| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
७. अनूपमत्थेरगाथावण्णना
7. Anūpamattheragāthāvaṇṇanā
नन्दमानागतं चित्ताति आयस्मतो अनूपमत्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयं पुञ्ञं उपचिनन्तो इतो एकतिंसे कप्पे कुलगेहे निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्तो एकदिवसं पदुमं नाम पच्चेकबुद्धं पिण्डाय चरन्तं रथियं दिस्वा पसन्नमानसो अङ्कोलपुप्फेहि पूजेसि। सो तेन पुञ्ञकम्मेन देवमनुस्सेसु संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे कोसलरट्ठे इब्भकुले निब्बत्तित्वा रूपसम्पत्तिया अनूपमोति लद्धनामो वयप्पत्तो उपनिस्सयसम्पन्नताय कामे पहाय पब्बजित्वा विपस्सनाय कम्मं करोन्तो अरञ्ञे विहरति। तस्स चित्तं बहिद्धा रूपादिआरम्मणेसु विधावति। कम्मट्ठानं परिवट्टति। थेरो विधावन्तं चित्तं निग्गण्हन्तो –
Nandamānāgataṃ cittāti āyasmato anūpamattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito ekatiṃse kappe kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ padumaṃ nāma paccekabuddhaṃ piṇḍāya carantaṃ rathiyaṃ disvā pasannamānaso aṅkolapupphehi pūjesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe ibbhakule nibbattitvā rūpasampattiyā anūpamoti laddhanāmo vayappatto upanissayasampannatāya kāme pahāya pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto araññe viharati. Tassa cittaṃ bahiddhā rūpādiārammaṇesu vidhāvati. Kammaṭṭhānaṃ parivaṭṭati. Thero vidhāvantaṃ cittaṃ niggaṇhanto –
२१३.
213.
‘‘नन्दमानागतं चित्तं, सूलमारोपमानकं।
‘‘Nandamānāgataṃ cittaṃ, sūlamāropamānakaṃ;
तेन तेनेव वजसि, येन सूलं कलिङ्गरं॥
Tena teneva vajasi, yena sūlaṃ kaliṅgaraṃ.
२१४.
214.
‘‘ताहं चित्तकलिं ब्रूमि, तं ब्रूमि चित्तदुब्भकं।
‘‘Tāhaṃ cittakaliṃ brūmi, taṃ brūmi cittadubbhakaṃ;
सत्था ते दुल्लभो लद्धो, मानत्थे मं नियोजयी’’ति॥ –
Satthā te dullabho laddho, mānatthe maṃ niyojayī’’ti. –
इमाहि द्वीहि गाथाहि ओवदि।
Imāhi dvīhi gāthāhi ovadi.
तत्थ नन्दमानागतं चित्ताति नन्दमान अभिनन्दमान चित्त अभिनन्दमानं आगतं उप्पन्नं । सूलमारोपमानकन्ति दुक्खुप्पत्तिट्ठानताय सूलसदिसत्ता सूलं तं तं भवं कम्मकिलेसेहि एत्तकं कालं आरोपियमानं। तेन तेनेव वजसि, येन सूलं कलिङ्गरन्ति यत्थ यत्थ सूलसङ्खाता भवा कलिङ्गरसङ्खाता अधिकुट्टनका कामगुणा च तेन तेनेव, पापचित्त, वजसि, तं तदेव ठानं उपगच्छसि, अत्तनो अनत्थं न सल्लक्खेसि।
Tattha nandamānāgataṃ cittāti nandamāna abhinandamāna citta abhinandamānaṃ āgataṃ uppannaṃ . Sūlamāropamānakanti dukkhuppattiṭṭhānatāya sūlasadisattā sūlaṃ taṃ taṃ bhavaṃ kammakilesehi ettakaṃ kālaṃ āropiyamānaṃ. Tena teneva vajasi, yena sūlaṃ kaliṅgaranti yattha yattha sūlasaṅkhātā bhavā kaliṅgarasaṅkhātā adhikuṭṭanakā kāmaguṇā ca tena teneva, pāpacitta, vajasi, taṃ tadeva ṭhānaṃ upagacchasi, attano anatthaṃ na sallakkhesi.
