Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / အင္ဂုတ္တရနိကာယ • Aṅguttaranikāya |
၁၀. အနုရုဒ္ဓမဟာဝိတက္ကသုတ္တံ
10. Anuruddhamahāvitakkasuttaṃ
၃၀. ဧကံ သမယံ ဘဂဝာ ဘဂ္ဂေသု ဝိဟရတိ သုံသုမာရဂိရေ ဘေသကဠာဝနေ မိဂဒာယေ။ တေန ခော ပန သမယေန အာယသ္မာ အနုရုဒ္ဓော စေတီသု ဝိဟရတိ ပာစီနဝံသဒာယေ။ အထ ခော အာယသ္မတော အနုရုဒ္ဓသ္သ ရဟောဂတသ္သ ပဋိသလ္လီနသ္သ ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပာဒိ – ‘‘အပ္ပိစ္ဆသ္သာယံ ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော မဟိစ္ဆသ္သ; သန္တုဋ္ဌသ္သာယံ ဓမ္မော , နာယံ ဓမ္မော အသန္တုဋ္ဌသ္သ; ပဝိဝိတ္တသ္သာယံ ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော သင္ဂဏိကာရာမသ္သ; အာရဒ္ဓဝီရိယသ္သာယံ ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော ကုသီတသ္သ; ဥပဋ္ဌိတသ္သတိသ္သာယံ 1 ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော မုဋ္ဌသ္သတိသ္သ 2; သမာဟိတသ္သာယံ ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော အသမာဟိတသ္သ; ပညဝတော အယံ ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော ဒုပ္ပညသ္သာ’’တိ။
30. Ekaṃ samayaṃ bhagavā bhaggesu viharati suṃsumāragire bhesakaḷāvane migadāye. Tena kho pana samayena āyasmā anuruddho cetīsu viharati pācīnavaṃsadāye. Atha kho āyasmato anuruddhassa rahogatassa paṭisallīnassa evaṃ cetaso parivitakko udapādi – ‘‘appicchassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo mahicchassa; santuṭṭhassāyaṃ dhammo , nāyaṃ dhammo asantuṭṭhassa; pavivittassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo saṅgaṇikārāmassa; āraddhavīriyassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo kusītassa; upaṭṭhitassatissāyaṃ 3 dhammo, nāyaṃ dhammo muṭṭhassatissa 4; samāhitassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo asamāhitassa; paññavato ayaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo duppaññassā’’ti.
အထ ခော ဘဂဝာ အာယသ္မတော အနုရုဒ္ဓသ္သ စေတသာ စေတောပရိဝိတက္ကမညာယ – သေယ္ယထာပိ နာမ ဗလဝာ ပုရိသော သမိဉ္ဇိတံ ဝာ ဗာဟံ ပသာရေယ္ယ, ပသာရိတံ ဝာ ဗာဟံ သမိဉ္ဇေယ္ယ; ဧဝမေဝံ – ဘဂ္ဂေသု သုံသုမာရဂိရေ ဘေသကဠာဝနေ မိဂဒာယေ အန္တရဟိတော စေတီသု ပာစီနဝံသဒာယေ အာယသ္မတော အနုရုဒ္ဓသ္သ သမ္မုခေ ပာတုရဟောသိ။ နိသီဒိ ဘဂဝာ ပညတ္တေ အာသနေ။ အာယသ္မာပိ ခော အနုရုဒ္ဓော ဘဂဝန္တံ အဘိဝာဒေတ္ဝာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ ဧကမန္တံ
Atha kho bhagavā āyasmato anuruddhassa cetasā cetoparivitakkamaññāya – seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya; evamevaṃ – bhaggesu suṃsumāragire bhesakaḷāvane migadāye antarahito cetīsu pācīnavaṃsadāye āyasmato anuruddhassa sammukhe pāturahosi. Nisīdi bhagavā paññatte āsane. Āyasmāpi kho anuruddho bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ
နိသိန္နံ ခော အာယသ္မန္တံ အနုရုဒ္ဓံ ဘဂဝာ ဧတဒဝောစ –
Nisinnaṃ kho āyasmantaṃ anuruddhaṃ bhagavā etadavoca –
‘‘သာဓု သာဓု, အနုရုဒ္ဓ! သာဓု ခော တ္ဝံ, အနုရုဒ္ဓ, (ယံ တံ မဟာပုရိသဝိတက္ကံ) 5 ဝိတက္ကေသိ – ‘အပ္ပိစ္ဆသ္သာယံ ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော မဟိစ္ဆသ္သ; သန္တုဋ္ဌသ္သာယံ ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော အသန္တုဋ္ဌသ္သ; ပဝိဝိတ္တသ္သာယံ ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော သင္ဂဏိကာရာမသ္သ; အာရဒ္ဓဝီရိယသ္သာယံ ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော ကုသီတသ္သ; ဥပဋ္ဌိတသ္သတိသ္သာယံ ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော မုဋ္ဌသ္သတိသ္သ; သမာဟိတသ္သာယံ ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော အသမာဟိတသ္သ; ပညဝတော အယံ ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော ဒုပ္ပညသ္သာ’တိ။ တေန ဟိ တ္ဝံ, အနုရုဒ္ဓ, ဣမမ္ပိ အဋ္ဌမံ မဟာပုရိသဝိတက္ကံ ဝိတက္ကေဟိ – ‘နိပ္ပပဉ္စာရာမသ္သာယံ ဓမ္မော နိပ္ပပဉ္စရတိနော, နာယံ ဓမ္မော ပပဉ္စာရာမသ္သ ပပဉ္စရတိနော’’’တိ။
