Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / අඞ්ගුත්තරනිකාය (අට්ඨකථා) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
10. අනුරුද්ධමහාවිතක්කසුත්තවණ්ණනා
10. Anuruddhamahāvitakkasuttavaṇṇanā
30. දසමෙ චෙතීසූති චෙතිනාමකානං රාජූනං නිවාසට්ඨානත්තා එවංලද්ධවොහාරෙ රට්ඨෙ. පාචීනවංසදායෙති දසබලස්ස වසනට්ඨානතො පාචීනදිසාය ඨිතෙ වංසදායෙ නීලොභාසෙහි වෙළූහි සඤ්ඡන්නෙ අරඤ්ඤෙ. එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදීති ථෙරො කිර පබ්බජිත්වා පඨමඅන්තොවස්සම්හියෙව සමාපත්තිලාභී හුත්වා සහස්සලොකධාතුදස්සනසමත්ථං දිබ්බචක්ඛුඤාණං උප්පාදෙසි. සො සාරිපුත්තත්ථෙරස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා එවමාහ – ‘‘ඉධාහං, ආවුසො සාරිපුත්ත, දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සහස්සලොකං ඔලොකෙමි. ආරද්ධං ඛො පන මෙ වීරියං අසල්ලීනං, උපට්ඨිතා සති අසම්මුට්ඨා, පස්සද්ධො කායො අසාරද්ධො, සමාහිතං චිත්තං එකග්ගං. අථ ච පන මෙ අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං න විමුච්චතී’’ති. අථ නං ථෙරො ආහ – ‘‘යං ඛො තෙ, ආවුසො අනුරුද්ධ, එවං හොති ‘අහං දිබ්බෙන චක්ඛුනා…පෙ.… ඔලොකෙමී’ති, ඉදං තෙ මානස්මිං. යම්පි තෙ, ආවුසො, අනුරුද්ධ එවං හොති ‘ආරද්ධං ඛො පන මෙ වීරියං…පෙ.… එකග්ග’න්ති, ඉදං තෙ උද්ධච්චස්මිං. යම්පි තෙ, ආවුසො අනුරුද්ධ, එවං හොති ‘අථ ච පන මෙ අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං න විමුච්චතී’ති, ඉදං තෙ කුක්කුච්චස්මිං. සාධු වතායස්මා අනුරුද්ධො ඉමෙ තයො ධම්මෙ පහාය ඉමෙ තයො ධම්මෙ අමනසිකරිත්වා අමතාය ධාතුයා චිත්තං උපසංහරතූ’’ති එවමස්ස ථෙරො කම්මට්ඨානං කථෙසි. සො කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා සත්ථාරං ආපුච්ඡිත්වා චෙතිරට්ඨං ගන්ත්වා සමණධම්මං කරොන්තො අට්ඨමාසං චඞ්කමෙන වීතිනාමෙසි. සො පධානවෙගනිම්මථිතත්තා කිලන්තකායො එකස්ස වෙළුගුම්බස්ස හෙට්ඨා නිසීදි. අථස්සායං එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි, එස මහාපුරිසවිතක්කො උප්පජ්ජීති අත්ථො.
30. Dasame cetīsūti cetināmakānaṃ rājūnaṃ nivāsaṭṭhānattā evaṃladdhavohāre raṭṭhe. Pācīnavaṃsadāyeti dasabalassa vasanaṭṭhānato pācīnadisāya ṭhite vaṃsadāye nīlobhāsehi veḷūhi sañchanne araññe. Evaṃ cetaso parivitakko udapādīti thero kira pabbajitvā paṭhamaantovassamhiyeva samāpattilābhī hutvā sahassalokadhātudassanasamatthaṃ dibbacakkhuñāṇaṃ uppādesi. So sāriputtattherassa santikaṃ gantvā evamāha – ‘‘idhāhaṃ, āvuso sāriputta, dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena sahassalokaṃ olokemi. Āraddhaṃ kho pana me vīriyaṃ asallīnaṃ, upaṭṭhitā sati asammuṭṭhā, passaddho kāyo asāraddho, samāhitaṃ cittaṃ ekaggaṃ. Atha ca pana me anupādāya āsavehi cittaṃ na vimuccatī’’ti. Atha naṃ thero āha – ‘‘yaṃ kho te, āvuso anuruddha, evaṃ hoti ‘ahaṃ dibbena cakkhunā…pe… olokemī’ti, idaṃ te mānasmiṃ. Yampi te, āvuso, anuruddha evaṃ hoti ‘āraddhaṃ kho pana me vīriyaṃ…pe… ekagga’nti, idaṃ te uddhaccasmiṃ. Yampi te, āvuso anuruddha, evaṃ hoti ‘atha ca pana me anupādāya āsavehi cittaṃ na vimuccatī’ti, idaṃ te kukkuccasmiṃ. Sādhu vatāyasmā anuruddho ime tayo dhamme pahāya ime tayo dhamme amanasikaritvā amatāya dhātuyā cittaṃ upasaṃharatū’’ti evamassa thero kammaṭṭhānaṃ kathesi. So kammaṭṭhānaṃ gahetvā satthāraṃ āpucchitvā cetiraṭṭhaṃ gantvā samaṇadhammaṃ karonto aṭṭhamāsaṃ caṅkamena vītināmesi. So padhānaveganimmathitattā kilantakāyo ekassa veḷugumbassa heṭṭhā nisīdi. Athassāyaṃ evaṃ cetaso parivitakko udapādi, esa mahāpurisavitakko uppajjīti attho.
