Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ബുദ്ധവംസ-അട്ഠകഥാ • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā |
൯. അനോമദസ്സീബുദ്ധവംസവണ്ണനാ
9. Anomadassībuddhavaṃsavaṇṇanā
സോഭിതബുദ്ധേ പന പരിനിബ്ബുതേ തസ്സ അപരഭാഗേ ഏകമസങ്ഖ്യേയ്യം ബുദ്ധുപ്പാദരഹിതം അഹോസി. അതീതേ പന തസ്മിം അസങ്ഖ്യേയ്യേ ഏകസ്മിം കപ്പേ തയോ ബുദ്ധാ നിബ്ബത്തിംസു അനോമദസ്സീ, പദുമോ, നാരദോതി. തത്ഥ അനോമദസ്സീ ഭഗവാ സോളസ അസങ്ഖ്യേയ്യാനി കപ്പസതസഹസ്സഞ്ച പാരമിയോ പൂരേത്വാ തുസിതപുരേ നിബ്ബത്തിത്വാ ദേവേഹി അഭിയാചിതോ തതോ ചവിത്വാ ചന്ദവതിയം നാമ രാജധാനിയം യസവാ നാമസ്സ രഞ്ഞോ കുലേ സമുസ്സിതചാരുപയോധരായ യസോധരായ നാമ അഗ്ഗമഹേസിയാ കുച്ഛിസ്മിം പടിസന്ധിം അഗ്ഗഹേസി. അനോമദസ്സികുമാരേ കിര യസോധരായ ദേവിയാ കുച്ഛിഗതേ തസ്സ പുഞ്ഞപ്പഭാവേന പഭാ അസീതിഹത്ഥപ്പമാണം ഠാനം ഫരിത്വാ അട്ഠാസി. ചന്ദസൂരിയപ്പഭാഹി അനഭിഭവനീയാവ അഹോസി. സാ ദസന്നം മാസാനം അച്ചയേന ബോധിസത്തം സുചന്ദനുയ്യാനേ വിജായി. പാടിഹാരിയാനി ഹേട്ഠാ വുത്തനയാനേവ.
Sobhitabuddhe pana parinibbute tassa aparabhāge ekamasaṅkhyeyyaṃ buddhuppādarahitaṃ ahosi. Atīte pana tasmiṃ asaṅkhyeyye ekasmiṃ kappe tayo buddhā nibbattiṃsu anomadassī, padumo, nāradoti. Tattha anomadassī bhagavā soḷasa asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca pāramiyo pūretvā tusitapure nibbattitvā devehi abhiyācito tato cavitvā candavatiyaṃ nāma rājadhāniyaṃ yasavā nāmassa rañño kule samussitacārupayodharāya yasodharāya nāma aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ aggahesi. Anomadassikumāre kira yasodharāya deviyā kucchigate tassa puññappabhāvena pabhā asītihatthappamāṇaṃ ṭhānaṃ pharitvā aṭṭhāsi. Candasūriyappabhāhi anabhibhavanīyāva ahosi. Sā dasannaṃ māsānaṃ accayena bodhisattaṃ sucandanuyyāne vijāyi. Pāṭihāriyāni heṭṭhā vuttanayāneva.
നാമഗ്ഗഹണദിവസേ പനസ്സ നാമം ഗണ്ഹന്താ, യസ്മാ ജാതിയം ആകാസതോ സത്ത രതനാനി പതിംസു, തസ്മാ അനോമാനം രതനാനം ഉപ്പത്തിഹേതുഭൂതത്താ ‘‘അനോമദസ്സീ’’തി നാമമകംസു. സോ അനുക്കമേന വുദ്ധിപ്പത്തോ ദിബ്ബേഹി കാമഗുണേഹി പരിചാരിയമാനോ ദസവസ്സസഹസ്സാനി അഗാരം അജ്ഝാവസി. തസ്സ കിര സിരി ഉപസിരി സിരിവഡ്ഢോതി തയോ പാസാദാ അഹേസും. സിരിമാദേവിപ്പമുഖാനി തേവീസതി ഇത്ഥിസഹസ്സാനി പച്ചുപട്ഠിതാനി അഹേസും. സോ സിരിമായ ദേവിയാ ഉപവാണേ നാമ പുത്തേ ജാതേ ചത്താരി നിമിത്താനി ദിസ്വാ സിവികായാനേന മഹാഭിനിക്ഖമനം നിക്ഖമിത്വാ പബ്ബജി. തം തിസ്സോ ജനകോടിയോ അനുപബ്ബജിംസു.
Nāmaggahaṇadivase panassa nāmaṃ gaṇhantā, yasmā jātiyaṃ ākāsato satta ratanāni patiṃsu, tasmā anomānaṃ ratanānaṃ uppattihetubhūtattā ‘‘anomadassī’’ti nāmamakaṃsu. So anukkamena vuddhippatto dibbehi kāmaguṇehi paricāriyamāno dasavassasahassāni agāraṃ ajjhāvasi. Tassa kira siri upasiri sirivaḍḍhoti tayo pāsādā ahesuṃ. Sirimādevippamukhāni tevīsati itthisahassāni paccupaṭṭhitāni ahesuṃ. So sirimāya deviyā upavāṇe nāma putte jāte cattāri nimittāni disvā sivikāyānena mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā pabbaji. Taṃ tisso janakoṭiyo anupabbajiṃsu.
