| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පාචිත්‍යාදියොජනාපාළි • Pācityādiyojanāpāḷi |
අන්‌තරපෙය්‍යාල කතිපුච්‌ඡාවාරවණ්‌ණනා
Antarapeyyāla katipucchāvāravaṇṇanā
271. ඉදානි වුත්‌තොති සම්‌බන්‌ධො. ‘‘ඉදානී’’ති පදෙන සම්‌බන්‌ධත්‌තා වුත්‌තොති එත්‌ථ තපච්‌චයො පච්‌චුප්‌පන්‌නකාලිකොති දට්‌ඨබ්‌බො.
271. Idāni vuttoti sambandho. ‘‘Idānī’’ti padena sambandhattā vuttoti ettha tapaccayo paccuppannakālikoti daṭṭhabbo.
තත්‌ථාති මාතිකායං, පුච්‌ඡාසු වා. ආගතාපත්‌තිපුච්‌ඡාති ආගතාපත්‌තියා පුච්‌ඡා. හීති විසෙසජොතකො, හි විසෙසං වක්‌ඛාමීති අත්‌ථො. එත්‌ථාති ‘‘කති ආපත්‌තික්‌ඛන්‌ධා’’ති දුතියපදෙ. ‘‘රාසිවසෙනා’’ති ඉමිනා ඛන්‌ධසද්‌දස්‌ස රාසත්‌ථං දස්‌සෙති. විනීතවත්‌ථූනීති එත්‌ථ විනීතසද්‌දො විනයපරියායොති ආහ ‘‘විනයපුච්‌ඡා’’ති. නනු විනීතවිනයසද්‌දානං සද්‌දතො නානත්‌තා අත්‌ථතොපි නානං, කස්‌මා පන ‘‘විනයපුච්‌ඡා’’ති වුත්‌තන්‌ති ආහ ‘‘විනීතං…පෙ.… එක’’න්‌ති. ඉදන්‌ති පදත්‌තයං. අත්‌ථතො එකන්‌ති අත්‌ථතොයෙව එකං, න සද්‌දතො. විනීතවත්‌ථූනීති ආපත්‌තිවිනයකාරණත්‌තා විනීතවත්‌ථූනි. යෙසූති අගාරවෙසු. සතීති සන්‌තෙසු. එත්‌ථ ච යෙසු සති ආපත්‌තියො න හොන්‌ති, අසති හොන්‌තීති වාක්‍යම්‌පි අවුත්‌තසිද්‌ධිනයෙන ගහෙතබ්‌බං. යෙසූති ගාරවෙසු. තෙති අගාරවගාරවෙ. යස්‌මා පන නත්‌ථීති සම්‌බන්‌ධො. විපත්‌තිභාවපුච්‌ඡාති විපත්‌තිභාවස්‌ස පුච්‌ඡා. පුච්‌ඡියති ඉමායාති පුච්‌ඡා. විවාදමූලානි අනුවාදමූලානීති ඉමා පුච්‌ඡායො මූලපුච්‌ඡාති සම්‌බන්‌ධො. පොත්‌ථකෙසු ‘‘ඉමානී’’ති නිකාරෙන සහ පාඨො අත්‌ථි, සො අපාඨොයෙව. මූලපුච්‌ඡාති පුච්‌ඡියන්‌ති ඉමාහීති පුච්‌ඡා, මූලානං පුච්‌ඡා මූලපුච්‌ඡා. ‘‘අධිකරණ’’න්‌තිආදීසු ‘‘වුත්‌තං’’ ඉති සම්‌බන්‌ධො. තෙසංයෙවාති අධිකරණානංයෙව. අයමෙත්‌ථ මාතිකා.
Tatthāti mātikāyaṃ, pucchāsu vā. Āgatāpattipucchāti āgatāpattiyā pucchā. Hīti visesajotako, hi visesaṃ vakkhāmīti attho. Etthāti ‘‘kati āpattikkhandhā’’ti dutiyapade. ‘‘Rāsivasenā’’ti iminā khandhasaddassa rāsatthaṃ dasseti. Vinītavatthūnīti ettha vinītasaddo vinayapariyāyoti āha ‘‘vinayapucchā’’ti. Nanu vinītavinayasaddānaṃ saddato nānattā atthatopi nānaṃ, kasmā pana ‘‘vinayapucchā’’ti vuttanti āha ‘‘vinītaṃ…pe… eka’’nti. Idanti padattayaṃ. Atthato ekanti atthatoyeva ekaṃ, na saddato. Vinītavatthūnīti āpattivinayakāraṇattā vinītavatthūni. Yesūti agāravesu. Satīti santesu. Ettha ca yesu sati āpattiyo na honti, asati hontīti vākyampi avuttasiddhinayena gahetabbaṃ. Yesūti gāravesu. Teti agāravagārave. Yasmā pana natthīti sambandho. Vipattibhāvapucchāti vipattibhāvassa pucchā. Pucchiyati imāyāti pucchā. Vivādamūlāni anuvādamūlānīti imā pucchāyo mūlapucchāti sambandho. Potthakesu ‘‘imānī’’ti nikārena saha pāṭho atthi, so apāṭhoyeva. Mūlapucchāti pucchiyanti imāhīti pucchā, mūlānaṃ pucchā mūlapucchā. ‘‘Adhikaraṇa’’ntiādīsu ‘‘vuttaṃ’’ iti sambandho. Tesaṃyevāti adhikaraṇānaṃyeva. Ayamettha mātikā.
නිද්‌දෙසෙ මාතිකායාති පාතිමොක්‌ඛෙ. විභඞ්‌ගෙති පදභාජනියං, ආගතවසෙන වුත්‌තාති යොජනා. අයමෙත්‌ථ නිද්‌දෙසො.