‘‘Sādhu sādhu, anuruddha! Sādhu kho tvaṃ, anuruddha, (yaṃ taṃ mahāpurisavitakkaṃ) 6 vitakkesi – ‘appicchassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo mahicchassa; santuṭṭhassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo asantuṭṭhassa; pavivittassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo saṅgaṇikārāmassa; āraddhavīriyassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo kusītassa; upaṭṭhitassatissāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo muṭṭhassatissa; samāhitassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo asamāhitassa; paññavato ayaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo duppaññassā’ti. Tena hi tvaṃ, anuruddha, imampi aṭṭhamaṃ mahāpurisavitakkaṃ vitakkehi – ‘nippapañcārāmassāyaṃ dhammo nippapañcaratino, nāyaṃ dhammo papañcārāmassa papañcaratino’’’ti.
‘‘ယတော ခော တ္ဝံ, အနုရုဒ္ဓ, ဣမေ အဋ္ဌ မဟာပုရိသဝိတက္ကေ ဝိတက္ကေသ္သသိ, တတော တ္ဝံ, အနုရုဒ္ဓ, ယာဝဒေဝ 7 အာကင္ခိသ္သသိ, ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ သဝိတက္ကံ သဝိစာရံ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိသ္သသိ။
‘‘Yato kho tvaṃ, anuruddha, ime aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi, tato tvaṃ, anuruddha, yāvadeva 8 ākaṅkhissasi, vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharissasi.
‘‘ယတော ခော တ္ဝံ, အနုရုဒ္ဓ, ဣမေ အဋ္ဌ မဟာပုရိသဝိတက္ကေ ဝိတက္ကေသ္သသိ, တတော တ္ဝံ, အနုရုဒ္ဓ, ယာဝဒေဝ အာကင္ခိသ္သသိ, ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပသာဒနံ စေတသော ဧကောဒိဘာဝံ အဝိတက္ကံ အဝိစာရံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ ဒုတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိသ္သသိ။
‘‘Yato kho tvaṃ, anuruddha, ime aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi, tato tvaṃ, anuruddha, yāvadeva ākaṅkhissasi, vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharissasi.
‘‘ယတော ခော တ္ဝံ, အနုရုဒ္ဓ, ဣမေ အဋ္ဌ မဟာပုရိသဝိတက္ကေ ဝိတက္ကေသ္သသိ, တတော တ္ဝံ, အနုရုဒ္ဓ , ယာဝဒေဝ အာကင္ခိသ္သသိ, ပီတိယာ စ ဝိရာဂာ ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရိသ္သသိ သတော စ သမ္ပဇာနော သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒိသ္သသိ ယံ တံ အရိယာ အာစိက္ခန္တိ – ‘ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီ’တိ တတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိသ္သသိ။
‘‘Yato kho tvaṃ, anuruddha, ime aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi, tato tvaṃ, anuruddha , yāvadeva ākaṅkhissasi, pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharissasi sato ca sampajāno sukhañca kāyena paṭisaṃvedissasi yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti – ‘upekkhako satimā sukhavihārī’ti tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharissasi.
‘‘ယတော ခော တ္ဝံ, အနုရုဒ္ဓ, ဣမေ အဋ္ဌ မဟာပုရိသဝိတက္ကေ ဝိတက္ကေသ္သသိ, တတော တ္ဝံ, အနုရုဒ္ဓ, ယာဝဒေဝ အာကင္ခိသ္သသိ, သုခသ္သ စ ပဟာနာ ဒုက္ခသ္သ စ ပဟာနာ ပုဗ္ဗေဝ သောမနသ္သဒောမနသ္သာနံ အတ္ထင္ဂမာ အဒုက္ခမသုခံ ဥပေက္ခာသတိပာရိသုဒ္ဓိံ စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိသ္သသိ။
‘‘Yato kho tvaṃ, anuruddha, ime aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi, tato tvaṃ, anuruddha, yāvadeva ākaṅkhissasi, sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharissasi.
