| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បាចិត្យាទិយោជនាបាឡិ • Pācityādiyojanāpāḷi |
អន្តរបេយ្យាល កតិបុច្ឆាវារវណ្ណនា
Antarapeyyāla katipucchāvāravaṇṇanā
២៧១. ឥទានិ វុត្តោតិ សម្ពន្ធោ។ ‘‘ឥទានី’’តិ បទេន សម្ពន្ធត្តា វុត្តោតិ ឯត្ថ តបច្ចយោ បច្ចុប្បន្នកាលិកោតិ ទដ្ឋព្ពោ។
271. Idāni vuttoti sambandho. ‘‘Idānī’’ti padena sambandhattā vuttoti ettha tapaccayo paccuppannakālikoti daṭṭhabbo.
តត្ថាតិ មាតិកាយំ, បុច្ឆាសុ វា។ អាគតាបត្តិបុច្ឆាតិ អាគតាបត្តិយា បុច្ឆា។ ហីតិ វិសេសជោតកោ, ហិ វិសេសំ វក្ខាមីតិ អត្ថោ។ ឯត្ថាតិ ‘‘កតិ អាបត្តិក្ខន្ធា’’តិ ទុតិយបទេ។ ‘‘រាសិវសេនា’’តិ ឥមិនា ខន្ធសទ្ទស្ស រាសត្ថំ ទស្សេតិ។ វិនីតវត្ថូនីតិ ឯត្ថ វិនីតសទ្ទោ វិនយបរិយាយោតិ អាហ ‘‘វិនយបុច្ឆា’’តិ។ ននុ វិនីតវិនយសទ្ទានំ សទ្ទតោ នានត្តា អត្ថតោបិ នានំ, កស្មា បន ‘‘វិនយបុច្ឆា’’តិ វុត្តន្តិ អាហ ‘‘វិនីតំ…បេ.… ឯក’’ន្តិ។ ឥទន្តិ បទត្តយំ។ អត្ថតោ ឯកន្តិ អត្ថតោយេវ ឯកំ, ន សទ្ទតោ។ វិនីតវត្ថូនីតិ អាបត្តិវិនយការណត្តា វិនីតវត្ថូនិ។ យេសូតិ អគារវេសុ។ សតីតិ សន្តេសុ។ ឯត្ថ ច យេសុ សតិ អាបត្តិយោ ន ហោន្តិ, អសតិ ហោន្តីតិ វាក្យម្បិ អវុត្តសិទ្ធិនយេន គហេតព្ពំ។ យេសូតិ គារវេសុ។ តេតិ អគារវគារវេ។ យស្មា បន នត្ថីតិ សម្ពន្ធោ។ វិបត្តិភាវបុច្ឆាតិ វិបត្តិភាវស្ស បុច្ឆា។ បុច្ឆិយតិ ឥមាយាតិ បុច្ឆា។ វិវាទមូលានិ អនុវាទមូលានីតិ ឥមា បុច្ឆាយោ មូលបុច្ឆាតិ សម្ពន្ធោ។ បោត្ថកេសុ ‘‘ឥមានី’’តិ និការេន សហ បាឋោ អត្ថិ, សោ អបាឋោយេវ។ មូលបុច្ឆាតិ បុច្ឆិយន្តិ ឥមាហីតិ បុច្ឆា, មូលានំ បុច្ឆា មូលបុច្ឆា។ ‘‘អធិករណ’’ន្តិអាទីសុ ‘‘វុត្តំ’’ ឥតិ សម្ពន្ធោ។ តេសំយេវាតិ អធិករណានំយេវ។ អយមេត្ថ មាតិកា។
Tatthāti mātikāyaṃ, pucchāsu vā. Āgatāpattipucchāti āgatāpattiyā pucchā. Hīti visesajotako, hi visesaṃ vakkhāmīti attho. Etthāti ‘‘kati āpattikkhandhā’’ti dutiyapade. ‘‘Rāsivasenā’’ti iminā khandhasaddassa rāsatthaṃ dasseti. Vinītavatthūnīti ettha vinītasaddo vinayapariyāyoti āha ‘‘vinayapucchā’’ti. Nanu vinītavinayasaddānaṃ saddato nānattā atthatopi nānaṃ, kasmā pana ‘‘vinayapucchā’’ti vuttanti āha ‘‘vinītaṃ…pe… eka’’nti. Idanti padattayaṃ. Atthato ekanti atthatoyeva ekaṃ, na saddato. Vinītavatthūnīti āpattivinayakāraṇattā vinītavatthūni. Yesūti agāravesu. Satīti santesu. Ettha ca yesu sati āpattiyo na honti, asati hontīti vākyampi avuttasiddhinayena gahetabbaṃ. Yesūti gāravesu. Teti agāravagārave. Yasmā pana natthīti sambandho. Vipattibhāvapucchāti vipattibhāvassa pucchā. Pucchiyati imāyāti pucchā. Vivādamūlāni anuvādamūlānīti imā pucchāyo mūlapucchāti sambandho. Potthakesu ‘‘imānī’’ti nikārena saha pāṭho atthi, so apāṭhoyeva. Mūlapucchāti pucchiyanti imāhīti pucchā, mūlānaṃ pucchā mūlapucchā. ‘‘Adhikaraṇa’’ntiādīsu ‘‘vuttaṃ’’ iti sambandho. Tesaṃyevāti adhikaraṇānaṃyeva. Ayamettha mātikā.
និទ្ទេសេ មាតិកាយាតិ បាតិមោក្ខេ។ វិភង្គេតិ បទភាជនិយំ, អាគតវសេន វុត្តាតិ យោជនា។ អយមេត្ថ និទ្ទេសោ។
Niddese mātikāyāti pātimokkhe. Vibhaṅgeti padabhājaniyaṃ, āgatavasena vuttāti yojanā. Ayamettha niddeso.