തേഹി പരിവുതോ മഹാപുരിസോ ദസ മാസേ പധാനചരിയം ചരി. തതോ വിസാഖപുണ്ണമായ അനുപമബ്രാഹ്മണഗാമേ പിണ്ഡായ ചരിത്വാ അനുപമസേട്ഠിധീതായ ദിന്നം മധുപായാസം പരിഭുഞ്ജിത്വാ സാലവനേ ദിവാവിഹാരം വീതിനാമേത്വാ അനോമനാമാജീവകേന ദിന്നാ അട്ഠ തിണമുട്ഠിയോ ഗഹേത്വാ അജ്ജുനരുക്ഖബോധിം പദക്ഖിണം കത്വാ അട്ഠത്തിംസഹത്ഥവിത്ഥതം തിണസന്ഥരം സന്ഥരിത്വാ ചതുരങ്ഗവീരിയം അധിട്ഠായ പല്ലങ്കം ആഭുജിത്വാ സമാരം മാരബലം വിദ്ധംസേത്വാ തീസു യാമേസു തിസ്സോ വിജ്ജാ ഉപ്പാദേത്വാ – ‘‘അനേകജാതിസംസാരം…പേ॰… തണ്ഹാനം ഖയമജ്ഝഗാ’’തി ഉദാനം ഉദാനേസി. തേന വുത്തം –
Tehi parivuto mahāpuriso dasa māse padhānacariyaṃ cari. Tato visākhapuṇṇamāya anupamabrāhmaṇagāme piṇḍāya caritvā anupamaseṭṭhidhītāya dinnaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā sālavane divāvihāraṃ vītināmetvā anomanāmājīvakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā ajjunarukkhabodhiṃ padakkhiṇaṃ katvā aṭṭhattiṃsahatthavitthataṃ tiṇasantharaṃ santharitvā caturaṅgavīriyaṃ adhiṭṭhāya pallaṅkaṃ ābhujitvā samāraṃ mārabalaṃ viddhaṃsetvā tīsu yāmesu tisso vijjā uppādetvā – ‘‘anekajātisaṃsāraṃ…pe… taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti udānaṃ udānesi. Tena vuttaṃ –
൧.
1.
‘‘സോഭിതസ്സ അപരേന, സമ്ബുദ്ധോ ദ്വിപദുത്തമോ;
‘‘Sobhitassa aparena, sambuddho dvipaduttamo;
അനോമദസ്സീ അമിതയസോ, തേജസ്സീ ദുരതിക്കമോ.
Anomadassī amitayaso, tejassī duratikkamo.
൨.
2.
‘‘സോ ഛേത്വാ ബന്ധനം സബ്ബം, വിദ്ധംസേത്വാ തയോ ഭവേ;
‘‘So chetvā bandhanaṃ sabbaṃ, viddhaṃsetvā tayo bhave;
അനിവത്തിഗമനം മഗ്ഗം, ദേസേസി ദേവമാനുസേ.
Anivattigamanaṃ maggaṃ, desesi devamānuse.
൩.
3.
‘‘സാഗരോവ അസങ്ഖോഭോ, പബ്ബതോവ ദുരാസദോ;
‘‘Sāgarova asaṅkhobho, pabbatova durāsado;
ആകാസോവ അനന്തോ സോ, സാലരാജാവ ഫുല്ലിതോ.
Ākāsova ananto so, sālarājāva phullito.
൪.
4.
‘‘ദസ്സനേനപി തം ബുദ്ധം, തോസിതാ ഹോന്തി പാണിനോ;
‘‘Dassanenapi taṃ buddhaṃ, tositā honti pāṇino;
ബ്യാഹരന്തം ഗിരം സുത്വാ, അമതം പാപുണന്തി തേ’’തി.
Byāharantaṃ giraṃ sutvā, amataṃ pāpuṇanti te’’ti.
തത്ഥ അനോമദസ്സീതി അനുപമദസ്സനോ, അമിതദസ്സനോ വാ. അമിതയസോതി അമിതപരിവാരോ, അമിതകിത്തി വാ. തേജസ്സീതി സീലസമാധിപഞ്ഞാതേജേന സമന്നാഗതോ. ദുരതിക്കമോതി ദുപ്പധംസിയോ, അഞ്ഞേന ദേവേന വാ മാരേന വാ കേനചി വാ അതിക്കമിതും അസക്കുണേയ്യോതി അത്ഥോ. സോ ഛേത്വാ ബന്ധനം സബ്ബന്തി സബ്ബം ദസവിധം സംയോജനം ഛിന്ദിത്വാ. വിദ്ധംസേത്വാ തയോ ഭവേതി തിഭവൂപഗം കമ്മം കമ്മക്ഖയകരഞാണേന വിദ്ധംസേത്വാ, അഭാവം കത്വാതി അത്ഥോ. അനിവത്തിഗമനം മഗ്ഗന്തി നിവത്തിയാ പവത്തിയാ പടിപക്ഖഭൂതം നിബ്ബാനം അനിവത്തീതി വുച്ചതി, തം അനിവത്തിം ഗച്ഛതി അനേനാതി അനിവത്തിഗമനോ. തം അനിവത്തിഗമനം അട്ഠങ്ഗികം മഗ്ഗം ദേസേസീതി അത്ഥോ. ‘‘ദസ്സേതീ’’തിപി പാഠോ, സോയേവത്ഥോ. ദേവമാനുസേതി ദേവമനുസ്സാനം, സാമിഅത്ഥേ ഉപയോഗവചനം ദട്ഠബ്ബം.
