| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය • Aṅguttaranikāya |
10. අනුරුද්‌ධමහාවිතක්‌කසුත්‌තං
10. Anuruddhamahāvitakkasuttaṃ
30. එකං සමයං භගවා භග්‌ගෙසු විහරති සුංසුමාරගිරෙ භෙසකළාවනෙ මිගදායෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්‌මා අනුරුද්‌ධො චෙතීසු විහරති පාචීනවංසදායෙ. අථ ඛො ආයස්‌මතො අනුරුද්‌ධස්‌ස රහොගතස්‌ස පටිසල්‌ලීනස්‌ස එවං චෙතසො පරිවිතක්‌කො උදපාදි – ‘‘අප්‌පිච්‌ඡස්‌සායං ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො මහිච්‌ඡස්‌ස; සන්‌තුට්‌ඨස්‌සායං ධම්‌මො , නායං ධම්‌මො අසන්‌තුට්‌ඨස්‌ස; පවිවිත්‌තස්‌සායං ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො සඞ්‌ගණිකාරාමස්‌ස; ආරද්‌ධවීරියස්‌සායං ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො කුසීතස්‌ස; උපට්‌ඨිතස්‌සතිස්‌සායං 1 ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො මුට්‌ඨස්‌සතිස්‌ස 2; සමාහිතස්‌සායං ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො අසමාහිතස්‌ස; පඤ්‌ඤවතො අයං ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො දුප්‌පඤ්‌ඤස්‌සා’’ති.
30. Ekaṃ samayaṃ bhagavā bhaggesu viharati suṃsumāragire bhesakaḷāvane migadāye. Tena kho pana samayena āyasmā anuruddho cetīsu viharati pācīnavaṃsadāye. Atha kho āyasmato anuruddhassa rahogatassa paṭisallīnassa evaṃ cetaso parivitakko udapādi – ‘‘appicchassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo mahicchassa; santuṭṭhassāyaṃ dhammo , nāyaṃ dhammo asantuṭṭhassa; pavivittassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo saṅgaṇikārāmassa; āraddhavīriyassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo kusītassa; upaṭṭhitassatissāyaṃ 3 dhammo, nāyaṃ dhammo muṭṭhassatissa 4; samāhitassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo asamāhitassa; paññavato ayaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo duppaññassā’’ti.
අථ ඛො භගවා ආයස්‌මතො අනුරුද්‌ධස්‌ස චෙතසා චෙතොපරිවිතක්‌කමඤ්‌ඤාය – සෙය්‍යථාපි නාම බලවා පුරිසො සමිඤ්‌ජිතං වා බාහං පසාරෙය්‍ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්‌ජෙය්‍ය; එවමෙවං – භග්‌ගෙසු සුංසුමාරගිරෙ භෙසකළාවනෙ මිගදායෙ අන්‌තරහිතො චෙතීසු පාචීනවංසදායෙ ආයස්‌මතො අනුරුද්‌ධස්‌ස සම්‌මුඛෙ පාතුරහොසි. නිසීදි භගවා පඤ්‌ඤත්‌තෙ ආසනෙ. ආයස්‌මාපි ඛො අනුරුද්‌ධො භගවන්‌තං අභිවාදෙත්‌වා එකමන්‌තං නිසීදි. එකමන්‌තං
Atha kho bhagavā āyasmato anuruddhassa cetasā cetoparivitakkamaññāya – seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya; evamevaṃ – bhaggesu suṃsumāragire bhesakaḷāvane migadāye antarahito cetīsu pācīnavaṃsadāye āyasmato anuruddhassa sammukhe pāturahosi. Nisīdi bhagavā paññatte āsane. Āyasmāpi kho anuruddho bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ
නිසින්‌නං ඛො ආයස්‌මන්‌තං අනුරුද්‌ධං භගවා එතදවොච –
Nisinnaṃ kho āyasmantaṃ anuruddhaṃ bhagavā etadavoca –
‘‘සාධු සාධු, අනුරුද්‌ධ! සාධු ඛො ත්‌වං, අනුරුද්‌ධ, (යං තං මහාපුරිසවිතක්‌කං) 5 විතක්‌කෙසි – ‘අප්‌පිච්‌ඡස්‌සායං ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො මහිච්‌ඡස්‌ස; සන්‌තුට්‌ඨස්‌සායං ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො අසන්‌තුට්‌ඨස්‌ස; පවිවිත්‌තස්‌සායං ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො සඞ්‌ගණිකාරාමස්‌ස; ආරද්‌ධවීරියස්‌සායං ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො කුසීතස්‌ස; උපට්‌ඨිතස්‌සතිස්‌සායං ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො මුට්‌ඨස්‌සතිස්‌ස; සමාහිතස්‌සායං ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො අසමාහිතස්‌ස; පඤ්‌ඤවතො අයං ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො දුප්‌පඤ්‌ඤස්‌සා’ති. තෙන හි ත්‌වං, අනුරුද්‌ධ, ඉමම්‌පි අට්‌ඨමං මහාපුරිසවිතක්‌කං විතක්‌කෙහි – ‘නිප්‌පපඤ්‌චාරාමස්‌සායං ධම්‌මො නිප්‌පපඤ්‌චරතිනො, නායං ධම්‌මො පපඤ්‌චාරාමස්‌ස පපඤ්‌චරතිනො’’’ති.