අප්පිච්ඡස්සාති එත්ථ පච්චයප්පිච්ඡො, අධිගමප්පිච්ඡො, පරියත්තිඅප්පිච්ඡො, ධුතඞ්ගප්පිච්ඡොති චත්තාරො අප්පිච්ඡා. තත්ථ පච්චයප්පිච්ඡො බහුං දෙන්තෙ අප්පං ගණ්හාති, අප්පං දෙන්තෙ අප්පතරං ගණ්හාති, න අනවසෙසග්ගාහී හොති. අධිගමප්පිච්ඡො මජ්ඣන්තිකත්ථෙරො විය අත්තනො අධිගමං අඤ්ඤෙසං ජානිතුං න දෙති. පරියත්තිඅප්පිච්ඡො තෙපිටකොපි සමානො න බහුස්සුතභාවං ජානාපෙතුකාමො හොති සාකෙතතිස්සත්ථෙරො විය. ධුතඞ්ගප්පිච්ඡො ධුතඞ්ගපරිහරණභාවං අඤ්ඤෙසං ජානිතුං න දෙති ද්වෙභාතිකත්ථෙරෙසු ජෙට්ඨත්ථෙරො විය. වත්ථු විසුද්ධිමග්ගෙ කථිතං. අයං ධම්මොති එවං සන්තගුණනිගුහනෙන ච පටිග්ගහණෙ මත්තඤ්ඤුතාය ච අප්පිච්ඡස්ස පුග්ගලස්ස අයං නවලොකුත්තරධම්මො සම්පජ්ජති, නො මහිච්ඡස්ස. එවං සබ්බත්ථ යොජෙතබ්බං.
Appicchassāti ettha paccayappiccho, adhigamappiccho, pariyattiappiccho, dhutaṅgappicchoti cattāro appicchā. Tattha paccayappiccho bahuṃ dente appaṃ gaṇhāti, appaṃ dente appataraṃ gaṇhāti, na anavasesaggāhī hoti. Adhigamappiccho majjhantikatthero viya attano adhigamaṃ aññesaṃ jānituṃ na deti. Pariyattiappiccho tepiṭakopi samāno na bahussutabhāvaṃ jānāpetukāmo hoti sāketatissatthero viya. Dhutaṅgappiccho dhutaṅgapariharaṇabhāvaṃ aññesaṃ jānituṃ na deti dvebhātikattheresu jeṭṭhatthero viya. Vatthu visuddhimagge kathitaṃ. Ayaṃ dhammoti evaṃ santaguṇaniguhanena ca paṭiggahaṇe mattaññutāya ca appicchassa puggalassa ayaṃ navalokuttaradhammo sampajjati, no mahicchassa. Evaṃ sabbattha yojetabbaṃ.
සන්තුට්ඨස්සාති චතූසු පච්චයෙසු තීහි සන්තොසෙහි සන්තුට්ඨස්ස. පවිවිත්තස්සාති කායචිත්තඋපධිවිවෙකෙහි විවිත්තස්ස. තත්ථ කායවිවෙකො නාම ගණසඞ්ගණිකං විනොදෙත්වා ආරම්භවත්ථුවසෙන එකීභාවො. එකීභාවමත්තෙනෙව කම්මං න නිප්ඵජ්ජතීති කසිණපරිකම්මං කත්වා අට්ඨ සමාපත්තියො නිබ්බත්තෙති, අයං චිත්තවිවෙකො නාම. සමාපත්තිමත්තෙනෙව කම්මං න නිප්ඵජ්ජතීති ඣානං පාදකං කත්වා සඞ්ඛාරෙ සම්මසිත්වා සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණාති, අයං සබ්බාකාරතො උපධිවිවෙකො නාම. තෙනාහ භගවා – ‘‘කායවිවෙකො ච විවෙකට්ඨකායානං නෙක්ඛම්මාභිරතානං, චිත්තවිවෙකො ච පරිසුද්ධචිත්තානං පරමවොදානප්පත්තානං, උපධිවිවෙකො ච නිරුපධීනං පුග්ගලානං විසඞ්ඛාරගතාන’’න්ති (මහානි. 7, 49).