‘‘ယတော ခော တ္ဝံ, အနုရုဒ္ဓ, ဣမေ စ အဋ္ဌ မဟာပုရိသဝိတက္ကေ ဝိတက္ကေသ္သသိ, ဣမေသဉ္စ စတုန္နံ ဈာနာနံ အာဘိစေတသိကာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာနံ နိကာမလာဘီ ဘဝိသ္သသိ အကိစ္ဆလာဘီ အကသိရလာဘီ, တတော တုယ္ဟံ, အနုရုဒ္ဓ, သေယ္ယထာပိ နာမ ဂဟပတိသ္သ ဝာ ဂဟပတိပုတ္တသ္သ ဝာ နာနာရတ္တာနံ ဒုသ္သာနံ ဒုသ္သကရဏ္ဍကော ပူရော; ဧဝမေဝံ တေ ပံသုကူလစီဝရံ ခာယိသ္သတိ သန္တုဋ္ဌသ္သ ဝိဟရတော ရတိယာ အပရိတသ္သာယ ဖာသုဝိဟာရာယ ဩက္ကမနာယ နိဗ္ဗာနသ္သ။
‘‘Yato kho tvaṃ, anuruddha, ime ca aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi, imesañca catunnaṃ jhānānaṃ ābhicetasikānaṃ diṭṭhadhammasukhavihārānaṃ nikāmalābhī bhavissasi akicchalābhī akasiralābhī, tato tuyhaṃ, anuruddha, seyyathāpi nāma gahapatissa vā gahapatiputtassa vā nānārattānaṃ dussānaṃ dussakaraṇḍako pūro; evamevaṃ te paṃsukūlacīvaraṃ khāyissati santuṭṭhassa viharato ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya okkamanāya nibbānassa.
‘‘ယတော ခော တ္ဝံ, အနုရုဒ္ဓ, ဣမေ စ အဋ္ဌ မဟာပုရိသဝိတက္ကေ ဝိတက္ကေသ္သသိ, ဣမေသဉ္စ စတုန္နံ ဈာနာနံ အာဘိစေတသိကာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာနံ နိကာမလာဘီ ဘဝိသ္သသိ အကိစ္ဆလာဘီ အကသိရလာဘီ, တတော တုယ္ဟံ, အနုရုဒ္ဓ, သေယ္ယထာပိ နာမ ဂဟပတိသ္သ ဝာ ဂဟပတိပုတ္တသ္သ ဝာ သာလီနံ ဩဒနော ဝိစိတကာဠကော အနေကသူပော အနေကဗ္ယဉ္ဇနော; ဧဝမေဝံ တေ ပိဏ္ဍိယာလောပဘောဇနံ ခာယိသ္သတိ သန္တုဋ္ဌသ္သ ဝိဟရတော ရတိယာ အပရိတသ္သာယ ဖာသုဝိဟာရာယ ဩက္ကမနာယ နိဗ္ဗာနသ္သ။
‘‘Yato kho tvaṃ, anuruddha, ime ca aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi, imesañca catunnaṃ jhānānaṃ ābhicetasikānaṃ diṭṭhadhammasukhavihārānaṃ nikāmalābhī bhavissasi akicchalābhī akasiralābhī, tato tuyhaṃ, anuruddha, seyyathāpi nāma gahapatissa vā gahapatiputtassa vā sālīnaṃ odano vicitakāḷako anekasūpo anekabyañjano; evamevaṃ te piṇḍiyālopabhojanaṃ khāyissati santuṭṭhassa viharato ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya okkamanāya nibbānassa.