‘‘Sādhu sādhu, anuruddha! Sādhu kho tvaṃ, anuruddha, (yaṃ taṃ mahāpurisavitakkaṃ) 6 vitakkesi – ‘appicchassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo mahicchassa; santuṭṭhassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo asantuṭṭhassa; pavivittassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo saṅgaṇikārāmassa; āraddhavīriyassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo kusītassa; upaṭṭhitassatissāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo muṭṭhassatissa; samāhitassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo asamāhitassa; paññavato ayaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo duppaññassā’ti. Tena hi tvaṃ, anuruddha, imampi aṭṭhamaṃ mahāpurisavitakkaṃ vitakkehi – ‘nippapañcārāmassāyaṃ dhammo nippapañcaratino, nāyaṃ dhammo papañcārāmassa papañcaratino’’’ti.
‘‘යතො ඛො ත්‌වං, අනුරුද්‌ධ, ඉමෙ අට්‌ඨ මහාපුරිසවිතක්‌කෙ විතක්‌කෙස්‌සසි, තතො ත්‌වං, අනුරුද්‌ධ, යාවදෙව 7 ආකඞ්‌ඛිස්‌සසි, විවිච්‌චෙව කාමෙහි විවිච්‌ච අකුසලෙහි ධම්‌මෙහි සවිතක්‌කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරිස්‌සසි.
‘‘Yato kho tvaṃ, anuruddha, ime aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi, tato tvaṃ, anuruddha, yāvadeva 8 ākaṅkhissasi, vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharissasi.
‘‘යතො ඛො ත්‌වං, අනුරුද්‌ධ, ඉමෙ අට්‌ඨ මහාපුරිසවිතක්‌කෙ විතක්‌කෙස්‌සසි, තතො ත්‌වං, අනුරුද්‌ධ, යාවදෙව ආකඞ්‌ඛිස්‌සසි, විතක්‌කවිචාරානං වූපසමා අජ්‌ඣත්‌තං සම්‌පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්‌කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරිස්‌සසි.
‘‘Yato kho tvaṃ, anuruddha, ime aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi, tato tvaṃ, anuruddha, yāvadeva ākaṅkhissasi, vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharissasi.
‘‘යතො ඛො ත්‌වං, අනුරුද්‌ධ, ඉමෙ අට්‌ඨ මහාපුරිසවිතක්‌කෙ විතක්‌කෙස්‌සසි, තතො ත්‌වං, අනුරුද්‌ධ , යාවදෙව ආකඞ්‌ඛිස්‌සසි, පීතියා ච විරාගා උපෙක්‌ඛකො ච විහරිස්‌සසි සතො ච සම්‌පජානො සුඛඤ්‌ච කායෙන පටිසංවෙදිස්‌සසි යං තං අරියා ආචික්‌ඛන්‌ති – ‘උපෙක්‌ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’ති තතියං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරිස්‌සසි.
‘‘Yato kho tvaṃ, anuruddha, ime aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi, tato tvaṃ, anuruddha , yāvadeva ākaṅkhissasi, pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharissasi sato ca sampajāno sukhañca kāyena paṭisaṃvedissasi yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti – ‘upekkhako satimā sukhavihārī’ti tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharissasi.
‘‘යතො ඛො ත්‌වං, අනුරුද්‌ධ, ඉමෙ අට්‌ඨ මහාපුරිසවිතක්‌කෙ විතක්‌කෙස්‌සසි, තතො ත්‌වං, අනුරුද්‌ධ, යාවදෙව ආකඞ්‌ඛිස්‌සසි, සුඛස්‌ස ච පහානා දුක්‌ඛස්‌ස ච පහානා පුබ්‌බෙව සොමනස්‌සදොමනස්‌සානං අත්‌ථඞ්‌ගමා අදුක්‌ඛමසුඛං උපෙක්‌ඛාසතිපාරිසුද්‌ධිං චතුත්‌ථං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරිස්‌සසි.
