ pabbājetvā upasampādetvā vihāraṃ netvā satthāraṃ dassesi. Satthāpissā pakatiyā diṭṭhārammaṇameva vibhāvento ‘‘sukhaṃ supāhī’’ti gāthamāha.
తత్థ సుఖన్తి భావనపుంసకనిద్దేసో. సుపాహీతి ఆణత్తివచనం. థేరికేతి ఆమన్తనవచనం. కత్వా చోళేన పారుతాతి అప్పిచ్ఛతాయ నియోజనం. ఉపసన్తో హి తే రాగోతి పటిపత్తికిత్తనం. సుక్ఖడాకంవాతి ఉపసమేతబ్బస్స కిలేసస్స అసారభావనిదస్సనం. కుమ్భియన్తి తదాధారస్స అనిచ్చతుచ్ఛాదిభావనిదస్సనం.
Tattha sukhanti bhāvanapuṃsakaniddeso. Supāhīti āṇattivacanaṃ. Theriketi āmantanavacanaṃ. Katvā coḷena pārutāti appicchatāya niyojanaṃ. Upasanto hi te rāgoti paṭipattikittanaṃ. Sukkhaḍākaṃvāti upasametabbassa kilesassa asārabhāvanidassanaṃ. Kumbhiyanti tadādhārassa aniccatucchādibhāvanidassanaṃ.
సుఖన్తి చేతం ఇట్ఠాధివచనం. సుఖేన నిదుక్ఖా హుత్వాతి అత్థో. సుపాహీతి నిపజ్జనిదస్సనఞ్చేతం చతున్నం ఇరియాపథానం, తస్మా చత్తారోపి ఇరియాపథే సుఖేనేవ కప్పేహి సుఖం విహరాతి అత్థో. థేరికేతి ఇదం యదిపి తస్సా నామకిత్తనం, పచురేన అన్వత్థసఞ్ఞాభావతో పన థిరే సాసనే థిరభావప్పత్తే, థిరేహి సీలాదిధమ్మేహి సమన్నాగతేతి అత్థో. కత్వా చోళేన పారుతాతి పంసుకూలచోళేహి చీవరం కత్వా అచ్ఛాదితసరీరా తం నివత్థా చేవ పారుతా చ. ఉపసన్తో హి తే రాగోతి హి-సద్దో హేత్వత్థో. యస్మా తవ సన్తానే ఉప్పజ్జనకకామరాగో ఉపసన్తో అనాగామిమగ్గఞాణగ్గినా దడ్ఢో, ఇదాని తదవసేసం రాగం అగ్గమగ్గఞాణగ్గినా దహేత్వా సుఖం సుపాహీతి అధిప్పాయో. సుక్ఖడాకంవ కుమ్భియన్తి యథా తం పక్కే భాజనే అప్పకం డాకబ్యఞ్జనం మహతియా అగ్గిజాలాయ పచ్చమానం ఝాయిత్వా సుస్సన్తం వూపసమ్మతి, యథా వా ఉదకమిస్సే డాకబ్యఞ్జనే ఉద్ధనం ఆరోపేత్వా పచ్చమానే ఉదకే విజ్జమానే తం చిచ్చిటాయతి చిటిచిటాయతి, ఉదకే పన ఛిన్నే ఉపసన్తమేవ హోతి, ఏవం తవ సన్తానే కామరాగో ఉపసన్తో, ఇతరమ్పి వూపసమేత్వా సుఖం సుపాహీతి.