‘‘ယတော ခော တ္ဝံ, အနုရုဒ္ဓ, ဣမေ စ အဋ္ဌ မဟာပုရိသဝိတက္ကေ ဝိတက္ကေသ္သသိ, ဣမေသဉ္စ စတုန္နံ ဈာနာနံ အာဘိစေတသိကာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာနံ နိကာမလာဘီ ဘဝိသ္သသိ အကိစ္ဆလာဘီ အကသိရလာဘီ, တတော တုယ္ဟံ, အနုရုဒ္ဓ, သေယ္ယထာပိ နာမ ဂဟပတိသ္သ ဝာ ဂဟပတိပုတ္တသ္သ ဝာ ကူဋာဂာရံ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တံ နိဝာတံ ဖုသိတဂ္ဂဠံ ပိဟိတဝာတပာနံ; ဧဝမေဝံ တေ ရုက္ခမူလသေနာသနံ ခာယိသ္သတိ သန္တုဋ္ဌသ္သ ဝိဟရတော ရတိယာ အပရိတသ္သာယ ဖာသုဝိဟာရာယ ဩက္ကမနာယ နိဗ္ဗာနသ္သ။
‘‘Yato kho tvaṃ, anuruddha, ime ca aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi, imesañca catunnaṃ jhānānaṃ ābhicetasikānaṃ diṭṭhadhammasukhavihārānaṃ nikāmalābhī bhavissasi akicchalābhī akasiralābhī, tato tuyhaṃ, anuruddha, seyyathāpi nāma gahapatissa vā gahapatiputtassa vā kūṭāgāraṃ ullittāvalittaṃ nivātaṃ phusitaggaḷaṃ pihitavātapānaṃ; evamevaṃ te rukkhamūlasenāsanaṃ khāyissati santuṭṭhassa viharato ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya okkamanāya nibbānassa.
‘‘ယတော ခော တ္ဝံ, အနုရုဒ္ဓ, ဣမေ စ အဋ္ဌ မဟာပုရိသဝိတက္ကေ ဝိတက္ကေသ္သသိ, ဣမေသဉ္စ စတုန္နံ ဈာနာနံ အာဘိစေတသိကာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာနံ နိကာမလာဘီ ဘဝိသ္သသိ အကိစ္ဆလာဘီ အကသိရလာဘီ, တတော တုယ္ဟံ, အနုရုဒ္ဓ , သေယ္ယထာပိ နာမ ဂဟပတိသ္သ ဝာ ဂဟပတိပုတ္တသ္သ ဝာ ပလ္လင္ကော ဂောနကတ္ထတော ပဋိကတ္ထတော ပဋလိကတ္ထတော ကဒလိမိဂပဝရပစ္စတ္ထရဏော 9 သဥတ္တရစ္ဆဒော ဥဘတောလောဟိတကူပဓာနော; ဧဝမေဝံ တေ တိဏသန္ထာရကသယနာသနံ ခာယိသ္သတိ သန္တုဋ္ဌသ္သ ဝိဟရတော ရတိယာ အပရိတသ္သာယ ဖာသုဝိဟာရာယ ဩက္ကမနာယ နိဗ္ဗာနသ္သ။
‘‘Yato kho tvaṃ, anuruddha, ime ca aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi, imesañca catunnaṃ jhānānaṃ ābhicetasikānaṃ diṭṭhadhammasukhavihārānaṃ nikāmalābhī bhavissasi akicchalābhī akasiralābhī, tato tuyhaṃ, anuruddha , seyyathāpi nāma gahapatissa vā gahapatiputtassa vā pallaṅko gonakatthato paṭikatthato paṭalikatthato kadalimigapavarapaccattharaṇo 10 sauttaracchado ubhatolohitakūpadhāno; evamevaṃ te tiṇasanthārakasayanāsanaṃ khāyissati santuṭṭhassa viharato ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya okkamanāya nibbānassa.
‘‘ယတော ခော တ္ဝံ, အနုရုဒ္ဓ, ဣမေ စ အဋ္ဌ မဟာပုရိသဝိတက္ကေ ဝိတက္ကေသ္သသိ, ဣမေသဉ္စ စတုန္နံ ဈာနာနံ အာဘိစေတသိကာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာနံ နိကာမလာဘီ ဘဝိသ္သသိ အကိစ္ဆလာဘီ အကသိရလာဘီ, တတော တုယ္ဟံ, အနုရုဒ္ဓ, သေယ္ယထာပိ နာမ ဂဟပတိသ္သ ဝာ ဂဟပတိပုတ္တသ္သ ဝာ နာနာဘေသဇ္ဇာနိ, သေယ္ယထိဒံ – သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ မဓု ဖာဏိတံ; ဧဝမေဝံ တေ ပူတိမုတ္တဘေသဇ္ဇံ ခာယိသ္သတိ သန္တုဋ္ဌသ္သ ဝိဟရတော ရတိယာ အပရိတသ္သာယ ဖာသုဝိဟာရာယ ဩက္ကမနာယ နိဗ္ဗာနသ္သ။ တေန ဟိ တ္ဝံ, အနုရုဒ္ဓ, အာယတိကမ္ပိ ဝသ္သာဝာသံ ဣဓေဝ စေတီသု ပာစီနဝံသဒာယေ ဝိဟရေယ္ယာသီ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ, ဘန္တေ’’တိ ခော အာယသ္မာ အနုရုဒ္ဓော ဘဂဝတော ပစ္စသ္သောသိ။
‘‘Yato kho tvaṃ, anuruddha, ime ca aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi, imesañca catunnaṃ jhānānaṃ ābhicetasikānaṃ diṭṭhadhammasukhavihārānaṃ nikāmalābhī bhavissasi akicchalābhī akasiralābhī, tato tuyhaṃ, anuruddha, seyyathāpi nāma gahapatissa vā gahapatiputtassa vā nānābhesajjāni, seyyathidaṃ – sappi navanītaṃ telaṃ madhu phāṇitaṃ; evamevaṃ te pūtimuttabhesajjaṃ khāyissati santuṭṭhassa viharato ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya okkamanāya nibbānassa. Tena hi tvaṃ, anuruddha, āyatikampi vassāvāsaṃ idheva cetīsu pācīnavaṃsadāye vihareyyāsī’’ti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā anuruddho bhagavato paccassosi.
