Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
7. අනූපමත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
7. Anūpamattheragāthāvaṇṇanā
නන්දමානාගතං චිත්තාති ආයස්මතො අනූපමත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං පුඤ්ඤං උපචිනන්තො ඉතො එකතිංසෙ කප්පෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො එකදිවසං පදුමං නාම පච්චෙකබුද්ධං පිණ්ඩාය චරන්තං රථියං දිස්වා පසන්නමානසො අඞ්කොලපුප්ඵෙහි පූජෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කොසලරට්ඨෙ ඉබ්භකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා රූපසම්පත්තියා අනූපමොති ලද්ධනාමො වයප්පත්තො උපනිස්සයසම්පන්නතාය කාමෙ පහාය පබ්බජිත්වා විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො අරඤ්ඤෙ විහරති. තස්ස චිත්තං බහිද්ධා රූපාදිආරම්මණෙසු විධාවති. කම්මට්ඨානං පරිවට්ටති. ථෙරො විධාවන්තං චිත්තං නිග්ගණ්හන්තො –
Nandamānāgataṃ cittāti āyasmato anūpamattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito ekatiṃse kappe kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ padumaṃ nāma paccekabuddhaṃ piṇḍāya carantaṃ rathiyaṃ disvā pasannamānaso aṅkolapupphehi pūjesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe ibbhakule nibbattitvā rūpasampattiyā anūpamoti laddhanāmo vayappatto upanissayasampannatāya kāme pahāya pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto araññe viharati. Tassa cittaṃ bahiddhā rūpādiārammaṇesu vidhāvati. Kammaṭṭhānaṃ parivaṭṭati. Thero vidhāvantaṃ cittaṃ niggaṇhanto –
213.
213.
‘‘නන්දමානාගතං චිත්තං, සූලමාරොපමානකං;
‘‘Nandamānāgataṃ cittaṃ, sūlamāropamānakaṃ;
තෙන තෙනෙව වජසි, යෙන සූලං කලිඞ්ගරං.
Tena teneva vajasi, yena sūlaṃ kaliṅgaraṃ.
214.
214.
‘‘තාහං චිත්තකලිං බ්රූමි, තං බ්රූමි චිත්තදුබ්භකං;
‘‘Tāhaṃ cittakaliṃ brūmi, taṃ brūmi cittadubbhakaṃ;
සත්ථා තෙ දුල්ලභො ලද්ධො, මානත්ථෙ මං නියොජයී’’ති. –
Satthā te dullabho laddho, mānatthe maṃ niyojayī’’ti. –
ඉමාහි ද්වීහි ගාථාහි ඔවදි.
Imāhi dvīhi gāthāhi ovadi.
තත්ථ නන්දමානාගතං චිත්තාති නන්දමාන අභිනන්දමාන චිත්ත අභිනන්දමානං ආගතං උප්පන්නං . සූලමාරොපමානකන්ති දුක්ඛුප්පත්තිට්ඨානතාය සූලසදිසත්තා සූලං තං තං භවං කම්මකිලෙසෙහි එත්තකං කාලං ආරොපියමානං. තෙන තෙනෙව වජසි, යෙන සූලං කලිඞ්ගරන්ති යත්ථ යත්ථ සූලසඞ්ඛාතා භවා කලිඞ්ගරසඞ්ඛාතා අධිකුට්ටනකා කාමගුණා ච තෙන තෙනෙව, පාපචිත්ත, වජසි, තං තදෙව ඨානං උපගච්ඡසි, අත්තනො අනත්ථං න සල්ලක්ඛෙසි.
Tattha nandamānāgataṃ cittāti nandamāna abhinandamāna citta abhinandamānaṃ āgataṃ uppannaṃ . Sūlamāropamānakanti dukkhuppattiṭṭhānatāya sūlasadisattā sūlaṃ taṃ taṃ bhavaṃ kammakilesehi ettakaṃ kālaṃ āropiyamānaṃ. Tena teneva vajasi, yena sūlaṃ kaliṅgaranti yattha yattha sūlasaṅkhātā bhavā kaliṅgarasaṅkhātā adhikuṭṭanakā kāmaguṇā ca tena teneva, pāpacitta, vajasi, taṃ tadeva ṭhānaṃ upagacchasi, attano anatthaṃ na sallakkhesi.
