| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
८. अञ्ञतित्थियसुत्तवण्णना
8. Aññatitthiyasuttavaṇṇanā
६९. अट्ठमे भगवंमूलकाति भगवा मूलं एतेसन्ति भगवंमूलका। इदं वुत्तं होति – इमे, भन्ते, अम्हाकं धम्मा पुब्बे कस्सपसम्मासम्बुद्धेन उप्पादिता, तस्मिं परिनिब्बुते एकं बुद्धन्तरं अञ्ञो समणो वा ब्राह्मणो वा इमे धम्मे उप्पादेतुं समत्थो नाम नाहोसि, भगवतो पन नो इमे धम्मा उप्पादिता। भगवन्तञ्हि निस्साय मयं इमे धम्मे आजानाम पटिविज्झामाति एवं भगवंमूलका नो, भन्ते, धम्माति। भगवंनेत्तिकाति भगवा धम्मानं नेता विनेता अनुनेता यथासभावतो पाटियेक्कं पाटियेक्कं नामं गहेत्वाव दस्सेताति धम्मा भगवंनेत्तिका नाम होन्ति। भगवंपटिसरणाति चतुभूमकधम्मा सब्बञ्ञुतञ्ञाणस्स आपाथं आगच्छमाना भगवति पटिसरन्ति नामाति भगवंपटिसरणा। पटिसरन्तीति ओसरन्ति समोसरन्ति। अपिच महाबोधिमण्डे निसिन्नस्स भगवतो पटिवेधवसेन फस्सो आगच्छति – ‘‘अहं भगवा किन्नामो’’ति। त्वं फुसनट्ठेन फस्सो नाम। वेदना, सञ्ञा, सङ्खारा, विञ्ञाणं आगच्छति – ‘‘अहं भगवा किन्नाम’’न्ति। त्वं विजाननट्ठेन विञ्ञाणं नामाति। एवं चतुभूमकधम्मानं यथासभावतो पाटियेक्कं पाटियेक्कं नामं गण्हन्तो भगवा धम्मे पटिसरतीति भगवंपटिसरणा। भगवन्तंयेव पटिभातूति भगवतोव एतस्स भासितस्स अत्थो उपट्ठातु, तुम्हेयेव नो कथेत्वा देथाति अत्थो।
69. Aṭṭhame bhagavaṃmūlakāti bhagavā mūlaṃ etesanti bhagavaṃmūlakā. Idaṃ vuttaṃ hoti – ime, bhante, amhākaṃ dhammā pubbe kassapasammāsambuddhena uppāditā, tasmiṃ parinibbute ekaṃ buddhantaraṃ añño samaṇo vā brāhmaṇo vā ime dhamme uppādetuṃ samattho nāma nāhosi, bhagavato pana no ime dhammā uppāditā. Bhagavantañhi nissāya mayaṃ ime dhamme ājānāma paṭivijjhāmāti evaṃ bhagavaṃmūlakā no, bhante, dhammāti. Bhagavaṃnettikāti bhagavā dhammānaṃ netā vinetā anunetā yathāsabhāvato pāṭiyekkaṃ pāṭiyekkaṃ nāmaṃ gahetvāva dassetāti dhammā bhagavaṃnettikā nāma honti. Bhagavaṃpaṭisaraṇāti catubhūmakadhammā sabbaññutaññāṇassa āpāthaṃ āgacchamānā bhagavati paṭisaranti nāmāti bhagavaṃpaṭisaraṇā. Paṭisarantīti osaranti samosaranti. Apica mahābodhimaṇḍe nisinnassa bhagavato paṭivedhavasena phasso āgacchati – ‘‘ahaṃ bhagavā kinnāmo’’ti. Tvaṃ phusanaṭṭhena phasso nāma. Vedanā, saññā, saṅkhārā, viññāṇaṃ āgacchati – ‘‘ahaṃ bhagavā kinnāma’’nti. Tvaṃ vijānanaṭṭhena viññāṇaṃ nāmāti. Evaṃ catubhūmakadhammānaṃ yathāsabhāvato pāṭiyekkaṃ pāṭiyekkaṃ nāmaṃ gaṇhanto bhagavā dhamme paṭisaratīti bhagavaṃpaṭisaraṇā. Bhagavantaṃyeva paṭibhātūti bhagavatova etassa bhāsitassa attho upaṭṭhātu, tumheyeva no kathetvā dethāti attho.