Santuṭṭhassāti catūsu paccayesu tīhi santosehi santuṭṭhassa. Pavivittassāti kāyacittaupadhivivekehi vivittassa. Tattha kāyaviveko nāma gaṇasaṅgaṇikaṃ vinodetvā ārambhavatthuvasena ekībhāvo. Ekībhāvamatteneva kammaṃ na nipphajjatīti kasiṇaparikammaṃ katvā aṭṭha samāpattiyo nibbatteti, ayaṃ cittaviveko nāma. Samāpattimatteneva kammaṃ na nipphajjatīti jhānaṃ pādakaṃ katvā saṅkhāre sammasitvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇāti, ayaṃ sabbākārato upadhiviveko nāma. Tenāha bhagavā – ‘‘kāyaviveko ca vivekaṭṭhakāyānaṃ nekkhammābhiratānaṃ, cittaviveko ca parisuddhacittānaṃ paramavodānappattānaṃ, upadhiviveko ca nirupadhīnaṃ puggalānaṃ visaṅkhāragatāna’’nti (mahāni. 7, 49).
සඞ්ගණිකාරාමස්සාති ගණසඞ්ගණිකාය චෙව කිලෙසසඞ්ගණිකාය ච රතස්ස. ආරද්ධවීරියස්සාති කායිකචෙතසිකවීරියවසෙන ආරද්ධවීරියස්ස. උපට්ඨිතස්සතිස්සාති චතුසතිපට්ඨානවසෙන උපට්ඨිතස්සතිස්ස. සමාහිතස්සාති එකග්ගචිත්තස්ස. පඤ්ඤවතොති කම්මස්සකතපඤ්ඤාය පඤ්ඤවතො.
Saṅgaṇikārāmassāti gaṇasaṅgaṇikāya ceva kilesasaṅgaṇikāya ca ratassa. Āraddhavīriyassāti kāyikacetasikavīriyavasena āraddhavīriyassa. Upaṭṭhitassatissāti catusatipaṭṭhānavasena upaṭṭhitassatissa. Samāhitassāti ekaggacittassa. Paññavatoti kammassakatapaññāya paññavato.
සාධු සාධූති ථෙරස්ස විතක්කං සම්පහංසෙන්තො එවමාහ. ඉමං අට්ඨමන්ති සත්ත නිධී ලද්ධපුරිසස්ස අට්ඨමං දෙන්තො විය, සත්ත මණිරතනානි, සත්ත හත්ථිරතනානි, සත්ත අස්සරතනානි ලද්ධපුරිසස්ස අට්ඨමං දෙන්තො විය සත්ත මහාපුරිසවිතක්කෙ විතක්කෙත්වා ඨිතස්ස අට්ඨමං ආචික්ඛන්තො එවමාහ. නිප්පපඤ්චාරාමස්සාති තණ්හාමානදිට්ඨිපපඤ්චරහිතත්තා නිප්පපඤ්චසඞ්ඛාතෙ නිබ්බානපදෙ අභිරතස්ස. ඉතරං තස්සෙව වෙවචනං. පපඤ්චාරාමස්සාති යථාවුත්තෙසු පපඤ්චෙසු අභිරතස්ස. ඉතරං තස්සෙව වෙවචනං.
Sādhu sādhūti therassa vitakkaṃ sampahaṃsento evamāha. Imaṃ aṭṭhamanti satta nidhī laddhapurisassa aṭṭhamaṃ dento viya, satta maṇiratanāni, satta hatthiratanāni, satta assaratanāni laddhapurisassa aṭṭhamaṃ dento viya satta mahāpurisavitakke vitakketvā ṭhitassa aṭṭhamaṃ ācikkhanto evamāha. Nippapañcārāmassāti taṇhāmānadiṭṭhipapañcarahitattā nippapañcasaṅkhāte nibbānapade abhiratassa. Itaraṃ tasseva vevacanaṃ. Papañcārāmassāti yathāvuttesu papañcesu abhiratassa. Itaraṃ tasseva vevacanaṃ.
