Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / බුද්ධවංස-අට්ඨකථා • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā |
9. අනොමදස්සීබුද්ධවංසවණ්ණනා
9. Anomadassībuddhavaṃsavaṇṇanā
සොභිතබුද්ධෙ පන පරිනිබ්බුතෙ තස්ස අපරභාගෙ එකමසඞ්ඛ්යෙය්යං බුද්ධුප්පාදරහිතං අහොසි. අතීතෙ පන තස්මිං අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ එකස්මිං කප්පෙ තයො බුද්ධා නිබ්බත්තිංසු අනොමදස්සී, පදුමො, නාරදොති. තත්ථ අනොමදස්සී භගවා සොළස අසඞ්ඛ්යෙය්යානි කප්පසතසහස්සඤ්ච පාරමියො පූරෙත්වා තුසිතපුරෙ නිබ්බත්තිත්වා දෙවෙහි අභියාචිතො තතො චවිත්වා චන්දවතියං නාම රාජධානියං යසවා නාමස්ස රඤ්ඤො කුලෙ සමුස්සිතචාරුපයොධරාය යසොධරාය නාම අග්ගමහෙසියා කුච්ඡිස්මිං පටිසන්ධිං අග්ගහෙසි. අනොමදස්සිකුමාරෙ කිර යසොධරාය දෙවියා කුච්ඡිගතෙ තස්ස පුඤ්ඤප්පභාවෙන පභා අසීතිහත්ථප්පමාණං ඨානං ඵරිත්වා අට්ඨාසි. චන්දසූරියප්පභාහි අනභිභවනීයාව අහොසි. සා දසන්නං මාසානං අච්චයෙන බොධිසත්තං සුචන්දනුය්යානෙ විජායි. පාටිහාරියානි හෙට්ඨා වුත්තනයානෙව.
Sobhitabuddhe pana parinibbute tassa aparabhāge ekamasaṅkhyeyyaṃ buddhuppādarahitaṃ ahosi. Atīte pana tasmiṃ asaṅkhyeyye ekasmiṃ kappe tayo buddhā nibbattiṃsu anomadassī, padumo, nāradoti. Tattha anomadassī bhagavā soḷasa asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca pāramiyo pūretvā tusitapure nibbattitvā devehi abhiyācito tato cavitvā candavatiyaṃ nāma rājadhāniyaṃ yasavā nāmassa rañño kule samussitacārupayodharāya yasodharāya nāma aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ aggahesi. Anomadassikumāre kira yasodharāya deviyā kucchigate tassa puññappabhāvena pabhā asītihatthappamāṇaṃ ṭhānaṃ pharitvā aṭṭhāsi. Candasūriyappabhāhi anabhibhavanīyāva ahosi. Sā dasannaṃ māsānaṃ accayena bodhisattaṃ sucandanuyyāne vijāyi. Pāṭihāriyāni heṭṭhā vuttanayāneva.
නාමග්ගහණදිවසෙ පනස්ස නාමං ගණ්හන්තා, යස්මා ජාතියං ආකාසතො සත්ත රතනානි පතිංසු, තස්මා අනොමානං රතනානං උප්පත්තිහෙතුභූතත්තා ‘‘අනොමදස්සී’’ති නාමමකංසු. සො අනුක්කමෙන වුද්ධිප්පත්තො දිබ්බෙහි කාමගුණෙහි පරිචාරියමානො දසවස්සසහස්සානි අගාරං අජ්ඣාවසි. තස්ස කිර සිරි උපසිරි සිරිවඩ්ඪොති තයො පාසාදා අහෙසුං. සිරිමාදෙවිප්පමුඛානි තෙවීසති ඉත්ථිසහස්සානි පච්චුපට්ඨිතානි අහෙසුං. සො සිරිමාය දෙවියා උපවාණෙ නාම පුත්තෙ ජාතෙ චත්තාරි නිමිත්තානි දිස්වා සිවිකායානෙන මහාභිනික්ඛමනං නික්ඛමිත්වා පබ්බජි. තං තිස්සො ජනකොටියො අනුපබ්බජිංසු.
Nāmaggahaṇadivase panassa nāmaṃ gaṇhantā, yasmā jātiyaṃ ākāsato satta ratanāni patiṃsu, tasmā anomānaṃ ratanānaṃ uppattihetubhūtattā ‘‘anomadassī’’ti nāmamakaṃsu. So anukkamena vuddhippatto dibbehi kāmaguṇehi paricāriyamāno dasavassasahassāni agāraṃ ajjhāvasi. Tassa kira siri upasiri sirivaḍḍhoti tayo pāsādā ahesuṃ. Sirimādevippamukhāni tevīsati itthisahassāni paccupaṭṭhitāni ahesuṃ. So sirimāya deviyā upavāṇe nāma putte jāte cattāri nimittāni disvā sivikāyānena mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā pabbaji. Taṃ tisso janakoṭiyo anupabbajiṃsu.