Sukhanti cetaṃ iṭṭhādhivacanaṃ. Sukhena nidukkhā hutvāti attho. Supāhīti nipajjanidassanañcetaṃ catunnaṃ iriyāpathānaṃ, tasmā cattāropi iriyāpathe sukheneva kappehi sukhaṃ viharāti attho. Theriketi idaṃ yadipi tassā nāmakittanaṃ, pacurena anvatthasaññābhāvato pana thire sāsane thirabhāvappatte, thirehi sīlādidhammehi samannāgateti attho. Katvā coḷena pārutāti paṃsukūlacoḷehi cīvaraṃ katvā acchāditasarīrā taṃ nivatthā ceva pārutā ca. Upasanto hi te rāgoti hi-saddo hetvattho. Yasmā tava santāne uppajjanakakāmarāgo upasanto anāgāmimaggañāṇagginā daḍḍho, idāni tadavasesaṃ rāgaṃ aggamaggañāṇagginā dahetvā sukhaṃ supāhīti adhippāyo. Sukkhaḍākaṃva kumbhiyanti yathā taṃ pakke bhājane appakaṃ ḍākabyañjanaṃ mahatiyā aggijālāya paccamānaṃ jhāyitvā sussantaṃ vūpasammati, yathā vā udakamisse ḍākabyañjane uddhanaṃ āropetvā paccamāne udake vijjamāne taṃ cicciṭāyati ciṭiciṭāyati, udake pana chinne upasantameva hoti, evaṃ tava santāne kāmarāgo upasanto, itarampi vūpasametvā sukhaṃ supāhīti.
థేరీ ఇన్ద్రియానం పరిపాకం గతత్తా సత్థు దేసనావిలాసేన చ గాథాపరియోసానే సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం పాపుణి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేరీ ౨.౧.౨౬-౩౦).
Therī indriyānaṃ paripākaṃ gatattā satthu desanāvilāsena ca gāthāpariyosāne saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. therī 2.1.26-30).
‘‘కోణాగమనబుద్ధస్స, మణ్డపో కారితో మయా;
‘‘Koṇāgamanabuddhassa, maṇḍapo kārito mayā;
ధువం తిచీవరందాసిం, బుద్ధస్స లోకబన్ధునో.
Dhuvaṃ ticīvaraṃdāsiṃ, buddhassa lokabandhuno.
‘‘యం యం జనపదం యామి, నిగమే రాజధానియో;
‘‘Yaṃ yaṃ janapadaṃ yāmi, nigame rājadhāniyo;
సబ్బత్థ పూజితో హోమి, పుఞ్ఞకమ్మస్సిదం ఫలం.
Sabbattha pūjito homi, puññakammassidaṃ phalaṃ.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం, భవా సబ్బే సమూహతా;
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
నాగీవ బన్ధనం ఛేత్వా, విహరామి అనాసవా.
Nāgīva bandhanaṃ chetvā, viharāmi anāsavā.
‘‘స్వాగతం వత మే ఆసి, బుద్ధసేట్ఠస్స సన్తికే;
‘‘Svāgataṃ vata me āsi, buddhaseṭṭhassa santike;
తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా, కతం బుద్ధస్స సాసనం.
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
‘‘పటిసమ్భిదా చతస్సో, విమోక్ఖాపి చ అట్ఠిమే;
‘‘Paṭisambhidā catasso, vimokkhāpi ca aṭṭhime;
ఛళభిఞ్ఞా సచ్ఛికతా, కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
Chaḷabhiññā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తం పన పత్వా థేరీ ఉదానేన్తీ తమేవ గాథం అభాసి, తేనాయం గాథా తస్సా థేరియా గాథా అహోసి. తత్థ థేరియా వుత్తగాథాయ అనవసేసో రాగో పరిగ్గహితో అగ్గమగ్గేన తస్స వూపసమస్స అధిప్పేతత్తా. రాగవూపసమేనేవ చేత్థ సబ్బేసమ్పి కిలేసానం వూపసమో వుత్తోతి దట్ఠబ్బం తదేకట్ఠతాయ సబ్బేసం కిలేసధమ్మానం వూపసమసిద్ధితో. తథా హి వుచ్చతి –
Arahattaṃ pana patvā therī udānentī tameva gāthaṃ abhāsi, tenāyaṃ gāthā tassā theriyā gāthā ahosi. Tattha theriyā vuttagāthāya anavaseso rāgo pariggahito aggamaggena tassa vūpasamassa adhippetattā. Rāgavūpasameneva cettha sabbesampi kilesānaṃ vūpasamo vuttoti daṭṭhabbaṃ tadekaṭṭhatāya sabbesaṃ kilesadhammānaṃ vūpasamasiddhito. Tathā hi vuccati –
‘‘ఉద్ధచ్చవిచికిచ్ఛాహి, యో మోహో సహజో మతో;
‘‘Uddhaccavicikicchāhi, yo moho sahajo mato;
పహానేకట్ఠభావేన, రాగేన సరణో హి సో’’తి.