Tattha anomadassīti anupamadassano, amitadassano vā. Amitayasoti amitaparivāro, amitakitti vā. Tejassīti sīlasamādhipaññātejena samannāgato. Duratikkamoti duppadhaṃsiyo, aññena devena vā mārena vā kenaci vā atikkamituṃ asakkuṇeyyoti attho. Sochetvā bandhanaṃ sabbanti sabbaṃ dasavidhaṃ saṃyojanaṃ chinditvā. Viddhaṃsetvā tayo bhaveti tibhavūpagaṃ kammaṃ kammakkhayakarañāṇena viddhaṃsetvā, abhāvaṃ katvāti attho. Anivattigamanaṃ magganti nivattiyā pavattiyā paṭipakkhabhūtaṃ nibbānaṃ anivattīti vuccati, taṃ anivattiṃ gacchati anenāti anivattigamano. Taṃ anivattigamanaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ desesīti attho. ‘‘Dassetī’’tipi pāṭho, soyevattho. Devamānuseti devamanussānaṃ, sāmiatthe upayogavacanaṃ daṭṭhabbaṃ.
അസങ്ഖോഭോതി ഖോഭേതും ചാലേതും അസക്കുണേയ്യോതി അക്ഖോഭിയോ. യഥാ ഹി സമുദ്ദോ ചതുരാസീതിയോജനസഹസ്സഗമ്ഭീരോ അനേകയോജനസഹസ്സഭൂതാവാസോ അക്ഖോഭിയോ, ഏവം അക്ഖോഭിയോതി അത്ഥോ. ആകാസോവ അനന്തോതി യഥാ പന ആകാസസ്സ അന്തോ നത്ഥി, അഥ ഖോ അനന്തോ അപ്പമേയ്യോ അപാരോ, ഏവം ഭഗവാപി ബുദ്ധഗുണേഹി അനന്തോ അപ്പമേയ്യോ അപാരോ. സോതി സോ ഭഗവാ. സാലരാജാവ ഫുല്ലിതോതി സബ്ബലക്ഖണാനുബ്യഞ്ജനസമലങ്കതസരീരത്താ സുഫുല്ലിതസാലരാജാ വിയ സോഭതീതി അത്ഥോ. ദസ്സനേനപി തം ബുദ്ധന്തി തസ്സ ബുദ്ധസ്സ ദസ്സനേനാപീതി അത്ഥോ. ഈദിസേസുപി സാമിവചനം പയുജ്ജന്തി സദ്ദസത്ഥവിദൂ. തോസിതാതി പരിതോസിതാ പീണിതാ. ബ്യാഹരന്തന്തി ബ്യാഹരന്തസ്സ, സാമിഅത്ഥേ ഉപയോഗവചനം. അമതന്തി നിബ്ബാനം. പാപുണന്തീതി അധിഗച്ഛന്തി. തേതി യേ തസ്സ ഗിരം ധമ്മദേസനം സുണന്തി, തേ അമതം പാപുണന്തീതി അത്ഥോ.
Asaṅkhobhoti khobhetuṃ cāletuṃ asakkuṇeyyoti akkhobhiyo. Yathā hi samuddo caturāsītiyojanasahassagambhīro anekayojanasahassabhūtāvāso akkhobhiyo, evaṃ akkhobhiyoti attho. Ākāsova anantoti yathā pana ākāsassa anto natthi, atha kho ananto appameyyo apāro, evaṃ bhagavāpi buddhaguṇehi ananto appameyyo apāro. Soti so bhagavā. Sālarājāva phullitoti sabbalakkhaṇānubyañjanasamalaṅkatasarīrattā suphullitasālarājā viya sobhatīti attho. Dassanenapi taṃ buddhanti tassa buddhassa dassanenāpīti attho. Īdisesupi sāmivacanaṃ payujjanti saddasatthavidū. Tositāti paritositā pīṇitā. Byāharantanti byāharantassa, sāmiatthe upayogavacanaṃ. Amatanti nibbānaṃ. Pāpuṇantīti adhigacchanti. Teti ye tassa giraṃ dhammadesanaṃ suṇanti, te amataṃ pāpuṇantīti attho.