තෙහි පරිවුතො මහාපුරිසො දස මාසෙ පධානචරියං චරි. තතො විසාඛපුණ්ණමාය අනුපමබ්රාහ්මණගාමෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා අනුපමසෙට්ඨිධීතාය දින්නං මධුපායාසං පරිභුඤ්ජිත්වා සාලවනෙ දිවාවිහාරං වීතිනාමෙත්වා අනොමනාමාජීවකෙන දින්නා අට්ඨ තිණමුට්ඨියො ගහෙත්වා අජ්ජුනරුක්ඛබොධිං පදක්ඛිණං කත්වා අට්ඨත්තිංසහත්ථවිත්ථතං තිණසන්ථරං සන්ථරිත්වා චතුරඞ්ගවීරියං අධිට්ඨාය පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා සමාරං මාරබලං විද්ධංසෙත්වා තීසු යාමෙසු තිස්සො විජ්ජා උප්පාදෙත්වා – ‘‘අනෙකජාතිසංසාරං…පෙ.… තණ්හානං ඛයමජ්ඣගා’’ති උදානං උදානෙසි. තෙන වුත්තං –
Tehi parivuto mahāpuriso dasa māse padhānacariyaṃ cari. Tato visākhapuṇṇamāya anupamabrāhmaṇagāme piṇḍāya caritvā anupamaseṭṭhidhītāya dinnaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā sālavane divāvihāraṃ vītināmetvā anomanāmājīvakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā ajjunarukkhabodhiṃ padakkhiṇaṃ katvā aṭṭhattiṃsahatthavitthataṃ tiṇasantharaṃ santharitvā caturaṅgavīriyaṃ adhiṭṭhāya pallaṅkaṃ ābhujitvā samāraṃ mārabalaṃ viddhaṃsetvā tīsu yāmesu tisso vijjā uppādetvā – ‘‘anekajātisaṃsāraṃ…pe… taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti udānaṃ udānesi. Tena vuttaṃ –
1.
1.
‘‘සොභිතස්ස අපරෙන, සම්බුද්ධො ද්විපදුත්තමො;
‘‘Sobhitassa aparena, sambuddho dvipaduttamo;
අනොමදස්සී අමිතයසො, තෙජස්සී දුරතික්කමො.
Anomadassī amitayaso, tejassī duratikkamo.
2.
2.
‘‘සො ඡෙත්වා බන්ධනං සබ්බං, විද්ධංසෙත්වා තයො භවෙ;
‘‘So chetvā bandhanaṃ sabbaṃ, viddhaṃsetvā tayo bhave;
අනිවත්තිගමනං මග්ගං, දෙසෙසි දෙවමානුසෙ.
Anivattigamanaṃ maggaṃ, desesi devamānuse.
3.
3.
‘‘සාගරොව අසඞ්ඛොභො, පබ්බතොව දුරාසදො;
‘‘Sāgarova asaṅkhobho, pabbatova durāsado;
ආකාසොව අනන්තො සො, සාලරාජාව ඵුල්ලිතො.
Ākāsova ananto so, sālarājāva phullito.
4.
4.
‘‘දස්සනෙනපි තං බුද්ධං, තොසිතා හොන්ති පාණිනො;
‘‘Dassanenapi taṃ buddhaṃ, tositā honti pāṇino;
බ්යාහරන්තං ගිරං සුත්වා, අමතං පාපුණන්ති තෙ’’ති.
Byāharantaṃ giraṃ sutvā, amataṃ pāpuṇanti te’’ti.
තත්ථ අනොමදස්සීති අනුපමදස්සනො, අමිතදස්සනො වා. අමිතයසොති අමිතපරිවාරො, අමිතකිත්ති වා. තෙජස්සීති සීලසමාධිපඤ්ඤාතෙජෙන සමන්නාගතො. දුරතික්කමොති දුප්පධංසියො, අඤ්ඤෙන දෙවෙන වා මාරෙන වා කෙනචි වා අතික්කමිතුං අසක්කුණෙය්යොති අත්ථො. සො ඡෙත්වා බන්ධනං සබ්බන්ති සබ්බං දසවිධං සංයොජනං ඡින්දිත්වා. විද්ධංසෙත්වා තයො භවෙති තිභවූපගං කම්මං කම්මක්ඛයකරඤාණෙන විද්ධංසෙත්වා, අභාවං කත්වාති අත්ථො. අනිවත්තිගමනං මග්ගන්ති නිවත්තියා පවත්තියා පටිපක්ඛභූතං නිබ්බානං අනිවත්තීති වුච්චති, තං අනිවත්තිං ගච්ඡති අනෙනාති අනිවත්තිගමනො. තං අනිවත්තිගමනං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං දෙසෙසීති අත්ථො. ‘‘දස්සෙතී’’තිපි පාඨො, සොයෙවත්ථො. දෙවමානුසෙති දෙවමනුස්සානං, සාමිඅත්ථෙ උපයොගවචනං දට්ඨබ්බං.
