| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
३. अनुलोमपच्चनीयवण्णना
3. Anulomapaccanīyavaṇṇanā
४५-४८. इदानि अनुलोमपच्चनीयं होति। तं दस्सेतुं सिया कुसलं धम्मं पटिच्च कुसलो धम्मो उप्पज्जेय्य हेतुपच्चया नआरम्मणपच्चयातिआदि आरद्धं। तत्थ ‘‘हेतुपच्चया नआरम्मणपच्चया…पे॰… हेतुपच्चया नअविगतपच्चया’’ति हेतुपदस्स सेसेसु तेवीसतिया पच्चयेसु एकेकेन सद्धिं योजनावसेन हेतुपदादिके एकमूलके तेवीसति अनुलोमपच्चनीयानि। तेसु एकेकस्मिं एकूनपञ्ञासं कत्वा सत्तवीसाधिकानि एकादस पुच्छासतानि होन्ति। दुमूलके पन हेतारम्मणपदानं सेसेसु द्वावीसतिया पच्चयेसु एकेकेन सद्धिं योजनावसेन द्वावीसति अनुलोमपच्चनीयानीति एवं अनुलोमे वुत्तेसु सब्बेसु एकमूलकादीसु एकेकं पदं परिहापेत्वा अवसेसानं वसेन पुच्छागणना वेदितब्बा। एकमूलकादीसु चेत्थ या पुच्छा पाळियं आगता, या च न आगता, ता सब्बा हेट्ठा वुत्तनयानुसारेनेव वेदितब्बा।
45-48. Idāni anulomapaccanīyaṃ hoti. Taṃ dassetuṃ siyā kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjeyya hetupaccayā naārammaṇapaccayātiādi āraddhaṃ. Tattha ‘‘hetupaccayā naārammaṇapaccayā…pe… hetupaccayā naavigatapaccayā’’ti hetupadassa sesesu tevīsatiyā paccayesu ekekena saddhiṃ yojanāvasena hetupadādike ekamūlake tevīsati anulomapaccanīyāni. Tesu ekekasmiṃ ekūnapaññāsaṃ katvā sattavīsādhikāni ekādasa pucchāsatāni honti. Dumūlake pana hetārammaṇapadānaṃ sesesu dvāvīsatiyā paccayesu ekekena saddhiṃ yojanāvasena dvāvīsati anulomapaccanīyānīti evaṃ anulome vuttesu sabbesu ekamūlakādīsu ekekaṃ padaṃ parihāpetvā avasesānaṃ vasena pucchāgaṇanā veditabbā. Ekamūlakādīsu cettha yā pucchā pāḷiyaṃ āgatā, yā ca na āgatā, tā sabbā heṭṭhā vuttanayānusāreneva veditabbā.
तिकञ्च पट्ठानवरं…पे॰… छ अनुलोमपच्चनीयम्हि नया सुगम्भीराति एत्थ पन हेट्ठा वुत्तनयेनेव द्वे अनुलोमपच्चनीयानि – धम्मानुलोमपच्चनीयं पच्चयानुलोमपच्चनीयञ्च। तत्थ ‘‘कुसला धम्मा’’ति एवं अभिधम्ममातिकापदेहि सङ्गहितानं धम्मानं ‘‘कुसलं धम्मं पटिच्च न कुसलो धम्मो’’ति अनुलोमपच्चनीयदेसनावसेन पवत्तं धम्मानुलोमपच्चनीयं नाम। ‘‘हेतुपच्चया नआरम्मणपच्चया’’ति एवं चतुवीसतिया पच्चयेसु लब्भमानपदानं अनुलोमपच्चनीयदेसनावसेन पवत्तं पच्चयानुलोमपच्चनीयं नाम। तत्थ हेट्ठा अट्ठकथायं ‘‘तिकञ्च पट्ठानवरं…पे॰… छ अनुलोमपच्चनीयम्हि नया सुगम्भीरा’’ति अयं गाथा धम्मानुलोमपच्चनीयं सन्धाय वुत्ता। इध पन अयं गाथा धम्मानुलोमेयेव पच्चयानुलोमपच्चनीयं सन्धाय वुत्ता। तस्मा ‘‘छ अनुलोमपच्चनीयम्हि नया सुगम्भीरा’’ति अट्ठकथागाथाय धम्मानुलोमपच्चनीये तिकपट्ठानादयो छ नया सुगम्भीराति एवमत्थो वेदितब्बो। इमस्मिं पनोकासे हेतुपच्चया नारम्मणपच्चयाति एवं पवत्ते पच्चयानुलोमपच्चनीये एते धम्मानुलोमेयेव तिकपट्ठानादयो छ नया सुगम्भीराति एवमत्थो वेदितब्बो।