Pahānekaṭṭhabhāvena, rāgena saraṇo hi so’’ti.
యథా చేత్థ సబ్బేసం సంకిలేసానం వూపసమో వుత్తో, ఏవం సబ్బత్థాపి తేసం వూపసమో వుత్తోతి వేదితబ్బం. పుబ్బభాగే తదఙ్గవసేన, సమథవిపస్సనాక్ఖణే విక్ఖమ్భనవసేన, మగ్గక్ఖణే సముచ్ఛేదవసేన, ఫలక్ఖణే పటిప్పస్సద్ధివసేన వూపసమసిద్ధితో. తేన చతుబ్బిధస్సాపి పహానస్స సిద్ధి వేదితబ్బా . తత్థ తదఙ్గప్పహానేన సీలసమ్పదాసిద్ధి, విక్ఖమ్భనపహానేన సమాధిసమ్పదాసిద్ధి, ఇతరేహి పఞ్ఞాసమ్పదాసిద్ధి దస్సితా హోతి పహానాభిసమయోపసిజ్ఝనతో. యథా భావనాభిసమయం సాధేతి తస్మిం అసతి తదభావతో, తథా సచ్ఛికిరియాభిసమయం పరిఞ్ఞాభిసమయఞ్చ సాధేతి ఏవాతి. చతురాభిసమయసిద్ధియా తిస్సో సిక్ఖా, పటిపత్తియా తివిధకల్యాణతా, సత్తవిసుద్ధియో చ పరిపుణ్ణా ఇమాయ గాథాయ పకాసితా హోన్తీతి వేదితబ్బం. అఞ్ఞతరాథేరీ అపఞ్ఞాతా నామగోత్తాదివసేన అపాకటా, ఏకా థేరీ లక్ఖణసమ్పన్నా భిక్ఖునీ ఇమం గాథం అభాసీతి అధిప్పాయో.
Yathā cettha sabbesaṃ saṃkilesānaṃ vūpasamo vutto, evaṃ sabbatthāpi tesaṃ vūpasamo vuttoti veditabbaṃ. Pubbabhāge tadaṅgavasena, samathavipassanākkhaṇe vikkhambhanavasena, maggakkhaṇe samucchedavasena, phalakkhaṇe paṭippassaddhivasena vūpasamasiddhito. Tena catubbidhassāpi pahānassa siddhi veditabbā . Tattha tadaṅgappahānena sīlasampadāsiddhi, vikkhambhanapahānena samādhisampadāsiddhi, itarehi paññāsampadāsiddhi dassitā hoti pahānābhisamayopasijjhanato. Yathā bhāvanābhisamayaṃ sādheti tasmiṃ asati tadabhāvato, tathā sacchikiriyābhisamayaṃ pariññābhisamayañca sādheti evāti. Caturābhisamayasiddhiyā tisso sikkhā, paṭipattiyā tividhakalyāṇatā, sattavisuddhiyo ca paripuṇṇā imāya gāthāya pakāsitā hontīti veditabbaṃ. Aññatarātherī apaññātā nāmagottādivasena apākaṭā, ekā therī lakkhaṇasampannā bhikkhunī imaṃ gāthaṃ abhāsīti adhippāyo.
అఞ్ఞతరాథేరీగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Aññatarātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరీగాథాపాళి • Therīgāthāpāḷi / ౧. అఞ్ఞతరాథేరీగాథా • 1. Aññatarātherīgāthā