បដិនិទ្ទេសេ អារតីតិអាទិបទានំ វចនត្ថំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘អារកា’’តិអាទិ។ តត្ថ ‘‘អារកា’’តិ ឥមិនា អារតីតិ ឯត្ថ អាឧបសគ្គស្ស អត្ថំ ទស្សេតិ។ ឯតេហីតិ អាបត្តិក្ខន្ធេហិ, អារកាតិ សម្ពន្ធោ។ ‘‘រមតី’’តិ ឥមិនា តិបច្ចយោ កត្វត្ថេ ហោតីតិ ទស្សេតិ។ រតីតិ រមនំ។ ឥមិនា តិបច្ចយោ ភាវត្ថេបិ ហោតីតិ ទស្សេតិ។ វិនាតិ ឯតេហិ អាបត្តិក្ខន្ធេហិ វិនា។ ឥមិនា វិរតីតិ ឯត្ថ វិត្យូបសគ្គស្ស អត្ថំ ទស្សេតិ។ បច្ចេកន្តិ បតិ ឯកំ, បដិសទ្ទោ វិច្ឆត្ថជោតកោ, វិសុំ វិសុន្តិ អត្ថោ។ ឥមិនា បដិវិរតីតិ ឯត្ថ បដិត្យូបសគ្គស្ស អត្ថំ ទស្សេតិ។ វិរតិ បដិវិរតីតិ ឯត្ថាបិ តិបច្ចយោ ភាវត្ថេបិ វេទិតព្ពោ ។ វេរន្តិ អនត្ថករត្តា វិរមិតព្ពន្តិ វិរំ, តទេវ វេរំ, រាគាទិអកុសលធម្មា។ តេ ហិ វេរហេតុត្តា វេរន្តិ វុច្ចន្តិ។ ឯតាយាតិ វិរតិយា។ ឥមិនា អកិរិយាតិ ឯត្ថ រិរិយបច្ចយោ ករណត្ថេ ហោតីតិ ទស្សេតិ។ យំ អាបត្តិក្ខន្ធករណន្តិ យោជនា។ តស្សាតិ អាបត្តិក្ខន្ធករណស្ស។ បដិបក្ខតោតិ វិរុទ្ធភាវតោ។ ឥមិនា អករណន្តិ ឯត្ថ អការោ វិរុទ្ធត្ថោតិ ទស្សេតិ។ អាបត្តិក្ខន្ធអជ្ឈាបត្តិយាតិ អាបត្តិក្ខន្ធានំ អតិក្កមិត្វា អាបជ្ជនស្ស។ ‘‘វេលនតោ’’តិ ឥមិនា វេលតីតិ វេលា, វេលនំ វា វេលាតិ វចនត្ថេ ទស្សេតិ។ និយ្យានន្តិ មគ្គំ។ មគ្គោ ហិ និព្ពានំ អារម្មណករណវសេន យាតិ គច្ឆតីតិ និយ្យានន្តិ វុច្ចតិ។ ‘‘ពន្ធតី’’តិ ឥមិនា សិធាតុយា ពន្ធនត្ថំ ទស្សេតិ។ ‘‘និវារេតី’’តិ ឥមិនា ពន្ធធាតុយា អធិប្បាយត្ថំ។ ឯតន្តិ ‘‘សេតូ’’តិ នាមំ។ តំ សេតុន្តិ អាបត្តិក្ខន្ធសង្ខាតំ តំ សេតុំ។ ឯត្ថ កេសុចិ បោត្ថកេសុ ‘‘សោ សេតូ’’តិ ច ‘‘ឯតាយ បញ្ញត្តិយា’’តិ ច បាឋោ អត្ថិ, សោ អបាឋោយេវ។
Paṭiniddese āratītiādipadānaṃ vacanatthaṃ dassento āha ‘‘ārakā’’tiādi. Tattha ‘‘ārakā’’ti iminā āratīti ettha āupasaggassa atthaṃ dasseti. Etehīti āpattikkhandhehi, ārakāti sambandho. ‘‘Ramatī’’ti iminā tipaccayo katvatthe hotīti dasseti. Ratīti ramanaṃ. Iminā tipaccayo bhāvatthepi hotīti dasseti. Vināti etehi āpattikkhandhehi vinā. Iminā viratīti ettha vityūpasaggassa atthaṃ dasseti. Paccekanti pati ekaṃ, paṭisaddo vicchatthajotako, visuṃ visunti attho. Iminā paṭiviratīti ettha paṭityūpasaggassa atthaṃ dasseti. Virati paṭiviratīti etthāpi tipaccayo bhāvatthepi veditabbo . Veranti anatthakarattā viramitabbanti viraṃ, tadeva veraṃ, rāgādiakusaladhammā. Te hi verahetuttā veranti vuccanti. Etāyāti viratiyā. Iminā akiriyāti ettha ririyapaccayo karaṇatthe hotīti dasseti. Yaṃ āpattikkhandhakaraṇanti yojanā. Tassāti āpattikkhandhakaraṇassa. Paṭipakkhatoti viruddhabhāvato. Iminā akaraṇanti ettha akāro viruddhatthoti dasseti. Āpattikkhandhaajjhāpattiyāti āpattikkhandhānaṃ atikkamitvā āpajjanassa. ‘‘Velanato’’ti iminā velatīti velā, velanaṃ vā velāti vacanatthe dasseti. Niyyānanti maggaṃ. Maggo hi nibbānaṃ ārammaṇakaraṇavasena yāti gacchatīti niyyānanti vuccati. ‘‘Bandhatī’’ti iminā sidhātuyā bandhanatthaṃ dasseti. ‘‘Nivāretī’’ti iminā bandhadhātuyā adhippāyatthaṃ. Etanti ‘‘setū’’ti nāmaṃ. Taṃ setunti āpattikkhandhasaṅkhātaṃ taṃ setuṃ. Ettha kesuci potthakesu ‘‘so setū’’ti ca ‘‘etāya paññattiyā’’ti ca pāṭho atthi, so apāṭhoyeva.