ഭഗവാ പന ബോധിമൂലേ സത്തസത്താഹം വീതിനാമേത്വാ ബ്രഹ്മുനാ ആയാചിതോ ധമ്മദേസനായ ബുദ്ധചക്ഖുനാ ലോകം ഓലോകേന്തോ അത്തനാ സഹ പബ്ബജിതേ തികോടിസങ്ഖേ ജനേ ഉപനിസ്സയസമ്പന്നേ ദിസ്വാ – ‘‘കത്ഥ നു ഖോ തേ ഏതരഹി വിഹരന്തീ’’തി ഉപധാരേന്തോ സുഭവതീനഗരേ സുദസ്സനുയ്യാനേ വിഹരന്തേ ദിസ്വാ ആകാസേന ഗന്ത്വാ സുദസ്സനുയ്യാനേ ഓതരി. സോ തേഹി പരിവുതോ സദേവമനുസ്സായ പരിസായ മജ്ഝേ ധമ്മചക്കം പവത്തേസി. തത്ഥ കോടിസതാനം പഠമാഭിസമയോ അഹോസി. തേന വുത്തം –
Bhagavā pana bodhimūle sattasattāhaṃ vītināmetvā brahmunā āyācito dhammadesanāya buddhacakkhunā lokaṃ olokento attanā saha pabbajite tikoṭisaṅkhe jane upanissayasampanne disvā – ‘‘kattha nu kho te etarahi viharantī’’ti upadhārento subhavatīnagare sudassanuyyāne viharante disvā ākāsena gantvā sudassanuyyāne otari. So tehi parivuto sadevamanussāya parisāya majjhe dhammacakkaṃ pavattesi. Tattha koṭisatānaṃ paṭhamābhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
൫.
5.
‘‘ധമ്മാഭിസമയോ തസ്സ, ഇദ്ധോ ഫീതോ തദാ അഹു;
‘‘Dhammābhisamayo tassa, iddho phīto tadā ahu;
കോടിസതാനി അഭിസമിംസു, പഠമേ ധമ്മദേസനേ’’തി.
Koṭisatāni abhisamiṃsu, paṭhame dhammadesane’’ti.
തത്ഥ ഫീതോതി ഫാതിപ്പത്തോ ബാഹുജഞ്ഞവസേന. കോടിസതാനീതി കോടീനം സതാനി കോടിസതാനി. ‘‘കോടിസതയോ’’തിപി പാഠോ, തസ്സ സതകോടിയോതി അത്ഥോ.
Tattha phītoti phātippatto bāhujaññavasena. Koṭisatānīti koṭīnaṃ satāni koṭisatāni. ‘‘Koṭisatayo’’tipi pāṭho, tassa satakoṭiyoti attho.
അഥാപരേന സമയേന ഓസധീനഗരദ്വാരേ അസനരുക്ഖമൂലേ യമകപാടിഹാരിയം കത്വാ അസുരേഹി ദുരഭിഭവനേ താവതിംസഭവനേ പണ്ഡുകമ്ബലസിലായം നിസിന്നോ തേമാസം അഭിധമ്മവസ്സം വസ്സാപയി. തദാ അസീതിദേവതാകോടിയോ അഭിസമിംസു. തേന വുത്തം –
Athāparena samayena osadhīnagaradvāre asanarukkhamūle yamakapāṭihāriyaṃ katvā asurehi durabhibhavane tāvatiṃsabhavane paṇḍukambalasilāyaṃ nisinno temāsaṃ abhidhammavassaṃ vassāpayi. Tadā asītidevatākoṭiyo abhisamiṃsu. Tena vuttaṃ –
൬.
6.
‘‘തതോ പരം അഭിസമയേ, വസ്സന്തേ ധമ്മവുട്ഠിയോ;
‘‘Tato paraṃ abhisamaye, vassante dhammavuṭṭhiyo;
അസീതികോടിയോഭിസമിംസു, ദുതിയേ ധമ്മദേസനേ’’തി.
Asītikoṭiyobhisamiṃsu, dutiye dhammadesane’’ti.
തത്ഥ വസ്സന്തേതി ബുദ്ധമഹാമേഘേ വസ്സന്തേ. ധമ്മവുട്ഠിയോതി ധമ്മകഥാവസ്സവുട്ഠിയോ.
Tattha vassanteti buddhamahāmeghe vassante. Dhammavuṭṭhiyoti dhammakathāvassavuṭṭhiyo.
തതോ അപരേന സമയേന മങ്ഗലപഞ്ഹാനിദ്ദേസേ അട്ഠസത്തതി കോടിയോ അഭിസമിംസു. സോ തതിയോ അഭിസമയോ അഹോസി. തേന വുത്തം –
Tato aparena samayena maṅgalapañhāniddese aṭṭhasattati koṭiyo abhisamiṃsu. So tatiyo abhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
൭.
7.
‘‘തതോ പരമ്പി വസ്സന്തേ, തപ്പയന്തേ ച പാണിനം;
‘‘Tato parampi vassante, tappayante ca pāṇinaṃ;
അട്ഠസത്തതികോടീനം, തതിയാഭിസമയോ അഹൂ’’തി.
Aṭṭhasattatikoṭīnaṃ, tatiyābhisamayo ahū’’ti.
തത്ഥ വസ്സന്തേതി ധമ്മകഥാസലിലധാരം വസ്സന്തേ. തപ്പയന്തേതി ധമ്മാമതവസ്സേന തപ്പയന്തേ, തപ്പനം കരോന്തേ ഭഗവതീതി അത്ഥോ.
Tattha vassanteti dhammakathāsaliladhāraṃ vassante. Tappayanteti dhammāmatavassena tappayante, tappanaṃ karonte bhagavatīti attho.
