| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
೫. ಅನುಮಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
5. Anumānasuttavaṇṇanā
೧೮೧. ವುತ್ತಾನುಸಾರೇನಾತಿ ‘‘ಕುರೂಸು, ಸಕ್ಕೇಸೂ’’ತಿ ಚ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ, ‘‘ಭಗ್ಗಾ ನಾಮ ಜಾನಪದಿನೋ ರಾಜಕುಮಾರಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಚನತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ವತ್ಥುಪರಿಗ್ಗಹದಿವಸೇತಿ ನಗರಮಾಪನತ್ಥಂ ವತ್ಥುವಿಜ್ಜಾಚರಿಯೇನ ನಗರಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನದಿವಸೇ। ಅಥಾತಿ ಪಚ್ಛಾ। ನಗರೇ ನಿಮ್ಮಿತೇತಿ ತತ್ಥ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ನಗರೇ ಮಾಪಿತೇ। ತಮೇವ ಸುಸುಮಾರಗಿರಣಂ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸುಸುಮಾರಗಿರಿ’’ತ್ವೇವಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು। ಸುಸುಮಾರಸಣ್ಠಾನತ್ತಾ ಸುಸುಮಾರೋ ನಾಮ ಏಕೋ ಗಿರಿ, ಸೋ ತಸ್ಸ ನಗರಸ್ಸ ಸಮೀಪೇ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಸುಸುಮಾರಗಿರಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ‘‘ಸುಸುಮಾರಗಿರೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಕೇಚಿ। ಭೇಸಕಳಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಘಮ್ಮಣ್ಡಗಚ್ಛಂ, ಕೇಚಿ ‘‘ಸೇತರುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಬಹುಲತಾಯ ಪನ ತಂ ವನಂ ಭೇಸಕಳಾವನನ್ತೇವ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ। ಭೇಸೋ ನಾಮ ಏಕೋ ಯಕ್ಖೋ ಅಯುತ್ತಕಾರೀ, ತಸ್ಸ ತತೋ ಗಳಿತಟ್ಠಾನತಾಯ ತಂ ವನಂ ಭೇಸಗಳಾವನಂ ನಾಮ ಜಾತನ್ತಿ ಕೇಚಿ। ಅಭಯದಿನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಜಾತಂ ವಿರೂಳ್ಹಂ, ಸಂವದ್ಧನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
181.Vuttānusārenāti ‘‘kurūsu, sakkesū’’ti ca ettha vuttanayānusārena, ‘‘bhaggā nāma jānapadino rājakumārā’’tiādinā nayena vacanattho veditabboti attho. Vatthupariggahadivaseti nagaramāpanatthaṃ vatthuvijjācariyena nagaraṭṭhānassa pariggaṇhanadivase. Athāti pacchā. Nagare nimmiteti tattha anantarāyena nagare māpite. Tameva susumāragiraṇaṃ subhanimittaṃ katvā ‘‘susumāragiri’’tvevassa nāmaṃ akaṃsu. Susumārasaṇṭhānattā susumāro nāma eko giri, so tassa nagarassa samīpe, tasmā taṃ susumāragiri etassa atthīti ‘‘susumāragirī’’ti vuccatīti keci. Bhesakaḷāti vuccati ghammaṇḍagacchaṃ, keci ‘‘setarukkha’’nti vadanti, tesaṃ bahulatāya pana taṃ vanaṃ bhesakaḷāvananteva paññāyittha. Bheso nāma eko yakkho ayuttakārī, tassa tato gaḷitaṭṭhānatāya taṃ vanaṃ bhesagaḷāvanaṃ nāma jātanti keci. Abhayadinnaṭṭhāne jātaṃ virūḷhaṃ, saṃvaddhanti attho.
ಇಚ್ಛಾಪೇತೀತಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ತನಿ ಗರಹಿತಬ್ಬಂ ವತ್ತುಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಇಚ್ಛಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ತದತ್ಥಾಯ ತೇಸಂ ಅತ್ತಾನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಠಮಂ ದಿನ್ನೋ ಹಿತೂಪದೇಸೋ ಓವಾದೋ, ಅಪರಾಪರಂ ದಿನ್ನೋ ಅನುಸಾಸನೀ। ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾತೀತವಿಸಯೋ ವಾ ಓವಾದೋ, ಅನಾಗತವಿಸಯೋ ಅನುಸಾಸನೀ। ಓತಿಣ್ಣವತ್ಥುಕೋ ಓವಾದೋ, ಇತರೋ ಅನುಸಾಸನೀ। ಸೋ ಚಾತಿ ಏವಂ ಪವಾರೇತಾ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು। ದುಕ್ಖಂ ವಚೋ ಏತಸ್ಮಿಂ ವಿಪ್ಪಟಿಕೂಲಗ್ಗಾಹೇ ವಿಪಚ್ಚನೀಕಸಾತೇ ಅನಾದರೇ ಪುಗ್ಗಲೇತಿ ದುಬ್ಬಚೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ದುಕ್ಖೇನ ವತ್ತಬ್ಬೋ’’ತಿ। ಉಪರಿ ಆಗತೇಹೀತಿ ‘‘ಪಾಪಿಚ್ಛೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೧) ಆಗತೇಹಿ ಸೋಳಸಹಿ ಪಾಪಧಮ್ಮೇಹಿ। ಪಕಾರೇಹಿ ಆವಹಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ, ತತೋ ಪದಕ್ಖಿಣತೋ ಗಹಣಸೀಲೋ ಪದಕ್ಖಿಣಗ್ಗಾಹೀ, ನ ಪದಕ್ಖಿಣಗ್ಗಾಹೀ ಅಪ್ಪದಕ್ಖಿಣಗ್ಗಾಹೀ। ವಾಮತೋತಿ ಅಪಸಬ್ಯತೋ, ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Icchāpetīti yaṃ kiñci attani garahitabbaṃ vattuṃ sabrahmacārīnaṃ icchaṃ uppādeti, tadatthāya tesaṃ attānaṃ vissajjetīti attho. Paṭhamaṃ dinno hitūpadeso ovādo, aparāparaṃ dinno anusāsanī. Paccuppannātītavisayo vā ovādo, anāgatavisayo anusāsanī. Otiṇṇavatthuko ovādo, itaro anusāsanī. So cāti evaṃ pavāretā so bhikkhu. Dukkhaṃ vaco etasmiṃ vippaṭikūlaggāhe vipaccanīkasāte anādare puggaleti dubbaco. Tenāha ‘‘dukkhena vattabbo’’ti. Upari āgatehīti ‘‘pāpiccho hotī’’tiādinā (ma. ni. 1.181) āgatehi soḷasahi pāpadhammehi. Pakārehi āvahaṃ padakkhiṇaṃ, tato padakkhiṇato gahaṇasīlo padakkhiṇaggāhī, na padakkhiṇaggāhī appadakkhiṇaggāhī. Vāmatoti apasabyato, vuttavipariyāyatoti adhippāyo.
ಅಸನ್ತಸಮ್ಭಾವನಪತ್ಥನಾನನ್ತಿ ಅಸನ್ತೇಹಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಸಮ್ಭಾವನಸ್ಸ ಪತ್ಥನಾಭೂತಾನಂ। ಪಟಿ-ಸದ್ದೋ ಪಚ್ಚತ್ತಿಕಪರಿಯಾಯೋ, ಫರಣಂ ವಾಯಮನಂ ಇಧ ತಥಾವಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಪ್ಫರತೀತಿ ಪಟಿವಿರುದ್ಧೋ ಪಚ್ಚನೀಕೋ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ। ಅಪಸಾದೇತೀತಿ ಖಿಪೇತಿ ತಜ್ಜೇತಿ। ತಥಾಭೂತೋ ಚ ಪರಂ ಘಟ್ಟೇನ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಘಟ್ಟೇತೀ’’ತಿ। ಪಟಿಆರೋಪೇತೀತಿ ಯಾದಿಸೇನ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಪಟಿಭಾಗಭೂತಂ ದೋಸಂ ಚೋದಕಸ್ಸ ಉಪರಿ ಆರೋಪೇತಿ।
Asantasambhāvanapatthanānanti asantehi avijjamānehi guṇehi sambhāvanassa patthanābhūtānaṃ. Paṭi-saddo paccattikapariyāyo, pharaṇaṃ vāyamanaṃ idha tathāvaṭṭhānanti āha ‘‘paṭippharatīti paṭiviruddho paccanīko hutvā tiṭṭhatī’’ti. Apasādetīti khipeti tajjeti. Tathābhūto ca paraṃ ghaṭṭento nāma hotīti āha ‘‘ghaṭṭetī’’ti. Paṭiāropetīti yādisena vutto, tassa paṭibhāgabhūtaṃ dosaṃ codakassa upari āropeti.
ಪಟಿಚರತೀತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೩.೬೮) ಪಟಿಚ್ಛಾದನವಸೇನ ಚರತಿ ಪವತ್ತತಿ, ಪಟಿಚ್ಛಾದನತ್ಥೋ ಏವ ವಾ ಚರತಿ-ಸದ್ದೋ ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ಧಾತೂನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತೀ’’ತಿ। ಅಞ್ಞೇನಞ್ಞನ್ತಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದನಾಕಾರದಸ್ಸನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಞ್ಞೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಂ ಕಾರಣಂ ವಚನಂ ವಾತಿ ಯಂ ಚೋದಕೇನ ಚುದಿತಕಸ್ಸ ದೋಸವಿಭಾವನಂ ಕಾರಣಂ, ವಚನಂ ವಾ ವುತ್ತಂ, ತತೋ ಅಞ್ಞೇನೇವ ಕಾರಣೇನ, ವಚನೇನ ವಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ। ಕಾರಣೇನಾತಿ ಚೋದನಾಯ ಅಮೂಲಿಕಭಾವದೀಪನಿಯಾ ಯುತ್ತಿಯಾ। ವಚನೇನಾತಿ ತದತ್ಥಬೋಧನೇನ। ಕೋ ಆಪನ್ನೋತಿಆದಿನಾ ಚೋದನಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ವಿಕ್ಖೇಪಾಪಜ್ಜನಂ ಅಞ್ಞೇನಞ್ಞಂ ಪಟಿಚರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಕಥಾಅಪನಾಮನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾತಿ ಅಯಮೇವ ತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇತ್ಥನ್ನಾಮ’’ನ್ತಿಆದಿ।
Paṭicaratīti (a. ni. ṭī. 2.3.68) paṭicchādanavasena carati pavattati, paṭicchādanattho eva vā carati-saddo anekatthattā dhātūnanti āha ‘‘paṭicchādetī’’ti. Aññenaññanti paṭicchādanākāradassananti āha ‘‘aññena kāraṇenā’’tiādi. Tattha aññaṃ kāraṇaṃ vacanaṃ vāti yaṃ codakena cuditakassa dosavibhāvanaṃ kāraṇaṃ, vacanaṃ vā vuttaṃ, tato aññeneva kāraṇena, vacanena vā paṭicchādeti. Kāraṇenāti codanāya amūlikabhāvadīpaniyā yuttiyā. Vacanenāti tadatthabodhanena. Ko āpannotiādinā codanaṃ avissajjetvā vikkhepāpajjanaṃ aññenaññaṃ paṭicaraṇanti dasseti, bahiddhā kathāapanāmanaṃ vissajjetvāti ayameva tesaṃ viseso. Tenāha ‘‘itthannāma’’ntiādi.
ಅಪದೀಯನ್ತಿ ದೋಸಾ ಏತೇನ ರಕ್ಖೀಯನ್ತಿ, ಲೂಯನ್ತಿ, ಛಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ ವಾ ಅಪದಾನಂ, (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೩.೨) ಸತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮಾ, ಮಿಚ್ಛಾ ವಾ ಪವತ್ತಪಯೋಗೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಚರಿಯಾಯಾ’’ತಿ।
Apadīyanti dosā etena rakkhīyanti, lūyanti, chijjantīti vā apadānaṃ, (a. ni. ṭī. 2.3.2) sattānaṃ sammā, micchā vā pavattapayogo. Tenāha ‘‘attano cariyāyā’’ti.