‘‘Yato kho tvaṃ, anuruddha, ime aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi, tato tvaṃ, anuruddha, yāvadeva ākaṅkhissasi, sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharissasi.
‘‘යතො ඛො ත්‌වං, අනුරුද්‌ධ, ඉමෙ ච අට්‌ඨ මහාපුරිසවිතක්‌කෙ විතක්‌කෙස්‌සසි, ඉමෙසඤ්‌ච චතුන්‌නං ඣානානං ආභිචෙතසිකානං දිට්‌ඨධම්‌මසුඛවිහාරානං නිකාමලාභී භවිස්‌සසි අකිච්‌ඡලාභී අකසිරලාභී, තතො තුය්‌හං, අනුරුද්‌ධ, සෙය්‍යථාපි නාම ගහපතිස්‌ස වා ගහපතිපුත්‌තස්‌ස වා නානාරත්‌තානං දුස්‌සානං දුස්‌සකරණ්‌ඩකො පූරො; එවමෙවං තෙ පංසුකූලචීවරං ඛායිස්‌සති සන්‌තුට්‌ඨස්‌ස විහරතො රතියා අපරිතස්‌සාය ඵාසුවිහාරාය ඔක්‌කමනාය නිබ්‌බානස්‌ස.
‘‘Yato kho tvaṃ, anuruddha, ime ca aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi, imesañca catunnaṃ jhānānaṃ ābhicetasikānaṃ diṭṭhadhammasukhavihārānaṃ nikāmalābhī bhavissasi akicchalābhī akasiralābhī, tato tuyhaṃ, anuruddha, seyyathāpi nāma gahapatissa vā gahapatiputtassa vā nānārattānaṃ dussānaṃ dussakaraṇḍako pūro; evamevaṃ te paṃsukūlacīvaraṃ khāyissati santuṭṭhassa viharato ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya okkamanāya nibbānassa.
‘‘යතො ඛො ත්‌වං, අනුරුද්‌ධ, ඉමෙ ච අට්‌ඨ මහාපුරිසවිතක්‌කෙ විතක්‌කෙස්‌සසි, ඉමෙසඤ්‌ච චතුන්‌නං ඣානානං ආභිචෙතසිකානං දිට්‌ඨධම්‌මසුඛවිහාරානං නිකාමලාභී භවිස්‌සසි අකිච්‌ඡලාභී අකසිරලාභී, තතො තුය්‌හං, අනුරුද්‌ධ, සෙය්‍යථාපි නාම ගහපතිස්‌ස වා ගහපතිපුත්‌තස්‌ස වා සාලීනං ඔදනො විචිතකාළකො අනෙකසූපො අනෙකබ්‍යඤ්‌ජනො; එවමෙවං තෙ පිණ්‌ඩියාලොපභොජනං ඛායිස්‌සති සන්‌තුට්‌ඨස්‌ස විහරතො රතියා අපරිතස්‌සාය ඵාසුවිහාරාය ඔක්‌කමනාය නිබ්‌බානස්‌ස.
‘‘Yato kho tvaṃ, anuruddha, ime ca aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi, imesañca catunnaṃ jhānānaṃ ābhicetasikānaṃ diṭṭhadhammasukhavihārānaṃ nikāmalābhī bhavissasi akicchalābhī akasiralābhī, tato tuyhaṃ, anuruddha, seyyathāpi nāma gahapatissa vā gahapatiputtassa vā sālīnaṃ odano vicitakāḷako anekasūpo anekabyañjano; evamevaṃ te piṇḍiyālopabhojanaṃ khāyissati santuṭṭhassa viharato ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya okkamanāya nibbānassa.
‘‘යතො ඛො ත්‌වං, අනුරුද්‌ධ, ඉමෙ ච අට්‌ඨ මහාපුරිසවිතක්‌කෙ විතක්‌කෙස්‌සසි, ඉමෙසඤ්‌ච චතුන්‌නං ඣානානං ආභිචෙතසිකානං දිට්‌ඨධම්‌මසුඛවිහාරානං නිකාමලාභී භවිස්‌සසි අකිච්‌ඡලාභී අකසිරලාභී, තතො තුය්‌හං, අනුරුද්‌ධ, සෙය්‍යථාපි නාම ගහපතිස්‌ස වා ගහපතිපුත්‌තස්‌ස වා කූටාගාරං උල්‌ලිත්‌තාවලිත්‌තං නිවාතං ඵුසිතග්‌ගළං පිහිතවාතපානං; එවමෙවං තෙ රුක්‌ඛමූලසෙනාසනං ඛායිස්‌සති සන්‌තුට්‌ඨස්‌ස විහරතො රතියා අපරිතස්‌සාය ඵාසුවිහාරාය ඔක්‌කමනාය නිබ්‌බානස්‌ස.