അനോമദസ്സിസ്സപി ഭഗവതോ തയോ സാവകസന്നിപാതാ അഹേസും. തത്ഥ സോരേയ്യനഗരേ ഇസിദത്തസ്സ രഞ്ഞോ ധമ്മേ ദേസിയമാനേ പസീദിത്വാ ഏഹിഭിക്ഖുപബ്ബജ്ജായ പബ്ബജിതാനം അട്ഠന്നം അരഹന്തസതസഹസ്സാനം മജ്ഝേ പാതിമോക്ഖം ഉദ്ദിസി. അയം പഠമോ സന്നിപാതോ അഹോസി. രാധവതീനഗരേ സുന്ദരിന്ധരസ്സ നാമ രഞ്ഞോ ധമ്മേ ദേസിയമാനേ ഏഹിഭിക്ഖുപബ്ബജ്ജായ പബ്ബജിതാനം സത്തന്നം അരഹന്തസതസഹസ്സാനം മജ്ഝേ പാതിമോക്ഖം ഉദ്ദിസി. അയം ദുതിയോ സന്നിപാതോ അഹോസി. പുന സോരേയ്യനഗരേയേവ സോരേയ്യരഞ്ഞാ സഹ ഏഹിഭിക്ഖുപബ്ബജ്ജായ പബ്ബജിതാനം ഛന്നം അരഹന്തസതസഹസ്സാനം മജ്ഝേ പാതിമോക്ഖം ഉദ്ദിസി. അയം തതിയോ സന്നിപാതോ അഹോസി. തേന വുത്തം –
Anomadassissapi bhagavato tayo sāvakasannipātā ahesuṃ. Tattha soreyyanagare isidattassa rañño dhamme desiyamāne pasīditvā ehibhikkhupabbajjāya pabbajitānaṃ aṭṭhannaṃ arahantasatasahassānaṃ majjhe pātimokkhaṃ uddisi. Ayaṃ paṭhamo sannipāto ahosi. Rādhavatīnagare sundarindharassa nāma rañño dhamme desiyamāne ehibhikkhupabbajjāya pabbajitānaṃ sattannaṃ arahantasatasahassānaṃ majjhe pātimokkhaṃ uddisi. Ayaṃ dutiyo sannipāto ahosi. Puna soreyyanagareyeva soreyyaraññā saha ehibhikkhupabbajjāya pabbajitānaṃ channaṃ arahantasatasahassānaṃ majjhe pātimokkhaṃ uddisi. Ayaṃ tatiyo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –
൮.
8.
‘‘സന്നിപാതാ തയോ ആസും, തസ്സാപി ച മഹേസിനോ;
‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, tassāpi ca mahesino;
അഭിഞ്ഞാബലപ്പത്താനം, പുപ്ഫിതാനം വിമുത്തിയാ.
Abhiññābalappattānaṃ, pupphitānaṃ vimuttiyā.
൯.
9.
‘‘അട്ഠസതസഹസ്സാനം, സന്നിപാതോ തദാ അഹു;
‘‘Aṭṭhasatasahassānaṃ, sannipāto tadā ahu;
പഹീനമദമോഹാനം, സന്തചിത്താന താദിനം.
Pahīnamadamohānaṃ, santacittāna tādinaṃ.
൧൦.
10.
‘‘സത്തസതസഹസ്സാനം, ദുതിയോ ആസി സമാഗമോ;
‘‘Sattasatasahassānaṃ, dutiyo āsi samāgamo;
അനങ്ഗണാനം വിരജാനം, ഉപസന്താന താദിനം.
Anaṅgaṇānaṃ virajānaṃ, upasantāna tādinaṃ.
൧൧.
11.
‘‘ഛന്നം സതസഹസ്സാനം, തതിയോ ആസി സമാഗമോ;
‘‘Channaṃ satasahassānaṃ, tatiyo āsi samāgamo;
അഭിഞ്ഞാബലപ്പത്താനം, നിബ്ബുതാനം തപസ്സിന’’ന്തി.
Abhiññābalappattānaṃ, nibbutānaṃ tapassina’’nti.
തത്ഥ തസ്സാപി ച മഹേസിനോതി തസ്സ മഹേസിനോ അനോമദസ്സിസ്സാപി. ‘‘തസ്സാപി ദ്വിപദുത്തമോ’’തിപി പാഠോ, തസ്സപി ദ്വിപദുത്തമസ്സാതി അത്ഥോ. ലക്ഖണം സദ്ദസത്ഥതോ ഗഹേതബ്ബം. അഭിഞ്ഞാബലപ്പത്താനന്തി അഭിഞ്ഞാനം ബലപ്പത്താനം, ചിണ്ണവസിതായ ഖിപ്പനിസന്തിഭാവേന അഭിഞ്ഞാസു ഥിരഭാവപ്പത്താനന്തി അത്ഥോ. പുപ്ഫിതാനന്തി സബ്ബഫാലിഫുല്ലഭാവേന അതിവിയ സോഭഗ്ഗപ്പത്താനം. വിമുത്തിയാതി അരഹത്തഫലവിമുത്തിയാ.