ពុទ្ធេ អគារវាទីសុ ឯវំ វិនិច្ឆយោ វេទិតព្ពោតិ យោជនា។ យោតិ យោ កោចិ, ន គច្ឆតីតិអាទីសុ សម្ពន្ធោ។ ធរមានេតិ តិដ្ឋមានេ, សំវិជ្ជមានេតិ អត្ថោ។ ឧបដ្ឋានន្តិ ឧបដ្ឋានដ្ឋានំ, ឧបដ្ឋានត្ថំ វា។ ឯតស្សាតិ យស្ស កស្សចិ គហដ្ឋស្ស វា បព្ពជិតស្ស វា។ ធម្មស្សវនន្តិ ធម្មស្សវនដ្ឋានំ, ធម្មស្សវនត្ថំ វា។ ធម្មស្សវនគ្គន្តិ ធម្មស្សវនំ គណ្ហន្តិ ឯត្ថាតិ ធម្មស្សវនគ្គោ, ធម្មសវនមណ្ឌបោ។ អថ វា ធម្មស្សវនំ គណ្ហាតីតិ ធម្មស្សវនគ្គោ, ធម្មស្សវនដ្ឋានេ សមាគមជនោ, តំ ធម្មស្សវនគ្គំ។ ចិត្តីការន្តិ អបចាយនាការំ។ វិក្ខិត្តោ វា អនាទរោ វា ហុត្វា និសីទតីតិ យោជនា។ កាយបាគព្ពិយន្តិ ភុសំ គរតិ អញ្ញេ បីឡេតិ អនេនាតិ បគព្ពោ, អតិមានោ, ឱដ្ឋជោ តតិយក្ខរោ។ បគព្ពស្ស ភាវោ បាគព្ពិយំ, កាយេន បាគព្ពិយំ កាយបាគព្ពិយំ (វជិរ. ដី. បរិវារ ២៧១; សារត្ថ. ដី. បរិវារ ៣.២៧១; វិ. វិ. ដី. បរិវារ ២.២៧១ សំ. និ. អដ្ឋ. ២.២.១៤៦; អ. និ. អដ្ឋ. ៣.៦.៨២-៨៤; សុ. និ. អដ្ឋ. ១.១៤៤), កាយានាចារំ។ តិស្សោ សិក្ខាតិ អធិសីលសិក្ខាទិកា តិស្សោ សិក្ខា។ បមជ្ជនំ បមាទោ , សតិវិប្បវាសោតិ អាហ ‘‘បមាទេ ច សតិវិប្បវាសេ’’តិ។ អាមិសបដិសន្ធារន្តិ អាមិសេន អត្តនោ, បរេសញ្ច អន្តរស្ស បដិសន្ទហនំ អាមិសបដិសន្ធារោ, តថា ធម្មបដិសន្ធារោ។
Buddhe agāravādīsu evaṃ vinicchayo veditabboti yojanā. Yoti yo koci, na gacchatītiādīsu sambandho. Dharamāneti tiṭṭhamāne, saṃvijjamāneti attho. Upaṭṭhānanti upaṭṭhānaṭṭhānaṃ, upaṭṭhānatthaṃ vā. Etassāti yassa kassaci gahaṭṭhassa vā pabbajitassa vā. Dhammassavananti dhammassavanaṭṭhānaṃ, dhammassavanatthaṃ vā. Dhammassavanagganti dhammassavanaṃ gaṇhanti etthāti dhammassavanaggo, dhammasavanamaṇḍapo. Atha vā dhammassavanaṃ gaṇhātīti dhammassavanaggo, dhammassavanaṭṭhāne samāgamajano, taṃ dhammassavanaggaṃ. Cittīkāranti apacāyanākāraṃ. Vikkhitto vā anādaro vā hutvā nisīdatīti yojanā. Kāyapāgabbiyanti bhusaṃ garati aññe pīḷeti anenāti pagabbo, atimāno, oṭṭhajo tatiyakkharo. Pagabbassa bhāvo pāgabbiyaṃ, kāyena pāgabbiyaṃ kāyapāgabbiyaṃ (vajira. ṭī. parivāra 271; sārattha. ṭī. parivāra 3.271; vi. vi. ṭī. parivāra 2.271 saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.146; a. ni. aṭṭha. 3.6.82-84; su. ni. aṭṭha. 1.144), kāyānācāraṃ. Tisso sikkhāti adhisīlasikkhādikā tisso sikkhā. Pamajjanaṃ pamādo, sativippavāsoti āha ‘‘pamāde ca sativippavāse’’ti. Āmisapaṭisandhāranti āmisena attano, paresañca antarassa paṭisandahanaṃ āmisapaṭisandhāro, tathā dhammapaṭisandhāro.