Tattha anomadassīti anupamadassano, amitadassano vā. Amitayasoti amitaparivāro, amitakitti vā. Tejassīti sīlasamādhipaññātejena samannāgato. Duratikkamoti duppadhaṃsiyo, aññena devena vā mārena vā kenaci vā atikkamituṃ asakkuṇeyyoti attho. Sochetvā bandhanaṃ sabbanti sabbaṃ dasavidhaṃ saṃyojanaṃ chinditvā. Viddhaṃsetvā tayo bhaveti tibhavūpagaṃ kammaṃ kammakkhayakarañāṇena viddhaṃsetvā, abhāvaṃ katvāti attho. Anivattigamanaṃ magganti nivattiyā pavattiyā paṭipakkhabhūtaṃ nibbānaṃ anivattīti vuccati, taṃ anivattiṃ gacchati anenāti anivattigamano. Taṃ anivattigamanaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ desesīti attho. ‘‘Dassetī’’tipi pāṭho, soyevattho. Devamānuseti devamanussānaṃ, sāmiatthe upayogavacanaṃ daṭṭhabbaṃ.
අසඞ්ඛොභොති ඛොභෙතුං චාලෙතුං අසක්කුණෙය්යොති අක්ඛොභියො. යථා හි සමුද්දො චතුරාසීතියොජනසහස්සගම්භීරො අනෙකයොජනසහස්සභූතාවාසො අක්ඛොභියො, එවං අක්ඛොභියොති අත්ථො. ආකාසොව අනන්තොති යථා පන ආකාසස්ස අන්තො නත්ථි, අථ ඛො අනන්තො අප්පමෙය්යො අපාරො, එවං භගවාපි බුද්ධගුණෙහි අනන්තො අප්පමෙය්යො අපාරො. සොති සො භගවා. සාලරාජාව ඵුල්ලිතොති සබ්බලක්ඛණානුබ්යඤ්ජනසමලඞ්කතසරීරත්තා සුඵුල්ලිතසාලරාජා විය සොභතීති අත්ථො. දස්සනෙනපි තං බුද්ධන්ති තස්ස බුද්ධස්ස දස්සනෙනාපීති අත්ථො. ඊදිසෙසුපි සාමිවචනං පයුජ්ජන්ති සද්දසත්ථවිදූ. තොසිතාති පරිතොසිතා පීණිතා. බ්යාහරන්තන්ති බ්යාහරන්තස්ස, සාමිඅත්ථෙ උපයොගවචනං. අමතන්ති නිබ්බානං. පාපුණන්තීති අධිගච්ඡන්ති. තෙති යෙ තස්ස ගිරං ධම්මදෙසනං සුණන්ති, තෙ අමතං පාපුණන්තීති අත්ථො.
Asaṅkhobhoti khobhetuṃ cāletuṃ asakkuṇeyyoti akkhobhiyo. Yathā hi samuddo caturāsītiyojanasahassagambhīro anekayojanasahassabhūtāvāso akkhobhiyo, evaṃ akkhobhiyoti attho. Ākāsova anantoti yathā pana ākāsassa anto natthi, atha kho ananto appameyyo apāro, evaṃ bhagavāpi buddhaguṇehi ananto appameyyo apāro. Soti so bhagavā. Sālarājāva phullitoti sabbalakkhaṇānubyañjanasamalaṅkatasarīrattā suphullitasālarājā viya sobhatīti attho. Dassanenapi taṃ buddhanti tassa buddhassa dassanenāpīti attho. Īdisesupi sāmivacanaṃ payujjanti saddasatthavidū. Tositāti paritositā pīṇitā. Byāharantanti byāharantassa, sāmiatthe upayogavacanaṃ. Amatanti nibbānaṃ. Pāpuṇantīti adhigacchanti. Teti ye tassa giraṃ dhammadesanaṃ suṇanti, te amataṃ pāpuṇantīti attho.