Niddese mātikāyāti pātimokkhe. Vibhaṅgeti padabhājaniyaṃ, āgatavasena vuttāti yojanā. Ayamettha niddeso.
පටිනිද්‌දෙසෙ ආරතීතිආදිපදානං වචනත්‌ථං දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘ආරකා’’තිආදි. තත්‌ථ ‘‘ආරකා’’ති ඉමිනා ආරතීති එත්‌ථ ආඋපසග්‌ගස්‌ස අත්‌ථං දස්‌සෙති. එතෙහීති ආපත්‌තික්‌ඛන්‌ධෙහි, ආරකාති සම්‌බන්‌ධො. ‘‘රමතී’’ති ඉමිනා තිපච්‌චයො කත්‌වත්‌ථෙ හොතීති දස්‌සෙති. රතීති රමනං. ඉමිනා තිපච්‌චයො භාවත්‌ථෙපි හොතීති දස්‌සෙති. විනාති එතෙහි ආපත්‌තික්‌ඛන්‌ධෙහි විනා. ඉමිනා විරතීති එත්‌ථ විත්‍යූපසග්‌ගස්‌ස අත්‌ථං දස්‌සෙති. පච්‌චෙකන්‌ති පති එකං, පටිසද්‌දො විච්‌ඡත්‌ථජොතකො, විසුං විසුන්‌ති අත්‌ථො. ඉමිනා පටිවිරතීති එත්‌ථ පටිත්‍යූපසග්‌ගස්‌ස අත්‌ථං දස්‌සෙති. විරති පටිවිරතීති එත්‌ථාපි තිපච්‌චයො භාවත්‌ථෙපි වෙදිතබ්‌බො . වෙරන්‌ති අනත්‌ථකරත්‌තා විරමිතබ්‌බන්‌ති විරං, තදෙව වෙරං, රාගාදිඅකුසලධම්‌මා. තෙ හි වෙරහෙතුත්‌තා වෙරන්‌ති වුච්‌චන්‌ති. එතායාති විරතියා. ඉමිනා අකිරියාති එත්‌ථ රිරියපච්‌චයො කරණත්‌ථෙ හොතීති දස්‌සෙති. යං ආපත්‌තික්‌ඛන්‌ධකරණන්‌ති යොජනා. තස්‌සාති ආපත්‌තික්‌ඛන්‌ධකරණස්‌ස. පටිපක්‌ඛතොති විරුද්‌ධභාවතො. ඉමිනා අකරණන්‌ති එත්‌ථ අකාරො විරුද්‌ධත්‌ථොති දස්‌සෙති. ආපත්‌තික්‌ඛන්‌ධඅජ්‌ඣාපත්‌තියාති ආපත්‌තික්‌ඛන්‌ධානං අතික්‌කමිත්‌වා ආපජ්‌ජනස්‌ස. ‘‘වෙලනතො’’ති ඉමිනා වෙලතීති වෙලා, වෙලනං වා වෙලාති වචනත්‌ථෙ දස්‌සෙති. නිය්‍යානන්‌ති මග්‌ගං. මග්‌ගො හි නිබ්‌බානං ආරම්‌මණකරණවසෙන යාති ගච්‌ඡතීති නිය්‍යානන්‌ති වුච්‌චති. ‘‘බන්‌ධතී’’ති ඉමිනා සිධාතුයා බන්‌ධනත්‌ථං දස්‌සෙති. ‘‘නිවාරෙතී’’ති ඉමිනා බන්‌ධධාතුයා අධිප්‌පායත්‌ථං. එතන්‌ති ‘‘සෙතූ’’ති නාමං. තං සෙතුන්‌ති ආපත්‌තික්‌ඛන්‌ධසඞ්‌ඛාතං තං සෙතුං. එත්‌ථ කෙසුචි පොත්‌ථකෙසු ‘‘සො සෙතූ’’ති ච ‘‘එතාය පඤ්‌ඤත්‌තියා’’ති ච පාඨො අත්‌ථි, සො අපාඨොයෙව.
Paṭiniddese āratītiādipadānaṃ vacanatthaṃ dassento āha ‘‘ārakā’’tiādi. Tattha ‘‘ārakā’’ti iminā āratīti ettha āupasaggassa atthaṃ dasseti. Etehīti āpattikkhandhehi, ārakāti sambandho. ‘‘Ramatī’’ti iminā tipaccayo katvatthe hotīti dasseti. Ratīti ramanaṃ. Iminā tipaccayo bhāvatthepi hotīti dasseti. Vināti etehi āpattikkhandhehi vinā. Iminā viratīti ettha vityūpasaggassa atthaṃ dasseti. Paccekanti pati ekaṃ, paṭisaddo vicchatthajotako, visuṃ visunti attho. Iminā paṭiviratīti ettha paṭityūpasaggassa atthaṃ dasseti. Virati paṭiviratīti etthāpi tipaccayo bhāvatthepi veditabbo . Veranti anatthakarattā viramitabbanti viraṃ, tadeva veraṃ, rāgādiakusaladhammā. Te hi verahetuttā veranti vuccanti. Etāyāti viratiyā. Iminā akiriyāti ettha ririyapaccayo karaṇatthe hotīti dasseti. Yaṃ āpattikkhandhakaraṇanti yojanā. Tassāti āpattikkhandhakaraṇassa. Paṭipakkhatoti viruddhabhāvato. Iminā akaraṇanti ettha akāro viruddhatthoti dasseti. Āpattikkhandhaajjhāpattiyāti āpattikkhandhānaṃ atikkamitvā āpajjanassa. ‘‘Velanato’’ti iminā velatīti velā, velanaṃ vā velāti vacanatthe dasseti. Niyyānanti maggaṃ. Maggo hi nibbānaṃ ārammaṇakaraṇavasena yāti gacchatīti niyyānanti vuccati. ‘‘Bandhatī’’ti iminā sidhātuyā bandhanatthaṃ dasseti. ‘‘Nivāretī’’ti iminā bandhadhātuyā adhippāyatthaṃ. Etanti ‘‘setū’’ti nāmaṃ. Taṃ setunti āpattikkhandhasaṅkhātaṃ taṃ setuṃ. Ettha kesuci potthakesu ‘‘so setū’’ti ca ‘‘etāya paññattiyā’’ti ca pāṭho atthi, so apāṭhoyeva.
