Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya

    ७. अनुरुद्धसुत्तं

    7. Anuruddhasuttaṃ

    २२९. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। अथ खो पञ्‍चकङ्गो थपति अञ्‍ञतरं पुरिसं आमन्तेसि – ‘‘एहि त्वं, अम्भो पुरिस, येनायस्मा अनुरुद्धो तेनुपसङ्कम; उपसङ्कमित्वा मम वचनेन आयस्मतो अनुरुद्धस्स पादे सिरसा वन्दाहि 1 – ‘पञ्‍चकङ्गो, भन्ते, थपति आयस्मतो अनुरुद्धस्स पादे सिरसा वन्दती’ति; एवञ्‍च वदेहि 2 – ‘अधिवासेतु किर, भन्ते, आयस्मा अनुरुद्धो पञ्‍चकङ्गस्स थपतिस्स स्वातनाय अत्तचतुत्थो भत्तं; येन च किर, भन्ते, आयस्मा अनुरुद्धो पगेवतरं आगच्छेय्य; पञ्‍चकङ्गो, भन्ते, थपति 3 बहुकिच्‍चो बहुकरणीयो राजकरणीयेना’’’ति। ‘‘एवं, भन्ते’’ति खो सो पुरिसो पञ्‍चकङ्गस्स थपतिस्स पटिस्सुत्वा येनायस्मा अनुरुद्धो तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा आयस्मन्तं अनुरुद्धं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्‍नो खो सो पुरिसो आयस्मन्तं अनुरुद्धं एतदवोच – ‘‘पञ्‍चकङ्गो, भन्ते, थपति आयस्मतो अनुरुद्धस्स पादे सिरसा वन्दति, एवञ्‍च वदेति – ‘अधिवासेतु किर, भन्ते, आयस्मा अनुरुद्धो पञ्‍चकङ्गस्स थपतिस्स स्वातनाय अत्तचतुत्थो भत्तं; येन च किर, भन्ते, आयस्मा अनुरुद्धो पगेवतरं आगच्छेय्य; पञ्‍चकङ्गो, भन्ते, थपति बहुकिच्‍चो बहुकरणीयो राजकरणीयेना’’’ति। अधिवासेसि खो आयस्मा अनुरुद्धो तुण्हीभावेन।

    229. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho pañcakaṅgo thapati aññataraṃ purisaṃ āmantesi – ‘‘ehi tvaṃ, ambho purisa, yenāyasmā anuruddho tenupasaṅkama; upasaṅkamitvā mama vacanena āyasmato anuruddhassa pāde sirasā vandāhi 4 – ‘pañcakaṅgo, bhante, thapati āyasmato anuruddhassa pāde sirasā vandatī’ti; evañca vadehi 5 – ‘adhivāsetu kira, bhante, āyasmā anuruddho pañcakaṅgassa thapatissa svātanāya attacatuttho bhattaṃ; yena ca kira, bhante, āyasmā anuruddho pagevataraṃ āgaccheyya; pañcakaṅgo, bhante, thapati 6 bahukicco bahukaraṇīyo rājakaraṇīyenā’’’ti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho so puriso pañcakaṅgassa thapatissa paṭissutvā yenāyasmā anuruddho tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ anuruddhaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho so puriso āyasmantaṃ anuruddhaṃ etadavoca – ‘‘pañcakaṅgo, bhante, thapati āyasmato anuruddhassa pāde sirasā vandati, evañca vadeti – ‘adhivāsetu kira, bhante, āyasmā anuruddho pañcakaṅgassa thapatissa svātanāya attacatuttho bhattaṃ; yena ca kira, bhante, āyasmā anuruddho pagevataraṃ āgaccheyya; pañcakaṅgo, bhante, thapati bahukicco bahukaraṇīyo rājakaraṇīyenā’’’ti. Adhivāsesi kho āyasmā anuruddho tuṇhībhāvena.

    २३०. अथ खो आयस्मा अनुरुद्धो तस्सा रत्तिया अच्‍चयेन पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय येन पञ्‍चकङ्गस्स थपतिस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा पञ्‍ञत्ते आसने निसीदि। अथ खो पञ्‍चकङ्गो थपति आयस्मन्तं अनुरुद्धं पणीतेन खादनीयेन भोजनीयेन सहत्था सन्तप्पेसि सम्पवारेसि। अथ खो पञ्‍चकङ्गो थपति आयस्मन्तं अनुरुद्धं भुत्ताविं ओनीतपत्तपाणिं अञ्‍ञतरं नीचं आसनं गहेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्‍नो खो पञ्‍चकङ्गो थपति आयस्मन्तं अनुरुद्धं एतदवोच –

    230. Atha kho āyasmā anuruddho tassā rattiyā accayena pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya yena pañcakaṅgassa thapatissa nivesanaṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Atha kho pañcakaṅgo thapati āyasmantaṃ anuruddhaṃ paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappesi sampavāresi. Atha kho pañcakaṅgo thapati āyasmantaṃ anuruddhaṃ bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ aññataraṃ nīcaṃ āsanaṃ gahetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho pañcakaṅgo thapati āyasmantaṃ anuruddhaṃ etadavoca –