೧೮೩. ಅನುಮಿನಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅನು ಅನು ಮಿನಿತಬ್ಬೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ। ಅತ್ತಾನಂ ಅನುಮಿನಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಚ ಇದಂ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅನುಮಿನಿತಬ್ಬೋ ತುಲೇತಬ್ಬೋ ತೀರೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ। ಅತ್ತಾನಂ ಅನುಮಿನಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ತನಿ ಅನುಮಾನಞಾಣಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಂ। ತತ್ರಾಯಂ ನಯೋ – ಅಪ್ಪಿಯಭಾವಾವಹಾ ಮಯಿ ಪವತ್ತಾ ಪಾಪಿಚ್ಛತಾ ಪಾಪಿಚ್ಛಾಭಾವತೋ ಪರಸ್ಮಿಂ ಪವತ್ತಪಾಪಿಚ್ಛತಾ ವಿಯ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಧಮ್ಮೇಸುಪಿ। ಅಪರೋ ನಯೋ – ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಪಿಯಭಾವಂ ಇಚ್ಛನ್ತೇನ ಪಾಪಿಚ್ಛತಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಹೇತುಭಾವತೋ ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನಾದಿಪ್ಪಹಾನಂ ವಿಯ। ಸೇಸಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
183.Anuminitabbanti anu anu minitabbo jānitabbo. Attānaṃ anuminitabbanti ca idaṃ paccatte upayogavacanaṃ. Tenāha ‘‘anuminitabbo tuletabbo tīretabbo’’ti. Attānaṃ anuminitabbanti vā attani anumānañāṇaṃ pavattetabbaṃ. Tatrāyaṃ nayo – appiyabhāvāvahā mayi pavattā pāpicchatā pāpicchābhāvato parasmiṃ pavattapāpicchatā viya. Esa nayo sesadhammesupi. Aparo nayo – sabrahmacārīnaṃ piyabhāvaṃ icchantena pāpicchatā pahātabbā sīlavisuddhihetubhāvato attukkaṃsanādippahānaṃ viya. Sesadhammesupi eseva nayo.
೧೮೪. ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬೋತಿ ‘‘ನ ಪಾಪಿಚ್ಛೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ, ನ ಪಾಪಿಕಾನಂ ಇಚ್ಛಾನಂ ವಸಂ ಗತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪತಿ ಪತಿ ದಿವಸಸ್ಸ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಾ ಞಾಣಚಕ್ಖುನಾ ಅವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ, ಞಾಣಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಾಪಿಚ್ಛತಾದೀನಂ ಪಹಾನಂ ಪತಿ ಅವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ, ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ತಬ್ಬ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಭಾವತ್ಥತಾವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಕಮ್ಮತ್ಥತಾವಸೇನ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಅತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಸಿಕ್ಖನ್ತೇನಾತಿ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಿಕ್ಖನ್ತೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂ’’ತಿ।
184.Paccavekkhitabboti ‘‘na pāpiccho bhavissāmi, na pāpikānaṃ icchānaṃ vasaṃ gato’’tiādinā pati pati divasassa tikkhattuṃ vā ñāṇacakkhunā avekkhitabbaṃ, ñāṇaṃ pavattetabbanti attho. Pāpicchatādīnaṃ pahānaṃ pati avekkhitabbaṃ, ayañca attho tabba-saddassa bhāvatthatāvasena veditabbo, kammatthatāvasena pana aṭṭhakathāyaṃ ‘‘attāna’’nti paccatte upayogavacanaṃ katvā vuttaṃ. Sikkhantenāti tissopi sikkhā sikkhantena. Tenāha ‘‘kusalesu dhammesū’’ti.
ತಿಲಕನ್ತಿ ಕಾಳತಿಲಸೇತತಿಲಾದಿತಿಲಕಂ। ಸಬ್ಬಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಪ್ಪಹಾನಂ। ಫಲೇ ಆಗತೇತಿ ಫಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ। ನಿಬ್ಬಾನೇ ಆಗತೇತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅಧಿಗತತ್ತಾ। ಭಿಕ್ಖುಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ‘‘ಸೋ ಸಮಣೋ, ಸ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ, ನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಏವ ನ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಏವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಸ್ಮಾ ಚಿದಂ ಭಿಕ್ಖುಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇದಂ ದಿವಸಸ್ಸ ತಿಕ್ಖತ್ತು’’ನ್ತಿಆದಿ। ಅಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ ಅತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಏಕನ್ತಹೇತುಭಾವತೋ।
Tilakanti kāḷatilasetatilāditilakaṃ. Sabbappahānanti sabbappakārappahānaṃ. Phale āgateti phale uppanne. Nibbāne āgateti nibbānassa adhigatattā. Bhikkhupātimokkhanti ‘‘so samaṇo, sa bhikkhū’’ti evaṃ vuttabhikkhūnaṃ pātimokkhaṃ, na upasampannānaṃ eva na pabbajitānaṃ evāti daṭṭhabbaṃ. Yasmā cidaṃ bhikkhupātimokkhaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘idaṃ divasassa tikkhattu’’ntiādi. Apaccavekkhituṃ na vaṭṭati attavisuddhiyā ekantahetubhāvato.
ಅನುಮಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
Anumānasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೫. ಅನುಮಾನಸುತ್ತಂ • 5. Anumānasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ೫. ಅನುಮಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 5. Anumānasuttavaṇṇanā