බුද්‌ධෙ අගාරවාදීසු එවං විනිච්‌ඡයො වෙදිතබ්‌බොති යොජනා. යොති යො කොචි, න ගච්‌ඡතීතිආදීසු සම්‌බන්‌ධො. ධරමානෙති තිට්‌ඨමානෙ, සංවිජ්‌ජමානෙති අත්‌ථො. උපට්‌ඨානන්‌ති උපට්‌ඨානට්‌ඨානං, උපට්‌ඨානත්‌ථං වා. එතස්‌සාති යස්‌ස කස්‌සචි ගහට්‌ඨස්‌ස වා පබ්‌බජිතස්‌ස වා. ධම්‌මස්‌සවනන්‌ති ධම්‌මස්‌සවනට්‌ඨානං, ධම්‌මස්‌සවනත්‌ථං වා. ධම්‌මස්‌සවනග්‌ගන්‌ති ධම්‌මස්‌සවනං ගණ්‌හන්‌ති එත්‌ථාති ධම්‌මස්‌සවනග්‌ගො, ධම්‌මසවනමණ්‌ඩපො. අථ වා ධම්‌මස්‌සවනං ගණ්‌හාතීති ධම්‌මස්‌සවනග්‌ගො, ධම්‌මස්‌සවනට්‌ඨානෙ සමාගමජනො, තං ධම්‌මස්‌සවනග්‌ගං. චිත්‌තීකාරන්‌ති අපචායනාකාරං. වික්‌ඛිත්‌තො වා අනාදරො වා හුත්‌වා නිසීදතීති යොජනා. කායපාගබ්‌බියන්‌ති භුසං ගරති අඤ්‌ඤෙ පීළෙති අනෙනාති පගබ්‌බො, අතිමානො, ඔට්‌ඨජො තතියක්‌ඛරො. පගබ්‌බස්‌ස භාවො පාගබ්‌බියං, කායෙන පාගබ්‌බියං කායපාගබ්‌බියං (වජිර. ටී. පරිවාර 271; සාරත්‌ථ. ටී. පරිවාර 3.271; වි. වි. ටී. පරිවාර 2.271 සං. නි. අට්‌ඨ. 2.2.146; අ. නි. අට්‌ඨ. 3.6.82-84; සු. නි. අට්‌ඨ. 1.144), කායානාචාරං. තිස්‌සො සික්‌ඛාති අධිසීලසික්‌ඛාදිකා තිස්‌සො සික්‌ඛා. පමජ්‌ජනං පමාදො , සතිවිප්‌පවාසොති ආහ ‘‘පමාදෙ ච සතිවිප්‌පවාසෙ’’ති. ආමිසපටිසන්‌ධාරන්‌ති ආමිසෙන අත්‌තනො, පරෙසඤ්‌ච අන්‌තරස්‌ස පටිසන්‌දහනං ආමිසපටිසන්‌ධාරො, තථා ධම්‌මපටිසන්‌ධාරො.
Buddhe agāravādīsu evaṃ vinicchayo veditabboti yojanā. Yoti yo koci, na gacchatītiādīsu sambandho. Dharamāneti tiṭṭhamāne, saṃvijjamāneti attho. Upaṭṭhānanti upaṭṭhānaṭṭhānaṃ, upaṭṭhānatthaṃ vā. Etassāti yassa kassaci gahaṭṭhassa vā pabbajitassa vā. Dhammassavananti dhammassavanaṭṭhānaṃ, dhammassavanatthaṃ vā. Dhammassavanagganti dhammassavanaṃ gaṇhanti etthāti dhammassavanaggo, dhammasavanamaṇḍapo. Atha vā dhammassavanaṃ gaṇhātīti dhammassavanaggo, dhammassavanaṭṭhāne samāgamajano, taṃ dhammassavanaggaṃ. Cittīkāranti apacāyanākāraṃ. Vikkhitto vā anādaro vā hutvā nisīdatīti yojanā. Kāyapāgabbiyanti bhusaṃ garati aññe pīḷeti anenāti pagabbo, atimāno, oṭṭhajo tatiyakkharo. Pagabbassa bhāvo pāgabbiyaṃ, kāyena pāgabbiyaṃ kāyapāgabbiyaṃ (vajira. ṭī. parivāra 271; sārattha. ṭī. parivāra 3.271; vi. vi. ṭī. parivāra 2.271 saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.146; a. ni. aṭṭha. 3.6.82-84; su. ni. aṭṭha. 1.144), kāyānācāraṃ. Tisso sikkhāti adhisīlasikkhādikā tisso sikkhā. Pamajjanaṃ pamādo, sativippavāsoti āha ‘‘pamāde ca sativippavāse’’ti. Āmisapaṭisandhāranti āmisena attano, paresañca antarassa paṭisandahanaṃ āmisapaṭisandhāro, tathā dhammapaṭisandhāro.