២៧២. សត្ថរិបិ អគារវោតិអាទីនំ អត្ថោតិ សម្ពន្ធោ។ ‘‘អនីចវុត្តី’’តិអាទិនា អប្បតិស្សោតិ បទស្ស អធិប្បាយត្ថំ ទស្សេតិ, សទ្ទត្ថោ បនេវំ វេទិតព្ពោ, បដិមុខំ អាទរេន សត្ថុវចនំ អសុណន្តោ អប្បតិស្សោ នាមាតិ។ អជ្ឈត្តំ វាតិ ឯត្ថ និយកជ្ឈត្តាទីសុ ចតូសុ និយកជ្ឈត្តភាវញ្ច សត្តមីវិភត្តិយា អមាទេសភាវញ្ច ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘អត្តនោ សន្តានេ វា’’តិ។ ‘‘អត្តនោ បក្ខេ វា’’តិ ឥមិនា អត្តនោ ចិត្តសន្តានេតិ អត្ថំ បដិក្ខិបតិ។ តត្រ តុម្ហេតិ ឯត្ថ តសទ្ទស្ស វិសយំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘តស្មិំ អជ្ឈត្តពហិទ្ធាភេទេ’’តិ។ សបរសន្តានេតិ អត្តបរសន្តានេ។ បហានាយាតិ ឯត្ថ ហាធាតុយា ករណញ្ច អាយសទ្ទស្ស តទត្ថភាវញ្ច ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘មេត្តាភាវនាទីហិ នយេហិ បហានត្ថ’’ន្តិ។ មេត្តាភាវនាទីហីតិអាទិសទ្ទេន ករុណាភាវនាទិំ សង្គណ្ហាតិ។ តន្តិ វិវាទមូលំ។ ‘‘អប្បវត្តិភាវាយា’’តិ ឥមិនា អនវស្សវាយាតិ ឯត្ថ អវបុព្ព សុធាតុយា បវត្តនត្ថំ ទស្សេតិ។
272.Sattharipi agāravotiādīnaṃ atthoti sambandho. ‘‘Anīcavuttī’’tiādinā appatissoti padassa adhippāyatthaṃ dasseti, saddattho panevaṃ veditabbo, paṭimukhaṃ ādarena satthuvacanaṃ asuṇanto appatisso nāmāti. Ajjhattaṃ vāti ettha niyakajjhattādīsu catūsu niyakajjhattabhāvañca sattamīvibhattiyā amādesabhāvañca dassento āha ‘‘attano santāne vā’’ti. ‘‘Attano pakkhe vā’’ti iminā attano cittasantāneti atthaṃ paṭikkhipati. Tatra tumheti ettha tasaddassa visayaṃ dassento āha ‘‘tasmiṃ ajjhattabahiddhābhede’’ti. Saparasantāneti attaparasantāne. Pahānāyāti ettha hādhātuyā karaṇañca āyasaddassa tadatthabhāvañca dassento āha ‘‘mettābhāvanādīhi nayehi pahānattha’’nti. Mettābhāvanādīhītiādisaddena karuṇābhāvanādiṃ saṅgaṇhāti. Tanti vivādamūlaṃ. ‘‘Appavattibhāvāyā’’ti iminā anavassavāyāti ettha avapubba sudhātuyā pavattanatthaṃ dasseti.
សន្ទិដ្ឋិបរាមាសីតិ ឯត្ថ សស្ស អត្តនោ ឥទំ សំ, សំ ទិដ្ឋិំ បរតោ អាមសតីតិ សន្ទិដ្ឋិបរាមាសីតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘សកមេវ ទិដ្ឋិំ បរាមសតី’’តិ។ ‘‘យ’’ន្តិអាទិនា បរាមសនាការំ ទស្សេតិ។ អាធានគ្គាហីតិ ឯត្ថ អាភុសោ ឋិយតេ អាធានន្តិ វចនត្ថេន អាធានសទ្ទោ ទឡ្ហបរិយាយោតិ អាហ ‘‘ទឡ្ហគ្គាហី’’តិ។ ទឡ្ហំ គណ្ហាតីតិ ទឡ្ហគ្គាហី។
Sandiṭṭhiparāmāsīti ettha sassa attano idaṃ saṃ, saṃ diṭṭhiṃ parato āmasatīti sandiṭṭhiparāmāsīti dassento āha ‘‘sakameva diṭṭhiṃ parāmasatī’’ti. ‘‘Ya’’ntiādinā parāmasanākāraṃ dasseti. Ādhānaggāhīti ettha ābhuso ṭhiyate ādhānanti vacanatthena ādhānasaddo daḷhapariyāyoti āha ‘‘daḷhaggāhī’’ti. Daḷhaṃ gaṇhātīti daḷhaggāhī.
២៧៣. អនុវាទមូលនិទ្ទេសោ កិញ្ចាបិ សមានោតិ យោជនា។ អថ ខោតិ តថា សមានោបិ, អយមេត្ថ វិសេសោតិ សម្ពន្ធោ។ វិវទន្តានំ បុគ្គលានន្តិ យោជនា។ តថា វិវទន្តាតិ តេនាការេន វិវទន្តា, អនុវទន្តីតិ សម្ពន្ធោ។ ‘‘អសុកំ នាម វិបត្តិំ អាបន្នោ’’តិ វុត្តមេវត្ថំ អាបត្តិយា សល្លក្ខេត្វា ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘បារាជិកំ អាបន្នោសី’’តិអាទិ ។ ឯត្ថាតិ អនុវាទមូលេ។ វិសេសោតិ វិវាទមូលតោ វិសេសោ។ វិវទន្តានំ កោធូបនាហាទីនិ វិវាទមូលានិ, អនុវទន្តានំ អនុវាទមូលានីតិ វុត្តំ ហោតិ។
273. Anuvādamūlaniddeso kiñcāpi samānoti yojanā. Atha khoti tathā samānopi, ayamettha visesoti sambandho. Vivadantānaṃ puggalānanti yojanā. Tathā vivadantāti tenākārena vivadantā, anuvadantīti sambandho. ‘‘Asukaṃ nāma vipattiṃ āpanno’’ti vuttamevatthaṃ āpattiyā sallakkhetvā dassento āha ‘‘pārājikaṃ āpannosī’’tiādi . Etthāti anuvādamūle. Visesoti vivādamūlato viseso. Vivadantānaṃ kodhūpanāhādīni vivādamūlāni, anuvadantānaṃ anuvādamūlānīti vuttaṃ hoti.
