| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
अनुपञ्ञत्तिवण्णना
Anupaññattivaṇṇanā
पाराजिकवत्थुभूताति येसं तीसु मग्गेसु तिलबीजमत्तम्पि निमित्तस्स पवेसोकासो होति, ते इत्थिपुरिसादिभेदा सब्बे सङ्गय्हन्ति, न इतरे। इध पन तिरच्छानगतायाति-पाळिपदानुरूपतो न सब्बातिआदिना इत्थिलिङ्गवसेन वुत्तं। गोनसाति सप्पविसेसा, येसं पिट्ठीसु महन्तमहन्तानि मण्डलानि होन्ति। कच्छपमण्डूकानं चतुप्पदत्तेपि ओदकतासामञ्ञेन अपदेहि सह गहणं। मुखसण्ठानन्ति ओट्ठचम्मसण्ठानं। वणसङ्खेपन्ति वणसङ्गहं। वणे थुल्लच्चयञ्च ‘‘अमग्गेन अमग्गं पवेसेति, आपत्ति थुल्लच्चयस्सा’’ति (पारा॰ ६६) इमस्स सुत्तस्स वसेन वेदितब्बं। मङ्गुसाति नकुला। एतमेव हि अत्थन्ति यो नं अज्झापज्जति, तं पराजेतीति इममत्थं वुत्तानंयेव पाराजिकादिसद्दानं निब्बचनप्पसङ्गे इमिस्सा परिवारगाथाय पवत्तत्ता। भट्ठोति सासनतो परिहीनो। निरङ्कतोति निराकतो। एतन्ति आपत्तिरूपं पाराजिकं। छिन्नोति अन्तराखण्डितो।
Pārājikavatthubhūtāti yesaṃ tīsu maggesu tilabījamattampi nimittassa pavesokāso hoti, te itthipurisādibhedā sabbe saṅgayhanti, na itare. Idha pana tiracchānagatāyāti-pāḷipadānurūpato na sabbātiādinā itthiliṅgavasena vuttaṃ. Gonasāti sappavisesā, yesaṃ piṭṭhīsu mahantamahantāni maṇḍalāni honti. Kacchapamaṇḍūkānaṃ catuppadattepi odakatāsāmaññena apadehi saha gahaṇaṃ. Mukhasaṇṭhānanti oṭṭhacammasaṇṭhānaṃ. Vaṇasaṅkhepanti vaṇasaṅgahaṃ. Vaṇe thullaccayañca ‘‘amaggena amaggaṃ paveseti, āpatti thullaccayassā’’ti (pārā. 66) imassa suttassa vasena veditabbaṃ. Maṅgusāti nakulā. Etameva hi atthanti yo naṃ ajjhāpajjati, taṃ parājetīti imamatthaṃ vuttānaṃyeva pārājikādisaddānaṃ nibbacanappasaṅge imissā parivāragāthāya pavattattā. Bhaṭṭhoti sāsanato parihīno. Niraṅkatoti nirākato. Etanti āpattirūpaṃ pārājikaṃ. Chinnoti antarākhaṇḍito.
पकतत्तेहि भिक्खूहीति एत्थ पकतत्ता नाम पाराजिकं अनापन्ना अनुक्खित्ता च। केचि पन ‘‘पकतत्तेहि भिक्खूहि एकतो कत्तब्बत्ताति अट्ठकथायं वुत्तत्ता पकतत्तभूतेहि अलज्जीहिपि सद्धिं उपोसथादिसङ्घकम्मकरणे दोसो नत्थी’’ति वदन्ति, तं न युत्तं, इमिना वचनेन तस्स अत्थस्स असिज्झनतो। यदि हि सङ्घकम्मं करीयति, पकतत्तेहेव करीयति, न अपकतत्तेहीति एवं अपकतत्तेहि सहसंवासपटिक्खेपपरं इदं वचनं, न पन पकतत्तेहि सब्बेहि अलज्जीआदीहि एकतो सङ्घकम्मं कत्तब्बमेवाति। एवं संवासविधानपरं पकतत्तेसुपि सभागापत्तिं आपन्नेहि अञ्ञमञ्ञञ्च अलज्जीहि च सद्धिं एकतो कम्मकरणस्स पटिक्खित्तत्ता। वुत्तञ्हि ‘‘सचे सब्बो सङ्घो सभागापत्तिया सति वुत्तविधिं अकत्वा उपोसथं करोति, वुत्तनयेनेव सब्बो सङ्घो आपत्तिं आपज्जती’’तिआदि (कङ्खा॰ अट्ठ॰ निदानवण्णना)। ‘‘यत्थ आमिसपरिभोगो वट्टति, धम्मपरिभोगोपि तत्थ वट्टती’’ति अलज्जीहि सह परिभोगो च अट्ठकथायं पटिक्खित्तो एकतो कम्मकरणस्सापि धम्मपरिभोगत्ता। तस्मा यथा हि पाळियं पाराजिकापत्तिआपज्जनकपुग्गलनियमत्थं य्वायं ञत्तिचतुत्थेन कम्मेन…पे॰… उपसम्पन्नो, अयं इमस्मिं अत्थे अधिप्पेतो भिक्खूति इमस्मिं वचने सब्बेपि ञत्तिचतुत्थकम्मेन उपसम्पन्ना पाराजिकापज्जनकपुग्गलायेवाति