ताहं चित्तकलिं ब्रूमीति तं तस्मा पमत्तभावतो चित्तकलिं चित्तकालकण्णिं अहं कथयामि। पुनपि तं ब्रूमि कथेमि चित्तदुब्भकं चित्तसङ्खातस्स अत्तनो बहूपकारस्स सन्तानस्स अनत्थावहनतो चित्तदुब्भिं। ‘‘चित्तदुब्भगा’’तिपि पठन्ति। चित्तसङ्खातअलक्खिकअप्पपुञ्ञाति अत्थो। किन्ति ब्रूहीति चे? आह ‘‘सत्था ते दुल्लभो लद्धो, मानत्थे मं नियोजयी’’ति। कप्पानं असङ्ख्येय्यम्पि नाम बुद्धसुञ्ञो लोको होति, सत्थरि उप्पन्नेपि मनुस्सत्तसद्धापटिलाभादयो दुल्लभा एव, लद्धेसु च तेसु सत्थापि दुल्लभोयेव होति। एवं दुल्लभो सत्था इदानि तया लद्धो, तस्मिं लद्धे सम्पतिपि अनत्थे अहिते आयतिञ्च अनत्थावहे दुक्खावहे अकुसले मं मा नियोजेसीति। एवं थेरो अत्तनो चित्तं ओवदन्तो एव विपस्सनं वड्ढेत्वा अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेर १.३७.१६-१९) –
Tāhaṃ cittakaliṃ brūmīti taṃ tasmā pamattabhāvato cittakaliṃ cittakālakaṇṇiṃ ahaṃ kathayāmi. Punapi taṃ brūmi kathemi cittadubbhakaṃ cittasaṅkhātassa attano bahūpakārassa santānassa anatthāvahanato cittadubbhiṃ. ‘‘Cittadubbhagā’’tipi paṭhanti. Cittasaṅkhātaalakkhikaappapuññāti attho. Kinti brūhīti ce? Āha ‘‘satthā te dullabho laddho, mānatthe maṃ niyojayī’’ti. Kappānaṃ asaṅkhyeyyampi nāma buddhasuñño loko hoti, satthari uppannepi manussattasaddhāpaṭilābhādayo dullabhā eva, laddhesu ca tesu satthāpi dullabhoyeva hoti. Evaṃ dullabho satthā idāni tayā laddho, tasmiṃ laddhe sampatipi anatthe ahite āyatiñca anatthāvahe dukkhāvahe akusale maṃ mā niyojesīti. Evaṃ thero attano cittaṃ ovadanto eva vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.37.16-19) –
‘‘पदुमो नाम सम्बुद्धो, चित्तकूटे वसी तदा।
‘‘Padumo nāma sambuddho, cittakūṭe vasī tadā;
दिस्वान तं अहं बुद्धं, सयम्भुं अपराजितं॥
Disvāna taṃ ahaṃ buddhaṃ, sayambhuṃ aparājitaṃ.
‘‘अङ्कोलं पुप्फितं दिस्वा, ओचिनित्वानहं तदा।
‘‘Aṅkolaṃ pupphitaṃ disvā, ocinitvānahaṃ tadā;
उपगन्त्वान सम्बुद्धं, पूजयिं पदुमं जिनं॥
Upagantvāna sambuddhaṃ, pūjayiṃ padumaṃ jinaṃ.
‘‘एकतिंसे इतो कप्पे, यं पुप्फमभिपूजयिं।
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;
दुग्गतिं नाभिजानामि, बुद्धपूजायिदं फलं॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
अनूपमत्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Anūpamattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / ७. अनूपमत्थेरगाथा • 7. Anūpamattheragāthā