रागो खोति रज्जनवसेन पवत्तरागो। अप्पसावज्जोति लोकवज्जवसेनपि विपाकवज्जवसेनपीति द्वीहिपि वज्जेहि अप्पसावज्जो, अप्पदोसोति अत्थो। कथं? मातापितरो हि भातिभगिनिआदयो च पुत्तभातिकानं आवाहविवाहमङ्गलं नाम कारेन्ति। एवं तावेसो लोकवज्जवसेन अप्पसावज्जो। सदारसन्तोसमूलिका पन अपाये पटिसन्धि नाम न होतीति एवं विपाकवज्जवसेन अप्पसावज्जो। दन्धविरागीति विरज्जमानो पनेस सणिकं विरज्जति, न सीघं मुच्चति। तेलमसिरागो विय चिरं अनुबन्धति, द्वे तीणि भवन्तरानि गन्त्वापि नापगच्छतीति दन्धविरागी।
Rāgokhoti rajjanavasena pavattarāgo. Appasāvajjoti lokavajjavasenapi vipākavajjavasenapīti dvīhipi vajjehi appasāvajjo, appadosoti attho. Kathaṃ? Mātāpitaro hi bhātibhaginiādayo ca puttabhātikānaṃ āvāhavivāhamaṅgalaṃ nāma kārenti. Evaṃ tāveso lokavajjavasena appasāvajjo. Sadārasantosamūlikā pana apāye paṭisandhi nāma na hotīti evaṃ vipākavajjavasena appasāvajjo. Dandhavirāgīti virajjamāno panesa saṇikaṃ virajjati, na sīghaṃ muccati. Telamasirāgo viya ciraṃ anubandhati, dve tīṇi bhavantarāni gantvāpi nāpagacchatīti dandhavirāgī.
तत्रिदं वत्थु – एको किर पुरिसो भातु जायाय मिच्छाचारं चरति। तस्सापि इत्थिया अत्तनो सामिकतो सोयेव पियतरो अहोसि। सा तमाह – ‘‘इमस्मिं कारणे पाकटे जाते महती गरहा भविस्सति, तव भातिकं घातेही’’ति। सो ‘‘नस्स, वसलि, मा एवं पुन अवचा’’ति अपसादेसि। सा तुण्ही हुत्वा कतिपाहच्चयेन पुन कथेसि, तस्स चित्तं द्वज्झभावं अगमासि। ततो ततियवारं कथितो ‘‘किन्ति कत्वा ओकासं लभिस्सामी’’ति आह। अथस्स सा उपायं कथेन्ती ‘‘त्वं मया वुत्तमेव करोहि, असुकट्ठाने महाककुधसमीपे तित्थं अत्थि, तत्थ तिखिणं दण्डकवासिं गहेत्वा तिट्ठाही’’ति। सो तथा अकासि। जेट्ठभातापिस्स अरञ्ञे कम्मं कत्वा घरं आगतो। सा तस्मिं मुदुचित्ता विय हुत्वा ‘‘एहि सामि , सीसे ते ओलिखिस्सामी’’ति ओलिखन्ती ‘‘उपक्किलिट्ठं ते सीस’’न्ति आमलकपिण्डं दत्वा ‘‘गच्छ असुकट्ठाने सीसं धोवित्वा आगच्छाही’’ति पेसेसि। सो ताय वुत्ततित्थमेव गन्त्वा आमलककक्केन सीसं मक्खेत्वा उदकं ओरुय्ह ओनमित्वा सीसं धोवि। अथ नं इतरो रुक्खन्तरतो निक्खमित्वा खन्धट्ठिके पहरित्वा जीविता वोरोपेत्वा गेहं अगमासि।
Tatridaṃ vatthu – eko kira puriso bhātu jāyāya micchācāraṃ carati. Tassāpi itthiyā attano sāmikato soyeva piyataro ahosi. Sā tamāha – ‘‘imasmiṃ kāraṇe pākaṭe jāte mahatī garahā bhavissati, tava bhātikaṃ ghātehī’’ti. So ‘‘nassa, vasali, mā evaṃ puna avacā’’ti apasādesi. Sā tuṇhī hutvā katipāhaccayena puna kathesi, tassa cittaṃ dvajjhabhāvaṃ agamāsi. Tato tatiyavāraṃ kathito ‘‘kinti katvā okāsaṃ labhissāmī’’ti āha. Athassa sā upāyaṃ kathentī ‘‘tvaṃ mayā vuttameva karohi, asukaṭṭhāne mahākakudhasamīpe titthaṃ atthi, tattha tikhiṇaṃ daṇḍakavāsiṃ gahetvā tiṭṭhāhī’’ti. So tathā akāsi. Jeṭṭhabhātāpissa araññe kammaṃ katvā gharaṃ āgato. Sā tasmiṃ muducittā viya hutvā ‘‘ehi sāmi , sīse te olikhissāmī’’ti olikhantī ‘‘upakkiliṭṭhaṃ te sīsa’’nti āmalakapiṇḍaṃ datvā ‘‘gaccha asukaṭṭhāne sīsaṃ dhovitvā āgacchāhī’’ti pesesi. So tāya vuttatitthameva gantvā āmalakakakkena sīsaṃ makkhetvā udakaṃ oruyha onamitvā sīsaṃ dhovi. Atha naṃ itaro rukkhantarato nikkhamitvā khandhaṭṭhike paharitvā jīvitā voropetvā gehaṃ agamāsi.