नियमो न सिज्झति पाराजिकानापज्जनकानम्पि सेक्खादीनं सम्भवा, अथ खो ञत्तिचतुत्थकम्मेन उपसम्पन्नेसुयेव पाराजिकापत्तिआपज्जनका अलज्जी बालपुथुज्जना लब्भन्ति, न पन एहिभिक्खुआदीसूति एवं नियमो सिज्झति, एवमिधापि पकतत्तेसुयेव एकतो कम्मकरणारहा अनापत्तिका लज्जी कुक्कुच्चका सिक्खाकामा उपलब्भन्ति , न अपकतत्तेसूति एवमेव नियमो सिज्झति अपकतत्तानं गणपूरणत्ताभावेन असंवासिकत्तनियमतो। अलज्जिनो पन गणपूरका हुत्वा कम्मस्स साधनतो असंवासिकेसु न गहिता कत्तब्बविधिं अकत्वा तेहि सह मद्दित्वा कम्मं करोन्तानं आपत्ति अलज्जिता च न विगच्छतीति वेदितब्बं। ‘‘एको अलज्जी अलज्जीसतम्पि करोती’’ति (पारा॰ अट्ठ॰ २.५८५) हि वुत्तं, तेनेव वक्खति ‘‘सब्बेपि लज्जिनो एतेसु कम्मादीसु सह वसन्ती’’तिआदि। अयञ्चत्थो उपरि वित्थारतो आवि भविस्सति।
Pakatattehi bhikkhūhīti ettha pakatattā nāma pārājikaṃ anāpannā anukkhittā ca. Keci pana ‘‘pakatattehi bhikkhūhi ekato kattabbattāti aṭṭhakathāyaṃ vuttattā pakatattabhūtehi alajjīhipi saddhiṃ uposathādisaṅghakammakaraṇe doso natthī’’ti vadanti, taṃ na yuttaṃ, iminā vacanena tassa atthassa asijjhanato. Yadi hi saṅghakammaṃ karīyati, pakatatteheva karīyati, na apakatattehīti evaṃ apakatattehi sahasaṃvāsapaṭikkhepaparaṃ idaṃ vacanaṃ, na pana pakatattehi sabbehi alajjīādīhi ekato saṅghakammaṃ kattabbamevāti. Evaṃ saṃvāsavidhānaparaṃ pakatattesupi sabhāgāpattiṃ āpannehi aññamaññañca alajjīhi ca saddhiṃ ekato kammakaraṇassa paṭikkhittattā. Vuttañhi ‘‘sace sabbo saṅgho sabhāgāpattiyā sati vuttavidhiṃ akatvā uposathaṃ karoti, vuttanayeneva sabbo saṅgho āpattiṃ āpajjatī’’tiādi (kaṅkhā. aṭṭha. nidānavaṇṇanā). ‘‘Yattha āmisaparibhogo vaṭṭati, dhammaparibhogopi tattha vaṭṭatī’’ti alajjīhi saha paribhogo ca aṭṭhakathāyaṃ paṭikkhitto ekato kammakaraṇassāpi dhammaparibhogattā. Tasmā yathā hi pāḷiyaṃ pārājikāpattiāpajjanakapuggalaniyamatthaṃ yvāyaṃ ñatticatutthena kammena…pe… upasampanno, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhūti imasmiṃ vacane sabbepi ñatticatutthakammena upasampannā pārājikāpajjanakapuggalāyevāti niyamo na sijjhati pārājikānāpajjanakānampi sekkhādīnaṃ sambhavā, atha kho ñatticatutthakammena upasampannesuyeva pārājikāpattiāpajjanakā alajjī bālaputhujjanā labbhanti, na pana ehibhikkhuādīsūti evaṃ niyamo sijjhati, evamidhāpi pakatattesuyeva ekato kammakaraṇārahā anāpattikā lajjī kukkuccakā sikkhākāmā upalabbhanti , na apakatattesūti evameva niyamo sijjhati apakatattānaṃ gaṇapūraṇattābhāvena asaṃvāsikattaniyamato. Alajjino pana gaṇapūrakā hutvā kammassa sādhanato asaṃvāsikesu na gahitā kattabbavidhiṃ akatvā tehi saha madditvā kammaṃ karontānaṃ āpatti alajjitā ca na vigacchatīti veditabbaṃ. ‘‘Eko alajjī alajjīsatampi karotī’’ti (pārā. aṭṭha. 2.585) hi vuttaṃ, teneva vakkhati ‘‘sabbepi lajjino etesu kammādīsu saha vasantī’’tiādi. Ayañcattho upari vitthārato āvi bhavissati.