    ‘‘इध मं, भन्ते, थेरा भिक्खू उपसङ्कमित्वा एवमाहंसु – ‘अप्पमाणं, गहपति, चेतोविमुत्तिं भावेही’ति 7। एकच्‍चे थेरा एवमाहंसु – ‘महग्गतं, गहपति, चेतोविमुत्तिं भावेही’ति। या चायं, भन्ते, अप्पमाणा चेतोविमुत्ति या च महग्गता चेतोविमुत्ति – इमे धम्मा नानत्था चेव नानाब्यञ्‍जना च, उदाहु एकत्था ब्यञ्‍जनमेव नान’’न्ति? ‘‘तेन हि, गहपति, तं येवेत्थ पटिभातु। अपण्णकन्ते इतो भविस्सती’’ति। ‘‘मय्हं खो, भन्ते, एवं होति – ‘या चायं अप्पमाणा चेतोविमुत्ति या च महग्गता चेतोविमुत्ति इमे धम्मा एकत्था ब्यञ्‍जनमेव नान’’’न्ति। ‘‘या चायं, गहपति, अप्पमाणा चेतोविमुत्ति या च महग्गता चेतोविमुत्ति इमे धम्मा नानत्था चेव नानाब्यञ्‍जना च । तदमिनापेतं, गहपति, परियायेन वेदितब्बं यथा इमे धम्मा नानत्था चेव नानाब्यञ्‍जना च’’।

    ‘‘Idha maṃ, bhante, therā bhikkhū upasaṅkamitvā evamāhaṃsu – ‘appamāṇaṃ, gahapati, cetovimuttiṃ bhāvehī’ti 8. Ekacce therā evamāhaṃsu – ‘mahaggataṃ, gahapati, cetovimuttiṃ bhāvehī’ti. Yā cāyaṃ, bhante, appamāṇā cetovimutti yā ca mahaggatā cetovimutti – ime dhammā nānatthā ceva nānābyañjanā ca, udāhu ekatthā byañjanameva nāna’’nti? ‘‘Tena hi, gahapati, taṃ yevettha paṭibhātu. Apaṇṇakante ito bhavissatī’’ti. ‘‘Mayhaṃ kho, bhante, evaṃ hoti – ‘yā cāyaṃ appamāṇā cetovimutti yā ca mahaggatā cetovimutti ime dhammā ekatthā byañjanameva nāna’’’nti. ‘‘Yā cāyaṃ, gahapati, appamāṇā cetovimutti yā ca mahaggatā cetovimutti ime dhammā nānatthā ceva nānābyañjanā ca . Tadamināpetaṃ, gahapati, pariyāyena veditabbaṃ yathā ime dhammā nānatthā ceva nānābyañjanā ca’’.

    ‘‘कतमा च, गहपति, अप्पमाणा चेतोविमुत्ति? इध, गहपति, भिक्खु मेत्तासहगतेन चेतसा एकं दिसं फरित्वा विहरति, तथा दुतियं तथा ततियं तथा चतुत्थं; इति उद्धमधो तिरियं सब्बधि सब्बत्तताय सब्बावन्तं लोकं मेत्तासहगतेन चेतसा विपुलेन महग्गतेन अप्पमाणेन अवेरेन अब्याबज्झेन फरित्वा विहरति। करुणासहगतेन चेतसा… मुदितासहगतेन चेतसा… उपेक्खासहगतेन चेतसा एकं दिसं फरित्वा विहरति, तथा दुतियं तथा ततियं तथा चतुत्थं; इति उद्धमधो तिरियं सब्बधि सब्बत्तताय सब्बावन्तं लोकं उपेक्खासहगतेन चेतसा विपुलेन महग्गतेन अप्पमाणेन अवेरेन अब्याबज्झेन फरित्वा विहरति। अयं वुच्‍चति, गहपति, अप्पमाणा चेतोविमुत्ति।

    ‘‘Katamā ca, gahapati, appamāṇā cetovimutti? Idha, gahapati, bhikkhu mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati, tathā dutiyaṃ tathā tatiyaṃ tathā catutthaṃ; iti uddhamadho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ mettāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena abyābajjhena pharitvā viharati. Karuṇāsahagatena cetasā… muditāsahagatena cetasā… upekkhāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati, tathā dutiyaṃ tathā tatiyaṃ tathā catutthaṃ; iti uddhamadho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ upekkhāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena abyābajjhena pharitvā viharati. Ayaṃ vuccati, gahapati, appamāṇā cetovimutti.

    २३१. ‘‘कतमा च, गहपति, महग्गता चेतोविमुत्ति? इध, गहपति, भिक्खु यावता एकं रुक्खमूलं महग्गतन्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति। अयं वुच्‍चति, गहपति, महग्गता चेतोविमुत्ति। इध पन, गहपति, भिक्खु यावता द्वे वा तीणि वा रुक्खमूलानि महग्गतन्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति। अयम्पि 9 वुच्‍चति, गहपति, महग्गता चेतोविमुत्ति। इध पन, गहपति, भिक्खु यावता एकं गामक्खेत्तं महग्गतन्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति। अयम्पि वुच्‍चति, गहपति, महग्गता चेतोविमुत्ति। इध पन, गहपति , भिक्खु यावता द्वे वा तीणि वा गामक्खेत्तानि महग्गतन्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति। अयम्पि वुच्‍चति, गहपति, महग्गता चेतोविमुत्ति। इध पन, गहपति, भिक्खु यावता एकं महारज्‍जं महग्गतन्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति। अयम्पि वुच्‍चति, गहपति, महग्गता चेतोविमुत्ति। इध पन, गहपति, भिक्खु यावता द्वे वा तीणि वा महारज्‍जानि महग्गतन्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति। अयम्पि वुच्‍चति, गहपति, महग्गता चेतोविमुत्ति। इध पन, गहपति, भिक्खु यावता समुद्दपरियन्तं पथविं महग्गतन्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति। अयम्पि वुच्‍चति, गहपति, महग्गता चेतोविमुत्ति। इमिना खो एतं, गहपति, परियायेन वेदितब्बं यथा इमे धम्मा नानत्था चेव नानाब्यञ्‍जना च।