इतरो भरियाय सिनेहं परिच्चजितुमसक्कोन्तो तस्मिंयेव गेहे महाधम्मनि हुत्वा निब्बत्ति। सो तस्सा ठितायपि निसिन्नायपि गन्त्वा सरीरे पतति। अथ नं सा ‘‘सोयेव अयं भविस्सती’’ति घातापेसि। सो पुन तस्सा सिनेहेन तस्मिंयेव गेहे कुक्कुरो हुत्वा निब्बत्ति। सो पदसा गमनकालतो पट्ठाय तस्सा पच्छतो पच्छतो चरति। अरञ्ञं गच्छन्तियापि सद्धिंयेव गच्छति। तं दिस्वा मनुस्सा ‘‘निक्खन्तो सुनखलुद्दको, कतरट्ठानं गमिस्सती’’ति उप्पण्डेन्ति। सा पुन तं घातापेसि।
Itaro bhariyāya sinehaṃ pariccajitumasakkonto tasmiṃyeva gehe mahādhammani hutvā nibbatti. So tassā ṭhitāyapi nisinnāyapi gantvā sarīre patati. Atha naṃ sā ‘‘soyeva ayaṃ bhavissatī’’ti ghātāpesi. So puna tassā sinehena tasmiṃyeva gehe kukkuro hutvā nibbatti. So padasā gamanakālato paṭṭhāya tassā pacchato pacchato carati. Araññaṃ gacchantiyāpi saddhiṃyeva gacchati. Taṃ disvā manussā ‘‘nikkhanto sunakhaluddako, kataraṭṭhānaṃ gamissatī’’ti uppaṇḍenti. Sā puna taṃ ghātāpesi.
सोपि पुन तस्मिंयेव गेहे वच्छको हुत्वा निब्बत्ति। तथेव तस्सा पच्छतो पच्छतो चरति। तदापि नं मनुस्सा दिस्वा ‘‘निक्खन्तो गोपालको, कत्थ गावियो चरिस्सन्ती’’ति उप्पण्डेन्ति। सा तस्मिम्पि ठाने तं घातापेसि। सो तदापि तस्सा उपरि सिनेहं छिन्दितुं असक्कोन्तो चतुत्थे वारे तस्सायेव कुच्छियं जातिस्सरो हुत्वा निब्बत्ति। सो पटिपाटिया चतूसु अत्तभावेसु ताय घातितभावं दिस्वा ‘‘एवरूपाय नाम पच्चत्थिकाय कुच्छिस्मिं निब्बत्तोस्मी’’ति ततो पट्ठाय तस्सा हत्थेन अत्तानं फुसितुं न देति। सचे नं सा फुसति, कन्दति रोदति। अथ नं अय्यकोव पटिजग्गति। तं अपरभागे वुद्धिप्पत्तं अय्यको आह – ‘‘तात, कस्मा त्वं मातु हत्थेन अत्तानं फुसितुं न देसि। सचेपि तं फुसति, महासद्देन रोदसि कन्दसी’’ति। अय्यकेन पुट्ठो ‘‘न एसा मय्हं माता, पच्चामित्ता एसा’’ति तं पवत्तिं सब्बं आरोचेसि। सो तं आलिङ्गित्वा रोदित्वा ‘‘एहि, तात, किं अम्हाकं ईदिसे ठाने निवासकिच्च’’न्ति तं आदाय निक्खमित्वा एकं विहारं गन्त्वा पब्बजित्वा उभोपि तत्थ वसन्ता अरहत्तं पापुणिंसु।
Sopi puna tasmiṃyeva gehe vacchako hutvā nibbatti. Tatheva tassā pacchato pacchato carati. Tadāpi naṃ manussā disvā ‘‘nikkhanto gopālako, kattha gāviyo carissantī’’ti uppaṇḍenti. Sā tasmimpi ṭhāne taṃ ghātāpesi. So tadāpi tassā upari sinehaṃ chindituṃ asakkonto catutthe vāre tassāyeva kucchiyaṃ jātissaro hutvā nibbatti. So paṭipāṭiyā catūsu attabhāvesu tāya ghātitabhāvaṃ disvā ‘‘evarūpāya nāma paccatthikāya kucchismiṃ nibbattosmī’’ti tato paṭṭhāya tassā hatthena attānaṃ phusituṃ na deti. Sace naṃ sā phusati, kandati rodati. Atha naṃ ayyakova paṭijaggati. Taṃ aparabhāge vuddhippattaṃ ayyako āha – ‘‘tāta, kasmā tvaṃ mātu hatthena attānaṃ phusituṃ na desi. Sacepi taṃ phusati, mahāsaddena rodasi kandasī’’ti. Ayyakena puṭṭho ‘‘na esā mayhaṃ mātā, paccāmittā esā’’ti taṃ pavattiṃ sabbaṃ ārocesi. So taṃ āliṅgitvā roditvā ‘‘ehi, tāta, kiṃ amhākaṃ īdise ṭhāne nivāsakicca’’nti taṃ ādāya nikkhamitvā ekaṃ vihāraṃ gantvā pabbajitvā ubhopi tattha vasantā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