အထ ခော ဘဂဝာ အာယသ္မန္တံ အနုရုဒ္ဓံ ဣမိနာ ဩဝာဒေန ဩဝဒိတ္ဝာ – သေယ္ယထာပိ နာမ ဗလဝာ ပုရိသော သမိဉ္ဇိတံ ဝာ ဗာဟံ ပသာရေယ္ယ, ပသာရိတံ ဝာ ဗာဟံ သမိဉ္ဇေယ္ယ, ဧဝမေဝံ – စေတီသု ပာစီနဝံသဒာယေ အန္တရဟိတော ဘဂ္ဂေသု သုံသုမာရဂိရေ ဘေသကဠာဝနေ မိဂဒာယေ ပာတုရဟောသီတိ။ နိသီဒိ ဘဂဝာ ပညတ္တေ အာသနေ။ နိသဇ္ဇ ခော ဘဂဝာ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘အဋ္ဌ ခော, ဘိက္ခဝေ, မဟာပုရိသဝိတက္ကေ ဒေသေသ္သာမိ, တံ သုဏာထ။ပေ.။ ကတမေ စ, ဘိက္ခဝေ, အဋ္ဌ မဟာပုရိသဝိတက္ကာ? အပ္ပိစ္ဆသ္သာယံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော မဟိစ္ဆသ္သ; သန္တုဋ္ဌသ္သာယံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော အသန္တုဋ္ဌသ္သ; ပဝိဝိတ္တသ္သာယံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော သင္ဂဏိကာရာမသ္သ; အာရဒ္ဓဝီရိယသ္သာယံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော ကုသီတသ္သ; ဥပဋ္ဌိတသ္သတိသ္သာယံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော မုဋ္ဌသ္သတိသ္သ; သမာဟိတသ္သာယံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော အသမာဟိတသ္သ; ပညဝတော အယံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော ဒုပ္ပညသ္သ; နိပ္ပပဉ္စာရာမသ္သာယံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော နိပ္ပပဉ္စရတိနော, နာယံ ဓမ္မော ပပဉ္စာရာမသ္သ ပပဉ္စရတိနော’’။
Atha kho bhagavā āyasmantaṃ anuruddhaṃ iminā ovādena ovaditvā – seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya, evamevaṃ – cetīsu pācīnavaṃsadāye antarahito bhaggesu suṃsumāragire bhesakaḷāvane migadāye pāturahosīti. Nisīdi bhagavā paññatte āsane. Nisajja kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘aṭṭha kho, bhikkhave, mahāpurisavitakke desessāmi, taṃ suṇātha…pe… katame ca, bhikkhave, aṭṭha mahāpurisavitakkā? Appicchassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo mahicchassa; santuṭṭhassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo asantuṭṭhassa; pavivittassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo saṅgaṇikārāmassa; āraddhavīriyassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo kusītassa; upaṭṭhitassatissāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo muṭṭhassatissa; samāhitassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo asamāhitassa; paññavato ayaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo duppaññassa; nippapañcārāmassāyaṃ, bhikkhave, dhammo nippapañcaratino, nāyaṃ dhammo papañcārāmassa papañcaratino’’.