    231. ‘‘Katamā ca, gahapati, mahaggatā cetovimutti? Idha, gahapati, bhikkhu yāvatā ekaṃ rukkhamūlaṃ mahaggatanti pharitvā adhimuccitvā viharati. Ayaṃ vuccati, gahapati, mahaggatā cetovimutti. Idha pana, gahapati, bhikkhu yāvatā dve vā tīṇi vā rukkhamūlāni mahaggatanti pharitvā adhimuccitvā viharati. Ayampi 10 vuccati, gahapati, mahaggatā cetovimutti. Idha pana, gahapati, bhikkhu yāvatā ekaṃ gāmakkhettaṃ mahaggatanti pharitvā adhimuccitvā viharati. Ayampi vuccati, gahapati, mahaggatā cetovimutti. Idha pana, gahapati , bhikkhu yāvatā dve vā tīṇi vā gāmakkhettāni mahaggatanti pharitvā adhimuccitvā viharati. Ayampi vuccati, gahapati, mahaggatā cetovimutti. Idha pana, gahapati, bhikkhu yāvatā ekaṃ mahārajjaṃ mahaggatanti pharitvā adhimuccitvā viharati. Ayampi vuccati, gahapati, mahaggatā cetovimutti. Idha pana, gahapati, bhikkhu yāvatā dve vā tīṇi vā mahārajjāni mahaggatanti pharitvā adhimuccitvā viharati. Ayampi vuccati, gahapati, mahaggatā cetovimutti. Idha pana, gahapati, bhikkhu yāvatā samuddapariyantaṃ pathaviṃ mahaggatanti pharitvā adhimuccitvā viharati. Ayampi vuccati, gahapati, mahaggatā cetovimutti. Iminā kho etaṃ, gahapati, pariyāyena veditabbaṃ yathā ime dhammā nānatthā ceva nānābyañjanā ca.

    २३२. ‘‘चतस्सो खो इमा गहपति, भवूपपत्तियो। कतमा चतस्सो? इध, गहपति, एकच्‍चो ‘परित्ताभा’ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति। सो कायस्स भेदा परं मरणा परित्ताभानं देवानं सहब्यतं उपपज्‍जति। इध पन, गहपति, एकच्‍चो ‘अप्पमाणाभा’ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति। सो कायस्स भेदा परं मरणा अप्पमाणाभानं देवानं सहब्यतं उपपज्‍जति। इध पन, गहपति, एकच्‍चो ‘संकिलिट्ठाभा’ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति। सो कायस्स भेदा परं मरणा संकिलिट्ठाभानं देवानं सहब्यतं उपपज्‍जति। इध पन, गहपति, एकच्‍चो ‘परिसुद्धाभा’ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति। सो कायस्स भेदा परं मरणा परिसुद्धाभानं देवानं सहब्यतं उपपज्‍जति। इमा खो, गहपति, चतस्सो भवूपपत्तियो।

    232. ‘‘Catasso kho imā gahapati, bhavūpapattiyo. Katamā catasso? Idha, gahapati, ekacco ‘parittābhā’ti pharitvā adhimuccitvā viharati. So kāyassa bhedā paraṃ maraṇā parittābhānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjati. Idha pana, gahapati, ekacco ‘appamāṇābhā’ti pharitvā adhimuccitvā viharati. So kāyassa bhedā paraṃ maraṇā appamāṇābhānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjati. Idha pana, gahapati, ekacco ‘saṃkiliṭṭhābhā’ti pharitvā adhimuccitvā viharati. So kāyassa bhedā paraṃ maraṇā saṃkiliṭṭhābhānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjati. Idha pana, gahapati, ekacco ‘parisuddhābhā’ti pharitvā adhimuccitvā viharati. So kāyassa bhedā paraṃ maraṇā parisuddhābhānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjati. Imā kho, gahapati, catasso bhavūpapattiyo.

    ‘‘होति खो सो, गहपति, समयो, या ता देवता एकज्झं सन्‍निपतन्ति, तासं एकज्झं सन्‍निपतितानं वण्णनानत्तञ्हि खो पञ्‍ञायति नो च आभानानत्तं । सेय्यथापि, गहपति, पुरिसो सम्बहुलानि तेलप्पदीपानि एकं घरं पवेसेय्य। तेसं एकं घरं पवेसितानं अच्‍चिनानत्तञ्हि खो पञ्‍ञायेथ, नो च आभानानत्तं; एवमेव खो, गहपति, होति खो सो समयो, या ता देवता एकज्झं सन्‍निपतन्ति तासं एकज्झं सन्‍निपतितानं वण्णनानत्तञ्हि खो पञ्‍ञायति, नो च आभानानत्तं।

    ‘‘Hoti kho so, gahapati, samayo, yā tā devatā ekajjhaṃ sannipatanti, tāsaṃ ekajjhaṃ sannipatitānaṃ vaṇṇanānattañhi kho paññāyati no ca ābhānānattaṃ . Seyyathāpi, gahapati, puriso sambahulāni telappadīpāni ekaṃ gharaṃ paveseyya. Tesaṃ ekaṃ gharaṃ pavesitānaṃ accinānattañhi kho paññāyetha, no ca ābhānānattaṃ; evameva kho, gahapati, hoti kho so samayo, yā tā devatā ekajjhaṃ sannipatanti tāsaṃ ekajjhaṃ sannipatitānaṃ vaṇṇanānattañhi kho paññāyati, no ca ābhānānattaṃ.

