| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
४. अञ्ञतित्थियसुत्तवण्णना
4. Aññatitthiyasuttavaṇṇanā
२४. चतुत्थे पाविसीति पविट्ठो। सो च न ताव पविट्ठो, ‘‘पविसिस्सामी’’ति निक्खन्तत्ता पन एवं वुत्तो। यथा किं? यथा ‘‘गामं गमिस्सामी’’ति निक्खन्तपुरिसो तं गामं अप्पत्तोपि ‘‘कहं इत्थन्नामो’’ति वुत्ते ‘‘गामं गतो’’ति वुच्चति, एवं। अतिप्पगोति तदा किर थेरस्स अतिप्पगोयेव निक्खन्तदिवसो अहोसि, अतिप्पगोयेव निक्खन्तभिक्खू बोधियङ्गणे चेतियङ्गणे निवासनपारुपनट्ठानेति इमेसु ठानेसु याव भिक्खाचारवेला होति, ताव पपञ्चं करोन्ति। थेरस्स पन ‘‘याव भिक्खाचारवेला होति, ताव परिब्बाजकेहि सद्धिं एकद्वेकथावारे करिस्सामी’’ति चिन्तयतो यंनूनाहन्ति एतदहोसि। परिब्बाजकानं आरामोति सो किर आरामो दक्खिणद्वारस्स च वेळुवनस्स च अन्तरा अहोसि। इधाति इमेसु चतूसु वादेसु। किंवादी किमक्खायीति किं वदति किं आचिक्खति, किं एत्थ समणस्स गोतमस्स दस्सनन्ति पुच्छन्ति। धम्मस्स चानुधम्मं ब्याकरेय्यामाति, भोता गोतमेन यं वुत्तं कारणं, तस्स अनुकारणं कथेय्याम। सहधम्मिको वादानुपातोति परेहि वुत्तकारणेन सकारणो हुत्वा समणस्स गोतमस्स वादानुपातो वादप्पवत्ति विञ्ञूहि गरहितब्बं कारणं कोचि अप्पमत्तकोपि कथं नागच्छेय्य? इदं वुत्तं होति – कथं सब्बाकारेनपि समणस्स गोतमस्स वादे गारय्हं कारणं न भवेय्याति?
24. Catutthe pāvisīti paviṭṭho. So ca na tāva paviṭṭho, ‘‘pavisissāmī’’ti nikkhantattā pana evaṃ vutto. Yathā kiṃ? Yathā ‘‘gāmaṃ gamissāmī’’ti nikkhantapuriso taṃ gāmaṃ appattopi ‘‘kahaṃ itthannāmo’’ti vutte ‘‘gāmaṃ gato’’ti vuccati, evaṃ. Atippagoti tadā kira therassa atippagoyeva nikkhantadivaso ahosi, atippagoyeva nikkhantabhikkhū bodhiyaṅgaṇe cetiyaṅgaṇe nivāsanapārupanaṭṭhāneti imesu ṭhānesu yāva bhikkhācāravelā hoti, tāva papañcaṃ karonti. Therassa pana ‘‘yāva bhikkhācāravelā hoti, tāva paribbājakehi saddhiṃ ekadvekathāvāre karissāmī’’ti cintayato yaṃnūnāhanti etadahosi. Paribbājakānaṃ ārāmoti so kira ārāmo dakkhiṇadvārassa ca veḷuvanassa ca antarā ahosi. Idhāti imesu catūsu vādesu. Kiṃvādī kimakkhāyīti kiṃ vadati kiṃ ācikkhati, kiṃ ettha samaṇassa gotamassa dassananti pucchanti. Dhammassa cānudhammaṃ byākareyyāmāti, bhotā gotamena yaṃ vuttaṃ kāraṇaṃ, tassa anukāraṇaṃ katheyyāma. Sahadhammiko vādānupātoti parehi vuttakāraṇena sakāraṇo hutvā samaṇassa gotamassa vādānupāto vādappavatti viññūhi garahitabbaṃ kāraṇaṃ koci appamattakopi kathaṃ nāgaccheyya? Idaṃ vuttaṃ hoti – kathaṃ sabbākārenapi samaṇassa gotamassa vāde gārayhaṃ kāraṇaṃ na bhaveyyāti?