භගවා පන බොධිමූලෙ සත්තසත්තාහං වීතිනාමෙත්වා බ්රහ්මුනා ආයාචිතො ධම්මදෙසනාය බුද්ධචක්ඛුනා ලොකං ඔලොකෙන්තො අත්තනා සහ පබ්බජිතෙ තිකොටිසඞ්ඛෙ ජනෙ උපනිස්සයසම්පන්නෙ දිස්වා – ‘‘කත්ථ නු ඛො තෙ එතරහි විහරන්තී’’ති උපධාරෙන්තො සුභවතීනගරෙ සුදස්සනුය්යානෙ විහරන්තෙ දිස්වා ආකාසෙන ගන්ත්වා සුදස්සනුය්යානෙ ඔතරි. සො තෙහි පරිවුතො සදෙවමනුස්සාය පරිසාය මජ්ඣෙ ධම්මචක්කං පවත්තෙසි. තත්ථ කොටිසතානං පඨමාභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –
Bhagavā pana bodhimūle sattasattāhaṃ vītināmetvā brahmunā āyācito dhammadesanāya buddhacakkhunā lokaṃ olokento attanā saha pabbajite tikoṭisaṅkhe jane upanissayasampanne disvā – ‘‘kattha nu kho te etarahi viharantī’’ti upadhārento subhavatīnagare sudassanuyyāne viharante disvā ākāsena gantvā sudassanuyyāne otari. So tehi parivuto sadevamanussāya parisāya majjhe dhammacakkaṃ pavattesi. Tattha koṭisatānaṃ paṭhamābhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
5.
5.
‘‘ධම්මාභිසමයො තස්ස, ඉද්ධො ඵීතො තදා අහු;
‘‘Dhammābhisamayo tassa, iddho phīto tadā ahu;
කොටිසතානි අභිසමිංසු, පඨමෙ ධම්මදෙසනෙ’’ති.
Koṭisatāni abhisamiṃsu, paṭhame dhammadesane’’ti.
තත්ථ ඵීතොති ඵාතිප්පත්තො බාහුජඤ්ඤවසෙන. කොටිසතානීති කොටීනං සතානි කොටිසතානි. ‘‘කොටිසතයො’’තිපි පාඨො, තස්ස සතකොටියොති අත්ථො.
Tattha phītoti phātippatto bāhujaññavasena. Koṭisatānīti koṭīnaṃ satāni koṭisatāni. ‘‘Koṭisatayo’’tipi pāṭho, tassa satakoṭiyoti attho.
අථාපරෙන සමයෙන ඔසධීනගරද්වාරෙ අසනරුක්ඛමූලෙ යමකපාටිහාරියං කත්වා අසුරෙහි දුරභිභවනෙ තාවතිංසභවනෙ පණ්ඩුකම්බලසිලායං නිසින්නො තෙමාසං අභිධම්මවස්සං වස්සාපයි. තදා අසීතිදෙවතාකොටියො අභිසමිංසු. තෙන වුත්තං –
Athāparena samayena osadhīnagaradvāre asanarukkhamūle yamakapāṭihāriyaṃ katvā asurehi durabhibhavane tāvatiṃsabhavane paṇḍukambalasilāyaṃ nisinno temāsaṃ abhidhammavassaṃ vassāpayi. Tadā asītidevatākoṭiyo abhisamiṃsu. Tena vuttaṃ –
6.
6.
‘‘තතො පරං අභිසමයෙ, වස්සන්තෙ ධම්මවුට්ඨියො;
‘‘Tato paraṃ abhisamaye, vassante dhammavuṭṭhiyo;
අසීතිකොටියොභිසමිංසු, දුතියෙ ධම්මදෙසනෙ’’ති.
Asītikoṭiyobhisamiṃsu, dutiye dhammadesane’’ti.
තත්ථ වස්සන්තෙති බුද්ධමහාමෙඝෙ වස්සන්තෙ. ධම්මවුට්ඨියොති ධම්මකථාවස්සවුට්ඨියො.
Tattha vassanteti buddhamahāmeghe vassante. Dhammavuṭṭhiyoti dhammakathāvassavuṭṭhiyo.
තතො අපරෙන සමයෙන මඞ්ගලපඤ්හානිද්දෙසෙ අට්ඨසත්තති කොටියො අභිසමිංසු. සො තතියො අභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –
Tato aparena samayena maṅgalapañhāniddese aṭṭhasattati koṭiyo abhisamiṃsu. So tatiyo abhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
7.
7.
‘‘තතො පරම්පි වස්සන්තෙ, තප්පයන්තෙ ච පාණිනං;
‘‘Tato parampi vassante, tappayante ca pāṇinaṃ;
අට්ඨසත්තතිකොටීනං, තතියාභිසමයො අහූ’’ති.
Aṭṭhasattatikoṭīnaṃ, tatiyābhisamayo ahū’’ti.
තත්ථ වස්සන්තෙති ධම්මකථාසලිලධාරං වස්සන්තෙ. තප්පයන්තෙති ධම්මාමතවස්සෙන තප්පයන්තෙ, තප්පනං කරොන්තෙ භගවතීති අත්ථො.
Tattha vassanteti dhammakathāsaliladhāraṃ vassante. Tappayanteti dhammāmatavassena tappayante, tappanaṃ karonte bhagavatīti attho.