‘‘Yato kho tvaṃ, anuruddha, ime ca aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi, imesañca catunnaṃ jhānānaṃ ābhicetasikānaṃ diṭṭhadhammasukhavihārānaṃ nikāmalābhī bhavissasi akicchalābhī akasiralābhī, tato tuyhaṃ, anuruddha, seyyathāpi nāma gahapatissa vā gahapatiputtassa vā kūṭāgāraṃ ullittāvalittaṃ nivātaṃ phusitaggaḷaṃ pihitavātapānaṃ; evamevaṃ te rukkhamūlasenāsanaṃ khāyissati santuṭṭhassa viharato ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya okkamanāya nibbānassa.
‘‘යතො ඛො ත්‌වං, අනුරුද්‌ධ, ඉමෙ ච අට්‌ඨ මහාපුරිසවිතක්‌කෙ විතක්‌කෙස්‌සසි, ඉමෙසඤ්‌ච චතුන්‌නං ඣානානං ආභිචෙතසිකානං දිට්‌ඨධම්‌මසුඛවිහාරානං නිකාමලාභී භවිස්‌සසි අකිච්‌ඡලාභී අකසිරලාභී, තතො තුය්‌හං, අනුරුද්‌ධ , සෙය්‍යථාපි නාම ගහපතිස්‌ස වා ගහපතිපුත්‌තස්‌ස වා පල්‌ලඞ්‌කො ගොනකත්‌ථතො පටිකත්‌ථතො පටලිකත්‌ථතො කදලිමිගපවරපච්‌චත්‌ථරණො 9 සඋත්‌තරච්‌ඡදො උභතොලොහිතකූපධානො; එවමෙවං තෙ තිණසන්‌ථාරකසයනාසනං ඛායිස්‌සති සන්‌තුට්‌ඨස්‌ස විහරතො රතියා අපරිතස්‌සාය ඵාසුවිහාරාය ඔක්‌කමනාය නිබ්‌බානස්‌ස.
‘‘Yato kho tvaṃ, anuruddha, ime ca aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi, imesañca catunnaṃ jhānānaṃ ābhicetasikānaṃ diṭṭhadhammasukhavihārānaṃ nikāmalābhī bhavissasi akicchalābhī akasiralābhī, tato tuyhaṃ, anuruddha , seyyathāpi nāma gahapatissa vā gahapatiputtassa vā pallaṅko gonakatthato paṭikatthato paṭalikatthato kadalimigapavarapaccattharaṇo 10 sauttaracchado ubhatolohitakūpadhāno; evamevaṃ te tiṇasanthārakasayanāsanaṃ khāyissati santuṭṭhassa viharato ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya okkamanāya nibbānassa.
‘‘යතො ඛො ත්‌වං, අනුරුද්‌ධ, ඉමෙ ච අට්‌ඨ මහාපුරිසවිතක්‌කෙ විතක්‌කෙස්‌සසි, ඉමෙසඤ්‌ච චතුන්‌නං ඣානානං ආභිචෙතසිකානං දිට්‌ඨධම්‌මසුඛවිහාරානං නිකාමලාභී භවිස්‌සසි අකිච්‌ඡලාභී අකසිරලාභී, තතො තුය්‌හං, අනුරුද්‌ධ, සෙය්‍යථාපි නාම ගහපතිස්‌ස වා ගහපතිපුත්‌තස්‌ස වා නානාභෙසජ්‌ජානි, සෙය්‍යථිදං – සප්‌පි නවනීතං තෙලං මධු ඵාණිතං; එවමෙවං තෙ පූතිමුත්‌තභෙසජ්‌ජං ඛායිස්‌සති සන්‌තුට්‌ඨස්‌ස විහරතො රතියා අපරිතස්‌සාය ඵාසුවිහාරාය ඔක්‌කමනාය නිබ්‌බානස්‌ස. තෙන හි ත්‌වං, අනුරුද්‌ධ, ආයතිකම්‌පි වස්‌සාවාසං ඉධෙව චෙතීසු පාචීනවංසදායෙ විහරෙය්‍යාසී’’ති. ‘‘එවං, භන්‌තෙ’’ති ඛො ආයස්‌මා අනුරුද්‌ධො භගවතො පච්‌චස්‌සොසි.