‘‘‘အပ္ပိစ္ဆသ္သာယံ , ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော မဟိစ္ဆသ္သာ’တိ, ဣတိ ခော ပနေတံ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု အပ္ပိစ္ဆော သမာနော ‘အပ္ပိစ္ဆောတိ မံ ဇာနေယ္ယု’န္တိ န ဣစ္ဆတိ, သန္တုဋ္ဌော သမာနော ‘သန္တုဋ္ဌောတိ မံ ဇာနေယ္ယု’န္တိ န ဣစ္ဆတိ, ပဝိဝိတ္တော သမာနော ‘ပဝိဝိတ္တောတိ မံ ဇာနေယ္ယု’န္တိ န ဣစ္ဆတိ, အာရဒ္ဓဝီရိယော သမာနော ‘အာရဒ္ဓဝီရိယောတိ မံ ဇာနေယ္ယု’န္တိ န ဣစ္ဆတိ, ဥပဋ္ဌိတသ္သတိ သမာနော ‘ဥပဋ္ဌိတသ္သတီတိ မံ ဇာနေယ္ယု’န္တိ န ဣစ္ဆတိ, သမာဟိတော သမာနော ‘သမာဟိတောတိ မံ ဇာနေယ္ယု’န္တိ န ဣစ္ဆတိ, ပညဝာ သမာနော ‘ပညဝာတိ မံ ဇာနေယ္ယု’န္တိ န ဣစ္ဆတိ, နိပ္ပပဉ္စာရာမော သမာနော ‘နိပ္ပပဉ္စာရာမောတိ မံ ဇာနေယ္ယု’န္တိ န ဣစ္ဆတိ။ ‘အပ္ပိစ္ဆသ္သာယံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော မဟိစ္ဆသ္သာ’တိ, ဣတိ ယံ တံ ဝုတ္တံ ဣဒမေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ။
‘‘‘Appicchassāyaṃ , bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo mahicchassā’ti, iti kho panetaṃ vuttaṃ. Kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Idha, bhikkhave, bhikkhu appiccho samāno ‘appicchoti maṃ jāneyyu’nti na icchati, santuṭṭho samāno ‘santuṭṭhoti maṃ jāneyyu’nti na icchati, pavivitto samāno ‘pavivittoti maṃ jāneyyu’nti na icchati, āraddhavīriyo samāno ‘āraddhavīriyoti maṃ jāneyyu’nti na icchati, upaṭṭhitassati samāno ‘upaṭṭhitassatīti maṃ jāneyyu’nti na icchati, samāhito samāno ‘samāhitoti maṃ jāneyyu’nti na icchati, paññavā samāno ‘paññavāti maṃ jāneyyu’nti na icchati, nippapañcārāmo samāno ‘nippapañcārāmoti maṃ jāneyyu’nti na icchati. ‘Appicchassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo mahicchassā’ti, iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ.
‘‘‘သန္တုဋ္ဌသ္သာယံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော အသန္တုဋ္ဌသ္သာ’တိ, ဣတိ ခော ပနေတံ ဝုတ္တံ, ကိဉ္စေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ ဣတရီတရစီဝရပိဏ္ဍပာတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရေန။ ‘သန္တုဋ္ဌသ္သာယံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော အသန္တုဋ္ဌသ္သာ’တိ, ဣတိ ယံ တံ ဝုတ္တံ ဣဒမေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ။
‘‘‘Santuṭṭhassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo asantuṭṭhassā’ti, iti kho panetaṃ vuttaṃ, kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Idha, bhikkhave, bhikkhu santuṭṭho hoti itarītaracīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārena. ‘Santuṭṭhassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo asantuṭṭhassā’ti, iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ.
‘‘‘ပဝိဝိတ္တသ္သာယံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော သင္ဂဏိကာရာမသ္သာ’တိ, ဣတိ ခော ပနေတံ ဝုတ္တံ, ကိဉ္စေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော ပဝိဝိတ္တသ္သ ဝိဟရတော ဘဝန္တိ ဥပသင္ကမိတာရော ဘိက္ခူ ဘိက္ခုနိယော ဥပာသကာ ဥပာသိကာယော ရာဇာနော ရာဇမဟာမတ္တာ တိတ္ထိယာ တိတ္ထိယသာဝကာ။ တတ္ရ ဘိက္ခု ဝိဝေကနိန္နေန စိတ္တေန ဝိဝေကပောဏေန ဝိဝေကပဗ္ဘာရေန ဝိဝေကဋ္ဌေန နေက္ခမ္မာဘိရတေန အညဒတ္ထု ဥယ္ယောဇနိကပဋိသံယုတ္တံယေဝ ကထံ ကတ္တာ 11 ဟောတိ။ ‘ပဝိဝိတ္တသ္သာယံ , ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော သင္ဂဏိကာရာမသ္သာ’တိ, ဣတိ ယံ တံ ဝုတ္တံ ဣဒမေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ။
‘‘‘Pavivittassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo saṅgaṇikārāmassā’ti, iti kho panetaṃ vuttaṃ, kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Idha, bhikkhave, bhikkhuno pavivittassa viharato bhavanti upasaṅkamitāro bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo rājāno rājamahāmattā titthiyā titthiyasāvakā. Tatra bhikkhu vivekaninnena cittena vivekapoṇena vivekapabbhārena vivekaṭṭhena nekkhammābhiratena aññadatthu uyyojanikapaṭisaṃyuttaṃyeva kathaṃ kattā 12 hoti. ‘Pavivittassāyaṃ , bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo saṅgaṇikārāmassā’ti, iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ.