අනොමදස්සිස්සපි භගවතො තයො සාවකසන්නිපාතා අහෙසුං. තත්ථ සොරෙය්යනගරෙ ඉසිදත්තස්ස රඤ්ඤො ධම්මෙ දෙසියමානෙ පසීදිත්වා එහිභික්ඛුපබ්බජ්ජාය පබ්බජිතානං අට්ඨන්නං අරහන්තසතසහස්සානං මජ්ඣෙ පාතිමොක්ඛං උද්දිසි. අයං පඨමො සන්නිපාතො අහොසි. රාධවතීනගරෙ සුන්දරින්ධරස්ස නාම රඤ්ඤො ධම්මෙ දෙසියමානෙ එහිභික්ඛුපබ්බජ්ජාය පබ්බජිතානං සත්තන්නං අරහන්තසතසහස්සානං මජ්ඣෙ පාතිමොක්ඛං උද්දිසි. අයං දුතියො සන්නිපාතො අහොසි. පුන සොරෙය්යනගරෙයෙව සොරෙය්යරඤ්ඤා සහ එහිභික්ඛුපබ්බජ්ජාය පබ්බජිතානං ඡන්නං අරහන්තසතසහස්සානං මජ්ඣෙ පාතිමොක්ඛං උද්දිසි. අයං තතියො සන්නිපාතො අහොසි. තෙන වුත්තං –
Anomadassissapi bhagavato tayo sāvakasannipātā ahesuṃ. Tattha soreyyanagare isidattassa rañño dhamme desiyamāne pasīditvā ehibhikkhupabbajjāya pabbajitānaṃ aṭṭhannaṃ arahantasatasahassānaṃ majjhe pātimokkhaṃ uddisi. Ayaṃ paṭhamo sannipāto ahosi. Rādhavatīnagare sundarindharassa nāma rañño dhamme desiyamāne ehibhikkhupabbajjāya pabbajitānaṃ sattannaṃ arahantasatasahassānaṃ majjhe pātimokkhaṃ uddisi. Ayaṃ dutiyo sannipāto ahosi. Puna soreyyanagareyeva soreyyaraññā saha ehibhikkhupabbajjāya pabbajitānaṃ channaṃ arahantasatasahassānaṃ majjhe pātimokkhaṃ uddisi. Ayaṃ tatiyo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –
8.
8.
‘‘සන්නිපාතා තයො ආසුං, තස්සාපි ච මහෙසිනො;
‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, tassāpi ca mahesino;
අභිඤ්ඤාබලප්පත්තානං, පුප්ඵිතානං විමුත්තියා.
Abhiññābalappattānaṃ, pupphitānaṃ vimuttiyā.
9.
9.
‘‘අට්ඨසතසහස්සානං, සන්නිපාතො තදා අහු;
‘‘Aṭṭhasatasahassānaṃ, sannipāto tadā ahu;
පහීනමදමොහානං, සන්තචිත්තාන තාදිනං.
Pahīnamadamohānaṃ, santacittāna tādinaṃ.
10.
10.
‘‘සත්තසතසහස්සානං, දුතියො ආසි සමාගමො;
‘‘Sattasatasahassānaṃ, dutiyo āsi samāgamo;
අනඞ්ගණානං විරජානං, උපසන්තාන තාදිනං.
Anaṅgaṇānaṃ virajānaṃ, upasantāna tādinaṃ.
11.
11.
‘‘ඡන්නං සතසහස්සානං, තතියො ආසි සමාගමො;
‘‘Channaṃ satasahassānaṃ, tatiyo āsi samāgamo;
අභිඤ්ඤාබලප්පත්තානං, නිබ්බුතානං තපස්සින’’න්ති.
Abhiññābalappattānaṃ, nibbutānaṃ tapassina’’nti.
තත්ථ තස්සාපි ච මහෙසිනොති තස්ස මහෙසිනො අනොමදස්සිස්සාපි. ‘‘තස්සාපි ද්විපදුත්තමො’’තිපි පාඨො, තස්සපි ද්විපදුත්තමස්සාති අත්ථො. ලක්ඛණං සද්දසත්ථතො ගහෙතබ්බං. අභිඤ්ඤාබලප්පත්තානන්ති අභිඤ්ඤානං බලප්පත්තානං, චිණ්ණවසිතාය ඛිප්පනිසන්තිභාවෙන අභිඤ්ඤාසු ථිරභාවප්පත්තානන්ති අත්ථො. පුප්ඵිතානන්ති සබ්බඵාලිඵුල්ලභාවෙන අතිවිය සොභග්ගප්පත්තානං. විමුත්තියාති අරහත්තඵලවිමුත්තියා.