Tattha tassāpi ca mahesinoti tassa mahesino anomadassissāpi. ‘‘Tassāpi dvipaduttamo’’tipi pāṭho, tassapi dvipaduttamassāti attho. Lakkhaṇaṃ saddasatthato gahetabbaṃ. Abhiññābalappattānanti abhiññānaṃ balappattānaṃ, ciṇṇavasitāya khippanisantibhāvena abhiññāsu thirabhāvappattānanti attho. Pupphitānanti sabbaphāliphullabhāvena ativiya sobhaggappattānaṃ. Vimuttiyāti arahattaphalavimuttiyā.
അനങ്ഗണാനന്തി ഏത്ഥ അയം അങ്ഗണ-സദ്ദോ കത്ഥചി കിലേസേസു ദിസ്സതി. യഥാഹ – ‘‘തത്ഥ കതമാനി തീണി അങ്ഗണാനി? രാഗോ അങ്ഗണം ദോസോ അങ്ഗണം മോഹോ അങ്ഗണ’’ന്തി (വിഭ॰ ൯൨൪). ‘‘പാപകാനം ഖോ ഏതം, ആവുസോ, അകുസലാനം ഇച്ഛാവചരാനം അധിവചനം യദിദം അങ്ഗണ’’ന്തി (മ॰ നി॰ ൧.൬൦). കത്ഥചി കിസ്മിഞ്ചി മലേ? യഥാഹ – ‘‘തസ്സേവ രജസ്സ വാ അങ്ഗണസ്സ വാ പഹാനായ വായമതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൧൮൪). കത്ഥചി തഥാരൂപേ ഭൂമിഭാഗേ ‘‘ചേതിയങ്ഗണം ബോധിയങ്ഗണം രാജങ്ഗണ’’ന്തി. ഇധ പന കിലേസേസു ദട്ഠബ്ബോ. തസ്മാ നിക്കിലേസാനന്തി അത്ഥോ (മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൫൭). വിരജാനന്തി തസ്സേവ വേവചനം. തപസ്സിനന്തി കിലേസക്ഖയകരോ അരിയമഗ്ഗസങ്ഖാതോ തപോ യേസം അത്ഥി തേ തപസ്സിനോ, തേസം തപസ്സീനം, ഖീണാസവാനന്തി അത്ഥോ.
Anaṅgaṇānanti ettha ayaṃ aṅgaṇa-saddo katthaci kilesesu dissati. Yathāha – ‘‘tattha katamāni tīṇi aṅgaṇāni? Rāgo aṅgaṇaṃ doso aṅgaṇaṃ moho aṅgaṇa’’nti (vibha. 924). ‘‘Pāpakānaṃ kho etaṃ, āvuso, akusalānaṃ icchāvacarānaṃ adhivacanaṃ yadidaṃ aṅgaṇa’’nti (ma. ni. 1.60). Katthaci kismiñci male? Yathāha – ‘‘tasseva rajassa vā aṅgaṇassa vā pahānāya vāyamatī’’ti (ma. ni. 1.184). Katthaci tathārūpe bhūmibhāge ‘‘cetiyaṅgaṇaṃ bodhiyaṅgaṇaṃ rājaṅgaṇa’’nti. Idha pana kilesesu daṭṭhabbo. Tasmā nikkilesānanti attho (ma. ni. aṭṭha. 1.57). Virajānanti tasseva vevacanaṃ. Tapassinanti kilesakkhayakaro ariyamaggasaṅkhāto tapo yesaṃ atthi te tapassino, tesaṃ tapassīnaṃ, khīṇāsavānanti attho.
തദാ അമ്ഹാകം ബോധിസത്തോ ഏകോ മഹേസക്ഖോ യക്ഖസേനാപതി അഹോസി മഹിദ്ധികോ മഹാനുഭാവോ അനേകകോടിസതസഹസ്സാനം യക്ഖാനം അധിപതി. സോ ‘‘ബുദ്ധോ ലോകേ ഉപ്പന്നോ’’തി സുത്വാ ആഗന്ത്വാ പരമരുചിരദസ്സനം സത്തരതനമയം അഭിരുചിരരജനികരമണ്ഡലസദിസം മണ്ഡപം നിമ്മിനിത്വാ തത്ഥ സത്താഹം മഹാദാനം ബുദ്ധപ്പമുഖസ്സ സങ്ഘസ്സ അദാസി. അഥ നം ഭഗവാ ഭത്താനുമോദനസമയേ ‘‘അനാഗതേ കപ്പസതസഹസ്സാധികേ ഏകസ്മിം അസങ്ഖ്യേയ്യേ അതിക്കന്തേ ഗോതമോ നാമ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സതീ’’തി ബ്യാകാസി. തേന വുത്തം –
Tadā amhākaṃ bodhisatto eko mahesakkho yakkhasenāpati ahosi mahiddhiko mahānubhāvo anekakoṭisatasahassānaṃ yakkhānaṃ adhipati. So ‘‘buddho loke uppanno’’ti sutvā āgantvā paramaruciradassanaṃ sattaratanamayaṃ abhirucirarajanikaramaṇḍalasadisaṃ maṇḍapaṃ nimminitvā tattha sattāhaṃ mahādānaṃ buddhappamukhassa saṅghassa adāsi. Atha naṃ bhagavā bhattānumodanasamaye ‘‘anāgate kappasatasahassādhike ekasmiṃ asaṅkhyeyye atikkante gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti byākāsi. Tena vuttaṃ –
൧൨.