272. සත්‌ථරිපි අගාරවොතිආදීනං අත්‌ථොති සම්‌බන්‌ධො. ‘‘අනීචවුත්‌තී’’තිආදිනා අප්‌පතිස්‌සොති පදස්‌ස අධිප්‌පායත්‌ථං දස්‌සෙති, සද්‌දත්‌ථො පනෙවං වෙදිතබ්‌බො, පටිමුඛං ආදරෙන සත්‌ථුවචනං අසුණන්‌තො අප්‌පතිස්‌සො නාමාති. අජ්‌ඣත්‌තං වාති එත්‌ථ නියකජ්‌ඣත්‌තාදීසු චතූසු නියකජ්‌ඣත්‌තභාවඤ්‌ච සත්‌තමීවිභත්‌තියා අමාදෙසභාවඤ්‌ච දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘අත්‌තනො සන්‌තානෙ වා’’ති. ‘‘අත්‌තනො පක්‌ඛෙ වා’’ති ඉමිනා අත්‌තනො චිත්‌තසන්‌තානෙති අත්‌ථං පටික්‌ඛිපති. තත්‍ර තුම්‌හෙති එත්‌ථ තසද්‌දස්‌ස විසයං දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘තස්‌මිං අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධාභෙදෙ’’ති. සපරසන්‌තානෙති අත්‌තපරසන්‌තානෙ. පහානායාති එත්‌ථ හාධාතුයා කරණඤ්‌ච ආයසද්‌දස්‌ස තදත්‌ථභාවඤ්‌ච දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘මෙත්‌තාභාවනාදීහි නයෙහි පහානත්‌ථ’’න්‌ති. මෙත්‌තාභාවනාදීහීතිආදිසද්‌දෙන කරුණාභාවනාදිං සඞ්‌ගණ්‌හාති. තන්‌ති විවාදමූලං. ‘‘අප්‌පවත්‌තිභාවායා’’ති ඉමිනා අනවස්‌සවායාති එත්‌ථ අවපුබ්‌බ සුධාතුයා පවත්‌තනත්‌ථං දස්‌සෙති.
272.Sattharipi agāravotiādīnaṃ atthoti sambandho. ‘‘Anīcavuttī’’tiādinā appatissoti padassa adhippāyatthaṃ dasseti, saddattho panevaṃ veditabbo, paṭimukhaṃ ādarena satthuvacanaṃ asuṇanto appatisso nāmāti. Ajjhattaṃ vāti ettha niyakajjhattādīsu catūsu niyakajjhattabhāvañca sattamīvibhattiyā amādesabhāvañca dassento āha ‘‘attano santāne vā’’ti. ‘‘Attano pakkhe vā’’ti iminā attano cittasantāneti atthaṃ paṭikkhipati. Tatra tumheti ettha tasaddassa visayaṃ dassento āha ‘‘tasmiṃ ajjhattabahiddhābhede’’ti. Saparasantāneti attaparasantāne. Pahānāyāti ettha hādhātuyā karaṇañca āyasaddassa tadatthabhāvañca dassento āha ‘‘mettābhāvanādīhi nayehi pahānattha’’nti. Mettābhāvanādīhītiādisaddena karuṇābhāvanādiṃ saṅgaṇhāti. Tanti vivādamūlaṃ. ‘‘Appavattibhāvāyā’’ti iminā anavassavāyāti ettha avapubba sudhātuyā pavattanatthaṃ dasseti.
සන්‌දිට්‌ඨිපරාමාසීති එත්‌ථ සස්‌ස අත්‌තනො ඉදං සං, සං දිට්‌ඨිං පරතො ආමසතීති සන්‌දිට්‌ඨිපරාමාසීති දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘සකමෙව දිට්‌ඨිං පරාමසතී’’ති. ‘‘ය’’න්‌තිආදිනා පරාමසනාකාරං දස්‌සෙති. ආධානග්‌ගාහීති එත්‌ථ ආභුසො ඨියතෙ ආධානන්‌ති වචනත්‌ථෙන ආධානසද්‌දො දළ්‌හපරියායොති ආහ ‘‘දළ්‌හග්‌ගාහී’’ති. දළ්‌හං ගණ්‌හාතීති දළ්‌හග්‌ගාහී.
Sandiṭṭhiparāmāsīti ettha sassa attano idaṃ saṃ, saṃ diṭṭhiṃ parato āmasatīti sandiṭṭhiparāmāsīti dassento āha ‘‘sakameva diṭṭhiṃ parāmasatī’’ti. ‘‘Ya’’ntiādinā parāmasanākāraṃ dasseti. Ādhānaggāhīti ettha ābhuso ṭhiyate ādhānanti vacanatthena ādhānasaddo daḷhapariyāyoti āha ‘‘daḷhaggāhī’’ti. Daḷhaṃ gaṇhātīti daḷhaggāhī.
273. අනුවාදමූලනිද්‌දෙසො කිඤ්‌චාපි සමානොති යොජනා. අථ ඛොති තථා සමානොපි, අයමෙත්‌ථ විසෙසොති සම්‌බන්‌ධො. විවදන්‌තානං පුග්‌ගලානන්‌ති යොජනා. තථා විවදන්‌තාති තෙනාකාරෙන විවදන්‌තා, අනුවදන්‌තීති සම්‌බන්‌ධො. ‘‘අසුකං නාම විපත්‌තිං ආපන්‌නො’’ති වුත්‌තමෙවත්‌ථං ආපත්‌තියා සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වා දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘පාරාජිකං ආපන්‌නොසී’’තිආදි . එත්‌ථාති අනුවාදමූලෙ. විසෙසොති විවාදමූලතො විසෙසො. විවදන්‌තානං කොධූපනාහාදීනි විවාදමූලානි, අනුවදන්‌තානං අනුවාදමූලානීති වුත්‌තං හොති.