២៧៤. មេត្តំ កាយកម្មំ នាមាតិ ឯត្ថ មេត្តា ឯតស្សត្ថីតិ មេត្តំ, កាយកម្មំ, មេត្តចិត្តសហគតំ កាយកម្មន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘មេត្តចិត្តេន កតំ កាយកម្ម’’ន្តិ។ សម្មុខបរម្មុខានំ វិត្ថារំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘តត្ថា’’តិអាទិ។ តត្ថ តត្ថាតិ តេសុ សម្មុខបរម្មុខេសុ។ កាយកម្មំ នាមាតិ មេត្តំ កាយកម្មំ នាម។ ថេរានំ ទានឥតិ សម្ពន្ធោ។ ឧភយេហិបីតិ នវកត្ថេរេហិបិ។ តេសូតិ នវកត្ថេរេសុ។ អវមញ្ញន្តិ អវមានំ។ អត្តនោ ទុន្និក្ខិត្តានំ បដិសាមនំ វិយ បដិសាមនន្តិ យោជនា។ ‘‘មេត្តាកាយកម្មសង្ខាតោ’’តិ ឥមិនា អយម្បិ ធម្មោតិ ឯត្ថ ធម្មសរូបំ ទស្សេតិ។ បិសទ្ទោ ឧបរិ វក្ខមានេ ធម្មេ អបេក្ខតិ។ ‘‘សរិតព្ពោ’’តិ ឥមិនា អនីយសទ្ទោ កម្មវាចកោតិ ទស្សេតិ។ សតិជនកោតិ សព្រហ្មចារីនំ សតិជនកោ។ តស្ស បទស្ស អធិប្បាយំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘យោ ន’’ន្តិអាទិ។ តត្ថ យោតិ បុគ្គលោ។ នន្តិ មេត្តំ កាយកម្មំ។ តំ បុគ្គលំ អនុស្សរន្តីតិ សម្ពន្ធោ។ យេសន្តិ សព្រហ្មចារីនំ។ តេតិ សព្រហ្មចារិនោ។ បសន្នចិត្តា ហុត្វាតិ សម្ពន្ធោ។ ‘‘បិយំ ករោតី’’តិ ឥមិនា បិយករណោតិ បទស្ស បិយំ ករោតីតិ បិយករណោតិ វចនត្ថំ ទស្សេតិ។ ឯសេវ នយោ គរុករណោតិ ឯត្ថាបិ។ ‘‘សង្គហេតព្ពភាវាយា’’តិ ឥមិនា សង្គហាយាតិ បទស្ស ភាវប្បធានកម្មនិទ្ទេសភាវំ ទស្សេតិ។ សង្គហេតព្ពោតិ សង្គហោ, តទត្ថាយ។ តេហីតិ សព្រហ្មចារីហិ។ ‘‘សមគ្គភាវាយា’’តិ ឥមិនា សមគ្គស្ស ភាវោ សាមគ្គីតិ វចនត្ថំ ទស្សេតិ។
274.Mettaṃ kāyakammaṃ nāmāti ettha mettā etassatthīti mettaṃ, kāyakammaṃ, mettacittasahagataṃ kāyakammanti vuttaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘‘mettacittena kataṃ kāyakamma’’nti. Sammukhaparammukhānaṃ vitthāraṃ dassento āha ‘‘tatthā’’tiādi. Tattha tatthāti tesu sammukhaparammukhesu. Kāyakammaṃ nāmāti mettaṃ kāyakammaṃ nāma. Therānaṃ dānaiti sambandho. Ubhayehipīti navakattherehipi. Tesūti navakattheresu. Avamaññanti avamānaṃ. Attano dunnikkhittānaṃ paṭisāmanaṃ viya paṭisāmananti yojanā. ‘‘Mettākāyakammasaṅkhāto’’ti iminā ayampi dhammoti ettha dhammasarūpaṃ dasseti. Pisaddo upari vakkhamāne dhamme apekkhati. ‘‘Saritabbo’’ti iminā anīyasaddo kammavācakoti dasseti. Satijanakoti sabrahmacārīnaṃ satijanako. Tassa padassa adhippāyaṃ dassento āha ‘‘yo na’’ntiādi. Tattha yoti puggalo. Nanti mettaṃ kāyakammaṃ. Taṃ puggalaṃ anussarantīti sambandho. Yesanti sabrahmacārīnaṃ. Teti sabrahmacārino. Pasannacittā hutvāti sambandho. ‘‘Piyaṃ karotī’’ti iminā piyakaraṇoti padassa piyaṃ karotīti piyakaraṇoti vacanatthaṃ dasseti. Eseva nayo garukaraṇoti etthāpi. ‘‘Saṅgahetabbabhāvāyā’’ti iminā saṅgahāyāti padassa bhāvappadhānakammaniddesabhāvaṃ dasseti. Saṅgahetabboti saṅgaho, tadatthāya. Tehīti sabrahmacārīhi. ‘‘Samaggabhāvāyā’’ti iminā samaggassa bhāvo sāmaggīti vacanatthaṃ dasseti.