‘‘Yato kho tvaṃ, anuruddha, ime ca aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi, imesañca catunnaṃ jhānānaṃ ābhicetasikānaṃ diṭṭhadhammasukhavihārānaṃ nikāmalābhī bhavissasi akicchalābhī akasiralābhī, tato tuyhaṃ, anuruddha, seyyathāpi nāma gahapatissa vā gahapatiputtassa vā nānābhesajjāni, seyyathidaṃ – sappi navanītaṃ telaṃ madhu phāṇitaṃ; evamevaṃ te pūtimuttabhesajjaṃ khāyissati santuṭṭhassa viharato ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya okkamanāya nibbānassa. Tena hi tvaṃ, anuruddha, āyatikampi vassāvāsaṃ idheva cetīsu pācīnavaṃsadāye vihareyyāsī’’ti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā anuruddho bhagavato paccassosi.
අථ ඛො භගවා ආයස්‌මන්‌තං අනුරුද්‌ධං ඉමිනා ඔවාදෙන ඔවදිත්‌වා – සෙය්‍යථාපි නාම බලවා පුරිසො සමිඤ්‌ජිතං වා බාහං පසාරෙය්‍ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්‌ජෙය්‍ය, එවමෙවං – චෙතීසු පාචීනවංසදායෙ අන්‌තරහිතො භග්‌ගෙසු සුංසුමාරගිරෙ භෙසකළාවනෙ මිගදායෙ පාතුරහොසීති. නිසීදි භගවා පඤ්‌ඤත්‌තෙ ආසනෙ. නිසජ්‌ජ ඛො භගවා භික්‌ඛූ ආමන්‌තෙසි – ‘‘අට්‌ඨ ඛො, භික්‌ඛවෙ, මහාපුරිසවිතක්‌කෙ දෙසෙස්‌සාමි, තං සුණාථ…පෙ.… කතමෙ ච, භික්‌ඛවෙ, අට්‌ඨ මහාපුරිසවිතක්‌කා? අප්‌පිච්‌ඡස්‌සායං, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො මහිච්‌ඡස්‌ස; සන්‌තුට්‌ඨස්‌සායං, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො අසන්‌තුට්‌ඨස්‌ස; පවිවිත්‌තස්‌සායං, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො සඞ්‌ගණිකාරාමස්‌ස; ආරද්‌ධවීරියස්‌සායං, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො කුසීතස්‌ස; උපට්‌ඨිතස්‌සතිස්‌සායං, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො මුට්‌ඨස්‌සතිස්‌ස; සමාහිතස්‌සායං, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො අසමාහිතස්‌ස; පඤ්‌ඤවතො අයං, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො දුප්‌පඤ්‌ඤස්‌ස; නිප්‌පපඤ්‌චාරාමස්‌සායං, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො නිප්‌පපඤ්‌චරතිනො, නායං ධම්‌මො පපඤ්‌චාරාමස්‌ස පපඤ්‌චරතිනො’’.
Atha kho bhagavā āyasmantaṃ anuruddhaṃ iminā ovādena ovaditvā – seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya, evamevaṃ – cetīsu pācīnavaṃsadāye antarahito bhaggesu suṃsumāragire bhesakaḷāvane migadāye pāturahosīti. Nisīdi bhagavā paññatte āsane. Nisajja kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘aṭṭha kho, bhikkhave, mahāpurisavitakke desessāmi, taṃ suṇātha…pe… katame ca, bhikkhave, aṭṭha mahāpurisavitakkā? Appicchassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo mahicchassa; santuṭṭhassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo asantuṭṭhassa; pavivittassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo saṅgaṇikārāmassa; āraddhavīriyassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo kusītassa; upaṭṭhitassatissāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo muṭṭhassatissa; samāhitassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo asamāhitassa; paññavato ayaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo duppaññassa; nippapañcārāmassāyaṃ, bhikkhave, dhammo nippapañcaratino, nāyaṃ dhammo papañcārāmassa papañcaratino’’.