    ‘‘होति खो सो, गहपति, समयो, या ता देवता ततो विपक्‍कमन्ति, तासं ततो विपक्‍कमन्तीनं वण्णनानत्तञ्‍चेव पञ्‍ञायति आभानानत्तञ्‍च। सेय्यथापि, गहपति, पुरिसो तानि सम्बहुलानि तेलप्पदीपानि तम्हा घरा नीहरेय्य। तेसं ततो नीहतानं 11 अच्‍चिनानत्तञ्‍चेव पञ्‍ञायेथ आभानानत्तञ्‍च; एवमेव खो, गहपति, होति खो सो समयो, या ता देवता ततो विपक्‍कमन्ति, तासं ततो विपक्‍कमन्तीनं वण्णनानत्तञ्‍चेव पञ्‍ञायति आभानानत्तञ्‍च।

    ‘‘Hoti kho so, gahapati, samayo, yā tā devatā tato vipakkamanti, tāsaṃ tato vipakkamantīnaṃ vaṇṇanānattañceva paññāyati ābhānānattañca. Seyyathāpi, gahapati, puriso tāni sambahulāni telappadīpāni tamhā gharā nīhareyya. Tesaṃ tato nīhatānaṃ 12 accinānattañceva paññāyetha ābhānānattañca; evameva kho, gahapati, hoti kho so samayo, yā tā devatā tato vipakkamanti, tāsaṃ tato vipakkamantīnaṃ vaṇṇanānattañceva paññāyati ābhānānattañca.

    ‘‘न खो, गहपति, तासं देवतानं एवं होति – ‘इदं अम्हाकं निच्‍चन्ति वा धुवन्ति वा सस्सत’न्ति वा, अपि च यत्थ यत्थेव ता 13 देवता अभिनिविसन्ति तत्थ तत्थेव ता देवता अभिरमन्ति। सेय्यथापि, गहपति, मक्खिकानं काजेन वा पिटकेन वा हरीयमानानं न एवं होति – ‘इदं अम्हाकं निच्‍चन्ति वा धुवन्ति वा सस्सत’न्ति वा, अपि च यत्थ यत्थेव ता 14 मक्खिका अभिनिविसन्ति तत्थ तत्थेव ता मक्खिका अभिरमन्ति; एवमेव खो, गहपति, तासं देवतानं न एवं होति – ‘इदं अम्हाकं निच्‍चन्ति वा धुवन्ति वा सस्सत’न्ति वा, अपि च यत्थ यत्थेव ता देवता अभिनिविसन्ति तत्थ तत्थेव ता देवता अभिरमन्ती’’ति।

    ‘‘Na kho, gahapati, tāsaṃ devatānaṃ evaṃ hoti – ‘idaṃ amhākaṃ niccanti vā dhuvanti vā sassata’nti vā, api ca yattha yattheva tā 15 devatā abhinivisanti tattha tattheva tā devatā abhiramanti. Seyyathāpi, gahapati, makkhikānaṃ kājena vā piṭakena vā harīyamānānaṃ na evaṃ hoti – ‘idaṃ amhākaṃ niccanti vā dhuvanti vā sassata’nti vā, api ca yattha yattheva tā 16 makkhikā abhinivisanti tattha tattheva tā makkhikā abhiramanti; evameva kho, gahapati, tāsaṃ devatānaṃ na evaṃ hoti – ‘idaṃ amhākaṃ niccanti vā dhuvanti vā sassata’nti vā, api ca yattha yattheva tā devatā abhinivisanti tattha tattheva tā devatā abhiramantī’’ti.

    २३३. एवं वुत्ते, आयस्मा सभियो कच्‍चानो 17 आयस्मन्तं अनुरुद्धं एतदवोच – ‘‘साधु, भन्ते अनुरुद्ध! अत्थि च मे एत्थ उत्तरिं पटिपुच्छितब्बं। या ता, भन्ते, देवता आभा सब्बा ता परित्ताभा उदाहु सन्तेत्थ एकच्‍चा देवता अप्पमाणाभा’’ति? ‘‘तदङ्गेन खो, आवुसो कच्‍चान, सन्तेत्थ एकच्‍चा देवता परित्ताभा, सन्ति पनेत्थ एकच्‍चा देवता अप्पमाणाभा’’ति। ‘‘को नु खो, भन्ते अनुरुद्ध, हेतु को पच्‍चयो येन तासं देवतानं एकं देवनिकायं उपपन्‍नानं सन्तेत्थ एकच्‍चा देवता परित्ताभा, सन्ति पनेत्थ एकच्‍चा देवता अप्पमाणाभा’’ति?

    233. Evaṃ vutte, āyasmā sabhiyo kaccāno 18 āyasmantaṃ anuruddhaṃ etadavoca – ‘‘sādhu, bhante anuruddha! Atthi ca me ettha uttariṃ paṭipucchitabbaṃ. Yā tā, bhante, devatā ābhā sabbā tā parittābhā udāhu santettha ekaccā devatā appamāṇābhā’’ti? ‘‘Tadaṅgena kho, āvuso kaccāna, santettha ekaccā devatā parittābhā, santi panettha ekaccā devatā appamāṇābhā’’ti. ‘‘Ko nu kho, bhante anuruddha, hetu ko paccayo yena tāsaṃ devatānaṃ ekaṃ devanikāyaṃ upapannānaṃ santettha ekaccā devatā parittābhā, santi panettha ekaccā devatā appamāṇābhā’’ti?