යතොති යදා. තතොති තදා. නානාරත්තානන්ති නිලපීතලොහිතොදාතවණ්ණෙහි නානාරජනෙහි රත්තානං. පංසුකූලන්ති තෙවීසතියා ඛෙත්තෙසු ඨිතපංසුකූලචීවරං. ඛායිස්සතීති යථා තස්ස පුබ්බණ්හසමයාදීසු යස්මිං සමයෙ යං ඉච්ඡති, තස්මිං සමයෙ තං පාරුපන්තස්ස සො දුස්සකරණ්ඩකො මනාපො හුත්වා ඛායති, එවං තුය්හම්පි චීවරසන්තොසමහාඅරියවංසෙන තුට්ඨස්ස විහරතො පංසුකූලචීවරං ඛායිස්සති උපට්ඨහිස්සති. රතියාති රතිඅත්ථාය. අපරිතස්සායාති තණ්හාදිට්ඨිපරිතස්සනාහි අපරිතස්සනත්ථාය. ඵාසුවිහාරායාති සුඛවිහාරත්ථාය. ඔක්කමනාය නිබ්බානස්සාති අමතං නිබ්බානං ඔතරණත්ථාය.
Yatoti yadā. Tatoti tadā. Nānārattānanti nilapītalohitodātavaṇṇehi nānārajanehi rattānaṃ. Paṃsukūlanti tevīsatiyā khettesu ṭhitapaṃsukūlacīvaraṃ. Khāyissatīti yathā tassa pubbaṇhasamayādīsu yasmiṃ samaye yaṃ icchati, tasmiṃ samaye taṃ pārupantassa so dussakaraṇḍako manāpo hutvā khāyati, evaṃ tuyhampi cīvarasantosamahāariyavaṃsena tuṭṭhassa viharato paṃsukūlacīvaraṃ khāyissati upaṭṭhahissati. Ratiyāti ratiatthāya. Aparitassāyāti taṇhādiṭṭhiparitassanāhi aparitassanatthāya. Phāsuvihārāyāti sukhavihāratthāya. Okkamanāya nibbānassāti amataṃ nibbānaṃ otaraṇatthāya.
පිණ්ඩියාලොපභොජනන්ති ගාමනිගමරාජධානීසු ජඞ්ඝාබලං නිස්සාය ඝරපටිපාටියා චරන්තෙන ලද්ධපිණ්ඩියාලොපභොජනං. ඛායිස්සතීති තස්ස ගහපතිනො නානග්ගරසභොජනං විය උපට්ඨහිස්සති . සන්තුට්ඨස්ස විහරතොති පිණ්ඩපාතසන්තොසමහාඅරියවංසෙන සන්තුට්ඨස්ස විහරතො. රුක්ඛමූලසෙනාසනං ඛායිස්සතීති තස්ස ගහපතිනො තෙභූමකපාසාදෙ ගන්ධකුසුමවාසසුගන්ධං කූටාගාරං විය රුක්ඛමූලං උපට්ඨහිස්සති. සන්තුට්ඨස්සාති සෙනාසනසන්තොසමහාඅරියවංසෙන සන්තුට්ඨස්ස. තිණසන්ථාරකොති තිණෙහි වා පණ්ණෙහි වා භූමියං වා ඵලකපාසාණතලානි වා අඤ්ඤතරස්මිං සන්ථතසන්ථතො. පූතිමුත්තන්ති යංකිඤ්චි මුත්තං. තඞ්ඛණෙ ගහිතම්පි පූතිමුත්තමෙව වුච්චති දුග්ගන්ධත්තා. සන්තුට්ඨස්ස විහරතොති ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරසන්තොසෙන සන්තුට්ඨස්ස විහරතො.
Piṇḍiyālopabhojananti gāmanigamarājadhānīsu jaṅghābalaṃ nissāya gharapaṭipāṭiyā carantena laddhapiṇḍiyālopabhojanaṃ. Khāyissatīti tassa gahapatino nānaggarasabhojanaṃ viya upaṭṭhahissati . Santuṭṭhassa viharatoti piṇḍapātasantosamahāariyavaṃsena santuṭṭhassa viharato. Rukkhamūlasenāsanaṃ khāyissatīti tassa gahapatino tebhūmakapāsāde gandhakusumavāsasugandhaṃ kūṭāgāraṃ viya rukkhamūlaṃ upaṭṭhahissati. Santuṭṭhassāti senāsanasantosamahāariyavaṃsena santuṭṭhassa. Tiṇasanthārakoti tiṇehi vā paṇṇehi vā bhūmiyaṃ vā phalakapāsāṇatalāni vā aññatarasmiṃ santhatasanthato. Pūtimuttanti yaṃkiñci muttaṃ. Taṅkhaṇe gahitampi pūtimuttameva vuccati duggandhattā. Santuṭṭhassa viharatoti gilānapaccayabhesajjaparikkhārasantosena santuṭṭhassa viharato.