‘‘‘අප්‌පිච්‌ඡස්‌සායං , භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො මහිච්‌ඡස්‌සා’ති, ඉති ඛො පනෙතං වුත්‌තං. කිඤ්‌චෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු අප්‌පිච්‌ඡො සමානො ‘අප්‌පිච්‌ඡොති මං ජානෙය්‍යු’න්‌ති න ඉච්‌ඡති, සන්‌තුට්‌ඨො සමානො ‘සන්‌තුට්‌ඨොති මං ජානෙය්‍යු’න්‌ති න ඉච්‌ඡති, පවිවිත්‌තො සමානො ‘පවිවිත්‌තොති මං ජානෙය්‍යු’න්‌ති න ඉච්‌ඡති, ආරද්‌ධවීරියො සමානො ‘ආරද්‌ධවීරියොති මං ජානෙය්‍යු’න්‌ති න ඉච්‌ඡති, උපට්‌ඨිතස්‌සති සමානො ‘උපට්‌ඨිතස්‌සතීති මං ජානෙය්‍යු’න්‌ති න ඉච්‌ඡති, සමාහිතො සමානො ‘සමාහිතොති මං ජානෙය්‍යු’න්‌ති න ඉච්‌ඡති, පඤ්‌ඤවා සමානො ‘පඤ්‌ඤවාති මං ජානෙය්‍යු’න්‌ති න ඉච්‌ඡති, නිප්‌පපඤ්‌චාරාමො සමානො ‘නිප්‌පපඤ්‌චාරාමොති මං ජානෙය්‍යු’න්‌ති න ඉච්‌ඡති. ‘අප්‌පිච්‌ඡස්‌සායං, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො මහිච්‌ඡස්‌සා’ති, ඉති යං තං වුත්‌තං ඉදමෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං.
‘‘‘Appicchassāyaṃ , bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo mahicchassā’ti, iti kho panetaṃ vuttaṃ. Kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Idha, bhikkhave, bhikkhu appiccho samāno ‘appicchoti maṃ jāneyyu’nti na icchati, santuṭṭho samāno ‘santuṭṭhoti maṃ jāneyyu’nti na icchati, pavivitto samāno ‘pavivittoti maṃ jāneyyu’nti na icchati, āraddhavīriyo samāno ‘āraddhavīriyoti maṃ jāneyyu’nti na icchati, upaṭṭhitassati samāno ‘upaṭṭhitassatīti maṃ jāneyyu’nti na icchati, samāhito samāno ‘samāhitoti maṃ jāneyyu’nti na icchati, paññavā samāno ‘paññavāti maṃ jāneyyu’nti na icchati, nippapañcārāmo samāno ‘nippapañcārāmoti maṃ jāneyyu’nti na icchati. ‘Appicchassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo mahicchassā’ti, iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ.
‘‘‘සන්‌තුට්‌ඨස්‌සායං, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො අසන්‌තුට්‌ඨස්‌සා’ති, ඉති ඛො පනෙතං වුත්‌තං, කිඤ්‌චෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සන්‌තුට්‌ඨො හොති ඉතරීතරචීවරපිණ්‌ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්‌චයභෙසජ්‌ජපරික්‌ඛාරෙන. ‘සන්‌තුට්‌ඨස්‌සායං, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො අසන්‌තුට්‌ඨස්‌සා’ති, ඉති යං තං වුත්‌තං ඉදමෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං.
‘‘‘Santuṭṭhassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo asantuṭṭhassā’ti, iti kho panetaṃ vuttaṃ, kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Idha, bhikkhave, bhikkhu santuṭṭho hoti itarītaracīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārena. ‘Santuṭṭhassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo asantuṭṭhassā’ti, iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ.
‘‘‘පවිවිත්‌තස්‌සායං, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො සඞ්‌ගණිකාරාමස්‌සා’ති, ඉති ඛො පනෙතං වුත්‌තං, කිඤ්‌චෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛුනො පවිවිත්‌තස්‌ස විහරතො භවන්‌ති උපසඞ්‌කමිතාරො භික්‌ඛූ භික්‌ඛුනියො උපාසකා උපාසිකායො රාජානො රාජමහාමත්‌තා තිත්‌ථියා තිත්‌ථියසාවකා. තත්‍ර භික්‌ඛු විවෙකනින්‌නෙන චිත්‌තෙන විවෙකපොණෙන විවෙකපබ්‌භාරෙන විවෙකට්‌ඨෙන නෙක්‌ඛම්‌මාභිරතෙන අඤ්‌ඤදත්‌ථු උය්‍යොජනිකපටිසංයුත්‌තංයෙව කථං කත්‌තා 11 හොති. ‘පවිවිත්‌තස්‌සායං , භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො සඞ්‌ගණිකාරාමස්‌සා’ති, ඉති යං තං වුත්‌තං ඉදමෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං.
‘‘‘Pavivittassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo saṅgaṇikārāmassā’ti, iti kho panetaṃ vuttaṃ, kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Idha, bhikkhave, bhikkhuno pavivittassa viharato bhavanti upasaṅkamitāro bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo rājāno rājamahāmattā titthiyā titthiyasāvakā. Tatra bhikkhu vivekaninnena cittena vivekapoṇena vivekapabbhārena vivekaṭṭhena nekkhammābhiratena aññadatthu uyyojanikapaṭisaṃyuttaṃyeva kathaṃ kattā 12 hoti. ‘Pavivittassāyaṃ , bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo saṅgaṇikārāmassā’ti, iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ.