Tikañca paṭṭhānavaraṃ…pe… cha anulomapaccanīyamhi nayā sugambhīrāti ettha pana heṭṭhā vuttanayeneva dve anulomapaccanīyāni – dhammānulomapaccanīyaṃ paccayānulomapaccanīyañca. Tattha ‘‘kusalā dhammā’’ti evaṃ abhidhammamātikāpadehi saṅgahitānaṃ dhammānaṃ ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca na kusalo dhammo’’ti anulomapaccanīyadesanāvasena pavattaṃ dhammānulomapaccanīyaṃ nāma. ‘‘Hetupaccayā naārammaṇapaccayā’’ti evaṃ catuvīsatiyā paccayesu labbhamānapadānaṃ anulomapaccanīyadesanāvasena pavattaṃ paccayānulomapaccanīyaṃ nāma. Tattha heṭṭhā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tikañca paṭṭhānavaraṃ…pe… cha anulomapaccanīyamhi nayā sugambhīrā’’ti ayaṃ gāthā dhammānulomapaccanīyaṃ sandhāya vuttā. Idha pana ayaṃ gāthā dhammānulomeyeva paccayānulomapaccanīyaṃ sandhāya vuttā. Tasmā ‘‘cha anulomapaccanīyamhi nayā sugambhīrā’’ti aṭṭhakathāgāthāya dhammānulomapaccanīye tikapaṭṭhānādayo cha nayā sugambhīrāti evamattho veditabbo. Imasmiṃ panokāse hetupaccayā nārammaṇapaccayāti evaṃ pavatte paccayānulomapaccanīye ete dhammānulomeyeva tikapaṭṭhānādayo cha nayā sugambhīrāti evamattho veditabbo.
तेसु अनुलोमे तिकपट्ठानेयेव कुसलत्तिकमत्तस्स वसेन अयं इमस्मिं पटिच्चवारस्स पण्णत्तिवारे सङ्खिपित्वा पुच्छापभेदो दस्सितो। सेसेसु पन तिकेसु सेसपट्ठानेसु च एकापि पुच्छा न दस्सिता। ततो परेसु पन सहजातवारादीसु कुसलत्तिकस्सापि वसेन पुच्छं अनुद्धरित्वा लब्भमानकवसेन विस्सज्जनमेव दस्सितं। ‘‘छ अनुलोमपच्चनीयम्हि नया सुगम्भीरा’’ति वचनतो पन इमस्मिं पच्चयानुलोमपच्चनीये छपि एते पट्ठाननया पुच्छावसेन उद्धरित्वा दस्सेतब्बा। पट्ठानं वण्णयन्तानञ्हि आचरियानं भारो एसोति।
Tesu anulome tikapaṭṭhāneyeva kusalattikamattassa vasena ayaṃ imasmiṃ paṭiccavārassa paṇṇattivāre saṅkhipitvā pucchāpabhedo dassito. Sesesu pana tikesu sesapaṭṭhānesu ca ekāpi pucchā na dassitā. Tato paresu pana sahajātavārādīsu kusalattikassāpi vasena pucchaṃ anuddharitvā labbhamānakavasena vissajjanameva dassitaṃ. ‘‘Cha anulomapaccanīyamhi nayā sugambhīrā’’ti vacanato pana imasmiṃ paccayānulomapaccanīye chapi ete paṭṭhānanayā pucchāvasena uddharitvā dassetabbā. Paṭṭhānaṃ vaṇṇayantānañhi ācariyānaṃ bhāro esoti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / पट्ठानपाळि • Paṭṭhānapāḷi / ३. पुच्छावारो • 3. Pucchāvāro