    ‘‘तेन हावुसो कच्‍चान, तंयेवेत्थ पटिपुच्छिस्सामि। यथा ते खमेय्य तथा नं ब्याकरेय्यासि। तं किं मञ्‍ञसि, आवुसो कच्‍चान , य्वायं भिक्खु यावता एकं रुक्खमूलं ‘महग्गत’न्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति, योचायं 19 भिक्खु यावता द्वे वा तीणि वा रुक्खमूलानि ‘महग्गत’न्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति – इमासं उभिन्‍नं चित्तभावनानं कतमा चित्तभावना महग्गततरा’’ति? ‘‘य्वायं, भन्ते, भिक्खु यावता द्वे वा तीणि वा रुक्खमूलानि ‘महग्गत’न्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति – अयं इमासं उभिन्‍नं चित्तभावनानं महग्गततरा’’ति।

    ‘‘Tena hāvuso kaccāna, taṃyevettha paṭipucchissāmi. Yathā te khameyya tathā naṃ byākareyyāsi. Taṃ kiṃ maññasi, āvuso kaccāna , yvāyaṃ bhikkhu yāvatā ekaṃ rukkhamūlaṃ ‘mahaggata’nti pharitvā adhimuccitvā viharati, yocāyaṃ 20 bhikkhu yāvatā dve vā tīṇi vā rukkhamūlāni ‘mahaggata’nti pharitvā adhimuccitvā viharati – imāsaṃ ubhinnaṃ cittabhāvanānaṃ katamā cittabhāvanā mahaggatatarā’’ti? ‘‘Yvāyaṃ, bhante, bhikkhu yāvatā dve vā tīṇi vā rukkhamūlāni ‘mahaggata’nti pharitvā adhimuccitvā viharati – ayaṃ imāsaṃ ubhinnaṃ cittabhāvanānaṃ mahaggatatarā’’ti.

    ‘‘तं किं मञ्‍ञसि, आवुसो कच्‍चान, य्वायं भिक्खु यावता द्वे वा तीणि वा रुक्खमूलानि ‘महग्गत’न्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति, योचायं भिक्खु यावता एकं गामक्खेत्तं ‘महग्गत’न्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति – इमासं उभिन्‍नं चित्तभावनानं कतमा चित्तभावना महग्गततरा’’ति? ‘‘य्वायं, भन्ते, भिक्खु यावता एकं गामक्खेत्तं ‘महग्गत’न्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति – अयं इमासं उभिन्‍नं चित्तभावनानं महग्गततरा’’ति।

    ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, āvuso kaccāna, yvāyaṃ bhikkhu yāvatā dve vā tīṇi vā rukkhamūlāni ‘mahaggata’nti pharitvā adhimuccitvā viharati, yocāyaṃ bhikkhu yāvatā ekaṃ gāmakkhettaṃ ‘mahaggata’nti pharitvā adhimuccitvā viharati – imāsaṃ ubhinnaṃ cittabhāvanānaṃ katamā cittabhāvanā mahaggatatarā’’ti? ‘‘Yvāyaṃ, bhante, bhikkhu yāvatā ekaṃ gāmakkhettaṃ ‘mahaggata’nti pharitvā adhimuccitvā viharati – ayaṃ imāsaṃ ubhinnaṃ cittabhāvanānaṃ mahaggatatarā’’ti.

    ‘‘तं किं मञ्‍ञसि, आवुसो कच्‍चान, य्वायं भिक्खु यावता एकं गामक्खेत्तं ‘महग्गत’न्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति, योचायं भिक्खु यावता द्वे वा तीणि वा गामक्खेत्तानि ‘महग्गत’न्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति – इमासं उभिन्‍नं चित्तभावनानं कतमा चित्तभावना महग्गततरा’’ति? ‘‘य्वायं, भन्ते, भिक्खु यावता द्वे वा तीणि वा गामक्खेत्तानि ‘महग्गत’न्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति – अयं इमासं उभिन्‍नं चित्तभावनानं महग्गततरा’’ति।

    ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, āvuso kaccāna, yvāyaṃ bhikkhu yāvatā ekaṃ gāmakkhettaṃ ‘mahaggata’nti pharitvā adhimuccitvā viharati, yocāyaṃ bhikkhu yāvatā dve vā tīṇi vā gāmakkhettāni ‘mahaggata’nti pharitvā adhimuccitvā viharati – imāsaṃ ubhinnaṃ cittabhāvanānaṃ katamā cittabhāvanā mahaggatatarā’’ti? ‘‘Yvāyaṃ, bhante, bhikkhu yāvatā dve vā tīṇi vā gāmakkhettāni ‘mahaggata’nti pharitvā adhimuccitvā viharati – ayaṃ imāsaṃ ubhinnaṃ cittabhāvanānaṃ mahaggatatarā’’ti.