‘‘‘ආරද්‌ධවීරියස්‌සායං, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො කුසීතස්‌සා’ති, ඉති ඛො පනෙතං වුත්‌තං, කිඤ්‌චෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ආරද්‌ධවීරියො විහරති අකුසලානං ධම්‌මානං පහානාය කුසලානං ධම්‌මානං උපසම්‌පදාය ථාමවා දළ්‌හපරක්‌කමො අනික්‌ඛිත්‌තධුරො කුසලෙසු ධම්‌මෙසු. ‘ආරද්‌ධවීරියස්‌සායං , භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො කුසීතස්‌සා’ති, ඉති යං තං වුත්‌තං ඉදමෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං.
‘‘‘Āraddhavīriyassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo kusītassā’ti, iti kho panetaṃ vuttaṃ, kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Idha, bhikkhave, bhikkhu āraddhavīriyo viharati akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāya thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu. ‘Āraddhavīriyassāyaṃ , bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo kusītassā’ti, iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ.
‘‘‘උපට්‌ඨිතස්‌සතිස්‌සායං , භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො මුට්‌ඨස්‌සතිස්‌සා’ති, ඉති ඛො පනෙතං වුත්‌තං. කිඤ්‌චෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සතිමා හොති පරමෙන සතිනෙපක්‌කෙන සමන්‌නාගතො, චිරකතම්‌පි චිරභාසිතම්‌පි සරිතා අනුස්‌සරිතා. ‘උපට්‌ඨිතස්‌සතිස්‌සායං, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො, මුට්‌ඨස්‌සතිස්‌සා’ති, ඉති යං තං වුත්‌තං ඉදමෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං.
‘‘‘Upaṭṭhitassatissāyaṃ , bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo muṭṭhassatissā’ti, iti kho panetaṃ vuttaṃ. Kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Idha, bhikkhave, bhikkhu satimā hoti paramena satinepakkena samannāgato, cirakatampi cirabhāsitampi saritā anussaritā. ‘Upaṭṭhitassatissāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo, muṭṭhassatissā’ti, iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ.
‘‘‘සමාහිතස්‌සායං, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො අසමාහිතස්‌සා’ති, ඉති ඛො පනෙතං වුත්‌තං. කිඤ්‌චෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු විවිච්‌චෙව කාමෙහි…පෙ.… චතුත්‌ථං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති. ‘සමාහිතස්‌සායං, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො අසමාහිතස්‌සා’ති, ඉති යං තං වුත්‌තං ඉදමෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං.
‘‘‘Samāhitassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo asamāhitassā’ti, iti kho panetaṃ vuttaṃ. Kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Idha, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. ‘Samāhitassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo asamāhitassā’ti, iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ.
‘‘‘පඤ්‌ඤවතො අයං, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො දුප්‌පඤ්‌ඤස්‌සා’ති, ඉති ඛො පනෙතං වුත්‌තං. කිඤ්‌චෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු පඤ්‌ඤවා හොති උදයත්‌ථගාමිනියා පඤ්‌ඤාය සමන්‌නාගතො අරියාය නිබ්‌බෙධිකාය සම්‌මා දුක්‌ඛක්‌ඛයගාමිනියා. ‘පඤ්‌ඤවතො අයං, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො දුප්‌පඤ්‌ඤස්‌සා’ති, ඉති යං තං වුත්‌තං ඉදමෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං.
‘‘‘Paññavato ayaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo duppaññassā’ti, iti kho panetaṃ vuttaṃ. Kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Idha, bhikkhave, bhikkhu paññavā hoti udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammā dukkhakkhayagāminiyā. ‘Paññavato ayaṃ, bhikkhave, dhammo, nāyaṃ dhammo duppaññassā’ti, iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vuttaṃ.
‘‘‘නිප්‌පපඤ්‌චාරාමස්‌සායං , භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො නිප්‌පපඤ්‌චරතිනො, නායං ධම්‌මො පපඤ්‌චාරාමස්‌ස පපඤ්‌චරතිනො’ති, ඉති ඛො පනෙතං වුත්‌තං. කිඤ්‌චෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛුනො පපඤ්‌චනිරොධෙ චිත්‌තං පක්‌ඛන්‌දති පසීදති සන්‌තිට්‌ඨති විමුච්‌චති. ‘නිප්‌පපඤ්‌චාරාමස්‌සායං, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මො, නිප්‌පපඤ්‌චරතිනො, නායං ධම්‌මො පපඤ්‌චාරාමස්‌ස පපඤ්‌චරතිනො’ති, ඉති යං තං වුත්‌තං ඉදමෙතං පටිච්‌ච වුත්‌ත’’න්‌ති.