महासावज्जोति लोकवज्जवसेनपि विपाकवज्जवसेनपीति द्वीहिपि कारणेहि महासावज्जो। कथं? दोसेन हि दुट्ठो हुत्वा मातरिपि अपरज्झति, पितरिपि भातिभगिनिआदीसुपि पब्बजितेसुपि। सो गतगतट्ठानेसु ‘‘अयं पुग्गलो मातापितूसुपि अपरज्झति, भातिभगिनिआदीसुपि, पब्बजितेसुपी’’ति महतिं गरहं लभति। एवं ताव लोकवज्जवसेन महासावज्जो। दोसवसेन पन कतेन आनन्तरियकम्मेन कप्पं निरये पच्चति। एवं विपाकवज्जवसेन महासावज्जो। खिप्पविरागीति खिप्पं विरज्जति। दोसेन हि दुट्ठो मातापितूसुपि चेतियेपि बोधिम्हिपि पब्बजितेसुपि अपरज्झित्वा ‘‘मय्हं खमथा’’ति। अच्चयं देसेति। तस्स सह खमापनेन तं कम्मं पाकतिकमेव होति।
Mahāsāvajjoti lokavajjavasenapi vipākavajjavasenapīti dvīhipi kāraṇehi mahāsāvajjo. Kathaṃ? Dosena hi duṭṭho hutvā mātaripi aparajjhati, pitaripi bhātibhaginiādīsupi pabbajitesupi. So gatagataṭṭhānesu ‘‘ayaṃ puggalo mātāpitūsupi aparajjhati, bhātibhaginiādīsupi, pabbajitesupī’’ti mahatiṃ garahaṃ labhati. Evaṃ tāva lokavajjavasena mahāsāvajjo. Dosavasena pana katena ānantariyakammena kappaṃ niraye paccati. Evaṃ vipākavajjavasena mahāsāvajjo. Khippavirāgīti khippaṃ virajjati. Dosena hi duṭṭho mātāpitūsupi cetiyepi bodhimhipi pabbajitesupi aparajjhitvā ‘‘mayhaṃ khamathā’’ti. Accayaṃ deseti. Tassa saha khamāpanena taṃ kammaṃ pākatikameva hoti.
मोहोपि द्वीहेव कारणेहि महासावज्जो। मोहेन हि मूळ्हो हुत्वा मातापितूसुपि चेतियेपि बोधिम्हिपि पब्बजितेसुपि अपरज्झित्वा गतगतट्ठाने गरहं लभति। एवं ताव लोकवज्जवसेन महासावज्जो। मोहवसेन पन कतेन आनन्तरियकम्मेन कप्पं निरये पच्चति। एवं विपाकवज्जवसेनपि महासावज्जो। दन्धविरागीति सणिकं विरज्जति। मोहेन मूळ्हेन हि कतकम्मं सणिकं मुच्चति। यथा हि अच्छचम्मं सतक्खत्तुम्पि धोवियमानं न पण्डरं होति, एवमेव मोहेन मूळ्हेन कतकम्मं सीघं न मुच्चति, सणिकमेव मुच्चतीति। सेसमेत्थ उत्तानमेवाति।
Mohopi dvīheva kāraṇehi mahāsāvajjo. Mohena hi mūḷho hutvā mātāpitūsupi cetiyepi bodhimhipi pabbajitesupi aparajjhitvā gatagataṭṭhāne garahaṃ labhati. Evaṃ tāva lokavajjavasena mahāsāvajjo. Mohavasena pana katena ānantariyakammena kappaṃ niraye paccati. Evaṃ vipākavajjavasenapi mahāsāvajjo. Dandhavirāgīti saṇikaṃ virajjati. Mohena mūḷhena hi katakammaṃ saṇikaṃ muccati. Yathā hi acchacammaṃ satakkhattumpi dhoviyamānaṃ na paṇḍaraṃ hoti, evameva mohena mūḷhena katakammaṃ sīghaṃ na muccati, saṇikameva muccatīti. Sesamettha uttānamevāti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ८. अञ्ञतित्थियसुत्तं • 8. Aññatitthiyasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ८. अञ्ञतित्थियसुत्तवण्णना • 8. Aññatitthiyasuttavaṇṇanā