12.
‘‘അഹം തേന സമയേന, യക്ഖോ ആസിം മഹിദ്ധികോ;
‘‘Ahaṃ tena samayena, yakkho āsiṃ mahiddhiko;
നേകാനം യക്ഖകോടീനം, വസവത്തിമ്ഹി ഇസ്സരോ.
Nekānaṃ yakkhakoṭīnaṃ, vasavattimhi issaro.
൧൩.
13.
‘‘തദാപി തം ബുദ്ധവരം, ഉപഗന്ത്വാ മഹേസിനം;
‘‘Tadāpi taṃ buddhavaraṃ, upagantvā mahesinaṃ;
അന്നപാനേന തപ്പേസിം, സസങ്ഘം ലോകനായകം.
Annapānena tappesiṃ, sasaṅghaṃ lokanāyakaṃ.
൧൪.
14.
‘‘സോപി മം തദാ ബ്യാകാസി, വിസുദ്ധനയനോ മുനി;
‘‘Sopi maṃ tadā byākāsi, visuddhanayano muni;
അപരിമേയ്യിതോ കപ്പേ, അയം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സതി.
Aparimeyyito kappe, ayaṃ buddho bhavissati.
൧൫.
15.
‘‘പധാനം പദഹിത്വാന…പേ॰… ഹേസ്സാമ സമ്മുഖാ ഇമം.
‘‘Padhānaṃ padahitvāna…pe… hessāma sammukhā imaṃ.
൧൬.
16.
‘‘തസ്സാപി വചനം സുത്വാ, ഹട്ഠോ സംവിഗ്ഗമാനസോ;
‘‘Tassāpi vacanaṃ sutvā, haṭṭho saṃviggamānaso;
ഉത്തരിം വതമധിട്ഠാസിം, ദസപാരമിപൂരിയാ’’തി.
Uttariṃ vatamadhiṭṭhāsiṃ, dasapāramipūriyā’’ti.
തത്ഥ ഉത്തരിം വതമധിട്ഠാസിന്തി പാരമിപൂരണത്ഥായ ഭിയ്യോപി ദള്ഹതരം പരക്കമമകാസീതി അത്ഥോ.
Tattha uttariṃ vatamadhiṭṭhāsinti pāramipūraṇatthāya bhiyyopi daḷhataraṃ parakkamamakāsīti attho.
തസ്സ പന അനോമദസ്സിസ്സ ഭഗവതോ ചന്ദവതീ നാമ നഗരം അഹോസി, യസവാ നാമ രാജാ പിതാ, യസോധരാ നാമ മാതാ, നിസഭോ ച അനോമോ ച ദ്വേ അഗ്ഗസാവകാ, വരുണോ നാമുപട്ഠാകോ, സുന്ദരീ ച സുമനാ ച ദ്വേ അഗ്ഗസാവികാ, അജ്ജുനരുക്ഖോ ബോധി, സരീരം അട്ഠപണ്ണാസഹത്ഥുബ്ബേധം അഹോസി, വസ്സസതസഹസ്സം ആയു, സിരിമാ നാമ അഗ്ഗമഹേസീ, ഉപവാണോ നാമസ്സ പുത്തോ, ദസവസ്സസഹസ്സാനി അഗാരം അജ്ഝാവസി. സോ സിവികായാനേന നിക്ഖമി. സിവികായാനേന ഗമനം പന സോഭിതബുദ്ധവംസവണ്ണനായ പാസാദഗമനേ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. ധമ്മകോ നാമ രാജാ ഉപട്ഠാകോ. ധമ്മാരാമേ കിര ഭഗവാ വിഹാസീതി. തേന വുത്തം –
Tassa pana anomadassissa bhagavato candavatī nāma nagaraṃ ahosi, yasavā nāma rājā pitā, yasodharā nāma mātā, nisabho ca anomo ca dve aggasāvakā, varuṇo nāmupaṭṭhāko, sundarī ca sumanā ca dve aggasāvikā, ajjunarukkho bodhi, sarīraṃ aṭṭhapaṇṇāsahatthubbedhaṃ ahosi, vassasatasahassaṃ āyu, sirimā nāma aggamahesī, upavāṇo nāmassa putto, dasavassasahassāni agāraṃ ajjhāvasi. So sivikāyānena nikkhami. Sivikāyānena gamanaṃ pana sobhitabuddhavaṃsavaṇṇanāya pāsādagamane vuttanayeneva veditabbaṃ. Dhammako nāma rājā upaṭṭhāko. Dhammārāme kira bhagavā vihāsīti. Tena vuttaṃ –
൧൭.
17.
‘‘നഗരം ചന്ദവതീ നാമ, യസവാ നാമ ഖത്തിയോ;
‘‘Nagaraṃ candavatī nāma, yasavā nāma khattiyo;
മാതാ യസോധരാ നാമ, അനോമദസ്സിസ്സ സത്ഥുനോ.
Mātā yasodharā nāma, anomadassissa satthuno.
൨൨.
22.