‘‘‘Nippapañcārāmassāyaṃ , bhikkhave, dhammo nippapañcaratino, nāyaṃ dhammo papañcārāmassa papañcaratino’ti, iti kho panetaṃ vuttaṃ. Kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Idha, bhikkhave, bhikkhuno papañcanirodhe cittaṃ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati. ‘Nippapañcārāmassāyaṃ, bhikkhave, dhammo, nippapañcaratino, nāyaṃ dhammo papañcārāmassa papañcaratino’ti, iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vutta’’nti.
අථ ඛො ආයස්‌මා අනුරුද්‌ධො ආයතිකම්‌පි වස්‌සාවාසං තත්‌ථෙව චෙතීසු පාචීනවංසදායෙ විහාසි. අථ ඛො ආයස්‌මා අනුරුද්‌ධො එකො වූපකට්‌ඨො අප්‌පමත්‌තො ආතාපී පහිතත්‌තො විහරන්‌තො නචිරස්‌සෙව – යස්‌සත්‌ථාය කුලපුත්‌තා සම්‌මදෙව අගාරස්‌මා අනගාරියං පබ්‌බජන්‌ති, තදනුත්‌තරං – බ්‍රහ්‌මචරියපරියොසානං දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා උපසම්‌පජ්‌ජ විහාසි. ‘‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්‍රහ්‌මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්‌ථත්‌තායා’’ති අබ්‌භඤ්‌ඤාසි. අඤ්‌ඤතරො ච පනායස්‌මා අනුරුද්‌ධො අරහතං අහොසීති. අථ ඛො ආයස්‌මා අනුරුද්‌ධො අරහත්‌තප්‌පත්‌තො තායං වෙලායං ඉමා ගාථායො අභාසි –
Atha kho āyasmā anuruddho āyatikampi vassāvāsaṃ tattheva cetīsu pācīnavaṃsadāye vihāsi. Atha kho āyasmā anuruddho eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto viharanto nacirasseva – yassatthāya kulaputtā sammadeva agārasmā anagāriyaṃ pabbajanti, tadanuttaraṃ – brahmacariyapariyosānaṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi. ‘‘Khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’’ti abbhaññāsi. Aññataro ca panāyasmā anuruddho arahataṃ ahosīti. Atha kho āyasmā anuruddho arahattappatto tāyaṃ velāyaṃ imā gāthāyo abhāsi –
මනොමයෙන කායෙන, ඉද්‌ධියා උපසඞ්‌කමි.
Manomayena kāyena, iddhiyā upasaṅkami.
‘‘යථා මෙ අහු සඞ්‌කප්‌පො, තතො උත්‌තරි දෙසයි;
‘‘Yathā me ahu saṅkappo, tato uttari desayi;
නිප්‌පපඤ්‌චරතො බුද්‌ධො, නිප්‌පපඤ්‌චං අදෙසයි.
Nippapañcarato buddho, nippapañcaṃ adesayi.
‘‘තස්‌සාහං ධම්‌මමඤ්‌ඤාය, විහාසිං සාසනෙ රතො;
‘‘Tassāhaṃ dhammamaññāya, vihāsiṃ sāsane rato;
තිස්‌සො විජ්‌ජා අනුප්‌පත්‌තා, කතං බුද්‌ධස්‌ස සාසන’’න්‌ති. දසමං;
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. dasamaṃ;
ගහපතිවග්‌ගො තතියො.
Gahapativaggo tatiyo.
තස්‌සුද්‌දානං –
Tassuddānaṃ –
ද්‌වෙ උග්‌ගා ද්‌වෙ ච හත්‌ථකා, මහානාමෙන ජීවකො;
Dve uggā dve ca hatthakā, mahānāmena jīvako;
ද්‌වෙ බලා අක්‌ඛණා වුත්‌තා, අනුරුද්‌ධෙන තෙ දසාති.
Dve balā akkhaṇā vuttā, anuruddhena te dasāti.
Footnotes:
Related texts:
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / 10. අනුරුද්‌ධමහාවිතක්‌කසුත්‌තවණ්‌ණනා • 10. Anuruddhamahāvitakkasuttavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (ටීකා) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / 10. අනුරුද්‌ධමහාවිතක්‌කසුත්‌තවණ්‌ණනා • 10. Anuruddhamahāvitakkasuttavaṇṇanā