‘‘‘အာရဒ္ဓဝီရိယသ္သာယံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော ကုသီတသ္သာ’တိ, ဣတိ ခော ပနေတံ ဝုတ္တံ, ကိဉ္စေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု အာရဒ္ဓဝီရိယော ဝိဟရတိ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနာယ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပသမ္ပဒာယ ထာမဝာ ဒဠ္ဟပရက္ကမော အနိက္ခိတ္တဓုရော ကုသလေသု ဓမ္မေသု။ ‘အာရဒ္ဓဝီရိယသ္သာယံ , ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော ကုသီတသ္သာ’တိ, ဣတိ ယံ တံ ဝုတ္တံ ဣဒမေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ။
‘‘‘Āraddhavīriyassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo kusītassā’ti, iti kho panetaṃ vuttaṃ, kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Idha, bhikkhave, bhikkhu āraddhavīriyo viharati akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāya thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu. ‘Āraddhavīriyassāyaṃ , bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo kusītassā’ti, iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ.
‘‘‘ဥပဋ္ဌိတသ္သတိသ္သာယံ , ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော မုဋ္ဌသ္သတိသ္သာ’တိ, ဣတိ ခော ပနေတံ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သတိမာ ဟောတိ ပရမေန သတိနေပက္ကေန သမန္နာဂတော, စိရကတမ္ပိ စိရဘာသိတမ္ပိ သရိတာ အနုသ္သရိတာ။ ‘ဥပဋ္ဌိတသ္သတိသ္သာယံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော, မုဋ္ဌသ္သတိသ္သာ’တိ, ဣတိ ယံ တံ ဝုတ္တံ ဣဒမေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ။
‘‘‘Upaṭṭhitassatissāyaṃ , bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo muṭṭhassatissā’ti, iti kho panetaṃ vuttaṃ. Kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Idha, bhikkhave, bhikkhu satimā hoti paramena satinepakkena samannāgato, cirakatampi cirabhāsitampi saritā anussaritā. ‘Upaṭṭhitassatissāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo, muṭṭhassatissā’ti, iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ.
‘‘‘သမာဟိတသ္သာယံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော အသမာဟိတသ္သာ’တိ, ဣတိ ခော ပနေတံ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ။ပေ.။ စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ‘သမာဟိတသ္သာယံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော အသမာဟိတသ္သာ’တိ, ဣတိ ယံ တံ ဝုတ္တံ ဣဒမေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ။
‘‘‘Samāhitassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo asamāhitassā’ti, iti kho panetaṃ vuttaṃ. Kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Idha, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. ‘Samāhitassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo asamāhitassā’ti, iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ.
‘‘‘ပညဝတော အယံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော ဒုပ္ပညသ္သာ’တိ, ဣတိ ခော ပနေတံ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ပညဝာ ဟောတိ ဥဒယတ္ထဂာမိနိယာ ပညာယ သမန္နာဂတော အရိယာယ နိဗ္ဗေဓိကာယ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယဂာမိနိယာ။ ‘ပညဝတော အယံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော ဒုပ္ပညသ္သာ’တိ, ဣတိ ယံ တံ ဝုတ္တံ ဣဒမေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ။
‘‘‘Paññavato ayaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo duppaññassā’ti, iti kho panetaṃ vuttaṃ. Kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Idha, bhikkhave, bhikkhu paññavā hoti udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammā dukkhakkhayagāminiyā. ‘Paññavato ayaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo duppaññassā’ti, iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ.
‘‘‘နိပ္ပပဉ္စာရာမသ္သာယံ , ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော နိပ္ပပဉ္စရတိနော, နာယံ ဓမ္မော ပပဉ္စာရာမသ္သ ပပဉ္စရတိနော’တိ, ဣတိ ခော ပနေတံ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော ပပဉ္စနိရောဓေ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတိ ပသီဒတိ သန္တိဋ္ဌတိ ဝိမုစ္စတိ။ ‘နိပ္ပပဉ္စာရာမသ္သာယံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော, နိပ္ပပဉ္စရတိနော, နာယံ ဓမ္မော ပပဉ္စာရာမသ္သ ပပဉ္စရတိနော’တိ, ဣတိ ယံ တံ ဝုတ္တံ ဣဒမေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တ’’န္တိ။
‘‘‘Nippapañcārāmassāyaṃ , bhikkhave, dhammo nippapañcaratino, nāyaṃ dhammo papañcārāmassa papañcaratino’ti, iti kho panetaṃ vuttaṃ. Kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Idha, bhikkhave, bhikkhuno papañcanirodhe cittaṃ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati. ‘Nippapañcārāmassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nippapañcaratino, nāyaṃ dhammo papañcārāmassa papañcaratino’ti, iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vutta’’nti.