Tattha tassāpi ca mahesinoti tassa mahesino anomadassissāpi. ‘‘Tassāpi dvipaduttamo’’tipi pāṭho, tassapi dvipaduttamassāti attho. Lakkhaṇaṃ saddasatthato gahetabbaṃ. Abhiññābalappattānanti abhiññānaṃ balappattānaṃ, ciṇṇavasitāya khippanisantibhāvena abhiññāsu thirabhāvappattānanti attho. Pupphitānanti sabbaphāliphullabhāvena ativiya sobhaggappattānaṃ. Vimuttiyāti arahattaphalavimuttiyā.
අනඞ්ගණානන්ති එත්ථ අයං අඞ්ගණ-සද්දො කත්ථචි කිලෙසෙසු දිස්සති. යථාහ – ‘‘තත්ථ කතමානි තීණි අඞ්ගණානි? රාගො අඞ්ගණං දොසො අඞ්ගණං මොහො අඞ්ගණ’’න්ති (විභ. 924). ‘‘පාපකානං ඛො එතං, ආවුසො, අකුසලානං ඉච්ඡාවචරානං අධිවචනං යදිදං අඞ්ගණ’’න්ති (ම. නි. 1.60). කත්ථචි කිස්මිඤ්චි මලෙ? යථාහ – ‘‘තස්සෙව රජස්ස වා අඞ්ගණස්ස වා පහානාය වායමතී’’ති (ම. නි. 1.184). කත්ථචි තථාරූපෙ භූමිභාගෙ ‘‘චෙතියඞ්ගණං බොධියඞ්ගණං රාජඞ්ගණ’’න්ති. ඉධ පන කිලෙසෙසු දට්ඨබ්බො. තස්මා නික්කිලෙසානන්ති අත්ථො (ම. නි. අට්ඨ. 1.57). විරජානන්ති තස්සෙව වෙවචනං. තපස්සිනන්ති කිලෙසක්ඛයකරො අරියමග්ගසඞ්ඛාතො තපො යෙසං අත්ථි තෙ තපස්සිනො, තෙසං තපස්සීනං, ඛීණාසවානන්ති අත්ථො.
Anaṅgaṇānanti ettha ayaṃ aṅgaṇa-saddo katthaci kilesesu dissati. Yathāha – ‘‘tattha katamāni tīṇi aṅgaṇāni? Rāgo aṅgaṇaṃ doso aṅgaṇaṃ moho aṅgaṇa’’nti (vibha. 924). ‘‘Pāpakānaṃ kho etaṃ, āvuso, akusalānaṃ icchāvacarānaṃ adhivacanaṃ yadidaṃ aṅgaṇa’’nti (ma. ni. 1.60). Katthaci kismiñci male? Yathāha – ‘‘tasseva rajassa vā aṅgaṇassa vā pahānāya vāyamatī’’ti (ma. ni. 1.184). Katthaci tathārūpe bhūmibhāge ‘‘cetiyaṅgaṇaṃ bodhiyaṅgaṇaṃ rājaṅgaṇa’’nti. Idha pana kilesesu daṭṭhabbo. Tasmā nikkilesānanti attho (ma. ni. aṭṭha. 1.57). Virajānanti tasseva vevacanaṃ. Tapassinanti kilesakkhayakaro ariyamaggasaṅkhāto tapo yesaṃ atthi te tapassino, tesaṃ tapassīnaṃ, khīṇāsavānanti attho.
තදා අම්හාකං බොධිසත්තො එකො මහෙසක්ඛො යක්ඛසෙනාපති අහොසි මහිද්ධිකො මහානුභාවො අනෙකකොටිසතසහස්සානං යක්ඛානං අධිපති. සො ‘‘බුද්ධො ලොකෙ උප්පන්නො’’ති සුත්වා ආගන්ත්වා පරමරුචිරදස්සනං සත්තරතනමයං අභිරුචිරරජනිකරමණ්ඩලසදිසං මණ්ඩපං නිම්මිනිත්වා තත්ථ සත්තාහං මහාදානං බුද්ධප්පමුඛස්ස සඞ්ඝස්ස අදාසි. අථ නං භගවා භත්තානුමොදනසමයෙ ‘‘අනාගතෙ කප්පසතසහස්සාධිකෙ එකස්මිං අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ අතික්කන්තෙ ගොතමො නාම බුද්ධො භවිස්සතී’’ති බ්යාකාසි. තෙන වුත්තං –
Tadā amhākaṃ bodhisatto eko mahesakkho yakkhasenāpati ahosi mahiddhiko mahānubhāvo anekakoṭisatasahassānaṃ yakkhānaṃ adhipati. So ‘‘buddho loke uppanno’’ti sutvā āgantvā paramaruciradassanaṃ sattaratanamayaṃ abhirucirarajanikaramaṇḍalasadisaṃ maṇḍapaṃ nimminitvā tattha sattāhaṃ mahādānaṃ buddhappamukhassa saṅghassa adāsi. Atha naṃ bhagavā bhattānumodanasamaye ‘‘anāgate kappasatasahassādhike ekasmiṃ asaṅkhyeyye atikkante gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti byākāsi. Tena vuttaṃ –
12.