    ‘‘तं किं मञ्‍ञसि, आवुसो कच्‍चान, य्वायं भिक्खु यावता द्वे वा तीणि वा गामक्खेत्तानि ‘महग्गत’न्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति, योचायं भिक्खु यावता एकं महारज्‍जं ‘महग्गत’न्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति – इमासं उभिन्‍नं चित्तभावनानं कतमा चित्तभावना महग्गततरा’’ति? ‘‘य्वायं, भन्ते, भिक्खु यावता एकं महारज्‍जं ‘महग्गत’न्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति – अयं इमासं उभिन्‍नं चित्तभावनानं महग्गततरा’’ति।

    ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, āvuso kaccāna, yvāyaṃ bhikkhu yāvatā dve vā tīṇi vā gāmakkhettāni ‘mahaggata’nti pharitvā adhimuccitvā viharati, yocāyaṃ bhikkhu yāvatā ekaṃ mahārajjaṃ ‘mahaggata’nti pharitvā adhimuccitvā viharati – imāsaṃ ubhinnaṃ cittabhāvanānaṃ katamā cittabhāvanā mahaggatatarā’’ti? ‘‘Yvāyaṃ, bhante, bhikkhu yāvatā ekaṃ mahārajjaṃ ‘mahaggata’nti pharitvā adhimuccitvā viharati – ayaṃ imāsaṃ ubhinnaṃ cittabhāvanānaṃ mahaggatatarā’’ti.

    ‘‘तं किं मञ्‍ञसि, आवुसो कच्‍चान, य्वायं भिक्खु यावता एकं महारज्‍जं ‘महग्गत’न्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति, योचायं भिक्खु यावता द्वे वा तीणि वा महारज्‍जानि ‘महग्गत’न्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति – इमासं उभिन्‍नं चित्तभावनानं कतमा चित्तभावना महग्गततरा’’ति? ‘‘य्वायं, भन्ते, भिक्खु यावता द्वे वा तीणि वा महारज्‍जानि ‘महग्गत’न्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति – अयं इमासं उभिन्‍नं चित्तभावनानं महग्गततरा’’ति।

    ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, āvuso kaccāna, yvāyaṃ bhikkhu yāvatā ekaṃ mahārajjaṃ ‘mahaggata’nti pharitvā adhimuccitvā viharati, yocāyaṃ bhikkhu yāvatā dve vā tīṇi vā mahārajjāni ‘mahaggata’nti pharitvā adhimuccitvā viharati – imāsaṃ ubhinnaṃ cittabhāvanānaṃ katamā cittabhāvanā mahaggatatarā’’ti? ‘‘Yvāyaṃ, bhante, bhikkhu yāvatā dve vā tīṇi vā mahārajjāni ‘mahaggata’nti pharitvā adhimuccitvā viharati – ayaṃ imāsaṃ ubhinnaṃ cittabhāvanānaṃ mahaggatatarā’’ti.

    ‘‘तं किं मञ्‍ञसि, आवुसो कच्‍चान, य्वायं भिक्खु यावता द्वे वा तीणि वा महारज्‍जानि ‘महग्गत’न्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति, योचायं भिक्खु यावता समुद्दपरियन्तं पथविं ‘महग्गत’न्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति – इमासं उभिन्‍नं चित्तभावनानं कतमा चित्तभावना महग्गततरा’’ति? ‘‘य्वायं, भन्ते, भिक्खु यावता समुद्दपरियन्तं पथविं ‘महग्गत’न्ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति – अयं इमासं उभिन्‍नं चित्तभावनानं महग्गततरा’’ति? ‘‘अयं खो, आवुसो कच्‍चान, हेतु अयं पच्‍चयो, येन तासं देवतानं एकं देवनिकायं उपपन्‍नानं सन्तेत्थ एकच्‍चा देवता परित्ताभा, सन्ति पनेत्थ एकच्‍चा देवता अप्पमाणाभा’’ति।

    ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, āvuso kaccāna, yvāyaṃ bhikkhu yāvatā dve vā tīṇi vā mahārajjāni ‘mahaggata’nti pharitvā adhimuccitvā viharati, yocāyaṃ bhikkhu yāvatā samuddapariyantaṃ pathaviṃ ‘mahaggata’nti pharitvā adhimuccitvā viharati – imāsaṃ ubhinnaṃ cittabhāvanānaṃ katamā cittabhāvanā mahaggatatarā’’ti? ‘‘Yvāyaṃ, bhante, bhikkhu yāvatā samuddapariyantaṃ pathaviṃ ‘mahaggata’nti pharitvā adhimuccitvā viharati – ayaṃ imāsaṃ ubhinnaṃ cittabhāvanānaṃ mahaggatatarā’’ti? ‘‘Ayaṃ kho, āvuso kaccāna, hetu ayaṃ paccayo, yena tāsaṃ devatānaṃ ekaṃ devanikāyaṃ upapannānaṃ santettha ekaccā devatā parittābhā, santi panettha ekaccā devatā appamāṇābhā’’ti.

    २३४. ‘‘साधु, भन्ते अनुरुद्ध! अत्थि च मे एत्थ उत्तरिं पटिपुच्छितब्बं। यावता 21, भन्ते, देवता आभा सब्बा ता संकिलिट्ठाभा उदाहु सन्तेत्थ एकच्‍चा देवता परिसुद्धाभा’’ति? ‘‘तदङ्गेन खो, आवुसो कच्‍चान, सन्तेत्थ एकच्‍चा देवता संकिलिट्ठाभा, सन्ति पनेत्थ एकच्‍चा देवता परिसुद्धाभा’’ति। ‘‘को नु खो, भन्ते, अनुरुद्ध, हेतु को पच्‍चयो, येन तासं देवतानं एकं देवनिकायं उपपन्‍नानं सन्तेत्थ एकच्‍चा देवता संकिलिट्ठाभा, सन्ति पनेत्थ एकच्‍चा देवता परिसुद्धाभा’’ति?