इति वदन्ति फस्सपच्चया दुक्खन्ति एवं वदन्तोति अत्थो। तत्राति तेसु चतूसु वादेसु। ते वत अञ्ञत्र फस्साति इदं ‘‘तदपि फस्सपच्चया’’ति पटिञ्ञाय साधकवचनं। यस्मा हि न विना फस्सेन दुक्खपटिसंवेदना अत्थि, तस्मा जानितब्बमेतं यथा ‘‘तदपि फस्सपच्चया’’ति अयमेत्थ अधिप्पायो।
Itivadanti phassapaccayā dukkhanti evaṃ vadantoti attho. Tatrāti tesu catūsu vādesu. Te vata aññatra phassāti idaṃ ‘‘tadapi phassapaccayā’’ti paṭiññāya sādhakavacanaṃ. Yasmā hi na vinā phassena dukkhapaṭisaṃvedanā atthi, tasmā jānitabbametaṃ yathā ‘‘tadapi phassapaccayā’’ti ayamettha adhippāyo.
साधु , साधु, आनन्दाति अयं साधुकारो सारिपुत्तत्थेरस्स दिन्नो, आनन्दत्थेरेन पन सद्धिं भगवा आमन्तेसि। एकमिदाहन्ति एत्थ इधाति निपातमत्तं, एकं समयन्ति अत्थो। इदं वचनं ‘‘न केवलं सारिपुत्तोव राजगहं पविट्ठो, अहम्पि पाविसिं। न केवलञ्च तस्सेवायं वितक्को उप्पन्नो, मय्हम्पि उप्पज्जि। न केवलञ्च तस्सेव सा तित्थियेहि सद्धिं कथा जाता, मय्हम्पि जातपुब्बा’’ति दस्सनत्थं वुत्तं।
Sādhu, sādhu, ānandāti ayaṃ sādhukāro sāriputtattherassa dinno, ānandattherena pana saddhiṃ bhagavā āmantesi. Ekamidāhanti ettha idhāti nipātamattaṃ, ekaṃ samayanti attho. Idaṃ vacanaṃ ‘‘na kevalaṃ sāriputtova rājagahaṃ paviṭṭho, ahampi pāvisiṃ. Na kevalañca tassevāyaṃ vitakko uppanno, mayhampi uppajji. Na kevalañca tasseva sā titthiyehi saddhiṃ kathā jātā, mayhampi jātapubbā’’ti dassanatthaṃ vuttaṃ.
अच्छरियं अब्भुतन्ति उभयम्पेतं विम्हयदीपनमेव। वचनत्थो पनेत्थ अच्छरं पहरितुं युत्तन्ति अच्छरियं। अभूतपुब्बं भूतन्ति अब्भुतं। एकेन पदेनाति ‘‘फस्सपच्चया दुक्ख’’न्ति इमिना एकेन पदेन। एतेन हि सब्बवादानं पटिक्खेपत्थो वुत्तो। एसेवत्थोति एसोयेव फस्सपच्चया दुक्खन्ति पटिच्चसमुप्पादत्थो। तञ्ञेवेत्थ पटिभातूति तञ्ञेवेत्थ उपट्ठातु। इदानि थेरो जरामरणादिकाय पटिच्चसमुप्पादकथाय तं अत्थगम्भीरञ्चेव गम्भीरावभासञ्च करोन्तो सचे मं, भन्तेतिआदिं वत्वा यंमूलका कथा उप्पन्ना, तदेव पदं गहेत्वा विवट्टं दस्सेन्तो छन्नंत्वेवातिआदिमाह। सेसं उत्तानमेवाति। चतुत्थं।
Acchariyaṃabbhutanti ubhayampetaṃ vimhayadīpanameva. Vacanattho panettha accharaṃ paharituṃ yuttanti acchariyaṃ. Abhūtapubbaṃ bhūtanti abbhutaṃ. Ekena padenāti ‘‘phassapaccayā dukkha’’nti iminā ekena padena. Etena hi sabbavādānaṃ paṭikkhepattho vutto. Esevatthoti esoyeva phassapaccayā dukkhanti paṭiccasamuppādattho. Taññevettha paṭibhātūti taññevettha upaṭṭhātu. Idāni thero jarāmaraṇādikāya paṭiccasamuppādakathāya taṃ atthagambhīrañceva gambhīrāvabhāsañca karonto sace maṃ, bhantetiādiṃ vatvā yaṃmūlakā kathā uppannā, tadeva padaṃ gahetvā vivaṭṭaṃ dassento channaṃtvevātiādimāha. Sesaṃ uttānamevāti. Catutthaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ४. अञ्ञतित्थियसुत्तं • 4. Aññatitthiyasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ४. अञ्ञतित्थियसुत्तवण्णना • 4. Aññatitthiyasuttavaṇṇanā
