| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
๙. รตนวโคฺค
9. Ratanavaggo
๑. อเนฺตปุรสิกฺขาปท-อตฺถโยชนา
1. Antepurasikkhāpada-atthayojanā
๔๙๔. ราชวคฺคสฺส ปฐเม ปริตฺตโกติ คุเณน ขุทฺทโกฯ ปาสาทวรสทฺทสฺส อุปริสเทฺทน สมฺพนฺธิตพฺพภาวํ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘ปาสาทวรสฺส อุปริ คโต’’ติฯ อิมินา ปาสาทวรสฺส อุปริ อุปริปาสาทวรํ, ตํ คโต อุปคโตติ อุปริปาสาทวรคโตติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ อยฺยานนฺติ ภิกฺขูนํฯ ‘‘การณา’’ติ อิมินา ‘‘วาหสา’’ติ ปทสฺสตฺถํ ทเสฺสติฯ เตหีติ อเยฺยหิฯ
494. Rājavaggassa paṭhame parittakoti guṇena khuddako. Pāsādavarasaddassa uparisaddena sambandhitabbabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘pāsādavarassa upari gato’’ti. Iminā pāsādavarassa upari uparipāsādavaraṃ, taṃ gato upagatoti uparipāsādavaragatoti vacanatthaṃ dasseti. Ayyānanti bhikkhūnaṃ. ‘‘Kāraṇā’’ti iminā ‘‘vāhasā’’ti padassatthaṃ dasseti. Tehīti ayyehi.
๔๙๗. อนฺตรนฺติ ขณํ, โอกาสํ วา วิวรํ วาฯ ฆาเตตุนฺติ หนิตุํฯ อิจฺฉตีติ อิมินา ปตฺถธาตุยา ยาจนตฺถํ ทเสฺสติฯ ‘‘ราชเนฺตปุรํ หตฺถิสมฺมทฺท’’นฺติอาทีสุ วจนโตฺถ เอวํ เวทิตโพฺพติ โยชนาฯ หตฺถิสมฺมทฺทนฺติ หตฺถิสมฺพาธฎฺฐานํฯ อเสฺสหิ สมฺมโทฺท เอตฺถาติ อสฺสสมฺมโทฺทฯ รเถหิ สมฺมโทฺท เอตฺถาติ รถสมฺมโทฺทติ วจนตฺถํ อติทิสโนฺต อาห ‘‘เอเสว นโย’’ติฯ ‘‘สมฺมตฺต’’นฺติ ปฐมกฺขเรน ปาฐสฺส สมฺพาธสฺส อวาจกตฺตา วุตฺตํ ‘‘ตํ น คเหตพฺพ’’นฺติฯ ตตฺถาติ ปาเฐฯ ‘‘หตฺถีนํ สมฺมทฺท’’นฺติ อิมินา อุตฺตรปทสฺส สมฺมทฺทนํ สมฺมทฺทนฺติ ภาวตฺถํ ทเสฺสติ, ปุริมปเทน ฉฎฺฐีสมาสญฺจฯ ปุริมปาเฐ ปน อุตฺตรปทสฺส อธิกรณตฺถญฺจ ปุพฺพปเทน ตติยาสมาสญฺจ ทเสฺสติฯ พาหิรตฺถสมาโสติปิ วุจฺจติฯ ปจฺฉิมปาเฐ ‘‘หตฺถิสมฺมทฺท’’นฺติอาทิปทสฺส ลิงฺควิปลฺลาสญฺจ ‘‘อตฺถี’’ติ ปาฐเสเสน โยเชตพฺพตญฺจ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘หตฺถิสมฺมโทฺท อตฺถี’’ติฯ รชิตพฺพานีติ รชนียานิ, รชิตุํ อรหานีติ อโตฺถฯ อิมินา สมฺพนฺธกาเล ปุริมปาเฐ รโญฺญ อเนฺตปุเรติ วิภตฺติวิปลฺลาโส กาตโพฺพติฯ ปจฺฉิมปาเฐ ปน มุขฺยโตว ยุชฺชติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ตสฺมิํ อเนฺตปุเร’’ติฯ
497.Antaranti khaṇaṃ, okāsaṃ vā vivaraṃ vā. Ghātetunti hanituṃ. Icchatīti iminā patthadhātuyā yācanatthaṃ dasseti. ‘‘Rājantepuraṃ hatthisammadda’’ntiādīsu vacanattho evaṃ veditabboti yojanā. Hatthisammaddanti hatthisambādhaṭṭhānaṃ. Assehi sammaddo etthāti assasammaddo. Rathehi sammaddo etthāti rathasammaddoti vacanatthaṃ atidisanto āha ‘‘eseva nayo’’ti. ‘‘Sammatta’’nti paṭhamakkharena pāṭhassa sambādhassa avācakattā vuttaṃ ‘‘taṃ na gahetabba’’nti. Tatthāti pāṭhe. ‘‘Hatthīnaṃ sammadda’’nti iminā uttarapadassa sammaddanaṃ sammaddanti bhāvatthaṃ dasseti, purimapadena chaṭṭhīsamāsañca. Purimapāṭhe pana uttarapadassa adhikaraṇatthañca pubbapadena tatiyāsamāsañca dasseti. Bāhiratthasamāsotipi vuccati. Pacchimapāṭhe ‘‘hatthisammadda’’ntiādipadassa liṅgavipallāsañca ‘‘atthī’’ti pāṭhasesena yojetabbatañca dassetuṃ vuttaṃ ‘‘hatthisammaddo atthī’’ti. Rajitabbānīti rajanīyāni, rajituṃ arahānīti attho. Iminā sambandhakāle purimapāṭhe rañño antepureti vibhattivipallāso kātabboti. Pacchimapāṭhe pana mukhyatova yujjati. Tena vuttaṃ ‘‘tasmiṃ antepure’’ti.
๔๙๘. อวสิตฺตสฺสาติ ขตฺติยาภิเสเกน อภิสิตฺตสฺสฯ อิโตติ สยนิฆรโตฯ อิมินา ปญฺจมีพาหิรสมาสํ ทเสฺสติฯ รโญฺญ รติชนนเฎฺฐน รตนํ วุจฺจติ มเหสีฯ มเหสีติ จ สาภิเสกา เทวีฯ นิปุพฺพ คมุธาตุสฺส นิปุพฺพกมุธาตุยา ปริยายภาวํ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘นิคฺคตนฺติ นิกฺขนฺต’’นฺติฯ ปฐมํฯ
498.Avasittassāti khattiyābhisekena abhisittassa. Itoti sayanigharato. Iminā pañcamībāhirasamāsaṃ dasseti. Rañño ratijananaṭṭhena ratanaṃ vuccati mahesī. Mahesīti ca sābhisekā devī. Nipubba gamudhātussa nipubbakamudhātuyā pariyāyabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘niggatanti nikkhanta’’nti. Paṭhamaṃ.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวิภงฺค • Mahāvibhaṅga / ๙. รตนวโคฺค • 9. Ratanavaggo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวิภงฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ๑. อเนฺตปุรสิกฺขาปทวณฺณนา • 1. Antepurasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ๑. อเนฺตปุรสิกฺขาปทวณฺณนา • 1. Antepurasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ๑. อเนฺตปุรสิกฺขาปทวณฺณนา • 1. Antepurasikkhāpadavaṇṇanā