273. Anuvādamūlaniddeso kiñcāpi samānoti yojanā. Atha khoti tathā samānopi, ayamettha visesoti sambandho. Vivadantānaṃ puggalānanti yojanā. Tathā vivadantāti tenākārena vivadantā, anuvadantīti sambandho. ‘‘Asukaṃ nāma vipattiṃ āpanno’’ti vuttamevatthaṃ āpattiyā sallakkhetvā dassento āha ‘‘pārājikaṃ āpannosī’’tiādi . Etthāti anuvādamūle. Visesoti vivādamūlato viseso. Vivadantānaṃ kodhūpanāhādīni vivādamūlāni, anuvadantānaṃ anuvādamūlānīti vuttaṃ hoti.
274. මෙත්‌තං කායකම්‌මං නාමාති එත්‌ථ මෙත්‌තා එතස්‌සත්‌ථීති මෙත්‌තං, කායකම්‌මං, මෙත්‌තචිත්‌තසහගතං කායකම්‌මන්‌ති වුත්‌තං හොති. තෙන වුත්‌තං ‘‘මෙත්‌තචිත්‌තෙන කතං කායකම්‌ම’’න්‌ති. සම්‌මුඛපරම්‌මුඛානං විත්‌ථාරං දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘තත්‌ථා’’තිආදි. තත්‌ථ තත්‌ථාති තෙසු සම්‌මුඛපරම්‌මුඛෙසු. කායකම්‌මං නාමාති මෙත්‌තං කායකම්‌මං නාම. ථෙරානං දානඉති සම්‌බන්‌ධො. උභයෙහිපීති නවකත්‌ථෙරෙහිපි. තෙසූති නවකත්‌ථෙරෙසු. අවමඤ්‌ඤන්‌ති අවමානං. අත්‌තනො දුන්‌නික්‌ඛිත්‌තානං පටිසාමනං විය පටිසාමනන්‌ති යොජනා. ‘‘මෙත්‌තාකායකම්‌මසඞ්‌ඛාතො’’ති ඉමිනා අයම්‌පි ධම්‌මොති එත්‌ථ ධම්‌මසරූපං දස්‌සෙති. පිසද්‌දො උපරි වක්‌ඛමානෙ ධම්‌මෙ අපෙක්‌ඛති. ‘‘සරිතබ්‌බො’’ති ඉමිනා අනීයසද්‌දො කම්‌මවාචකොති දස්‌සෙති. සතිජනකොති සබ්‍රහ්‌මචාරීනං සතිජනකො. තස්‌ස පදස්‌ස අධිප්‌පායං දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘යො න’’න්‌තිආදි. තත්‌ථ යොති පුග්‌ගලො. නන්‌ති මෙත්‌තං කායකම්‌මං. තං පුග්‌ගලං අනුස්‌සරන්‌තීති සම්‌බන්‌ධො. යෙසන්‌ති සබ්‍රහ්‌මචාරීනං. තෙති සබ්‍රහ්‌මචාරිනො. පසන්‌නචිත්‌තා හුත්‌වාති සම්‌බන්‌ධො. ‘‘පියං කරොතී’’ති ඉමිනා පියකරණොති පදස්‌ස පියං කරොතීති පියකරණොති වචනත්‌ථං දස්‌සෙති. එසෙව නයො ගරුකරණොති එත්‌ථාපි. ‘‘සඞ්‌ගහෙතබ්‌බභාවායා’’ති ඉමිනා සඞ්‌ගහායාති පදස්‌ස භාවප්‌පධානකම්‌මනිද්‌දෙසභාවං දස්‌සෙති. සඞ්‌ගහෙතබ්‌බොති සඞ්‌ගහො, තදත්‌ථාය. තෙහීති සබ්‍රහ්‌මචාරීහි. ‘‘සමග්‌ගභාවායා’’ති ඉමිනා සමග්‌ගස්‌ස භාවො සාමග්‌ගීති වචනත්‌ථං දස්‌සෙති.
274.Mettaṃ kāyakammaṃ nāmāti ettha mettā etassatthīti mettaṃ, kāyakammaṃ, mettacittasahagataṃ kāyakammanti vuttaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘‘mettacittena kataṃ kāyakamma’’nti. Sammukhaparammukhānaṃ vitthāraṃ dassento āha ‘‘tatthā’’tiādi. Tattha tatthāti tesu sammukhaparammukhesu. Kāyakammaṃ nāmāti mettaṃ kāyakammaṃ nāma. Therānaṃ dānaiti sambandho. Ubhayehipīti navakattherehipi. Tesūti navakattheresu. Avamaññanti avamānaṃ. Attano dunnikkhittānaṃ paṭisāmanaṃ viya paṭisāmananti yojanā. ‘‘Mettākāyakammasaṅkhāto’’ti iminā ayampi dhammoti ettha dhammasarūpaṃ dasseti. Pisaddo upari vakkhamāne dhamme apekkhati. ‘‘Saritabbo’’ti iminā anīyasaddo kammavācakoti dasseti. Satijanakoti sabrahmacārīnaṃ satijanako. Tassa padassa adhippāyaṃ dassento āha ‘‘yo na’’ntiādi. Tattha yoti puggalo. Nanti mettaṃ kāyakammaṃ. Taṃ puggalaṃ anussarantīti sambandho. Yesanti sabrahmacārīnaṃ. Teti sabrahmacārino. Pasannacittā hutvāti sambandho. ‘‘Piyaṃ karotī’’ti iminā piyakaraṇoti padassa piyaṃ karotīti piyakaraṇoti vacanatthaṃ dasseti. Eseva nayo garukaraṇoti etthāpi. ‘‘Saṅgahetabbabhāvāyā’’ti iminā saṅgahāyāti padassa bhāvappadhānakammaniddesabhāvaṃ dasseti. Saṅgahetabboti saṅgaho, tadatthāya. Tehīti sabrahmacārīhi. ‘‘Samaggabhāvāyā’’ti iminā samaggassa bhāvo sāmaggīti vacanatthaṃ dasseti.
පග්‌ගය්‌හ වචනන්‌ති පග්‌ගහෙත්‌වා වචනං. විහාරෙති ආධාරෙ භුම්‌මං, ථෙරෙ අසන්‌තෙති යොජනා. තන්‌ති ථෙරං කදා ආගමිස්‌සති නුඛොති යොජනා. මමායනවචනන්‌ති මමායනාකාරෙන පවත්‌තං වචනං. මෙත්‌තාසිනෙහසිනිද්‌ධානීති මෙත්‌තාසඞ්‌ඛාතෙන සිනෙහෙන සිනෙහිතානි. නයනානීති චක්‌ඛූනි. ‘‘අප්‌පාබාධො’’ති ඉමිනා අරොගොති පදස්‌සෙව අත්‌ථං දස්‌සෙති. නිච්‌චාබාධෙන වා අරොගො, ආගන්‌තුකාබාධෙන අප්‌පාබාධො, අජ්‌ඣත්‌තාබාධෙන වා අරොගො, බහිද්‌ධාබාධෙන අප්‌පාබාධො, කායාබාධෙන වා අරොගො, චිත්‌තාබාධෙන අප්‌පාබාධො. සමන්‌නාහරණන්‌ති පුනප්‌පුනං මනසිකරණං.
Paggayha vacananti paggahetvā vacanaṃ. Vihāreti ādhāre bhummaṃ, there asanteti yojanā. Tanti theraṃ kadā āgamissati nukhoti yojanā. Mamāyanavacananti mamāyanākārena pavattaṃ vacanaṃ. Mettāsinehasiniddhānīti mettāsaṅkhātena sinehena sinehitāni. Nayanānīti cakkhūni. ‘‘Appābādho’’ti iminā arogoti padasseva atthaṃ dasseti. Niccābādhena vā arogo, āgantukābādhena appābādho, ajjhattābādhena vā arogo, bahiddhābādhena appābādho, kāyābādhena vā arogo, cittābādhena appābādho. Samannāharaṇanti punappunaṃ manasikaraṇaṃ.
න පුග්‌ගලං පටිවිභජිත්‌වා භුඤ්‌ජතීති යොජනා. තදත්‌ථං විත්‌ථාරෙන්‌තො ආහ ‘‘යො හී’’තිආදි. තත්‌ථ යොති පුග්‌ගලො, භුඤ්‌ජතීති සම්‌බන්‌ධො. ‘‘එත්‌තකං…පෙ.… භුඤ්‌ජිස්‌සාමී’’ති ඉමිනා ආමිසපටිවිභත්‌තභොගිභාවං දස්‌සෙති. ‘‘එත්‌තකං වා අසුකස්‌ස ච…පෙ.… භුඤ්‌ජිස්‌සාමී’’ති ඉමිනා පුග්‌ගලපටිවිභත්‌තභොගිභාවං දස්‌සෙති. අයන්‌ති පුග්‌ගලො. ආභතන්‌ති ගාමාදිතො ආනීතං. අදාතුම්‌පීති පිසද්‌දෙන දාතුම්‌පි වට්‌ටතීති දස්‌සෙති. දානඤ්‌හි නාම න කස්‌සචි වාරිතං. සබ්‌බෙසන්‌ති දුස්‌සීලසීලවන්‌තානං. වුත්‌තන්‌ති අට්‌ඨකථායං (දී. නි. අට්‌ඨ. 2.141; ම. නි. අට්‌ඨ. 2.492; අ. නි. අට්‌ඨ. 3.6.11) වුත්‌තං. විචෙය්‍යාති විචිනිත්‌වා. දාතුම්‌පීති පිසද්‌දෙන අවිචිනිත්‌වා සාමඤ්‌ඤතො දාතුම්‌පි වට්‌ටතීති සම්‌පිණ්‌ඩෙති. නනු එවං සති පුග්‌ගලවිභාගො කතො නාම හොති, කස්‌මා විචෙය්‍ය දාතුං වට්‌ටතීති ආහ ‘‘න හී’’තිආදි. හීති යස්‌මා. එතෙති ගිලානාදයො. ඉදං පදං විචිනිත්‌වාති පදෙ කම්‌මං, ‘‘දෙන්‌තෙනා’’ති පදෙ සම්‌පදානං. හීති සච්‌චං. ඉති අයන්‌ති ඉති මනසිකත්‌වා අයං සාරණීයධම්‌මපූරකො.
Na puggalaṃ paṭivibhajitvā bhuñjatīti yojanā. Tadatthaṃ vitthārento āha ‘‘yo hī’’tiādi. Tattha yoti puggalo, bhuñjatīti sambandho. ‘‘Ettakaṃ…pe… bhuñjissāmī’’ti iminā āmisapaṭivibhattabhogibhāvaṃ dasseti. ‘‘Ettakaṃ vā asukassa ca…pe… bhuñjissāmī’’ti iminā puggalapaṭivibhattabhogibhāvaṃ dasseti. Ayanti puggalo. Ābhatanti gāmādito ānītaṃ. Adātumpīti pisaddena dātumpi vaṭṭatīti dasseti. Dānañhi nāma na kassaci vāritaṃ. Sabbesanti dussīlasīlavantānaṃ. Vuttanti aṭṭhakathāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.141; ma. ni. aṭṭha. 2.492; a. ni. aṭṭha. 3.6.11) vuttaṃ. Viceyyāti vicinitvā. Dātumpīti pisaddena avicinitvā sāmaññato dātumpi vaṭṭatīti sampiṇḍeti. Nanu evaṃ sati puggalavibhāgo kato nāma hoti, kasmā viceyya dātuṃ vaṭṭatīti āha ‘‘na hī’’tiādi. Hīti yasmā. Eteti gilānādayo. Idaṃ padaṃ vicinitvāti pade kammaṃ, ‘‘dentenā’’ti pade sampadānaṃ. Hīti saccaṃ. Iti ayanti iti manasikatvā ayaṃ sāraṇīyadhammapūrako.
අඛණ්‌ඩානීතිආදීසු පඨමං තාව ඛණ්‌ඩඡිද්‌දසබලකම්‌මාසානි දස්‌සෙත්‌වා තෙසං පටිපක්‌ඛවසෙන අඛණ්‌ඩාදීනි දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘යස්‌සා’’තිආදි. තත්‌ථ යස්‌සාති භික්‌ඛුස්‌ස, සික්‌ඛාපදං භින්‌නන්‌ති සම්‌බන්‌ධො. සත්‌තසු ආපත්‌තික්‌ඛන්‌ධෙසූති ආධාරෙ භුම්‌මං, සික්‌ඛාපදන්‌ති සම්‌බන්‌ධො. ආපත්‌තිඤ්‌හි පටිච්‌ච සික්‌ඛාපදස්‌ස පඤ්‌ඤත්‌තත්‌තා ආපත්‌ති තස්‌ස විසයො හොති. ආදිම්‌හි වා අන්‌තෙ වාති සික්‌ඛාපදානං ආදිම්‌හි වා අන්‌තෙ වා. වාසද්‌දො අනියමවිකප්‌පත්‌ථො. සික්‌ඛාපදෙ භින්‌නෙ ආපත්‌තිසම්‌භවතො වුත්‌තං ‘‘සික්‌ඛාපදං භින්‌න’’න්‌ති. ඛණ්‌ඩං නාමාති ඡින්‌නං නාම. වෙමජ්‌ඣෙති සික්‌ඛාපදානං වෙමජ්‌ඣෙ. භින්‌නන්‌ති සික්‌ඛාපදං භින්‌නං. ඡිද්‌දං නාමාති විවරං නාම. ද්‌වෙ තීණි සික්‌ඛාපදානීති සම්‌බන්‌ධො. සබලං නාමාති චිත්‍රං නාම. භින්‌නානීති සික්‌ඛාපදානි භින්‌නානි. කම්‌මාසං නාමාති විචිත්‍රං නාම. එත්‌ථ ච එකස්‌මිං ඨානෙ එකෙන විසභාගවණ්‌ණෙන චිත්‍රං සබලං නාම, නානාඨානෙ නානාවණ්‌ණෙන විචිත්‍රං කම්‌මාසං නාමාති අයමෙතෙසං විසෙසො. ඛණ්‌ඩාදීනං විපරිවත්‌තනවසෙන අඛණ්‌ඩාදීනි දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘යස්‌ස පනා’’තිආදි. අභින්‌නානිසීලානීති අභින්‌නානි සික්‌ඛාපදසීලානි. තානි පනාති සීලානි පන. ‘‘එතානී’’ති පදං පදාලඞ්‌කාරමත්‌තං. භුජිස්‌සභාවකරණතොති තණ්‌හාදාසබ්‍යතො මොචෙත්‌වා භුජිස්‌සකරණභාවතො. ඉමිනා ‘‘භුජිස්‌සභාවකරණානී’’ති වත්‌තබ්‌බෙ උත්‌තරපදලොපවසෙන එවං වුත්‌තන්‌ති දස්‌සෙති. භුජිස්‌සානීති වුච්‌චන්‌තීති සම්‌බන්‌ධො. විඤ්‌ඤූහීති බුද්‌ධාදීහි සප්‌පුරිසෙහි. උපචාරසමාධිං අප්‌පනාසමාධිං වාති එත්‌ථ වාසද්‌දො සමුච්‌චයත්‌ථො. උපචාරසමාධිඤ්‌ච අප්‌පනාසමාධිං චාති හි අත්‌ථො. ‘‘සංවත්‌තයන්‌තී’’ති ඉමිනා සමාධිසංවත්‌තනිකානීති එත්‌ථ අනීයසද්‌දො බහුලං කත්‌තුවාචකොති දස්‌සෙති. සීලසාමඤ්‌ඤගතොති එත්‌ථ සමානස්‌ස භාවො සාමඤ්‌ඤං, තං ගතොති සාමඤ්‌ඤගතො, සීලෙන සාමඤ්‌ඤගතො සීලසාමඤ්‌ඤගතො, හුත්‌වා විහරතීති යොජනා. තෙන වුත්‌තං ‘‘සමානභාවූපගතසීලො විහරතී’’ති.
Akhaṇḍānītiādīsu paṭhamaṃ tāva khaṇḍachiddasabalakammāsāni dassetvā tesaṃ paṭipakkhavasena akhaṇḍādīni dassento āha ‘‘yassā’’tiādi. Tattha yassāti bhikkhussa, sikkhāpadaṃ bhinnanti sambandho. Sattasu āpattikkhandhesūti ādhāre bhummaṃ, sikkhāpadanti sambandho. Āpattiñhi paṭicca sikkhāpadassa paññattattā āpatti tassa visayo hoti. Ādimhi vā ante vāti sikkhāpadānaṃ ādimhi vā ante vā. Vāsaddo aniyamavikappattho. Sikkhāpade bhinne āpattisambhavato vuttaṃ ‘‘sikkhāpadaṃ bhinna’’nti. Khaṇḍaṃ nāmāti chinnaṃ nāma. Vemajjheti sikkhāpadānaṃ vemajjhe. Bhinnanti sikkhāpadaṃ bhinnaṃ. Chiddaṃ nāmāti vivaraṃ nāma. Dve tīṇi sikkhāpadānīti sambandho. Sabalaṃ nāmāti citraṃ nāma. Bhinnānīti sikkhāpadāni bhinnāni. Kammāsaṃ nāmāti vicitraṃ nāma. Ettha ca ekasmiṃ ṭhāne ekena visabhāgavaṇṇena citraṃ sabalaṃ nāma, nānāṭhāne nānāvaṇṇena vicitraṃ kammāsaṃ nāmāti ayametesaṃ viseso. Khaṇḍādīnaṃ viparivattanavasena akhaṇḍādīni dassento āha ‘‘yassa panā’’tiādi. Abhinnānisīlānīti abhinnāni sikkhāpadasīlāni. Tāni panāti sīlāni pana. ‘‘Etānī’’ti padaṃ padālaṅkāramattaṃ. Bhujissabhāvakaraṇatoti taṇhādāsabyato mocetvā bhujissakaraṇabhāvato. Iminā ‘‘bhujissabhāvakaraṇānī’’ti vattabbe uttarapadalopavasena evaṃ vuttanti dasseti. Bhujissānīti vuccantīti sambandho. Viññūhīti buddhādīhi sappurisehi. Upacārasamādhiṃ appanāsamādhiṃ vāti ettha vāsaddo samuccayattho. Upacārasamādhiñca appanāsamādhiṃ cāti hi attho. ‘‘Saṃvattayantī’’ti iminā samādhisaṃvattanikānīti ettha anīyasaddo bahulaṃ kattuvācakoti dasseti. Sīlasāmaññagatoti ettha samānassa bhāvo sāmaññaṃ, taṃ gatoti sāmaññagato, sīlena sāmaññagato sīlasāmaññagato, hutvā viharatīti yojanā. Tena vuttaṃ ‘‘samānabhāvūpagatasīlo viharatī’’ti.
යායං දිට්‌ඨීති එත්‌ථ ‘‘දිට්‌ඨී’’ති සාමඤ්‌ඤගතස්‌සාපි සද්‌දස්‌ස ‘‘අරියා’’ති සද්‌දන්‌තරසන්‌නිධානෙන විසෙසවිසයත්‌තා සම්‌මාදිට්‌ඨීති ආහ ‘‘මග්‌ගසම්‌පයුත්‌තා සම්‌මාදිට්‌ඨී’’ති. ‘‘මග්‌ගසම්‌පයුත්‌තා’’ති ඉමිනා ලොකියසම්‌මාදිට්‌ඨිං පටික්‌ඛිපති. නිද්‌දොසාති විසුද්‌ධත්‌තා, උත්‌තමත්‌තා වා නිද්‌දොසා. ඉමිනා අරියසද්‌දො නිද්‌දොසත්‌ථවාචකො අනිප්‌ඵන්‌නපාටිපදිකොති දස්‌සෙති. නිය්‍යාතීති නිබ්‌බානං යාති. ඉමිනා අනීයසද්‌දො බහුලං කත්‌තුවාචකොති දස්‌සෙති. යො තථාකාරී හොති, තක්‌කරස්‌සාති යොජනා. තථාකාරීති තාය මග්‌ගසම්‌පයුත්‌තාය සම්‌මාදිට්‌ඨියා කාරී හොති. ඉමිනා තාය සම්‌මාදිට්‌ඨියා කරොතීති තක්‌කරොති වචනත්‌ථං දස්‌සෙති. දුක්‌ඛක්‌ඛයායාති එත්‌ථ ඛීයනං ඛයො, දුක්‌ඛස්‌ස ඛයො දුක්‌ඛක්‌ඛයො, තදත්‌ථායාති දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘සබ්‌බදුක්‌ඛස්‌ස ඛයත්‌ථ’’න්‌ති. සෙසන්‌ති වුත්‌තවචනතො සෙසං වචනං.
Yāyaṃdiṭṭhīti ettha ‘‘diṭṭhī’’ti sāmaññagatassāpi saddassa ‘‘ariyā’’ti saddantarasannidhānena visesavisayattā sammādiṭṭhīti āha ‘‘maggasampayuttā sammādiṭṭhī’’ti. ‘‘Maggasampayuttā’’ti iminā lokiyasammādiṭṭhiṃ paṭikkhipati. Niddosāti visuddhattā, uttamattā vā niddosā. Iminā ariyasaddo niddosatthavācako anipphannapāṭipadikoti dasseti. Niyyātīti nibbānaṃ yāti. Iminā anīyasaddo bahulaṃ kattuvācakoti dasseti. Yo tathākārī hoti, takkarassāti yojanā. Tathākārīti tāya maggasampayuttāya sammādiṭṭhiyā kārī hoti. Iminā tāya sammādiṭṭhiyā karotīti takkaroti vacanatthaṃ dasseti. Dukkhakkhayāyāti ettha khīyanaṃ khayo, dukkhassa khayo dukkhakkhayo, tadatthāyāti dassento āha ‘‘sabbadukkhassa khayattha’’nti. Sesanti vuttavacanato sesaṃ vacanaṃ.
ඉති කතිපුච්‌ඡාවාරවණ්‌ණනාය යොජනා සමත්‌තා.
Iti katipucchāvāravaṇṇanāya yojanā samattā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / පරිවාරපාළි • Parivārapāḷi / කතිපුච්‌ඡාවාරො • Katipucchāvāro
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්‌ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / පරිවාර-අට්‌ඨකථා • Parivāra-aṭṭhakathā / කතිපුච්‌ඡාවාරවණ්‌ණනා • Katipucchāvāravaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā / කතිපුච්‌ඡාවාරවණ්‌ණනා • Katipucchāvāravaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / කතිපුච්‌ඡාවාරවණ්‌ණනා • Katipucchāvāravaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / කතිපුච්‌ඡාවාරවණ්‌ණනා • Katipucchāvāravaṇṇanā