12.
‘‘අහං තෙන සමයෙන, යක්ඛො ආසිං මහිද්ධිකො;
‘‘Ahaṃ tena samayena, yakkho āsiṃ mahiddhiko;
නෙකානං යක්ඛකොටීනං, වසවත්තිම්හි ඉස්සරො.
Nekānaṃ yakkhakoṭīnaṃ, vasavattimhi issaro.
13.
13.
‘‘තදාපි තං බුද්ධවරං, උපගන්ත්වා මහෙසිනං;
‘‘Tadāpi taṃ buddhavaraṃ, upagantvā mahesinaṃ;
අන්නපානෙන තප්පෙසිං, සසඞ්ඝං ලොකනායකං.
Annapānena tappesiṃ, sasaṅghaṃ lokanāyakaṃ.
14.
14.
‘‘සොපි මං තදා බ්යාකාසි, විසුද්ධනයනො මුනි;
‘‘Sopi maṃ tadā byākāsi, visuddhanayano muni;
අපරිමෙය්යිතො කප්පෙ, අයං බුද්ධො භවිස්සති.
Aparimeyyito kappe, ayaṃ buddho bhavissati.
15.
15.
‘‘පධානං පදහිත්වාන…පෙ.… හෙස්සාම සම්මුඛා ඉමං.
‘‘Padhānaṃ padahitvāna…pe… hessāma sammukhā imaṃ.
16.
16.
‘‘තස්සාපි වචනං සුත්වා, හට්ඨො සංවිග්ගමානසො;
‘‘Tassāpi vacanaṃ sutvā, haṭṭho saṃviggamānaso;
උත්තරිං වතමධිට්ඨාසිං, දසපාරමිපූරියා’’ති.
Uttariṃ vatamadhiṭṭhāsiṃ, dasapāramipūriyā’’ti.
තත්ථ උත්තරිං වතමධිට්ඨාසින්ති පාරමිපූරණත්ථාය භිය්යොපි දළ්හතරං පරක්කමමකාසීති අත්ථො.
Tattha uttariṃ vatamadhiṭṭhāsinti pāramipūraṇatthāya bhiyyopi daḷhataraṃ parakkamamakāsīti attho.
තස්ස පන අනොමදස්සිස්ස භගවතො චන්දවතී නාම නගරං අහොසි, යසවා නාම රාජා පිතා, යසොධරා නාම මාතා, නිසභො ච අනොමො ච ද්වෙ අග්ගසාවකා, වරුණො නාමුපට්ඨාකො, සුන්දරී ච සුමනා ච ද්වෙ අග්ගසාවිකා, අජ්ජුනරුක්ඛො බොධි, සරීරං අට්ඨපණ්ණාසහත්ථුබ්බෙධං අහොසි, වස්සසතසහස්සං ආයු, සිරිමා නාම අග්ගමහෙසී, උපවාණො නාමස්ස පුත්තො, දසවස්සසහස්සානි අගාරං අජ්ඣාවසි. සො සිවිකායානෙන නික්ඛමි. සිවිකායානෙන ගමනං පන සොභිතබුද්ධවංසවණ්ණනාය පාසාදගමනෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. ධම්මකො නාම රාජා උපට්ඨාකො. ධම්මාරාමෙ කිර භගවා විහාසීති. තෙන වුත්තං –
Tassa pana anomadassissa bhagavato candavatī nāma nagaraṃ ahosi, yasavā nāma rājā pitā, yasodharā nāma mātā, nisabho ca anomo ca dve aggasāvakā, varuṇo nāmupaṭṭhāko, sundarī ca sumanā ca dve aggasāvikā, ajjunarukkho bodhi, sarīraṃ aṭṭhapaṇṇāsahatthubbedhaṃ ahosi, vassasatasahassaṃ āyu, sirimā nāma aggamahesī, upavāṇo nāmassa putto, dasavassasahassāni agāraṃ ajjhāvasi. So sivikāyānena nikkhami. Sivikāyānena gamanaṃ pana sobhitabuddhavaṃsavaṇṇanāya pāsādagamane vuttanayeneva veditabbaṃ. Dhammako nāma rājā upaṭṭhāko. Dhammārāme kira bhagavā vihāsīti. Tena vuttaṃ –
17.
17.
‘‘නගරං චන්දවතී නාම, යසවා නාම ඛත්තියො;
‘‘Nagaraṃ candavatī nāma, yasavā nāma khattiyo;
මාතා යසොධරා නාම, අනොමදස්සිස්ස සත්ථුනො.
Mātā yasodharā nāma, anomadassissa satthuno.
22.
22.