‘‘നിസഭോ ച അനോമോ ച, അഹേസും അഗ്ഗസാവകാ;
‘‘Nisabho ca anomo ca, ahesuṃ aggasāvakā;
വരുണോ നാമുപട്ഠാകോ, അനോമദസ്സിസ്സ സത്ഥുനോ.
Varuṇo nāmupaṭṭhāko, anomadassissa satthuno.
൨൩.
23.
‘‘സുന്ദരീ ച സുമനാ ച, അഹേസും അഗ്ഗസാവികാ;
‘‘Sundarī ca sumanā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
ബോധി തസ്സ ഭഗവതോ, അജ്ജുനോതി പവുച്ചതി.
Bodhi tassa bhagavato, ajjunoti pavuccati.
൨൫.
25.
‘‘അട്ഠപണ്ണാസരതനം, അച്ചുഗ്ഗതോ മഹാമുനി;
‘‘Aṭṭhapaṇṇāsaratanaṃ, accuggato mahāmuni;
പഭാ നിദ്ധാവതീ തസ്സ, സതരംസീവ ഉഗ്ഗതോ.
Pabhā niddhāvatī tassa, sataraṃsīva uggato.
൨൬.
26.
‘‘വസ്സസതസഹസ്സാനി, ആയു വിജ്ജതി താവദേ;
‘‘Vassasatasahassāni, āyu vijjati tāvade;
താവതാ തിട്ഠമാനോ സോ, താരേസി ജനതം ബഹും.
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
൨൭.
27.
‘‘സുപുപ്ഫിതം പാവചനം, അരഹന്തേഹി താദിഹി;
‘‘Supupphitaṃ pāvacanaṃ, arahantehi tādihi;
വീതരാഗേഹി വിമലേഹി, സോഭിത്ഥ ജിനസാസനം.
Vītarāgehi vimalehi, sobhittha jinasāsanaṃ.
൨൮.
28.
‘‘സോ ച സത്ഥാ അമിതയസോ, യുഗാനി താനി അതുലിയാനി;
‘‘So ca satthā amitayaso, yugāni tāni atuliyāni;
സബ്ബം തമന്തരഹിതം, നനു രിത്താ സബ്ബസങ്ഖാരാ’’തി.
Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārā’’ti.
തത്ഥ പഭാ നിദ്ധാവതീതി തസ്സ സരീരതോ പഭാ നിക്ഖമതി. സരീരപ്പഭാ പനസ്സ നിച്ചകാലം ദ്വാദസയോജനപ്പമാണം പദേസം ഫരിത്വാ തിട്ഠതി. യുഗാനി താനീതി അഗ്ഗസാവകയുഗാദീനി യുഗളാനി. സബ്ബം തമന്തരഹിതന്തി വുത്തപ്പകാരം സബ്ബമ്പി അനിച്ചമുഖം പവിട്ഠം വിനട്ഠന്തി അത്ഥോ. ‘‘നനു രിത്തകമേവ സങ്ഖാരാ’’തിപി പാഠോ, തസ്സ നനു രിത്തകാ തുച്ഛകായേവ സബ്ബേ സങ്ഖാരാതി അത്ഥോ. മ-കാരോ പദസന്ധികരോ. സേസഗാഥാസു സബ്ബത്ഥ ഉത്താനമേവാതി.
Tattha pabhā niddhāvatīti tassa sarīrato pabhā nikkhamati. Sarīrappabhā panassa niccakālaṃ dvādasayojanappamāṇaṃ padesaṃ pharitvā tiṭṭhati. Yugāni tānīti aggasāvakayugādīni yugaḷāni. Sabbaṃtamantarahitanti vuttappakāraṃ sabbampi aniccamukhaṃ paviṭṭhaṃ vinaṭṭhanti attho. ‘‘Nanu rittakameva saṅkhārā’’tipi pāṭho, tassa nanu rittakā tucchakāyeva sabbe saṅkhārāti attho. Ma-kāro padasandhikaro. Sesagāthāsu sabbattha uttānamevāti.
ഇമസ്സ പന അനോമദസ്സിസ്സ ഭഗവതോ സന്തികേ സാരിപുത്തോ ച മഹാമോഗ്ഗല്ലാനോ ചാതി ഇമേ ദ്വേ അഗ്ഗസാവകാ അഗ്ഗസാവകഭാവത്ഥായ പണിധാനമകംസു. ഇമേസം പന ഥേരാനം വത്ഥു ചേത്ഥ കഥേതബ്ബം. മയാ ഗന്ഥവിത്ഥാരഭയേന ന ഉദ്ധടന്തി.
Imassa pana anomadassissa bhagavato santike sāriputto ca mahāmoggallāno cāti ime dve aggasāvakā aggasāvakabhāvatthāya paṇidhānamakaṃsu. Imesaṃ pana therānaṃ vatthu cettha kathetabbaṃ. Mayā ganthavitthārabhayena na uddhaṭanti.
അനോമദസ്സീബുദ്ധവംസവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Anomadassībuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.
നിട്ഠിതോ സത്തമോ ബുദ്ധവംസോ.
Niṭṭhito sattamo buddhavaṃso.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ബുദ്ധവംസപാളി • Buddhavaṃsapāḷi / ൯. അനോമദസ്സീബുദ്ധവംസോ • 9. Anomadassībuddhavaṃso