ඉති භගවා චතූසු ඨානෙසු අරහත්තං පක්ඛිපන්තො කම්මට්ඨානං කථෙත්වා ‘‘කතරසෙනාසනෙ නු ඛො වසන්තස්ස කම්මට්ඨානං සප්පායං භවිස්සතී’’ති ආවජ්ජෙන්තො ‘‘තස්මිඤ්ඤෙව වසන්තස්සා’’ති ඤත්වා තෙන හි ත්වං, අනුරුද්ධාතිආදිමාහ. පවිවිත්තස්ස විහරතොති තීහි විවෙකෙහි විවිත්තස්ස විහරන්තස්ස. උය්යොජනිකපටිසංයුත්තන්ති උය්යොජනිකෙහෙව වචනෙහි පටිසංයුත්තං, තෙසං උපට්ඨානගමනකංයෙවාති අත්ථො. පපඤ්චනිරොධෙති නිබ්බානපදෙ . පක්ඛන්දතීති ආරම්මණකරණවසෙන පක්ඛන්දති. පසීදතීතිආදීසුපි ආරම්මණවසෙනෙව පසීදනසන්තිට්ඨනමුච්චනා වෙදිතබ්බා. ඉති භගවා චෙතිරට්ඨෙ පාචීනවංසදායෙ ආයස්මතො අනුරුද්ධස්ස කථිතෙ අට්ඨ මහාපුරිසවිතක්කෙ පුන භෙසකළාවනමහාවිහාරෙ නිසීදිත්වා භික්ඛුසඞ්ඝස්ස විත්ථාරෙන කථෙසි.
Iti bhagavā catūsu ṭhānesu arahattaṃ pakkhipanto kammaṭṭhānaṃ kathetvā ‘‘katarasenāsane nu kho vasantassa kammaṭṭhānaṃ sappāyaṃ bhavissatī’’ti āvajjento ‘‘tasmiññeva vasantassā’’ti ñatvā tena hi tvaṃ, anuruddhātiādimāha. Pavivittassa viharatoti tīhi vivekehi vivittassa viharantassa. Uyyojanikapaṭisaṃyuttanti uyyojanikeheva vacanehi paṭisaṃyuttaṃ, tesaṃ upaṭṭhānagamanakaṃyevāti attho. Papañcanirodheti nibbānapade . Pakkhandatīti ārammaṇakaraṇavasena pakkhandati. Pasīdatītiādīsupi ārammaṇavaseneva pasīdanasantiṭṭhanamuccanā veditabbā. Iti bhagavā cetiraṭṭhe pācīnavaṃsadāye āyasmato anuruddhassa kathite aṭṭha mahāpurisavitakke puna bhesakaḷāvanamahāvihāre nisīditvā bhikkhusaṅghassa vitthārena kathesi.
මනොමයෙනාති මනෙන නිබ්බත්තිතකායොපි මනොමයොති වුච්චති මනෙන ගතකායොපි, ඉධ මනෙන ගතකායං සන්ධායෙවමාහ. යථා මෙ අහු සඞ්කප්පොති යථා මය්හං විතක්කො අහොසි, තතො උත්තරි අට්ඨමං මහාපුරිසවිතක්කං දස්සෙන්තො තතො උත්තරිං දෙසයි. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.
Manomayenāti manena nibbattitakāyopi manomayoti vuccati manena gatakāyopi, idha manena gatakāyaṃ sandhāyevamāha. Yathā me ahu saṅkappoti yathā mayhaṃ vitakko ahosi, tato uttari aṭṭhamaṃ mahāpurisavitakkaṃ dassento tato uttariṃ desayi. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
ගහපතිවග්ගො තතියො.
Gahapativaggo tatiyo.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / අඞ්ගුත්තරනිකාය • Aṅguttaranikāya / 10. අනුරුද්ධමහාවිතක්කසුත්තං • 10. Anuruddhamahāvitakkasuttaṃ
ටීකා • Tīkā / සුත්තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / අඞ්ගුත්තරනිකාය (ටීකා) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / 10. අනුරුද්ධමහාවිතක්කසුත්තවණ්ණනා • 10. Anuruddhamahāvitakkasuttavaṇṇanā