तथाति सीमापरिच्छिन्नेहीतिआदिं परामसति। एकतो वन्दनभुञ्जनगामप्पवेसनवत्तापटिवत्तकरणउग्गहपरिपुच्छासज्झायकरणादिसामग्गिकिरियावसेन भगवता पञ्ञत्तसिक्खापदसिक्खनं समसिक्खता नाम, तञ्च लज्जीहेव समं सिक्खितब्बं, न अलज्जीहीति दस्सेतुं ‘‘पञ्ञत्तं पन…पे॰… समसिक्खता नामा’’ति वुत्तं। तत्थ अनतिक्कमनवसेन उग्गहपरिपुच्छादिवसेन च लज्जीपुग्गलेहि समं एकतो सिक्खितब्बा समसिक्खाति सिक्खापदानि वुत्तानि, तासं समसिक्खनं यथावुत्तनयेन लज्जीहि सिक्खितब्बभावो समसिक्खता नामाति अधिप्पायो। यथावुत्तेसु एककम्मादीसु अलज्जीनं लज्जिधम्मे अनोक्कन्ते लज्जीहि सह संवासो नत्थि, ततो बहियेव ते सन्दिस्सन्तीति आह सब्बेपि लज्जिनोतिआदि।
Tathāti sīmāparicchinnehītiādiṃ parāmasati. Ekato vandanabhuñjanagāmappavesanavattāpaṭivattakaraṇauggahaparipucchāsajjhāyakaraṇādisāmaggikiriyāvasena bhagavatā paññattasikkhāpadasikkhanaṃ samasikkhatā nāma, tañca lajjīheva samaṃ sikkhitabbaṃ, na alajjīhīti dassetuṃ ‘‘paññattaṃ pana…pe… samasikkhatā nāmā’’ti vuttaṃ. Tattha anatikkamanavasena uggahaparipucchādivasena ca lajjīpuggalehi samaṃ ekato sikkhitabbā samasikkhāti sikkhāpadāni vuttāni, tāsaṃ samasikkhanaṃ yathāvuttanayena lajjīhi sikkhitabbabhāvo samasikkhatā nāmāti adhippāyo. Yathāvuttesu ekakammādīsu alajjīnaṃ lajjidhamme anokkante lajjīhi saha saṃvāso natthi, tato bahiyeva te sandissantīti āha sabbepi lajjinotiādi.
५६. यं तं वुत्तन्ति सम्बन्धो। वत्थुमेव न होतीति सुवण्णादीहि कतइत्थिरूपानं अङ्गजातेसुपि निमित्तवोहारदस्सनतो तत्थ पाराजिकासङ्कानिवत्तनत्थं वुत्तं। तेनेव विनीतवत्थूसु लेपचित्तादिवत्थूसु सञ्जातकुक्कुच्चस्स पाराजिकेन अनापत्ति वुत्ता।
56. Yaṃ taṃ vuttanti sambandho. Vatthumeva na hotīti suvaṇṇādīhi kataitthirūpānaṃ aṅgajātesupi nimittavohāradassanato tattha pārājikāsaṅkānivattanatthaṃ vuttaṃ. Teneva vinītavatthūsu lepacittādivatthūsu sañjātakukkuccassa pārājikena anāpatti vuttā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / अनुपञ्ञत्तिवण्णना • Anupaññattivaṇṇanā