‘‘නිසභො ච අනොමො ච, අහෙසුං අග්ගසාවකා;
‘‘Nisabho ca anomo ca, ahesuṃ aggasāvakā;
වරුණො නාමුපට්ඨාකො, අනොමදස්සිස්ස සත්ථුනො.
Varuṇo nāmupaṭṭhāko, anomadassissa satthuno.
23.
23.
‘‘සුන්දරී ච සුමනා ච, අහෙසුං අග්ගසාවිකා;
‘‘Sundarī ca sumanā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
බොධි තස්ස භගවතො, අජ්ජුනොති පවුච්චති.
Bodhi tassa bhagavato, ajjunoti pavuccati.
25.
25.
‘‘අට්ඨපණ්ණාසරතනං, අච්චුග්ගතො මහාමුනි;
‘‘Aṭṭhapaṇṇāsaratanaṃ, accuggato mahāmuni;
පභා නිද්ධාවතී තස්ස, සතරංසීව උග්ගතො.
Pabhā niddhāvatī tassa, sataraṃsīva uggato.
26.
26.
‘‘වස්සසතසහස්සානි, ආයු විජ්ජති තාවදෙ;
‘‘Vassasatasahassāni, āyu vijjati tāvade;
තාවතා තිට්ඨමානො සො, තාරෙසි ජනතං බහුං.
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
27.
27.
‘‘සුපුප්ඵිතං පාවචනං, අරහන්තෙහි තාදිහි;
‘‘Supupphitaṃ pāvacanaṃ, arahantehi tādihi;
වීතරාගෙහි විමලෙහි, සොභිත්ථ ජිනසාසනං.
Vītarāgehi vimalehi, sobhittha jinasāsanaṃ.
28.
28.
‘‘සො ච සත්ථා අමිතයසො, යුගානි තානි අතුලියානි;
‘‘So ca satthā amitayaso, yugāni tāni atuliyāni;
සබ්බං තමන්තරහිතං, නනු රිත්තා සබ්බසඞ්ඛාරා’’ති.
Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārā’’ti.
තත්ථ පභා නිද්ධාවතීති තස්ස සරීරතො පභා නික්ඛමති. සරීරප්පභා පනස්ස නිච්චකාලං ද්වාදසයොජනප්පමාණං පදෙසං ඵරිත්වා තිට්ඨති. යුගානි තානීති අග්ගසාවකයුගාදීනි යුගළානි. සබ්බං තමන්තරහිතන්ති වුත්තප්පකාරං සබ්බම්පි අනිච්චමුඛං පවිට්ඨං විනට්ඨන්ති අත්ථො. ‘‘නනු රිත්තකමෙව සඞ්ඛාරා’’තිපි පාඨො, තස්ස නනු රිත්තකා තුච්ඡකායෙව සබ්බෙ සඞ්ඛාරාති අත්ථො. ම-කාරො පදසන්ධිකරො. සෙසගාථාසු සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.
Tattha pabhā niddhāvatīti tassa sarīrato pabhā nikkhamati. Sarīrappabhā panassa niccakālaṃ dvādasayojanappamāṇaṃ padesaṃ pharitvā tiṭṭhati. Yugāni tānīti aggasāvakayugādīni yugaḷāni. Sabbaṃtamantarahitanti vuttappakāraṃ sabbampi aniccamukhaṃ paviṭṭhaṃ vinaṭṭhanti attho. ‘‘Nanu rittakameva saṅkhārā’’tipi pāṭho, tassa nanu rittakā tucchakāyeva sabbe saṅkhārāti attho. Ma-kāro padasandhikaro. Sesagāthāsu sabbattha uttānamevāti.
ඉමස්ස පන අනොමදස්සිස්ස භගවතො සන්තිකෙ සාරිපුත්තො ච මහාමොග්ගල්ලානො චාති ඉමෙ ද්වෙ අග්ගසාවකා අග්ගසාවකභාවත්ථාය පණිධානමකංසු. ඉමෙසං පන ථෙරානං වත්ථු චෙත්ථ කථෙතබ්බං. මයා ගන්ථවිත්ථාරභයෙන න උද්ධටන්ති.
Imassa pana anomadassissa bhagavato santike sāriputto ca mahāmoggallāno cāti ime dve aggasāvakā aggasāvakabhāvatthāya paṇidhānamakaṃsu. Imesaṃ pana therānaṃ vatthu cettha kathetabbaṃ. Mayā ganthavitthārabhayena na uddhaṭanti.
අනොමදස්සීබුද්ධවංසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Anomadassībuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.
නිට්ඨිතො සත්තමො බුද්ධවංසො.
Niṭṭhito sattamo buddhavaṃso.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / බුද්ධවංසපාළි • Buddhavaṃsapāḷi / 9. අනොමදස්සීබුද්ධවංසො • 9. Anomadassībuddhavaṃso