បគ្គយ្ហ វចនន្តិ បគ្គហេត្វា វចនំ។ វិហារេតិ អាធារេ ភុម្មំ, ថេរេ អសន្តេតិ យោជនា។ តន្តិ ថេរំ កទា អាគមិស្សតិ នុខោតិ យោជនា។ មមាយនវចនន្តិ មមាយនាការេន បវត្តំ វចនំ។ មេត្តាសិនេហសិនិទ្ធានីតិ មេត្តាសង្ខាតេន សិនេហេន សិនេហិតានិ។ នយនានីតិ ចក្ខូនិ។ ‘‘អប្បាពាធោ’’តិ ឥមិនា អរោគោតិ បទស្សេវ អត្ថំ ទស្សេតិ។ និច្ចាពាធេន វា អរោគោ, អាគន្តុកាពាធេន អប្បាពាធោ, អជ្ឈត្តាពាធេន វា អរោគោ, ពហិទ្ធាពាធេន អប្បាពាធោ, កាយាពាធេន វា អរោគោ, ចិត្តាពាធេន អប្បាពាធោ។ សមន្នាហរណន្តិ បុនប្បុនំ មនសិករណំ។
Paggayha vacananti paggahetvā vacanaṃ. Vihāreti ādhāre bhummaṃ, there asanteti yojanā. Tanti theraṃ kadā āgamissati nukhoti yojanā. Mamāyanavacananti mamāyanākārena pavattaṃ vacanaṃ. Mettāsinehasiniddhānīti mettāsaṅkhātena sinehena sinehitāni. Nayanānīti cakkhūni. ‘‘Appābādho’’ti iminā arogoti padasseva atthaṃ dasseti. Niccābādhena vā arogo, āgantukābādhena appābādho, ajjhattābādhena vā arogo, bahiddhābādhena appābādho, kāyābādhena vā arogo, cittābādhena appābādho. Samannāharaṇanti punappunaṃ manasikaraṇaṃ.
ន បុគ្គលំ បដិវិភជិត្វា ភុញ្ជតីតិ យោជនា។ តទត្ថំ វិត្ថារេន្តោ អាហ ‘‘យោ ហី’’តិអាទិ។ តត្ថ យោតិ បុគ្គលោ, ភុញ្ជតីតិ សម្ពន្ធោ។ ‘‘ឯត្តកំ…បេ.… ភុញ្ជិស្សាមី’’តិ ឥមិនា អាមិសបដិវិភត្តភោគិភាវំ ទស្សេតិ។ ‘‘ឯត្តកំ វា អសុកស្ស ច…បេ.… ភុញ្ជិស្សាមី’’តិ ឥមិនា បុគ្គលបដិវិភត្តភោគិភាវំ ទស្សេតិ។ អយន្តិ បុគ្គលោ។ អាភតន្តិ គាមាទិតោ អានីតំ។ អទាតុម្បីតិ បិសទ្ទេន ទាតុម្បិ វដ្ដតីតិ ទស្សេតិ។ ទានញ្ហិ នាម ន កស្សចិ វារិតំ។ សព្ពេសន្តិ ទុស្សីលសីលវន្តានំ។ វុត្តន្តិ អដ្ឋកថាយំ (ទី. និ. អដ្ឋ. ២.១៤១; ម. និ. អដ្ឋ. ២.៤៩២; អ. និ. អដ្ឋ. ៣.៦.១១) វុត្តំ។ វិចេយ្យាតិ វិចិនិត្វា។ ទាតុម្បីតិ បិសទ្ទេន អវិចិនិត្វា សាមញ្ញតោ ទាតុម្បិ វដ្ដតីតិ សម្បិណ្ឌេតិ។ ននុ ឯវំ សតិ បុគ្គលវិភាគោ កតោ នាម ហោតិ, កស្មា វិចេយ្យ ទាតុំ វដ្ដតីតិ អាហ ‘‘ន ហី’’តិអាទិ។ ហីតិ យស្មា។ ឯតេតិ គិលានាទយោ។ ឥទំ បទំ វិចិនិត្វាតិ បទេ កម្មំ, ‘‘ទេន្តេនា’’តិ បទេ សម្បទានំ។ ហីតិ សច្ចំ។ ឥតិ អយន្តិ ឥតិ មនសិកត្វា អយំ សារណីយធម្មបូរកោ។
Na puggalaṃ paṭivibhajitvā bhuñjatīti yojanā. Tadatthaṃ vitthārento āha ‘‘yo hī’’tiādi. Tattha yoti puggalo, bhuñjatīti sambandho. ‘‘Ettakaṃ…pe… bhuñjissāmī’’ti iminā āmisapaṭivibhattabhogibhāvaṃ dasseti. ‘‘Ettakaṃ vā asukassa ca…pe… bhuñjissāmī’’ti iminā puggalapaṭivibhattabhogibhāvaṃ dasseti. Ayanti puggalo. Ābhatanti gāmādito ānītaṃ. Adātumpīti pisaddena dātumpi vaṭṭatīti dasseti. Dānañhi nāma na kassaci vāritaṃ. Sabbesanti dussīlasīlavantānaṃ. Vuttanti aṭṭhakathāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.141; ma. ni. aṭṭha. 2.492; a. ni. aṭṭha. 3.6.11) vuttaṃ. Viceyyāti vicinitvā. Dātumpīti pisaddena avicinitvā sāmaññato dātumpi vaṭṭatīti sampiṇḍeti. Nanu evaṃ sati puggalavibhāgo kato nāma hoti, kasmā viceyya dātuṃ vaṭṭatīti āha ‘‘na hī’’tiādi. Hīti yasmā. Eteti gilānādayo. Idaṃ padaṃ vicinitvāti pade kammaṃ, ‘‘dentenā’’ti pade sampadānaṃ. Hīti saccaṃ. Iti ayanti iti manasikatvā ayaṃ sāraṇīyadhammapūrako.