အထ ခော အာယသ္မာ အနုရုဒ္ဓော အာယတိကမ္ပိ ဝသ္သာဝာသံ တတ္ထေဝ စေတီသု ပာစီနဝံသဒာယေ ဝိဟာသိ။ အထ ခော အာယသ္မာ အနုရုဒ္ဓော ဧကော ဝူပကဋ္ဌော အပ္ပမတ္တော အာတာပီ ပဟိတတ္တော ဝိဟရန္တော နစိရသ္သေဝ – ယသ္သတ္ထာယ ကုလပုတ္တာ သမ္မဒေဝ အဂာရသ္မာ အနဂာရိယံ ပဗ္ဗဇန္တိ, တဒနုတ္တရံ – ဗ္ရဟ္မစရိယပရိယောသာနံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတ္ဝာ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာသိ။ ‘‘ခီဏာ ဇာတိ, ဝုသိတံ ဗ္ရဟ္မစရိယံ, ကတံ ကရဏီယံ, နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာ’’တိ အဗ္ဘညာသိ။ အညတရော စ ပနာယသ္မာ အနုရုဒ္ဓော အရဟတံ အဟောသီတိ။ အထ ခော အာယသ္မာ အနုရုဒ္ဓော အရဟတ္တပ္ပတ္တော တာယံ ဝေလာယံ ဣမာ ဂာထာယော အဘာသိ –
Atha kho āyasmā anuruddho āyatikampi vassāvāsaṃ tattheva cetīsu pācīnavaṃsadāye vihāsi. Atha kho āyasmā anuruddho eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto viharanto nacirasseva – yassatthāya kulaputtā sammadeva agārasmā anagāriyaṃ pabbajanti, tadanuttaraṃ – brahmacariyapariyosānaṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi. ‘‘Khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’’ti abbhaññāsi. Aññataro ca panāyasmā anuruddho arahataṃ ahosīti. Atha kho āyasmā anuruddho arahattappatto tāyaṃ velāyaṃ imā gāthāyo abhāsi –
မနောမယေန ကာယေန၊ ဣဒ္ဓိယာ ဥပသင္ကမိ။
Manomayena kāyena, iddhiyā upasaṅkami.
‘‘ယထာ မေ အဟု သင္ကပ္ပော၊ တတော ဥတ္တရိ ဒေသယိ။
‘‘Yathā me ahu saṅkappo, tato uttari desayi;
နိပ္ပပဉ္စရတော ဗုဒ္ဓော၊ နိပ္ပပဉ္စံ အဒေသယိ။
Nippapañcarato buddho, nippapañcaṃ adesayi.
‘‘တသ္သာဟံ ဓမ္မမညာယ၊ ဝိဟာသိံ သာသနေ ရတော။
‘‘Tassāhaṃ dhammamaññāya, vihāsiṃ sāsane rato;
တိသ္သော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။ ဒသမံ။
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. dasamaṃ;
ဂဟပတိဝဂ္ဂော တတိယော။
Gahapativaggo tatiyo.
တသ္သုဒ္ဒာနံ –
Tassuddānaṃ –
ဒ္ဝေ ဥဂ္ဂာ ဒ္ဝေ စ ဟတ္ထကာ၊ မဟာနာမေန ဇီဝကော။
Dve uggā dve ca hatthakā, mahānāmena jīvako;
ဒ္ဝေ ဗလာ အက္ခဏာ ဝုတ္တာ၊ အနုရုဒ္ဓေန တေ ဒသာတိ။
Dve balā akkhaṇā vuttā, anuruddhena te dasāti.
Footnotes:
Related texts:
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / အင္ဂုတ္တရနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ၁၀. အနုရုဒ္ဓမဟာဝိတက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 10. Anuruddhamahāvitakkasuttavaṇṇanā
ဋီကာ • Tīkā / သုတ္တပိဋက (ဋီကာ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / အင္ဂုတ္တရနိကာယ (ဋီကာ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ၁၀. အနုရုဒ္ဓမဟာဝိတက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 10. Anuruddhamahāvitakkasuttavaṇṇanā