    234. ‘‘Sādhu, bhante anuruddha! Atthi ca me ettha uttariṃ paṭipucchitabbaṃ. Yāvatā 22, bhante, devatā ābhā sabbā tā saṃkiliṭṭhābhā udāhu santettha ekaccā devatā parisuddhābhā’’ti? ‘‘Tadaṅgena kho, āvuso kaccāna, santettha ekaccā devatā saṃkiliṭṭhābhā, santi panettha ekaccā devatā parisuddhābhā’’ti. ‘‘Ko nu kho, bhante, anuruddha, hetu ko paccayo, yena tāsaṃ devatānaṃ ekaṃ devanikāyaṃ upapannānaṃ santettha ekaccā devatā saṃkiliṭṭhābhā, santi panettha ekaccā devatā parisuddhābhā’’ti?

    ‘‘तेन , हावुसो कच्‍चान, उपमं ते करिस्सामि। उपमायपिधेकच्‍चे 23 विञ्‍ञू पुरिसा भासितस्स अत्थं आजानन्ति। सेय्यथापि, आवुसो कच्‍चान, तेलप्पदीपस्स झायतो तेलम्पि अपरिसुद्धं वट्टिपि अपरिसुद्धा। सो तेलस्सपि अपरिसुद्धत्ता वट्टियापि अपरिसुद्धत्ता अन्धन्धं विय झायति; एवमेव खो, आवुसो कच्‍चान, इधेकच्‍चो भिक्खु ‘संकिलिट्ठाभा’ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति, तस्स कायदुट्ठुल्‍लम्पि न सुप्पटिप्पस्सद्धं होति, थिनमिद्धम्पि न सुसमूहतं होति , उद्धच्‍चकुक्‍कुच्‍चम्पि न सुप्पटिविनीतं होति। सो कायदुट्ठुल्‍लस्सपि न सुप्पटिप्पस्सद्धत्ता थिनमिद्धस्सपि न सुसमूहतत्ता उद्धच्‍चकुक्‍कुच्‍चस्सपि न सुप्पटिविनीतत्ता अन्धन्धं विय झायति। सो कायस्स भेदा परं मरणा संकिलिट्ठाभानं देवानं सहब्यतं उपपज्‍जति। सेय्यथापि, आवुसो कच्‍चान, तेलप्पदीपस्स झायतो तेलम्पि परिसुद्धं वट्टिपि परिसुद्धा। सो तेलस्सपि परिसुद्धत्ता वट्टियापि परिसुद्धत्ता न अन्धन्धं विय झायति; एवमेव खो, आवुसो कच्‍चान, इधेकच्‍चो भिक्खु ‘परिसुद्धाभा’ति फरित्वा अधिमुच्‍चित्वा विहरति। तस्स कायदुट्ठुल्‍लम्पि सुप्पटिप्पस्सद्धं होति, थिनमिद्धम्पि सुसमूहतं होति, उद्धच्‍चकुक्‍कुच्‍चम्पि सुप्पटिविनीतं होति। सो कायदुट्ठुल्‍लस्सपि सुप्पटिप्पस्सद्धत्ता थिनमिद्धस्सपि सुसमूहतत्ता उद्धच्‍चकुक्‍कुच्‍चस्सपि सुप्पटिविनीतत्ता न अन्धन्धं विय झायति। सो कायस्स भेदा परं मरणा परिसुद्धाभानं देवानं सहब्यतं उपपज्‍जति। अयं खो, आवुसो कच्‍चान, हेतु अयं पच्‍चयो येन तासं देवतानं एकं देवनिकायं उपपन्‍नानं सन्तेत्थ एकच्‍चा देवता संकिलिट्ठाभा, सन्ति पनेत्थ एकच्‍चा देवता परिसुद्धाभा’’ति।

    ‘‘Tena , hāvuso kaccāna, upamaṃ te karissāmi. Upamāyapidhekacce 24 viññū purisā bhāsitassa atthaṃ ājānanti. Seyyathāpi, āvuso kaccāna, telappadīpassa jhāyato telampi aparisuddhaṃ vaṭṭipi aparisuddhā. So telassapi aparisuddhattā vaṭṭiyāpi aparisuddhattā andhandhaṃ viya jhāyati; evameva kho, āvuso kaccāna, idhekacco bhikkhu ‘saṃkiliṭṭhābhā’ti pharitvā adhimuccitvā viharati, tassa kāyaduṭṭhullampi na suppaṭippassaddhaṃ hoti, thinamiddhampi na susamūhataṃ hoti , uddhaccakukkuccampi na suppaṭivinītaṃ hoti. So kāyaduṭṭhullassapi na suppaṭippassaddhattā thinamiddhassapi na susamūhatattā uddhaccakukkuccassapi na suppaṭivinītattā andhandhaṃ viya jhāyati. So kāyassa bhedā paraṃ maraṇā saṃkiliṭṭhābhānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjati. Seyyathāpi, āvuso kaccāna, telappadīpassa jhāyato telampi parisuddhaṃ vaṭṭipi parisuddhā. So telassapi parisuddhattā vaṭṭiyāpi parisuddhattā na andhandhaṃ viya jhāyati; evameva kho, āvuso kaccāna, idhekacco bhikkhu ‘parisuddhābhā’ti pharitvā adhimuccitvā viharati. Tassa kāyaduṭṭhullampi suppaṭippassaddhaṃ hoti, thinamiddhampi susamūhataṃ hoti, uddhaccakukkuccampi suppaṭivinītaṃ hoti. So kāyaduṭṭhullassapi suppaṭippassaddhattā thinamiddhassapi susamūhatattā uddhaccakukkuccassapi suppaṭivinītattā na andhandhaṃ viya jhāyati. So kāyassa bhedā paraṃ maraṇā parisuddhābhānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjati. Ayaṃ kho, āvuso kaccāna, hetu ayaṃ paccayo yena tāsaṃ devatānaṃ ekaṃ devanikāyaṃ upapannānaṃ santettha ekaccā devatā saṃkiliṭṭhābhā, santi panettha ekaccā devatā parisuddhābhā’’ti.