អខណ្ឌានីតិអាទីសុ បឋមំ តាវ ខណ្ឌឆិទ្ទសពលកម្មាសានិ ទស្សេត្វា តេសំ បដិបក្ខវសេន អខណ្ឌាទីនិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘យស្សា’’តិអាទិ។ តត្ថ យស្សាតិ ភិក្ខុស្ស, សិក្ខាបទំ ភិន្នន្តិ សម្ពន្ធោ។ សត្តសុ អាបត្តិក្ខន្ធេសូតិ អាធារេ ភុម្មំ, សិក្ខាបទន្តិ សម្ពន្ធោ។ អាបត្តិញ្ហិ បដិច្ច សិក្ខាបទស្ស បញ្ញត្តត្តា អាបត្តិ តស្ស វិសយោ ហោតិ។ អាទិម្ហិ វា អន្តេ វាតិ សិក្ខាបទានំ អាទិម្ហិ វា អន្តេ វា។ វាសទ្ទោ អនិយមវិកប្បត្ថោ។ សិក្ខាបទេ ភិន្នេ អាបត្តិសម្ភវតោ វុត្តំ ‘‘សិក្ខាបទំ ភិន្ន’’ន្តិ។ ខណ្ឌំ នាមាតិ ឆិន្នំ នាម។ វេមជ្ឈេតិ សិក្ខាបទានំ វេមជ្ឈេ។ ភិន្នន្តិ សិក្ខាបទំ ភិន្នំ។ ឆិទ្ទំ នាមាតិ វិវរំ នាម។ ទ្វេ តីណិ សិក្ខាបទានីតិ សម្ពន្ធោ។ សពលំ នាមាតិ ចិត្រំ នាម។ ភិន្នានីតិ សិក្ខាបទានិ ភិន្នានិ។ កម្មាសំ នាមាតិ វិចិត្រំ នាម។ ឯត្ថ ច ឯកស្មិំ ឋានេ ឯកេន វិសភាគវណ្ណេន ចិត្រំ សពលំ នាម, នានាឋានេ នានាវណ្ណេន វិចិត្រំ កម្មាសំ នាមាតិ អយមេតេសំ វិសេសោ។ ខណ្ឌាទីនំ វិបរិវត្តនវសេន អខណ្ឌាទីនិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘យស្ស បនា’’តិអាទិ។ អភិន្នានិសីលានីតិ អភិន្នានិ សិក្ខាបទសីលានិ។ តានិ បនាតិ សីលានិ បន។ ‘‘ឯតានី’’តិ បទំ បទាលង្ការមត្តំ។ ភុជិស្សភាវករណតោតិ តណ្ហាទាសព្យតោ មោចេត្វា ភុជិស្សករណភាវតោ។ ឥមិនា ‘‘ភុជិស្សភាវករណានី’’តិ វត្តព្ពេ ឧត្តរបទលោបវសេន ឯវំ វុត្តន្តិ ទស្សេតិ។ ភុជិស្សានីតិ វុច្ចន្តីតិ សម្ពន្ធោ។ វិញ្ញូហីតិ ពុទ្ធាទីហិ សប្បុរិសេហិ។ ឧបចារសមាធិំ អប្បនាសមាធិំ វាតិ ឯត្ថ វាសទ្ទោ សមុច្ចយត្ថោ។ ឧបចារសមាធិញ្ច អប្បនាសមាធិំ ចាតិ ហិ អត្ថោ។ ‘‘សំវត្តយន្តី’’តិ ឥមិនា សមាធិសំវត្តនិកានីតិ ឯត្ថ អនីយសទ្ទោ ពហុលំ កត្តុវាចកោតិ ទស្សេតិ។ សីលសាមញ្ញគតោតិ ឯត្ថ សមានស្ស ភាវោ សាមញ្ញំ, តំ គតោតិ សាមញ្ញគតោ, សីលេន សាមញ្ញគតោ សីលសាមញ្ញគតោ, ហុត្វា វិហរតីតិ យោជនា។ តេន វុត្តំ ‘‘សមានភាវូបគតសីលោ វិហរតី’’តិ។
Akhaṇḍānītiādīsu paṭhamaṃ tāva khaṇḍachiddasabalakammāsāni dassetvā tesaṃ paṭipakkhavasena akhaṇḍādīni dassento āha ‘‘yassā’’tiādi. Tattha yassāti bhikkhussa, sikkhāpadaṃ bhinnanti sambandho. Sattasu āpattikkhandhesūti ādhāre bhummaṃ, sikkhāpadanti sambandho. Āpattiñhi paṭicca sikkhāpadassa paññattattā āpatti tassa visayo hoti. Ādimhi vā ante vāti sikkhāpadānaṃ ādimhi vā ante vā. Vāsaddo aniyamavikappattho. Sikkhāpade bhinne āpattisambhavato vuttaṃ ‘‘sikkhāpadaṃ bhinna’’nti. Khaṇḍaṃ nāmāti chinnaṃ nāma. Vemajjheti sikkhāpadānaṃ vemajjhe. Bhinnanti sikkhāpadaṃ bhinnaṃ. Chiddaṃ nāmāti vivaraṃ nāma. Dve tīṇi sikkhāpadānīti sambandho. Sabalaṃ nāmāti citraṃ nāma. Bhinnānīti sikkhāpadāni bhinnāni. Kammāsaṃ nāmāti vicitraṃ nāma. Ettha ca ekasmiṃ ṭhāne ekena visabhāgavaṇṇena citraṃ sabalaṃ nāma, nānāṭhāne nānāvaṇṇena vicitraṃ kammāsaṃ nāmāti ayametesaṃ viseso. Khaṇḍādīnaṃ viparivattanavasena akhaṇḍādīni dassento āha ‘‘yassa panā’’tiādi. Abhinnānisīlānīti abhinnāni sikkhāpadasīlāni. Tāni panāti sīlāni pana. ‘‘Etānī’’ti padaṃ padālaṅkāramattaṃ. Bhujissabhāvakaraṇatoti taṇhādāsabyato mocetvā bhujissakaraṇabhāvato. Iminā ‘‘bhujissabhāvakaraṇānī’’ti vattabbe uttarapadalopavasena evaṃ vuttanti dasseti. Bhujissānīti vuccantīti sambandho. Viññūhīti buddhādīhi sappurisehi. Upacārasamādhiṃ appanāsamādhiṃ vāti ettha vāsaddo samuccayattho. Upacārasamādhiñca appanāsamādhiṃ cāti hi attho. ‘‘Saṃvattayantī’’ti iminā samādhisaṃvattanikānīti ettha anīyasaddo bahulaṃ kattuvācakoti dasseti. Sīlasāmaññagatoti ettha samānassa bhāvo sāmaññaṃ, taṃ gatoti sāmaññagato, sīlena sāmaññagato sīlasāmaññagato, hutvā viharatīti yojanā. Tena vuttaṃ ‘‘samānabhāvūpagatasīlo viharatī’’ti.