තාහං චිත්තකලිං බ්රූමීති තං තස්මා පමත්තභාවතො චිත්තකලිං චිත්තකාලකණ්ණිං අහං කථයාමි. පුනපි තං බ්රූමි කථෙමි චිත්තදුබ්භකං චිත්තසඞ්ඛාතස්ස අත්තනො බහූපකාරස්ස සන්තානස්ස අනත්ථාවහනතො චිත්තදුබ්භිං. ‘‘චිත්තදුබ්භගා’’තිපි පඨන්ති. චිත්තසඞ්ඛාතඅලක්ඛිකඅප්පපුඤ්ඤාති අත්ථො. කින්ති බ්රූහීති චෙ? ආහ ‘‘සත්ථා තෙ දුල්ලභො ලද්ධො, මානත්ථෙ මං නියොජයී’’ති. කප්පානං අසඞ්ඛ්යෙය්යම්පි නාම බුද්ධසුඤ්ඤො ලොකො හොති, සත්ථරි උප්පන්නෙපි මනුස්සත්තසද්ධාපටිලාභාදයො දුල්ලභා එව, ලද්ධෙසු ච තෙසු සත්ථාපි දුල්ලභොයෙව හොති. එවං දුල්ලභො සත්ථා ඉදානි තයා ලද්ධො, තස්මිං ලද්ධෙ සම්පතිපි අනත්ථෙ අහිතෙ ආයතිඤ්ච අනත්ථාවහෙ දුක්ඛාවහෙ අකුසලෙ මං මා නියොජෙසීති. එවං ථෙරො අත්තනො චිත්තං ඔවදන්තො එව විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.37.16-19) –
Tāhaṃ cittakaliṃ brūmīti taṃ tasmā pamattabhāvato cittakaliṃ cittakālakaṇṇiṃ ahaṃ kathayāmi. Punapi taṃ brūmi kathemi cittadubbhakaṃ cittasaṅkhātassa attano bahūpakārassa santānassa anatthāvahanato cittadubbhiṃ. ‘‘Cittadubbhagā’’tipi paṭhanti. Cittasaṅkhātaalakkhikaappapuññāti attho. Kinti brūhīti ce? Āha ‘‘satthā te dullabho laddho, mānatthe maṃ niyojayī’’ti. Kappānaṃ asaṅkhyeyyampi nāma buddhasuñño loko hoti, satthari uppannepi manussattasaddhāpaṭilābhādayo dullabhā eva, laddhesu ca tesu satthāpi dullabhoyeva hoti. Evaṃ dullabho satthā idāni tayā laddho, tasmiṃ laddhe sampatipi anatthe ahite āyatiñca anatthāvahe dukkhāvahe akusale maṃ mā niyojesīti. Evaṃ thero attano cittaṃ ovadanto eva vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.37.16-19) –
‘‘පදුමො නාම සම්බුද්ධො, චිත්තකූටෙ වසී තදා;
‘‘Padumo nāma sambuddho, cittakūṭe vasī tadā;
දිස්වාන තං අහං බුද්ධං, සයම්භුං අපරාජිතං.
Disvāna taṃ ahaṃ buddhaṃ, sayambhuṃ aparājitaṃ.
‘‘අඞ්කොලං පුප්ඵිතං දිස්වා, ඔචිනිත්වානහං තදා;
‘‘Aṅkolaṃ pupphitaṃ disvā, ocinitvānahaṃ tadā;
උපගන්ත්වාන සම්බුද්ධං, පූජයිං පදුමං ජිනං.
Upagantvāna sambuddhaṃ, pūjayiṃ padumaṃ jinaṃ.
‘‘එකතිංසෙ ඉතො කප්පෙ, යං පුප්ඵමභිපූජයිං;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, බුද්ධපූජායිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අනූපමත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Anūpamattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 7. අනූපමත්ථෙරගාථා • 7. Anūpamattheragāthā