    २३५. एवं वुत्ते, आयस्मा सभियो कच्‍चानो आयस्मन्तं अनुरुद्धं एतदवोच – ‘‘साधु, भन्ते अनुरुद्ध! न, भन्ते, आयस्मा अनुरुद्धो एवमाह – ‘एवं मे सुत’न्ति वा ‘एवं अरहति भवितु’न्ति वा; अथ च पन, भन्ते, आयस्मा अनुरुद्धो ‘एवम्पि ता देवता , इतिपि ता देवता’त्वेव भासति। तस्स मय्हं, भन्ते, एवं होति – ‘अद्धा आयस्मता अनुरुद्धेन ताहि देवताहि सद्धिं सन्‍निवुत्थपुब्बञ्‍चेव सल्‍लपितपुब्बञ्‍च साकच्छा च समापज्‍जितपुब्बा’’’ति। ‘‘अद्धा खो अयं, आवुसो कच्‍चान, आसज्‍ज उपनीय वाचा भासिता, अपि च ते अहं ब्याकरिस्सामि – ‘दीघरत्तं खो मे, आवुसो कच्‍चान, ताहि देवताहि सद्धिं सन्‍निवुत्थपुब्बञ्‍चेव सल्‍लपितपुब्बञ्‍च साकच्छा च समापज्‍जितपुब्बा’’’ति।

    235. Evaṃ vutte, āyasmā sabhiyo kaccāno āyasmantaṃ anuruddhaṃ etadavoca – ‘‘sādhu, bhante anuruddha! Na, bhante, āyasmā anuruddho evamāha – ‘evaṃ me suta’nti vā ‘evaṃ arahati bhavitu’nti vā; atha ca pana, bhante, āyasmā anuruddho ‘evampi tā devatā , itipi tā devatā’tveva bhāsati. Tassa mayhaṃ, bhante, evaṃ hoti – ‘addhā āyasmatā anuruddhena tāhi devatāhi saddhiṃ sannivutthapubbañceva sallapitapubbañca sākacchā ca samāpajjitapubbā’’’ti. ‘‘Addhā kho ayaṃ, āvuso kaccāna, āsajja upanīya vācā bhāsitā, api ca te ahaṃ byākarissāmi – ‘dīgharattaṃ kho me, āvuso kaccāna, tāhi devatāhi saddhiṃ sannivutthapubbañceva sallapitapubbañca sākacchā ca samāpajjitapubbā’’’ti.

    एवं वुत्ते, आयस्मा सभियो कच्‍चानो पञ्‍चकङ्गं थपतिं एतदवोच – ‘‘लाभा ते, गहपति, सुलद्धं ते, गहपति, यं त्वञ्‍चेव तं कङ्खाधम्मं पहासि 25, मयञ्‍चिमं 26 धम्मपरियायं अलत्थम्हा सवनाया’’ति।

    Evaṃ vutte, āyasmā sabhiyo kaccāno pañcakaṅgaṃ thapatiṃ etadavoca – ‘‘lābhā te, gahapati, suladdhaṃ te, gahapati, yaṃ tvañceva taṃ kaṅkhādhammaṃ pahāsi 27, mayañcimaṃ 28 dhammapariyāyaṃ alatthamhā savanāyā’’ti.

    अनुरुद्धसुत्तं निट्ठितं सत्तमं।

    Anuruddhasuttaṃ niṭṭhitaṃ sattamaṃ.




    Next: ८. उपक्‍किलेससुत्तं • 8. Upakkilesasuttaṃ




    Footnotes:
    1. वन्दाहि, एवञ्‍च वदेहि (सी॰ पी॰)
    2. एवञ्‍च वदेति (सी॰ पी॰)
    3. पञ्‍चकङ्गो थपति (सी॰ पी॰)
    4. vandāhi, evañca vadehi (sī. pī.)
    5. evañca vadeti (sī. pī.)
    6. pañcakaṅgo thapati (sī. pī.)
    7. अप्पमाणा गहपति चेतोविमुत्ति भावेतब्बाति (क॰)
    8. appamāṇā gahapati cetovimutti bhāvetabbāti (ka.)
    9. अयं (स्या॰ कं॰ क॰)
    10. ayaṃ (syā. kaṃ. ka.)
    11. नीहरन्तानं (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰)
    12. nīharantānaṃ (sī. syā. kaṃ. pī.)
    13. या (क॰)
    14. या (क॰)
    15. yā (ka.)
    16. yā (ka.)
    17. कच्‍चायनो (सी॰)
    18. kaccāyano (sī.)
    19. योपायं (क॰)
    20. yopāyaṃ (ka.)
    21. या ता (क॰)
    22. yā tā (ka.)
    23. उपमायमिधेकच्‍चे (क॰)
    24. upamāyamidhekacce (ka.)
    25. पजहसि (क॰)
    26. यम्पिमं (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰)
    27. pajahasi (ka.)
    28. yampimaṃ (sī. syā. kaṃ. pī.)



    Related texts:



    अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ७. अनुरुद्धसुत्तवण्णना • 7. Anuruddhasuttavaṇṇanā

    टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ७. अनुरुद्धसुत्तवण्णना • 7. Anuruddhasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact