| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
९. रतनवग्गो
9. Ratanavaggo
१. अन्तेपुरसिक्खापद-अत्थयोजना
1. Antepurasikkhāpada-atthayojanā
४९४. राजवग्गस्स पठमे परित्तकोति गुणेन खुद्दको। पासादवरसद्दस्स उपरिसद्देन सम्बन्धितब्बभावं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘पासादवरस्स उपरि गतो’’ति। इमिना पासादवरस्स उपरि उपरिपासादवरं, तं गतो उपगतोति उपरिपासादवरगतोति वचनत्थं दस्सेति। अय्यानन्ति भिक्खूनं। ‘‘कारणा’’ति इमिना ‘‘वाहसा’’ति पदस्सत्थं दस्सेति। तेहीति अय्येहि।
494. Rājavaggassa paṭhame parittakoti guṇena khuddako. Pāsādavarasaddassa uparisaddena sambandhitabbabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘pāsādavarassa upari gato’’ti. Iminā pāsādavarassa upari uparipāsādavaraṃ, taṃ gato upagatoti uparipāsādavaragatoti vacanatthaṃ dasseti. Ayyānanti bhikkhūnaṃ. ‘‘Kāraṇā’’ti iminā ‘‘vāhasā’’ti padassatthaṃ dasseti. Tehīti ayyehi.
४९७. अन्तरन्ति खणं, ओकासं वा विवरं वा। घातेतुन्ति हनितुं। इच्छतीति इमिना पत्थधातुया याचनत्थं दस्सेति। ‘‘राजन्तेपुरं हत्थिसम्मद्द’’न्तिआदीसु वचनत्थो एवं वेदितब्बोति योजना। हत्थिसम्मद्दन्ति हत्थिसम्बाधट्ठानं। अस्सेहि सम्मद्दो एत्थाति अस्ससम्मद्दो। रथेहि सम्मद्दो एत्थाति रथसम्मद्दोति वचनत्थं अतिदिसन्तो आह ‘‘एसेव नयो’’ति। ‘‘सम्मत्त’’न्ति पठमक्खरेन पाठस्स सम्बाधस्स अवाचकत्ता वुत्तं ‘‘तं न गहेतब्ब’’न्ति। तत्थाति पाठे। ‘‘हत्थीनं सम्मद्द’’न्ति इमिना उत्तरपदस्स सम्मद्दनं सम्मद्दन्ति भावत्थं दस्सेति, पुरिमपदेन छट्ठीसमासञ्च। पुरिमपाठे पन उत्तरपदस्स अधिकरणत्थञ्च पुब्बपदेन ततियासमासञ्च दस्सेति। बाहिरत्थसमासोतिपि वुच्चति। पच्छिमपाठे ‘‘हत्थिसम्मद्द’’न्तिआदिपदस्स लिङ्गविपल्लासञ्च ‘‘अत्थी’’ति पाठसेसेन योजेतब्बतञ्च दस्सेतुं वुत्तं ‘‘हत्थिसम्मद्दो अत्थी’’ति। रजितब्बानीति रजनीयानि, रजितुं अरहानीति अत्थो। इमिना सम्बन्धकाले पुरिमपाठे रञ्ञो अन्तेपुरेति विभत्तिविपल्लासो कातब्बोति। पच्छिमपाठे पन मुख्यतोव युज्जति। तेन वुत्तं ‘‘तस्मिं अन्तेपुरे’’ति।
497.Antaranti khaṇaṃ, okāsaṃ vā vivaraṃ vā. Ghātetunti hanituṃ. Icchatīti iminā patthadhātuyā yācanatthaṃ dasseti. ‘‘Rājantepuraṃ hatthisammadda’’ntiādīsu vacanattho evaṃ veditabboti yojanā. Hatthisammaddanti hatthisambādhaṭṭhānaṃ. Assehi sammaddo etthāti assasammaddo. Rathehi sammaddo etthāti rathasammaddoti vacanatthaṃ atidisanto āha ‘‘eseva nayo’’ti. ‘‘Sammatta’’nti paṭhamakkharena pāṭhassa sambādhassa avācakattā vuttaṃ ‘‘taṃ na gahetabba’’nti. Tatthāti pāṭhe. ‘‘Hatthīnaṃ sammadda’’nti iminā uttarapadassa sammaddanaṃ sammaddanti bhāvatthaṃ dasseti, purimapadena chaṭṭhīsamāsañca. Purimapāṭhe pana uttarapadassa adhikaraṇatthañca pubbapadena tatiyāsamāsañca dasseti. Bāhiratthasamāsotipi vuccati. Pacchimapāṭhe ‘‘hatthisammadda’’ntiādipadassa liṅgavipallāsañca ‘‘atthī’’ti pāṭhasesena yojetabbatañca dassetuṃ vuttaṃ ‘‘hatthisammaddo atthī’’ti. Rajitabbānīti rajanīyāni, rajituṃ arahānīti attho. Iminā sambandhakāle purimapāṭhe rañño antepureti vibhattivipallāso kātabboti. Pacchimapāṭhe pana mukhyatova yujjati. Tena vuttaṃ ‘‘tasmiṃ antepure’’ti.
४९८. अवसित्तस्साति खत्तियाभिसेकेन अभिसित्तस्स। इतोति सयनिघरतो। इमिना पञ्चमीबाहिरसमासं दस्सेति। रञ्ञो रतिजननट्ठेन रतनं वुच्चति महेसी। महेसीति च साभिसेका देवी। निपुब्ब गमुधातुस्स निपुब्बकमुधातुया परियायभावं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘निग्गतन्ति निक्खन्त’’न्ति। पठमं।
498.Avasittassāti khattiyābhisekena abhisittassa. Itoti sayanigharato. Iminā pañcamībāhirasamāsaṃ dasseti. Rañño ratijananaṭṭhena ratanaṃ vuccati mahesī. Mahesīti ca sābhisekā devī. Nipubba gamudhātussa nipubbakamudhātuyā pariyāyabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘niggatanti nikkhanta’’nti. Paṭhamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ९. रतनवग्गो • 9. Ratanavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. अन्तेपुरसिक्खापदवण्णना • 1. Antepurasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / १. अन्तेपुरसिक्खापदवण्णना • 1. Antepurasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / १. अन्तेपुरसिक्खापदवण्णना • 1. Antepurasikkhāpadavaṇṇanā