យាយំ ទិដ្ឋីតិ ឯត្ថ ‘‘ទិដ្ឋី’’តិ សាមញ្ញគតស្សាបិ សទ្ទស្ស ‘‘អរិយា’’តិ សទ្ទន្តរសន្និធានេន វិសេសវិសយត្តា សម្មាទិដ្ឋីតិ អាហ ‘‘មគ្គសម្បយុត្តា សម្មាទិដ្ឋី’’តិ។ ‘‘មគ្គសម្បយុត្តា’’តិ ឥមិនា លោកិយសម្មាទិដ្ឋិំ បដិក្ខិបតិ។ និទ្ទោសាតិ វិសុទ្ធត្តា, ឧត្តមត្តា វា និទ្ទោសា។ ឥមិនា អរិយសទ្ទោ និទ្ទោសត្ថវាចកោ អនិប្ផន្នបាដិបទិកោតិ ទស្សេតិ។ និយ្យាតីតិ និព្ពានំ យាតិ។ ឥមិនា អនីយសទ្ទោ ពហុលំ កត្តុវាចកោតិ ទស្សេតិ។ យោ តថាការី ហោតិ, តក្ករស្សាតិ យោជនា។ តថាការីតិ តាយ មគ្គសម្បយុត្តាយ សម្មាទិដ្ឋិយា ការី ហោតិ។ ឥមិនា តាយ សម្មាទិដ្ឋិយា ករោតីតិ តក្ករោតិ វចនត្ថំ ទស្សេតិ។ ទុក្ខក្ខយាយាតិ ឯត្ថ ខីយនំ ខយោ, ទុក្ខស្ស ខយោ ទុក្ខក្ខយោ, តទត្ថាយាតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘សព្ពទុក្ខស្ស ខយត្ថ’’ន្តិ។ សេសន្តិ វុត្តវចនតោ សេសំ វចនំ។
Yāyaṃdiṭṭhīti ettha ‘‘diṭṭhī’’ti sāmaññagatassāpi saddassa ‘‘ariyā’’ti saddantarasannidhānena visesavisayattā sammādiṭṭhīti āha ‘‘maggasampayuttā sammādiṭṭhī’’ti. ‘‘Maggasampayuttā’’ti iminā lokiyasammādiṭṭhiṃ paṭikkhipati. Niddosāti visuddhattā, uttamattā vā niddosā. Iminā ariyasaddo niddosatthavācako anipphannapāṭipadikoti dasseti. Niyyātīti nibbānaṃ yāti. Iminā anīyasaddo bahulaṃ kattuvācakoti dasseti. Yo tathākārī hoti, takkarassāti yojanā. Tathākārīti tāya maggasampayuttāya sammādiṭṭhiyā kārī hoti. Iminā tāya sammādiṭṭhiyā karotīti takkaroti vacanatthaṃ dasseti. Dukkhakkhayāyāti ettha khīyanaṃ khayo, dukkhassa khayo dukkhakkhayo, tadatthāyāti dassento āha ‘‘sabbadukkhassa khayattha’’nti. Sesanti vuttavacanato sesaṃ vacanaṃ.
ឥតិ កតិបុច្ឆាវារវណ្ណនាយ យោជនា សមត្តា។
Iti katipucchāvāravaṇṇanāya yojanā samattā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / វិនយបិដក • Vinayapiṭaka / បរិវារបាឡិ • Parivārapāḷi / កតិបុច្ឆាវារោ • Katipucchāvāro
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / វិនយបិដក (អដ្ឋកថា) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / បរិវារ-អដ្ឋកថា • Parivāra-aṭṭhakathā / កតិបុច្ឆាវារវណ្ណនា • Katipucchāvāravaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / វិនយបិដក (ដីកា) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / សារត្ថទីបនី-ដីកា • Sāratthadīpanī-ṭīkā / កតិបុច្ឆាវារវណ្ណនា • Katipucchāvāravaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / វិនយបិដក (ដីកា) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / វជិរពុទ្ធិ-ដីកា • Vajirabuddhi-ṭīkā / កតិបុច្ឆាវារវណ្ណនា • Katipucchāvāravaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / វិនយបិដក (ដីកា) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / វិមតិវិនោទនី-ដីកា • Vimativinodanī-ṭīkā / កតិបុច្ឆាវារវណ្ណនា • Katipucchāvāravaṇṇanā
